Vaderlandsch A-B boek voor de Nederlandsche jeugd

[p. 47]

Negende lees-oefening.

(Over de Waardy der menschen.)

Wat is het beste?

A. Dat in alle opzichten het nuttigste is.

Wat is het slechtste?

A. Dat in alle opzichten het schádelykste is.

Welk mensch zou dan wel de beste mensch zyn, en welk mensch zou de slechtste zyn?

Welk mensch zou het meeste waardig zyn, dat hy van zynen evenmensch geëerd en bemind wierde?

Een mensch die zeer ryk is, in een groot en prachtig huis woont, koets en paarden houdt, en zich van veele menschen kan laaten dienen, zou zulk een mensch daarom eigenlyk wel beter zyn dan andere menschen?

A. Neen zeker niet. En als zulk een mensch niet verstandig en deugdzaam is, dan kan hy een zeer slecht en gevaarlyk mensch zyn, ja veel slechter en gevaarlyker dan een gemeene deugniet, die langs straat loopt: want dan kan hy veel meer en veel grooter kwaad doen.

[p. 48]

Is het dan niet eene zeer schoone zaak ryk te zyn?

A. Ja wel, wanneer men zyn geld en goed op eene eerlyke wyze heeft, en wanneer men 'er zo van leeft, dat men zich zelven geen kwaad doet, en ook geen kwaad veroorzaakt in het land, waarin men leeft. - Wanneer men ryk is, dan kan men ook zeer veel goed doen aan andere menschen.

Als men heer en meester is van zyn geld, mag men dan met zyn geld niet doen wat men wil?

A. Men mag nooit iets kwaads willen; en hoe verstandiger en braaver men is, dies te minder kan men ook iets kwaads willen.

Wanneer een ryk mensch jaarlyks veel geld verteert, zou hy dan kwaad doen?

A. Neen; en de ryke lieden moeten ook veel geld verteeren: want daardoor komen veele Ambagtslieden en Dag-looners aan de kost. Maar daaruit volgt niet, dat zy hunnen overvloed toe bederf van zichzelven, van hunnen evenmensch en van het Vaderland zouden moeten of mogen verteeren. Dit drieërlei kwaad heeft altyd te gelyk plaats; hoewel veele onkundige menschen het terstond niet inzien.

[p. 49]

Een onkundig mensch, die veel geld heeft, is gelyk aan een Kind, dat een bloot mes in de hand heeft, en 'er mede door het huis loopt.

Ja zulk een mensch is dikwyls nog veel erger: want men kan hem zyn gevaarlyk geld zo niet afneemen; men kan niet anders doen dan hem tegen het misbruik vermaanen, en dit helpt doorgaans weinig.

Een ryk en onkundig mensch verbeeldt zich gemeenlyk, dat hy meer is dan andere menschen, of dat het hem verkleinen zou naar zyns gelyken te hooren; daarom slaat hy den goeden raad van anderen doorgaans in den wind; en veracht somtyds nog wel denzelven. - Zo gevaarlyk is de domme inbeelding van zichzelven by een onkundig ryk mensch, en zy is meest altyd by hem.

Daar zyn ook somtyds ryke menschen, die gantsch niet onkundig zyn, en die zich evenwel op hunnen rykdom, of ook wel op hunne afkomst veel inbeelden. - Is dit niet jammer van zulke menschen?

Alle Kinderen van ryke en aanzienlyke Ouderen staan geduurig bloot om tot zulk eene gevaarlyke inbeelding te vervallen; daarom moeten zy, zo vroeg als mogelyk is, duidelyk leeren waarin de Waardy van den mensch bestaat. Daaraan is zeer veel geleegen, vooral in ons Land.

[p. 50]

De Waardy van den mensch kan niet bestaan in zyn geld: want het geld is immers niet de mensch zelf. Zy kan ook niet daarin bestaan, dat hy van aanzienlyke afkomst is: want zyne Ouders of Voorouders zyn immers wederom niet hy zelf; en een Prins, die een deugniet is, is zelfs een veel onwaardiger en verachtlyker mensch, dan een Bédelaar, die een deugniet is.

Zeg eens, wat zoudt gy wel by uzelven denken van een Heeren-Kind uit uwe buurt, dat als een trotsch gekje over straat ging, en dat zich verbeeldde meer te zyn dan andere braave Kinderen, omdat zyn Vader een groot Heer is, of omdat het ryker gekleed is dan gy, en met eenen dienstbode kan gaan? - Verdiende zulk een trotsche beuling niet, dat niemand voor hem uit den weg ging, en dat ieder hem met den vinger nawees, en toeriep: ‘Foei gy trotsche knapzak! wat verbeeldt gy u toch wel boven een arm Kind? Kan het arm Kind helpen, dat het geene ryke Ouders heeft, of dat zyn Vader geen groot Heer is?’....

Als men een hovaardig of onvriendelyk Kind ziet, dan denkt men doorgaans niet veel goeds van zyne Ouders.

Wilt gy dat men veel goeds van uwe lieve Ouders denke; wees dan altyd nederig en vriendelyk jegens alle menschen.

Alle ryke Ouders moeten hunnen kinderen de volgende zeer gewigtige Waarheden ter deege inprenten.

[p. 51]

‘Een arbeidzaame Boer, of Schipper, of Winkelier, of Ambagtsman, of Daglooner, die met moeite het eerlyk stukje brood voor zyne lieve vrouw en kinderen verdient, is een zeer eerwaardig mensch. - Het zou zeer dwaas en schandelyk zyn, als een Heeren-kind den braaven Gemeenen Man of zyne Kinderen met de minste kleinachting of vernédering aanzage. - Al wierdt gy ook de grootste Heer van het geheele Vaderland, gy moet altyd denken, dat de braave Gemeene Man zo goed is als gy. - Gy moet hem altyd als uwen lieven Landgenoot, ja zelfs als uwen Medebroeder, op zyn oud-nederlandsch gemeenzaam, en minzaam, en oprecht de hand geeven; al ware hy dan ook nog zo boersch en onbeschaafd: want de braave Lieden, die door ruuwen en zwaaren arbeid dagelyks het eerlyk stukje brood moeten winnen, hebben noch geld, noch tyd, noch gelegenheid om complimenten te leeren. - En, ei lieve! wat nut doen toch eigenlyk de complimenten aan het lieve Vaderland’?

‘Die menschen zijn de beste / en tevens waardig dat zy het meeste geëerd en bemind worden / die het braafste zijn; dat is / die alle hunne Pligten het getrouwste zoeken waar te neemen: want zulke menschen zijn de nuttigste voor hun Vaderland / en zijn daardoor ook de getrouwste en liefste onderdaanen van GOD, den oppersten Heer van het Heelal.’