Deugden-boekje

[p. 44]

Schadelijke gevolgen der verwaarloozing van de zaak des gewetens.

Naar mate onder een volk (vooral onder een handeldrijvend volk) het geweten van minder beduidenis wordt, staan er ook alle eerlijke neringen en handteeringen gestadig meer en meer bloot voor wantrouwen, voor allerlei bederf, schade en verval. Een min of meer gewetenlooze winkelier bederft immers altijd min of meer de nering van zijn' medewinkelier, die een man van geweten is. Het zelfde kan gezegd worden van den hoogeren koopman; en zoo wordt dan de opregte eerlijkheid veeläl neringloos, en kooplieden en winkeliers, die lieden van geweten zijn, de prooi van anderen die het minder zijn. Vreet dit in, gelijk het algemeene spreekwoord zegt, dan worden de eerlijkste en braafste burgers, willen zij nering hebben of behouden, gestadig in verzoeking gebragt, om zoo te doen als anderen. Zoo vervalt dan alle vertrouwen in den koophandel; om kort te gaan, de gewetenloosheid waar zij min of meer veld wint, is de grootste plaag voor allen handel hoegenaamd; voor alle fabrijken en trafijken, voor alle ambachten en handwerken, enz enz.

Naar mate in een stad of dorp de zaak des gewetens minder in tel geraakt, wordt er ook de eer en goede naam van ieder braaf burger, en de rust der huisgezinnen minder veilig. Wat toch vraagt een geweten-

[p. 45]

loos mensch daarna, dat hij zijnen medeburger, wiens braafheid, of voorspoed, of achting hem in de oogen steekt, schandelijk bekladt? en duizend heimelijke wegen staan immers den gewetenloozen open, om het onbekend te doen? en hoeveel twist en tweedragt wordt er dan niet dagelijks veroorzaakt! wat niet al haat, wraak en wrok!

Indien zij wier roeping het is het regt te handhaven, en de lijdende onschuld tegen de onderdrukking te verdedigen, of haar voor dezelve te beschermen; indien dezen gewetenlooze schepsels waren; goede hemel wat zoude de menschheid dan niet al te lijden hebben!

Rijke lieden, in de prilheid hunner jaren, of in de verdere kracht huns levens, welk een onnadenkelijk onheil kunnen die niet stichten, wanneer het geweten bij hen weinig in tel is? Waar is dan deugd die niet in verzoeking gebragt en verleid kan worden, door hun goud, door hunne geschenken, door hunne brasserijen, of door hunne (zoo 't heet) verëerenden omgang; - in 't kort, door hunne achting of verachting; gunst of ongunst?

Gewetenloosheid

Is 't ergste kwaad

In stad en staat;

Zij is de bron van alle boosheid.

[p. 46]

De ouden hebben de uitbeelding van het geweten doen bestaan in eene vrouw, houdende haar hart voor hare oogen, in 't welk zij zeer scherp inziet; voorts groeijen aan hare éene zijde overvloed van fraaije bloemen, en aan hare andere zijde eene menigte distelen.

Dat de vrouw in haar eigen hart inziet, beteekent dat ieder mensch kennis draagt van zijne eigene daden en gedachten, welke veelal anderen menschen onbekend zijn: die zelfbewustheid is het geweten; het legt de verborgenste schuilhoeken van ons hart voor ons bloot.

De bloemen aan de eene zijde der uitbeeldende vrouwe wassende, geven te kennen de aangename gerustheid, de zalige tevredenheid welke uit een gerust geweten voortvloeit; gelijk de distelen ter andere zijde, de pijnigende knagingen van een kwaad geweten te kennen geven.