Deugden-boekje

[p. 42]

Het geweten.

Wat is het Geweten?

Eene gemoedelijke bewustheid bij den redelijken mensch, wegens het goede of kwade van zijn doen of laten.

Waarom zegt gij, gemoedelijke bewustheid?

Om dat dezelve altoos gepaard gaat met eene gerustheid des gemoeds bij den redelijken mensch, wanneer hij goed doet, en met eene ongerustheid, wanneer hij kwaad doet.

Waarom zegt gij, bij den redelijken mensch?

Om dat iemand die deze gemoedelijke bewustheid wegens zijn goed- of kwaad-doen niet heeft, ook den naam van redelijk mensch niet verdient.

Waarom verdient hij dan dien waardigen naam niet?

Om dat hij dan toont onverschillig te zijn voor het goede en 't kwade; dat is voor 't gene heilzaam of verderfelijk van God is geboden of verboden; om dat hij dus toont, geenen eerbied, of liefde, of ontzag te hebben voor God zijnen schepper, opperheer en weldoerer; en om dat er niets onredelijker, schandelijker en pligteloozer kon wezen dan dit: kort gezegd, een gewetenloos mensch is iets verschrikkelijks.

Waarom is die mensch zoo verschrikkelijk?

Om dat hij nooit te betrouwen, en in alle opzigten gevaarlijk is; liegen, bedriegen en al het veelvuldige kwaad, waarvan wij hier voor (bladz. 35.) gesproken hebben, kan

[p. t.o. 42]

Pl. IV. Bladz. 42.

[p. 43]

hij doen, en schaamteloos; want waar geen geweten is, daar is ook geene schaamte,

Zijn 'er wel zulke snoode en gevaarlijke menschen?

Helaas! ja; dit leert de ondervinding; maar vroeg of laat loont toch het kwaad zijn' meester, en dan komt het droevige nawee: dit noemt men een knagend of kwaad geweten.

Geen pijn, hoe zwaar zij ook moog' heeten,

Kan zoo ondraaglijk zijn,

Als de ijsselijke pijn

Van 't knagende geweten.

Die in het ligchaam lijden moet

Kan somtijds, door de kunst, nog wel verzachting vinden;

Ook dikwijls doet de troost hem goed

Van bloedverwanten of van vrinden;

Maar hij dien het geweten knaagt,

Zijn' beul in zijnen boezem draagt,

Lijdt in de ziel, waarvoor geen kruiden zijn geschapen.

Geen troost, hoe hartlijk toegebragt,

Heeft op het kwaad geweten kracht,

Niets doet dien worm een wijl tijds slapen.

Die ligchaamspijnen door moet staan,

Kan, ter vertroosting, 't oog op zijne ontbinding slaan;

De dood zal hem van 't wee bevrijden;

Daar hij die in 't geweten lijdt

'T gezigt op 't graf angstvallig mijdt;

Want dat gezigt voorspelt hem nog veel zwaarder lijden.