Bybel der natuure of historie der insecten. Deel 2

Descriptio peculiaris nonnullorum Insectorum, quae, inter primam et secundam Foliorum Salicis tunicam degentia, in Scarabaeos mutantur.

Praeter hactenus descripta Tubercula, Erucam Convolvulum continentia, alia insuper Vermiculorum, Pedibus carentium, species^a, inter extimam atque intimam foliorum Salicis tunicam delitescens, animadvertitur, quam quidem simul nunc & describam, & aucta magnitudine depictam exhibebo, de ipso quidem folio primùm dicturus. Folium Salicis, uti jam supra indicavi, tribus e tunicis constat; quarum intima prae reliquis succosissima est, multisque hinc Animalibus, quae totum folium comedunt, apti loco nutrimenti, inservire valet. Vermiculi tamen, de quibus nunc ago, nonnisi intima saligni folii parte vescuntur, internam externamque tunicam penitus inta. ctam relinquentes: imo ne ipsos quidem nervulos interioris parenchymatis, sed materiem duntaxat in horum interstitiis collocatam, devorant. Quoniam itaque Vermiculi isti meditullium folii saligni tantummodo consumunt; hinc est, quod proxime semper sub intima folii tunica latitantes reperiantur: hanc enim paullatim intrinsecus exedunt, atque eousque absumunt; donec ad externam tunicam pervenerint, cui nervosa folii filamenta quam firmissime innexa sunt. Sic autem demum contingit, ut folii saligni latus internum subtus plane excavetur, atque ab externo separetur. Imo haec etiam ratio est, ob quam geminae folii hujus tunicae ibi loci exarescunt, & ferrugineum indu-

a Tab. XLIV. Fig VIII.

Particuliere verhandeling van eenige Dierkens, die tusschen het eerste en tweede vlies van de Bladeren der Willegen leeven, en in Schalbyters vergroeyen.

Behalven de beschreeve gewaskens, daar men de Rups Convolvulus in vind, soo observeert men tusschen het binnenste ende buytenste vlies van de bladeren der Willegen, nog een heel ander soort van voetelose Wurmkens^a, die ik nu te gelyk beschryven, ende in het groot vertoonen sal: sullende eerstelyk van het blad spreeken. Het Willege blad als gesegt bestaat uyt drie vliesen, waar van het binnenste het substantieuste is, soo dat het bekwamelyk tot een voetsel van veele Dieren strekken kan, die het heel op eeten. Maar deese Wurmkens, die ik nu verhandel, deselve eeten niet als het binnenste gedeelte van het Willege bladt, soo dat se het binnenste ende buytenste vlies gansch niet aan roeren, en ook soo eeten sy selfs de senuwkens van het binnenste vlies niet, maar alleen de substantie, die daar tusschen in geplaatst is. Alsoo dan deese Wurmkens de binnenste substantie van het Willige blad verteeren, soo siet men haar altyt geplaatst, even onder het binnenste vlies van het selve bladt, dat se inwendig op eeten ende verteeren, tot het buytenste vlies toe, alwaar de Senuwen van het bladt het alder vaste meede vereenigt syn: waar door het dan gebeurt, dat de binnenste syde van het Willege bladt van onderen heel hol wort, en van het buytenste afgeligt. Dat ook de reeden is, waarom deese twee vliesen aldaar verdroogen, en een yser couleur aannemen, dat een seeker teken is, dat tusschen

a Tab. XLIV. Fig VIII.

[p. 744]

unt colorem: id, quod certissime indicat, duas istas inter tunicas Animalculum delitescere.

Nonnunquam vel septenos ejusmodi Vermiculos unicum intra Salicis folium reperi; quod quidem totidem tunc ferrugineis maculis interstinctum sese exhibebat. Ut tamen clarius isthaec intelligantur; duas harumce macularum nativa magnitudine repraesentare libuit, quarum ⁺prior clausa est, altera aperta z z. In macula aperta conspicitur, quod intima folii saligni tunica de nervo medio, grandiore, penitus sit amota. Quin patet ibi etiam, minores nervulos alterius lateris omnino nudatos esse, materiemque, quae eorum interstitia repleverat, exesam. In latere opposito autem, praeter nonnulla excrementa, nudum Vermiculi Caput, una cum corpore ejus, per elevatam tunicam transparente, cernitur.

Verum ut hactenus dicta, aeque ac modus, quo Vermiculus ista omnia efficit, liquidius adhuc comprehendi queant; Vermiculum ipsum nunc, magnitudine ultra naturalem aucta, depictum exhibebo, ejusque partes externas simul describam. Pedibus caret iste Vermiculus; at decem & quatuor constat incisuris annularibus, quae Caput, Pectus, Ventrem & Caudam ejus constituunt. Anterius in Capite duo conspiciebantur ⁺Dentes a. Thorax admodum in latitudinem ⁺dispansus erat b b, duasque in priore suo annulo monstrabat maculas, colore ferrugineo, ad fuscum accedente, distinctas. Similem, at pallidiorem, colorem Caput quoque prae se ferebat. Porro plurimae in Pectore cernebantur transparentes Pulmonum Fistulae. Corporis reliquum pari propemodum ratione, ac Thorax, ⁺fabrefactum erat c c. Utrinque autem e lateribus singulorum Thoracis ac Ventris annulorum duo velut linei pili progerminabant. Postremi etiam corporis annuli nonnullis maculis, nigris, distinguebantur. Color totius hujusce Vermiculi nitide erat albidus, viridi nonnihil accedens. Lente hic Vermis procedebat, annulorum corporis sui adminiculo sese promovens, quippe quos mox contrahebat, mox iterum diducebat: id quod tamen longe commodius praestabat inter folii tunicas etiamnum haerens, quam inde foras protractus. Exuviae, quas deposuerat, inter folii tunicas sitae conspiciebantur: ubi loci & excrementa jacebant, quae Vermis in exesa nervulorum interstitia impresserat.

Ovum hujusce Vermiculi hactenus nondum vidi; utut solertissime id quaesiverim: atta-

+ Tab. XLIV. Fig. I. zz.

+ Fig. IX. a.

+ bb.

+ cc.

die twee vliesen van het bladt een Dierken besloten is.

Somtyts heb ik wel seven van deese Wurmkens in een Willege bladt gevonden, al waar men dan soo veele yser couleurige vlakskens op sag. En op dat men dit te beeter sou begrypen, soo heb ik daar twee vlakskens, en dat levens grootte, van willen afbeelden. Het eerste is geslooten, en het andere ⁺geopent z z, in welk geopent vlaksken men siet, dat het binnenste vlies van het Willege blad geheel van de middelste groote Senuw afgeligt is: en men siet ook aan de eene syde, dat de kleene Senuwen daar ontbloot syn, en tusschen beyden uytgegeeten. Aan de andere syde siet men eenige vuyligheden, en ook het ontbloote Hooft van het Wurmken neffens syn lichaam, dat door het op geligte vlies heen schynt.

Om nu dit nog klaarder te doen verstaan, als ook de manier, op welke dit Wurmken het selve alles te weeg brengt: soo sal ik hem in 't groot vertoonen, en syn uytwendige leeden beschryven. Het is een Wurmken sonder Voeten, bestaande met Hooft, Borst, Buyk ende Staart, uyt veertien ringwyse verdeelingen. Voor aan in het Hooft ⁺sag men twee Tanden a. De Borst was seer breet ⁺uyt geset b b, op de eerste ring der selve sag men twee yser couleurige vlakskens, die naa het bruyn trokken, van welke couleur dat ook het Hooft was, maar bleeker. Voorts sag men op de Borst verscheyde door schynende Longaderen. Het vordere lichaam was bykans van het selve maaksel ⁺c c, als de Borst. Aan weer syden van ieder ring van de Borst en Buyk, sag men twee vlassche hayrkens uyt spruyten. En op de laatste ringen van het lichaam waaren eenige bruyne vlakskens geplaatst. De gansche couleur van dit Wurmken was van een heldere witagtige verruw, die een weynig naa het groene trok. Het ging traagelyk voort, door de beweging van syn ringen des lichaams, die het dan in trok, en dan weer uyt sette. Dat het veel bekwamer tusschen de vliesen van het blad deed, als daar buyten getrokken synde. Syn vervelde huyt sag men leggen, tusschen de vliesen van het bladt, als ook syne vuyligheden, die het tusschen de uyt gegeete Senuwkens in gedrukt had.

Het Ey van dit Wurmken heb ik tot nog toe niet gesien, hoe seer ik daar naa gesogt hebbe: dan

+ Tab. XLIV. Fig. I. zz.

+ Fig. IX. a.

+ bb.

+ cc.

[p. 745]

men, quandoquidem vigesimo Augusti die, quo tempore aestas declinare incipit, istam demum observationem institueram; satis animadverti postmodum, quod Vermiculi tum jam ultra fuerint provecti, quam ut eorum principia reperire mihi licuerit. In aliud igitur tempus differenda est istius rei investigatio. Interim illo tamen ipso anni statu minutissimam quandam maculam, orbicularem, in folio saligno ⁺offendi, quam juxta priores maculas z z, in eo delineatam monstro. In hac sane Ovulum a me inventum iri sperabam: at vero quum eam aperirem, exilissimam intus Nympham deprehendebam, oblongam, nigram; quam quidem in exiguum Scarabaeum tandem succreturam esse interveniente microscopio videre poteram. Nec Vermem tamen, nec Ovum istius Nymphae, tum temporis detegere valebam. Imo cum Nympham conservare studerem, subito, ob admirabilem suam parvitatem, e conspectu meo disparuit. Conjice hinc, Lector! quantae subtilitatis illud fuerit Ovum, cujus ipsa etiam Nympha propemodum aciem oculorum eludebat. Augusti 30^mo hanc observationem coepi.

Ex iis, quae de Dentibus Vermiculi diximus, liquidè nobis innotescit, quibusnam ille instrumentis intimam folii tunicam adedat & confringat. Vermis nimirum modo prorsus irregulari folium suum excavat, sinum efformans varios in angulos, marginesque serratos, excurrentem; qua quidem opera suum is domicilium paullatim ampliat, mox in orbem, mox secundum longitudinem, alias & angulata per curvamina substantiam folii ambedendo. Id tamen praeprimis heic mirabile est, quod Vermis iste ne vel exilissimum quidem foraminulum in folii tunicis mordendo unquam efficiat. Quin adeo etiam aequabiliter, & fine ulla laesione internam is tunicam ab externa separat; ut modus, quo id peragit, profecto incomprehensibilis foret; nisi subtiles ejus Dentes consideraremus, quorum ope meditullium folii ab ipso consumitur. Patet hinc itidem, oscillum illud necessario subtilissimum fuisse, quo Vermiculi hujus Ovulum per tunicam internam primo ad substantiam folii delatum est; ut ibi nutriretur, habitaret, atque mutatione sua fungeretur.

24^to Augusti unum horumce Vermiculorum in cubiculo meo Nymphae habitum induere vidi^a: quod quidem, folio Solis aut candelae lumini obverso, pulchre conspicere licet. Nympham hanc proprie Tertii ad Ordinis modum prio-

+ Tab. XLIV. Fig. I. zz.

a Fig. X[...]

alsoo ik deese observatie eerst op den 20 Augustus, dat in 't afgaan der Somer maanden is, kwam te doen, soo sag ik nader hant, dat de Wurmkens al te ver geavanceert waaren, om haare begintselen te vinden: dat dan tot op een ander tyt moet uyt gestelt worden, om naa te soeken. Even wel vond ik op die selve tyt, een heel kleen ront vlaksken op het Willege bladt, dat ik aldaar ⁺by de vorige vlakskens vertoon z z. Hier in meenden ik het Ey te vinden: maar als ik het opende, soo vond ik daar een seer kleene langwerpige en swarte Pop in, die my het vergrootglas ontdekte, dat in een kleene Schalbyter sou vergroeyen. De Wurm van deese Pop, nog ook syn Ey, kon ik doen ter tyt meede niet ontdekken, en als ik de Pop wilde bewaaren, soo raakte sy schielyk uyt myn gesigt, van weegens haare admirable kleente. Men kan denken, hoe subtiel dit Eyken moet geweest syn, daar selfs de Pop by kans onsigtbaar was. Deese observatie deed ik den 30. Augustus.

Uyt het geen van de Tanden des Wurms gesegt is, soo blykt ons klaar, met wat instrumenten hy het binnenste vlies van het blad op eet en verbreekt, dat hy met hoeken en kantkens heel irregulier uyt holt, en op die wys soo maakt hy syn woning allengskens grooter, dan in de ronte, dan langwerpig, en somtyts met inhammen. En dat verwonderlyk is, nooit byt hy het alder minste gaatken in de vliesen van het bladt. En hy ligt het binnenste vlies soo egaal en ongeschonden van het buytenste af, dat het onbegrypelyk sou syn om te verstaan, indien men syne subtiele Tanden niet en considereerde, waar meede hy het middelste vlies verteert. Soo dat het gewisselyk een seer subtiele opening moet geweest syn, waar door dit Ey van het Wurmken de eerste maal door het binnenste vlies op de substantie van het bladt, tot syn voeding, wooning, en verandering, is in gebragt geweest.

Den 24 Augustus sag ik, dat een van deese Wurmkens binnen in myn kamer in een Pop veranderde^a; het welk men sien kan, als men het blad tegens de Son of keers hout. Deese Pop bevind ik eygentlyk in de derde order op de eerste

+ Tab. XLIV. Fig. I. zz.

a Fig. X[...]

[p. 746]

rem pertinere animadverto; quum artus ea suos quam clarissime, absque ullis impedimentis, spectandos exhibeat. In mutationis hujus principio alba erat ista Nympha; at postmodum grisea, paullatimque nigra evadebat. Praeterea motu ea perquam valido Caudam suam ciebat, cujus adminiculo inter solii tunicas sese promovere poterat. Augusti 26^to piceam nigredinem acquisiverat.

Microscopii interventu Caput, Thorax, Abdomen, & reliqui omnes inde nascituri Scarabaei artus in ea conspiciebantur. Anterius in Capite duae collocatae erant Setae incurvae ⁺a. In regione Capitis inferiore, qua nos Mentum gerimus, Os sive Proboscis ejus, oblongam intra tunicam recondita, haerebat. Utrinque juxta Caput sita comparebant Cornua ⁺b b, eleganter velut e nodulis composita. Prope haec primum cernebatur Crurum par; sub hoc dein alterum, e quo binae Setae, rigidis ⁺similes stilis, incurvis, exstabant c c. Infra haec Crura vaginae Alarum in conspectum veniebant, quae a Dorso profectae, inflexae, Ventri incumbebant, costisque venuste erant interstinctae ⁺d d. Subter eas ipsae Alae membranaceae, in membrana conclusae, delitescebant. Proximè infra vaginas flexus Tertii Crurum paris sese monstrabat, quod duabus itidem Setis ⁺rigentibus erat armatum e e. Sequebantur deinde Annuli abdominales, nonnullique, e Cauda ⁺exstantes, Aculei f, quorum adminiculo forte Scarabaeus iste folia perterebrat. Attamen hoc faltem conjecto, nec revera observando didici; quum alia me negotiatum temporis impediebant.

Augusti 30^mo una istarum Nympharum in Scarabaeum^a mutabatur; postquam spatio aliquot dierum elegantem illam Nymphae speciem prae se tulerat. Quum vero eodem tempore novas quasdam foliorum salignorum maculas aperirem; ingens adhuc intus mihi offerebatur numerus Nympharum; quas quidem, cum deposita cute in Scarabaeos mutatae essent, morsu folia perforare, conspicuisque haec oscillis pervia reddere observabam. Relatum mihi est a pluribus peregrinatoribus, quod in calidis regionibus Vermes magnitudine pollicem aequantes intra folia reperiantur: circa quos sanè pulcherrima, fateor, experimenta capi possent; nisi ejusmodi locorum incolae flaventis auri sacra fame nimis laborarent, vitaeve filum intemperantia praemature abrumperent. Scarabaeus iste perquam elegans in Caput,

+ Tab. XLIV. Fig. XI. a.

+ bb.

+ cc.

+ dd.

+ ee.

+ f.

a Fig. XII.

wys te behooren: alsoo hy syne leedematen heel klaar en sonder alle beletselen vertoont. In het begin der verandering was deese Pop wit, daar naa wiert sy grys, en allengskens swart. Sy had een seer sterke beweeging in haar Staart, waar meede sy haar tusschen de vliesen van het blad kon voortsetten. Den 26 Augustus was hy pik swart geworden.

Onder een vergrootglas sag men daar in het Hooft, de Borst en Buyk, met alle de leeden van een toe komende Scalbyter. Voor aan in het ⁺Hooft waaren twee kromme borstels geplaatst a. Beneeden onder het Hooft, daar in ons de Kin is, lag syn Bek of Snuyt, in een langwerpig vlies opgeslooten. Aan weer syden van het Hooft sag ⁺men de Hoornen b b, die cierelyk en knoopsgewys haar vertoonden. Daar neffens was het eerste paar Beenen geplaatst, daar onder het tweede paar, alwaar twee Borstels als een kromme styve pen op ⁺stonden c c. Onder deese Beenen sag men de scheeden der Vieugelen, die van de rug komende, ende omgebogen synde op de Buyk laagen, en met ⁺ribbekens cierelyk verdeelt waaren d d. Daar onder lagen in een vlies de vliesige Vleugels: en van onderen de scheeden sag men de buyging van het derde paar Beenen, daar meede twee styve ⁺borstels op stonden e e, waar op men de ringen des Buyks sag, met eenige spitze puntkens in de Staart, dat mogelyk de instrumenten syn, waar meede dit Torreken de bladeren door boort. Dan dit heb ik in de Scalbyter niet ondersogt, als belet synde door andere hesigheeden.

Den 30 Augustus veranderde een van deese Poppen in een Schalbyter^a, naa dat se eenige dagen deese cierelyke vertooning van een Pop gedaan hadden. En als ik op de selve tyt eenige nieuwe vlakskens op de Willege bladeren kwam te openen, soo vond ik daar nog een seer groot getal Poppen tusschen beyden, die ik bevond, naa dat se in Torrekens vervelt waaren, dat se haar door de bladeren beeten, en kennelyke openingen daar in maakten. In heete landen is my van verscheyde persoonen gesegt, dat men daar Wurmen, als duymen soo groot, tusschen de bladeren vind, waar omtrent ik moet bekennen, dat men schone observatien sou kunnen neemen, indien men maar aan de geele gout siekte niet te veel vast was; of syn leeven door verkwisting verkorte. Dit Torreken is seer fraay, in Hooft, Borst en Buyk verdeelt en gesneeden. In het Hooft siet men de Oo-

+ Tab. XLIV. Fig. XI. a.

+ bb.

+ cc.

+ dd.

+ ee.

a Fig. XII.

[p. 747]

Thoracem & Caudam dividitur. In Capite Oculi cernuntur, tantillum a se mutuo distantes, ⁺retis instar fabrefacti a, piceaque nigredine tincti. Sub his Rostrum conspicitur incurvatum, nigrum, corneo-osseum, foveolis ⁺inaequale b; cujus anteriore in extremo Dentes Scarabaei hujus defixi sunt. In media propemodum Rostri longitudine quam venustissime ⁺collocantur ejus Cornicula c c, quae perspicua sunt, & cutem illorum, quos Sol ardentior ussit, colore referunt. Singula ex octo constant articulis, atque superiore extremo crassissima sunt; ut hinc fere Cornua praepilata dici mereantur. Thorax e piceae nigredinis Osse corneo compositus est, foveolisque & albis pilis obsitus. ⁺Regioni ejus imae sex adhaerent Crura d d d, mediocriter crassa, extremis tamen tenuioribus terminata, colore Corniculis similes, pilis & irregularibus eminentiis distincta. Ex tribus singula isthaec Crura constant articulis: Pes vero cujuslibet speciatim in tres iterum divisus est articulos; quorum postremo vel quartus etiam, duobus unguiculis munitus, adfigitur. Secundus articulus binorum Crurum posteriorum nonnihil nigricat; quin & proportione longe crassior est, quam Crurum anteriorum.

Ratio autem hujus diversitatis in eo vertitur, quod validi admodum Musculi intus in illo articulo collocati sint: unde Animalculum istud, duorum horumce posteriorum Crurum adminiculo, similem in modum, ac Pulices, multo tamen lentius, prosilire valet. Vidi id ferè trium & dimidii pollicum saltum dedisse: quae quidem distantia ipso Insecto circiter vicesies & octies longior est. Vaginae Alarum quoque nigrae ⁺sunt e e, exiguoque margine circumdatae. Caeterum & costulis eae dividuntur, & plenam foveolis monstrant superficiem. Omnia haec, speculi instar politissimi, coruscant. Praeterea albis quoque pilis, subtilibus, obsitae sunt Vaginae. Alae membranaceae, istis Vaginis obtectae, his circiter altero tanto sunt longiores, atque artificiosissime complicatae sub iis reconduntur. Satis equidem numerosa mihi ad manum erant ejusmodi Animalcula: at temporis angustiae obstabant, quo minus Anatomen eorum instituere potuerim. Quapropter de internis ipsorum partibus, uti sunt Genitalia & Ova, quod dicam nihil habeo.

+ Tab. XLIV. Fig. XIII. a.

+ b.

+ cc.

+ ddd.

+ ee.

gen, die een weynig van een staan, en als een netken ⁺van maaksel syn a, en van couleur pik swart. Onder de selve siet men syn Bek, die krom geboogen is, en swart van couleur, synde hoornbeenig ⁺en met kuylkens beset b, daar voor aan heeft hy syne Tanden. Ten naasten by in het midden van deese Bek, syn syne Hooonkens seer cierelyk geplaatst ⁺c c, de selve syn doorsigtig, en als de huyt der geenen, die door de Son verbrant syn. Sy bestaan yder uyt agt articulatien, van bovenen syn sy het dikste, soo dat het ten naasten by als voor aan met knoopjes voorsiene Hoornkens syn. De Borst bestaat uyt een pik swart Hoornbeen, die met kuylkens en witte hayrkens beset is. Onder aan siet men ⁺de ses Beenen d d d, die reedelyk dik syn, en van onderen, dunder toe loopen, sy syn van couleur als de Hoornen, en met hayrkens en irreguliere verheventheeden beset. Alle deese Beenkens bestaan uyt drie articulatien, de Voet is bysonder in drie articulatien verdeelt, daar op het eynde de vierde met twee Nagelkens gewapent is. De tweede articulatie van de twee agterste Beenen, is een weynig swart gecouleurt, en ook naa proportie veel dikker als die van de voorste Beenen.

De reeden hier van is, dat daar sterke Spierkens binnen in geplaatst syn, soo dat dit Dierken, door middel van deese twee laatste Beenen, op de manier als de Vloon komt te springen, maar veel traager. Ik heb het by de vierde half duym ver sien springen, dat omtrent 28 maal verder is als het Beesken groot is. De scheeden der Vleugelen ⁺syn meede swart e e, en met een rantken om trokken. Voorts syn sy in ribbekens verdeelt, die vol kuylkens syn. Dit alles glimpt als een spiegel. En nog syn de scheeden beset met witte syne hayrkens. De vliesige Vleugelen, die onder deese schalen verborgen syn, syn omtrent eens soo lang als de Scheede selver, daar sy heel kunstig onder op gevouwen ende verborgen worden. Hoewel ik quantiteit van deese Dierkens had, soo ontbrak my de tyt om haar anatomie te doen: waarom ik van haare inwendige leeden, als de Teel deelen en de Eyeren, niets kan seggen.

+ Tab. XLIV. Fig. XIII. a.

+ b.

+ cc.

+ ddd.

+ ee.