Bybel der natuure of historie der insecten. Deel 2

[p. 668]

Caput Quartum.
Quam mirabili modo Vermis iste in Nym pham succrescat; & quaenam dentur in Verme partes, cum is sua cute spoliatus est: hae ipsae autem partes in Nympha dein clare ostenduntur.

Vermes descripti tandem in Nymphas Quarti Ordinis mutantur, quando intrinseca eorum membra sub cute satis accreverunt. Tum igitur, istam subituri mutationem, ad herbulas in aquae summo fluitantes sese conferunt, lenteque super his proreptant; donec tandem, partim in sicco, partim in aqua recubantes conquiescant: sive enim sub id tempus venti impetu toti in aquam devolvantur, sive & in vasculo saltem sola aqua pleno detineantur; haud tamen ideo haec eorum mutatio impeditur. Verum quando postmodum sub Muscae specie ex Nymphae habitu prodeunt; tum quidem aquis quam facillime suffocantur: nam quamdiu Animalcula isthaec Vermes sunt, in aquis commode vivere possunt; minime verò, cum in Muscas abierunt. Simili sane modo etiam Homo, quousque Utero continetur, in aquis Amnii pulchre vivit; at neutiquam deinceps, ubi perruptis semel membranis in lucem editus est. Hinc Vermes isti, naturali suo loco constituti, virides semper herbulas quaerunt, in quibus tandem conquiescentes decumbunt. Tum vero dein paullatim sese contrahunt, & modo vix sensibili omnem penitus semet movendi facultatem amittunt. Eo tempore Caudae Vermis interiora sensim ab extima sua cute secedunt, & notabiliter contrahuntur: quod quidem forsan haud absque dolore fit; quum cutis ⁺haec externa tunc plerumque in tres, nonnunquam & in quatuor flexuras cogatur a a a, ejusque extremum vacui instar spatii relinquatur, in quod sese penetrans aër locum, quem corpus semet coarctans ante occupaverat, replet. Quodsi autem vacui istius per aërem succedentem repletio minus fiat; cutis Caudae in se ipsam concrispatur: quod tamen non nisi unica vice observare mihi contigit.

Hac ratione Animalculum istud paullatim intra propriam suam cutem mutatur, neque hanc exuit prius, aut in Nympham extrinsecus conspicuam abit: ut adeo penitus diversus sit

+ Tab. XLI. Fig. I. aaa.

Het Vierde Hoofdstuk.
Hoe wonderbaarelyk decse Wurm in een Pop vergroeyt; en wat deelen in de Wurm syn, als hy buyten uyt syn vel gesepareert is geworden. Deese selve deelen worden klaar vertoont in de Pop.

Wanneer deese Wurmen in Popkens van de Vierde Order sullen veranderen, het welk op die tyt geschiet, wanneer haare inwendige leeden genoegsaam onder het vel syn aangegroeyt: soo begeeven sy haar in de groente, die op het water dryft, en sy kruypen allengskens boven op deselve, soo dat sy half nat en half droog daar blyven leggen: dan of haar de wint heel in het water dreef, of dat men se in een kopken alleen met water hout, dat en belet haar verandering niet; maar als sy in gestalte van Vliegen daar dan uytkruypen, soo kunnen se heel ligt verdrinken; alsoo dit Dier een Wurm synde wel in het water leven kan, maar geensins als hy tot een Vlieg vergroeyt is: gelyk ook de Mensch selfs in de Lyfmoeder wel in het water, dat in het vogt Amnion is leeven kan, maar geensins, als hy daar eens doorgebrooken is. Daarom als deese Wurmen in haar natuurelyke plaats syn, soo soeken sy altyt de groente, daar sy dan stil blyven leggen; en als dan soo trekt de Wurm sig allengskens te samen en hy verliest ongevoelig alle syne beweeging. Op deese tyt soo wykt de inwendige Staart van de Wurm allengskens van syn buytenste huyt, en hy krimpt merkelyk in een; dat sonder pyn mogelyk niet geschict; want de buytenste huyt wort daar door gemenelyk ⁺in drie, en somtyts ook vier bogten getrokken aaa, en het eynde van de huyt der Staart word als een leedige tusschenwytte gelaten, daar de lucht indringt; en die vervult nu de plaats, daar het in een krimpende lichaam geleegen heeft. En als dat niet geschiet, soo krinkelt de huyt van de Staart in malkanderen, dat ik niet als maar eens gesien hebbe.

En soo verandert dit Dier allengskens binnen in syn huyt, sonder die af te leggen, of die te vervellen, in een kennelyke Pop, dat een heel contrarie order van veranderingen is, als in de Syde-

+ Tab. XLI. Fig. I. aaa.

[p. 669]

hic mutationum Ordo ab eo, qui in Bombycibus, aliisque innumeris Infectorum speciebus, animadvertitur.

Vidi multoties, quod Vermis iste intra duodecim horarum spatium, id est, a sexta vespertina ad septimam matutinam usque, in Nympham fuerit mutatus. Atque haec omnia modo abscondito, obscuro, & incognito, intus in obserata quasi cute perficiuntur. Quam ob rationem ab illis etiam, qui perfunctorie tantum, atque ut canis in Aegypto, Naturam examinant, isthaec mutationis species tanquam adeo monstrosa vel incomprebensibilis exagitatur.

Siquando enim Vermis, qui sic mutatur, molli gaudet cute; haec necessario sese accommodat ad mutationes & contractiones interioris ac invisibilis corporis Nymphae. Unde & factum est, ut ne omnium quidem peritissimi, qui de hoc themate scripserunt, Animalcula isthaec nomine Ovorum insignire dubitaverint: quo sane errorem commiserunt valde stupidum, ipsaque DEI naturalia miracula & veritates in rerum natura corruperunt. Ita namque sentientes simul adserunt, quod unum Animal in aliud heic mutetur, imo quod Animal rursus Ovum fiat, Ovumque dein per temere confictam metamorphosin Musca evadat: quin superaddunt alii, omnia isthaec casu fortuito atque ex putredine ortum trahere: quae vera profecto via est, ad Atheismum deducens. Si enim rerum generationes casui tantopere obnoxiae sunt, quid impedit, quo minus & Homo aeque facile hunc in modum prognasci queat? Quod ipsum nonnulli etiam in scriptis suis pronunciare minus veriti sunt: quamvis revera DEUS utrobique, in Infectis aeque, ac in Homine, admirabilis sit. Bruti sane corpus haud minorem meretur admirationem, quam corpus Humanum, si utrumque sua in specie & natura consideres. Utrumque sphaeram indaginis nostrae quam longissime excedit: utrumque incomprehensibile est & impenetrabile; quandoquidem miracula Divina omni numero majora in iis animadvertuntur.

Dum itaque Vermis noster intus in cute sua mutatur; corpus ejus, Caput & Cauda pedetentim ab extima cute investiente abscedunt. Crura etiam, sub id tempus, horumque cartilaginea Ossicula, propter artus semet ex iis retrahentes, intus omnino vacua fiunt: unde & retrorsum tunc, vel introrsum, in Oris hiatum reducuntur, ibique immota jacent. Praeterea quoque Vermis tum temporis universum suum

Wurmen is te sien, en in een oneyndig getal andere soorten van Insecten.

Ik heb verscheyde maal gesien, dat deese Wurm binnen de tyd van 12. uuren, dat is, van 's avonts te ses uuren, tot des ogtens te sevenen, sig in een Pop veranderde. En dit alles geschiet op een verborgene, donkere en onbekende manier, binnen in syn besloten Huyt. En daarom is deese verandering soo monstreus, of onbegrypelyk, by die de natuur als een Haan, die over de heete kolen loopt, ondersoeken, uyt gekreeten.

Want als dit geschiet in Wurmen, dewelke een weeke Huyt hebben, soo volgt die nootsakelyk, het veranderen ende krimpen van het inwendige en onsigtbaare Licbaam van de Pop. En daarom soo hebben selfs de alderervarensie, die daar van geschreeven hebben, deese Dieren niet ontsien met de naam van Eyeren te noemen, dat een seer botte dooling is, en een vervalsching van de natuurelyke wonderen en waarheden GODS in de Natuur. Want daar door wort vast gestelt, dat het eene Dier in het andere sou veranderen; jaa dat bet Dier een Ey sou worden; en dan fabuleeren sy weer, dat dit Ey door een vervorming een Vlieg wort: en dat alles door toeval, en uyt verrotting, als andere seggen: dat de regte weg tot het Atheismus is. Want soo de generatien soo gevallig waaren, een Mensch sou alsoo ligt op die manier kunnen voortkomen: dat ook sommige haar niet ontsien hebben te schryven: hoewel nogtans GODT in beyde even verwonderlyk is; want het Lichaam van een Dier dat is in syn aart een soort, alsoo verwonderlyk als dat van de Mensch in syn aart. En beyde syn sy ondoorsoekelyk, jaa onbegrypelijk en ondoorgrondelijk, van wegens de Goddelijke wonderen, die men daar oneyndelijk in bemerkt.

Wanneer deese Wurm dan binnen in syn Vel verandert, soo wykt syn Lichaam met het Hooft en de Staart allengkens van de buytenste Huyt, die hem bekleet. Op welken tyt syne Voeten, en haare Hoornbeenige Beenen heel van binnen door die Leeden, die daar uyt wyken, geevacueert worden. En daar door, soo worden deese Voeten, naa agteren of binnenwaars, in de spleet van de Bek getrokken, daar sy blyven leggen. Van ge-

[p. 670]

amittit Cranium & Rostrum, una cum eo pertinentibus corneis Ossiculis; utpote quae in Capitis cute defixa permanent. Inde autem postmodum sua is Cornicula, Proboscidem, aliasque partes, quae illic intus accrevere, in Nympha deinceps demonstrandas, protrahit.

At, quod notatu dignum heic est, Nervi ejus Optici etiam ab Oculis secedunt, pristinoque suo officio dein haud amplius funguntur. Musculi annulorum similiter, & magna pars Punctorum Respiratoriorum Pulmonalium, ab extima cute separantur. Sic corpus universum sese paullatim arctè in unum contrahit.

Maxima tamen mutatio in parte posteriore circa Caudam observatur: ibi enim corpus, ⁺tribus extremis annulis eodem simul tempore ⁺derelictis b, c, d, in quartum e, & quandoque etiam in quintum usque annulum resilit. Unde si Vermem, qui hac ratione aliquamdiu mutatus fuit, Soli lucique obversum contempleris; distinctissime, & absque sectionis adminiculo observabis, postremos ejus annulos corpore suo vacuos, nec nisi aëre repletos esse: quod ipsum etiam inter Caput ejus atque secundum annulum ⁺f, obscurius tamen, animadvertitur. Locus vero, quem recondita intus Nympha occupat, ⁺tunc niger apparet g; quoniam is radios lucis haud satis magno numero transmittit.

Hoc tempore Gula etiam, Intestina & Fistulae Pulmonales, intrinsecus intra cutem, exuvias quasi deponunt: quod sane itidem valde singulare est, & miracula DEI ad stuporem usque ostentat, docens simul, quanam ratione pristinum corpus penitus exuatur atque renovetur. Ut autem hoc clare conspici possit; necessum est cutis Abdominis aperiatur: quo facto & ⁺Nympha a, una cum partibus suis, & depositae ⁺Fistulae Pulmonales b b, semet manifeste offerent videndas: quin simul & patebit, quomodo Vermis omnes jam Capitis & Rostri sui ⁺partes abjecerit c, totusque immobilis evaserit, praeterquam in sola Cauda; utpote quam is tum satis fortiter adhuc movet, agitat, exporrigit, atque reducit, imo quandoque totam sursum in quintum usque corporis annulum retrahit.

Universa Aspera Arteria sub id tempus etiam utroque in latere exuvias ponit. Quum vero duobus ea insignioribus Tubis potissimum constet; hinc primo quidem isti e corpore evolvuntur, cum Caudam suam contrahit Vermis, inque vacua cute haerentes relinquuntur: prout liquidius describam, quando postea modum explicatu-

+ Tab. XLI. Fig. I.

+ b. c. d. e.

+ f.

+ g.

+ Fig. II. a.

+ bb.

+ c.

lyken verliest hy t' eenemaal syn Bekkeneel en Bek, met haare Hoornbeenkens, die in het Vel van het Hooft blyven sitten: en daar uyt stroopt hy voorts syne Hoornkens, syn Snuyt en andere deelen, die daar in syn aangegroeyt geworden; en die ik in het Popken vertoonen sal.

Maar dat hier aanmerkelyk is, syne Gesigt Senuwen wyken ook af van syne Oogen, en sy bekleeden dan dit officie naderhant noyt meer Soo van gelyken wyken die Spieren van de Ringen van syn buytenste Huyt, als meede een groot gedeelte van de adem-halende Stippen der Longen. En het Lichaam trekt sig allengskens digt in malkanderen.

Maar de grootste verandering siet men van agteren by de Staart, daar het Lichaam uyt de drie ⁺uyterlyke Ringen b c d. op de selve tyt sig tot in de vierde Ring e te samen trekt, en somtyds ook tot in de vyfde. Soo dat als men een Wurme die eenigen tyt soo verandert is geweest, tegens de Son en het ligt besiet, soo kan men onderscheydelyk bemerken, sonder, sectie, dat syn agterste Ringen leeg en vol lugt syn, en tusschen syn ⁺Hooft en de tweede Ring f siet men het selve, maar duysterder. En de plaats daar de verborge ⁺Pop leyt, die vertoont sig dan swart g, om dat de straalen van het ligt daar niet genoegsaam door passeeren.

Op dese tyt soo vervellen meede inwendig binnen in de Huyt de Slokdarm, de Darmen, en de Longpypen, dat meede wonderbaarlyk is, en de wonderen GODS tot verbaastheid ien toon stelt, en hoe dat het oude lichaam geheel afgelegt wort en vernieuwt. Maar op dat men dit klaar sou sien, soo moet men de Huyt openen op de Buyk, ⁺op welken tyt men het Popken a met syne Deelen, ⁺en de afgestroopte Longpypen b b klaarlyk sien sal, als meede hoe hy alle de deelen van syn Hoofd ⁺en Bek heeft afgeleyt c, en nu sonder alle beweeging is geworden: behalven alleen in de Staart, die hy nog redelyk sterk roert ende beweegt, en ook in en uyt steekt; en somtyts trekt hy die heel om hoog, tot in de vyfde inkerving of Ring van het Lichaam.

De gansche Lugtpyp vervelt op die tyt aan beyde de syden; en alsoo die voornamelyk in twee groote Pypen bestaat, soo stroopen die het eerst uyt het Lichaam, als hy syn Staart inkrimpt, en sy blyven in het holle Vel leggen, dat ik klaarder beschryven sal, als ik de manier sal voorstellen, hoe hy nu tot een Vlieg vergroeit synde,

+ b. c. d. e.

+ f.

+ g.

+ Fig. II. a.

+ bb.

+ c.

[p. 671]

rus sum, quo Vermis, in Muscam mutatus, sua ex cute prorumpit: tum enim demum simul de reliquis suis Fistulis Puimonalibus exuvias abstrahit.

Quò autem insignes istae varietates manifestius ante oculos ponantur; Vermem circumspectissime sua è cute protrahere oportet, quo tempore is jam jam obrigere incipit: quoniam enim ejusmodi Vermis revera nondum Nympha est, at Nymphae tamen partes continet, alio licet, quam in Nympha, modo dispositas; hinc eas suo quaslibet in situ constitutas, & ubinam locorum singulae in Capite, & Cauda, ⁺collocatae sint, tum videre datur. Sic Antenas ⁺exhibeo a a, Caput b, quod paullo grandius delineavi: sub hoc Proboscis conspicitur, & ⁺utrinque primum par Crurum c c; infra quod ⁺Alae d d, & deinceps alterum e e, tertiumque ⁺f fCrurum par comparent. Post sequitur ⁺Abdomen g, suis cum annulis, tandemque ⁺Cauda h. In Abdomine transparentes Pinguedinis particulae admodum distincte cernuntur; in Cauda vero Fistulae Pulmonales sese ⁺evolventes i i in conspectum veniunt. Patet ⁺praeterea, quomodo vel ipsa etiam Intestina k exuvias ponant; quippe quae ostio Podicis, in cute extima hianti, heic de separata cute rescisso ⁺l, adcretae manent: neque enim Vermis excrementa sua per Caudae extremum, sed nonnihil altiore loco, eliminat; ubi Podicem quoque videre licet.

Verum, quae hactenus proposuimus, omnia manifestius adhuc in Nympha conspici possunt; utpote in qua memoratae partes secundum ordinem naturalem digestae, & nitide atque ⁺artificiose inter se mutuo compositae, habentur. ⁺Occurrunt igitur heic Antennae a a suis cum ⁺articulis: Oculi b b plenam suam magnitudinem ⁺jam indepti: Proboscis c, ejusque appendices, infra Oculos in Pectore sitae: par ⁺primum Crurum d d eleganter complicatorum; ⁺pone quod alterum etiam par e e cernitur: sub hoc dein Alae, harumque artificiosae convolutiones, ⁺& concinnae plicaturae f f, comparent. Corporis medium porro annulares suas ⁺divisiones g exhibet videndas. Sub altero Crurum ⁺pari tertium quoque par h sese monstrat. Praeterea & nigra illa puncta, corpori inscripta, quae in Verme supra Puncta Fistularum Pulmonalium collocata ostendimus, heic quoque ⁺observantur i i. Juxta haec vero quatuor ⁺adhuc apertiones Fistularum Pulmonalium k k k k in altero tantum latere offeruntur conspiciendae, nec non annulares corporis inflexiones,

+ Tab. XLI. Fig III.

+ aa. b.

+ cc.

+ dd. ee.

+ ff.

+ g.

+ h.

+ ii.

+ k.

+ l.

+ Fig. IV.

+ aa.

+ bb.

+ c.

+ dd.

+ ee.

+ ff.

+ g.

+ h.

+ ii.

+ kkkk.

uyt dit Vel breekt: op welke tyt de overige Longpypen vervellen.

Maar om deese heerelyke waarheeden nog klaarder te sien, soo moet men een Wurm heel voorsigtig uyt syn vel trekken, te weten, als hy sig nu begint te verstyven: want alsoo hy alsdan nog geen Popken is, hoewel hy de deelen daar van heeft, maar soo niet geschikt als in het Popken, soo siet men deselve in haar situatie, en waar ter plaatze dat se in het Hooft en in de ⁺Staart leggen. Als de Hoornen a a, dus het Hooft, b, dat ik wat grooter getekent heb, daar onder siet men de Snuyt, en aan weersyden het eerste ⁺paar Voeten c c, waar onder de Vleugelen d d, en vervolgens het tweede e e, en het derde paar ⁺Voeten f f. En daar onder siet men de Buyk g ⁺met syne Ringen, en de Staart h. Op de Buyk syn de doorschynende Vet Deelkens seer sigtbaar, en in de Staart siet men de uyt stroopende Longpypen i i. en vervolgens, hoe dat de Darmen vervellen ⁺k, blyvende hangen aan de opening, die sy ⁺in de Huyt hebben, l, en dewelke ik van de afgesepareerde Huyt heb afgesneeden. Want hy lost syn vuyligheeden niet door het uyterste van de Staart, maar wat lager, daar ook den Aars to sien is.

Maar dat nu voorgestelt is, is alles nog klaarder te sien in een Pop; daar dan deese deelen volgens de natuurelyke order geschikt syn, en kunstig ⁺en net te samen gevleyt. Als de Hoornen a a met ⁺haare Articulatien: De Oogen b b die nu haar ⁺volkomen grootte hebben: De Snuyt c en syne aanhangsels, die onder de Oogen op de Borst leggen. ⁺Het eerste paar Voeten d d cierelyk te samen gevouwen, ⁺daar neffens het tweede paar e e: hier onder siet men de Vleugelen, en haare kunstige vouwingen ⁺en cierelyke samen ploijingen f f. en op het midden van het Lichaam siet men de ringwyse ⁺verdeelingen van het selve g. onder het tweede paar ⁺Beenen vertoonen haar het derde paar Voeten h. Vorders siet men nog de swarte Stippelen op het ⁺Lichaam, i i. die boven de Stippen der Longpypen in de Wurm vertoont syn, en daar beneffens ⁺worden aan de eene syde nog vier openingen der Longpypen k k k k vertoont: als ook de ringwyse inbuygingen van het Lichaam, met eenige kleene Stippelen op het selve, dewelke meede vervelt syn. In de tippen der Beenen siet men de Nagelkens derselve doorschynen, dan die vertoonen haar niet

+ aa. b.

+ cc.
dd. ee.

+ ff.
g.

+ h.

+ k.

+ l.

+ aa.

+ bb.

+ c.

+ dd.

+ ee.

+ ff.

+ g.

+ h.

+ ii.

+ kkkk.

[p. 672]

& minuti quidam apiculi, ibidem e corpore prominuli, qui pariter exuvias posuerunt. In Crurum extremitatibus Unguiculi transparent: qui tamen tum demum pulchre sese produnt, quando Nympha, aliquot jam dies habens, superfluos suos humores, maximam partem, ope evaporationis amisit, & in membranae, qua vestitur, involucris, extimaque sua, qua insuper obvolvitur, cute, tenelli instar partus recens nati, paullatim firmior atque robustior evasit; ut tandem foras prorepere, ambasque suas tunicas simul, eodem tempore, perrumpere ac deponere possit. Scilicet duobus ambitur isthaec Nympha tegumentis; quorum alterum intrinsecum tenuis est membrana, Nympham quamproxime investiens; exterius alterum dura constituit cutis extima, intra quam Animalculum, modo invisibili, mutationem suam perfecit. Haec ipsa cutis est, ob quam Insectum istud ad hoc usque tempus figuram Vermis prae se fert; haec eadem quoque causam mihi dedit, hunc mutationum Ordinem nomine Nymphae Vermiformis insigniendi.

Quisquis igitur ad. veram horumce Animalculorum cognitionem adspirat, eum sane oportet modis illa omnibus tractare. Atque hac demum ratione postmodum observavi, quod in Verme, recens e cute sua a me protracto, Os & Puncta ejus Respiratoria clarius, quam in Verme etiamnum repente, natante, nec quidquam mutato, conspicere liceat. Equidem, nisi brevitatem heic & claritatem mihi ut scopum proposuissem, modo dicta omnia prolixius jam describerem, partes memoratas etiam nitide depingerem, simulque indicarem, quisnam verus earum in Verme situs sit, quaenam insuper particulae pellucentes ibi animadvertantur, quae harum sit fabrica, qualis motus, quomodo Fistulae Pulmonales iis inserantur, & sic porro. Verum cogor etiam aliunde otio meo parcius uti.

eer, voer dat het Popken eenige dagen out is, en wanneer syn overvloedige vogtigheeden, voor het meeste gedeelte, syn uytgedampt, en dat het in de windels van het Vlies, dat hem bekleet, en daar toe het nog met de uyterlyke Huyt bewonden word, als een teergeboore Kindeken, allengskens vastigheid ende sterkte heeft verkreegen, om eyndelyk daar buyten te kruypen, en beyde syne Vliesen op een tyt en te gelyk door te breeken en af te leggen, namelyk het inwendige dunne Vlies, dat het Dierken immediaat bekleet, en het uyterlyke harde Vel, daar het onsigtbaar binnen in verandert is; en waar door het tot nog toe de gedaante van de Wurm draagt, en dat my de occasie heeft gegeeven, dese order van verandering, Wormswyse Pop te noemen.

Soo dat men op alle wysen deese Dierkens moet handelen, sal men tot haar regte kennisse komen: waar door ik naderhant gesien heb, dat in een Wurm, die effen uyt syn Vel van my getrokken was, syn Mont en de Lugt-openingen daar van klaarder te bemerken waaren, als wanneer hy nog kruypt en swemt, en geensins verandert is. Dat ik alles veel wytlopiger sou verhandelen, en ook deese Deelen net aftekenen, neffens ook hoe sy eygentlyk in de Wurm geplaatst syn, en wat doorschynende Deelen daar nog in te sien syn, en hoe sy gemaakt syn, en haar roeren; als meede hoe de Longpypen daar in geplant worden, en soo voorts; indien ik voor tegenswoordig de kortheid en klaarheid niet beoogde, en dat ik ook niet gedwongen was, myn tyt te besuinigen.