|
| |
| |
Caput Secundum.
De actionibus hujus Vermis; de loco, quo is naturaliter invenitur; de pabulo ejus, & modo, quo ad Anatomen interficiendus est.
Vermis hic lepidis admodum motionibus in ter natandum utitur; praecipue autem eo tempore, quo toto is corpore suo in aquae superficie fertur fluitans, atque per Caudam aëre semet replevit. Quodsi enim tum nataturus est; corpus suum, eum in finem, prius ad dextras sinistrasve incurvat; dein Latini instar sigmatis (S) contrahit; tandemque in Ventrem pronus, semet denuo exporrigendo, ad lineam rectam reducit. Atque hic modus est, quo Vermis iste superficiem aquae natando perambulat. Id ipsum vero, simili ratione, sat longo tempore, ab ipso continuari potest; quoniam lentissimo motu perficitur.
Quodsi vel in ipsis etiam aquis Vermes hos adtrectaveris; haud ii sese ulla ratione commovebunt: at contra aliter prorsus semet gerunt; cum alii Vermes inter natandum; eos impingunt, aut & si ipsi. proxime inter se mutuo reptantes, alter ad alterum offendunt. Unde dignoscere sane videntur, utrum ipsis quidpiam, quod adferre noxam valet, occurrat. Mihi vero id boni praestitit horumce Verimium sedata indoles, quod eos hac ratione commode microscopio intercedente & contemplari & depingere potuerim.
Quo tempore Vermes hi in aquae summo sluitant, haud unquam valebis eos ita deorsum
| |
Het Tweede Hoosdstuk.
Van de manieren deser Wurm; de plaats daar men hem natuurelyk vindt; wat haar voetsel is; en hoe men se dooden moet, om te ontleeden.
Syne manieren in het swemmen syn bysonder aardig, voornamelyk op die tyt, wanneer hy met syn gansche lichaam op de vlakte van het water dryft, en dat hy het selve vol lucht door de Staart heeft gehaalt. Wanneer hy dan swemmen wil, soo buygt hy syn lichaam tot dien eynde op de regter of linker syde, en syn vordere lichaam als een Latynsche (S) te samen getrokken hebbende; soo schiet hy sig weer regt uyt op syn Buyk voort; en soo dryft hy al swemmende op het water: dat hy een langen tyt op die wys kan continueren, dan het gaat seer traag in syn werk.
Altyt houden sy haar seer stil, als men se aanraakt, selfs ook in het water; dat sy weer niet doen, wanneer als andere Wurmen tegens haar aan swemmen: of dat se malkanderen aanstoten, en door malkander heen kruypen. Waar door sy schynen te onderkennen, of haar iets ontmoet, dat haar kan schaaden; maar haar stil leggen geeft my dit nut, dat men se bekwaam met een vergrootglas dan kan besien, en uyt tekenen.
Op de tyt, als sy op het water dryven, soo kan men se niet onder het selve stooten, dat se daar
| |
| |
| |
detrudere, ut sub aquis permaneant: quia plurimus aer, quo eorum corpus tum repletum est, obstat. Quando autem aërem istum rursus per Caudam efflarunt; tunc sponte sua demerguntur, nec prius iterum in aquae superficie fluitare possunt, nisi postquam eo rursus evecti, dispansis ibi Caudae suae pilis, novum aërem hauserunt.
Si vero penitus eos ex aquis protrahas; omnis, quem exercent, motus circa solum Caput observatur: quoniam tunc Pedum duntaxat suorum adminiculo semet unicè promovent. Quum autem, ut hoc fieri queat, necessum sit Caput eorum simul flecti; ideo tum quasi Ore suo incedere hi Vermes videntur: dum interim nonnisi binis suis Pedibus id perficiunt.
Vermes isti sub initium Junii mensis, alias citius, alias serius, prout aestas magis minusve calida est, tam dulcibus quam salsis in aquis reperiuntur. Quandoque numerosissimi ultro sese quasi offerunt; aliis iterum temporibus non sine insigni difficultate eos invenire licet. In fossis rura pascua ambientibus plerumque deprehenduntur; praesertim vero circa illa earum loca, in quibus herbarum viridium, passim aquis interstinctarum, copia datur: ibi enim Vermes hi saepius inter & super herbulas huc illuc repere observantur. Quin crebro etiam circa sossarum crepidines offenduntur, ubi Caudae suae adminiculo in aquae superficie fluitant, Capite & Thorace deorsum pendentibus: tum autem Rostro & Pedibus suis, utpote quae partes sibi mutuo semper proximae sunt, coenum & argillam suffodiunt atque perquirunt.
Hac videlicet ratione Vermes isti suum quaeritant alimentum, quandam nempe materiem viscidam, quam in minoribus lacusculis, & circa oras sossarum inveniunt: in latis enim profundisque aquarum collectionibus haud unquam eos deprehendes. Quodsi autem fossae aquis repletae sunt; tunc illi, victum obtinendi gratia, penitus se subter aquas demergunt; imo propterea etiam quandoque in siccum proreptant. Id autem perquam singulare est, quod Vermes isti, cum sub aquis mersi haerent, aërem saepiuscule intra cavum illorum pilorum, quos in Caudae extremo gerunt, compellant: quo sit, ut dicti pili perspicuam quasi margaritam, quae sub aquis sese movet, continere videantur. Quum vero Cauda Vermium sub id tempus sursum porrecta sit; ideo suum illi victum quam commodissime tunc quaerere possunt.
| |
blyven, van wegens de kwantiteyt der lucht, die sy in haar lichaam getrokken hebben. Maar als sy die door de Staart weer hebben uytgeblaasen, soo sinken sy van selve, en sy dryven niet eer weer op het water, voor dat se weer aan de oppervlakte van het selve gekomen syn, en de hayrkens van haar Staart uytgespreyt hebbende, op het nieuw gaan aassem halen.
Maar als men se heel buyten het water trekt, soo is al haar beweeging alleen omtrent het Hooft, alwaar sy met de Voeten alleen haar dan voort trekken; en alsoo sy het Hooft hier toe moeten buygen, soo schynt het, of sy met de Bek voortgingen, dat egter niet als door haar twee Voeten geschiet.
Men vint ze in het begin van de maant Juny, somtyts vroeg, somtyts laat, naa de Somer heet of kout is. Sy syn soo wel in soete, als in soute wateren. En somtyts in een seer groote menigte; dan op andere tyden heb ik se met groote moeyte moeten soeken. In de slooten tusschen de Weylanden vindt men haar gemeenelyk, voornamelyk daar veel groente is, en die hier en daar door het water is gescheyden. En soo siet men se tusschen en over de groente dikmaals been en weer kruypen. Ook vint men se veel aan de kanten der slooten, daar men se dryven siet op haar Staart, het Hooft en de Borst om laag hangende, daar sy dan in de modder en kley met de Bek en Beenen vroeten, want daar de Beenen syn, is de Bek, en daar de Bek is, syn de Beenen.
En op deese wyse soeken sy haar kost, dat eenige slymerigheid is, die sy in de kleene plaskens, en aan de boorden der slooten vinden, want in breede en diepe wateren siet men se nooit. En als de slooten vol water syn, soo schieten sy heel onder het selve, om de kost te soeken, waar door sy somtyts ook op het lant kruypen. En dat seer aardig is, soo perssen sy, als se onder water syn, dikmaals eenige lucht binnen in de hayrkens, die op haar Staart staan; waar door sy dan deselve vertoonen als een heldere peerel, die onder het water sig beweegt, en alsoo de Staart dan om boog staat, soo soeken sy seer bekwaam haar kost.
| |
| |
| |
Caeterum mite admodum est hoc Animalculum, prorsus nihil mali creans, nec mordens, nec ulla ratione laedens: quamvis in longe aliam quis adduci opinionem facile posset, si, mirificas illas Pedum, circa Os sitorum, motiones conspiciens, hos forte pro Lingula aut Aculeo venenato habuerit. At falsa haec sunt: nam Oris ostium, in quod Vermis pabulum suum sugendo adtrahit, sub acutae extremitatis Rostri sinu invenitur.
Pabulum, quo hi Vermes maxime utuntur, argillam, mollemve terram esse animadverto: quamvis minutissimos etiam lapillos rubros, exilesque arenulas, quandoque intermixta deprehenderim, cum eos aperuissem. Interim haud sum tamen explicando, quanam ratione propter angustiam Oris fieri possit, ut majusculae ejusmodi particulae ab istis Animalculis ingerantur. Unde crediderim, ea tantummodo particulas terrae, coeni, atque argillae subtiliores, viscosas, sugendo deglutire, quae varias deinde in Ventriculo subire mutationes coguntur: prout in Anatome horumce Vermium, & Nymphae ex iis nascentis, postmodum accuratius demonstrabo, simul tunc descripturus, quomodo vel ipsa eorum Intestina quoque exuvias ponant.
Ad Vermes hosce, pro instituenda Anatome, enecandos variis usus sum mediis. Spiritus Vini huic operi exsequendo haud adeo accommodatus est: nycthemeri enim spatio vivi in eo supersunt; & forte adhuc longiore tempore: quod tamen nondum expertus sum; quandoquidem me taedebat diutius exspectando pretiosissimum mihi tempus frustra conterere. Cum autem e Spiritu Vini eos rursus protraherem, atque in pluviam inter alios conjicerem; illorum quidam per plures etiamnum dies superstites erant; donec tandem omnes inciderim vivos, hincque alii denuo quaerendi mihi fuerint. Vidi eos in Aceto quoque diu admodum vivos permansisse: quin identidem inde prorepebant, & fortius illic, quam plerumque in aquis solent, sese commovebant. Nonnulli per bidui uniusque noctis spatium vitam in isto liquore protrahebant, alii longiore etiam, breviore alii tempore supererant. In Spiritu Terebinthinae tamen vix ultra horae quadrantem durare possunt, quin moriantur: nec sane visu inelegans est, quomodo aër tum temporis inter ipsorum pilos & corporis divisiones quasi defixus haereat; ut fere jurares, te quasi perspicuum argentum videre.
| |
Andersins is het een onnosel Dierken, dat gansch geen kwaat doet, nog byt of kwetst, gelyk men sig ligt sou verbeelden, als men omtrent de Mont de seer aardige beweeging der Voeten siet, die men voor de tong, of eenigen fenynigen Angel sou kunnen neemen. Maar dat kan niet weesen, want de ingang des Monts staat onder de bogt van het spitze eynde des Beks, daar hy het voetsel al suygende inneemt.
Het voetsel, dat sy het meest gebruyken, bevind ik kley of weeke aarde te syn, daar ik ook sommige seer kleene roode brokskens steen, en kleene sandekens in gevonden heb; als ik haar opende. Dan ik kan egter niet weeten, hoe sy die inneemen, om de engte van haar Mondt. Soo dat ik vertrou, dat se de subtile deelen van aarde, modder en kley, die slymerig syn, al suygende doorslokken: dewelke dan verscheyde veranderingen in de Maag ontfangen; als ik in de anatomie deser Wurmen, en het Popken nader vertoonen sal: en ook beschryven, hoe sy haare Darmen selfs vervellen.
Om se te doden, en dan te ontleeden, heb ik verscheyde middelen gebruykt. In Brandewyn geschiet dat niet seer ligt: want sy leeven daar wel een dag ende een nagt in. En of sy daar nog langer in leeven, dat heb ik niet besogt, om dat het my verveelde soo lang te wagten, daar myn tyt soo kostelyk was. En als ik se dan uyt de Brandewyn nam, en weer by de andere Wurmen wierp in regen water, soo leefden eenige daar van nog verscheyde dagen, tot dat ik se alle levendig op snee, en weer andere most soeken. In Asyn beb ik se meede een langen tyt sien leeven, en sy kroopen daar geduurig buyten, en sy beweegden haar doe meer, als op haar ordinaire manier in het water. Eenige leefden daar wel twee dagen en een nagt in: sommige langer, sommige korter. Dan in Therebinthyn-geest sterven sy in een groot kwartier; en het is seer aardig daar in te sien, hoe de lugt tusschen haare hayrkens, en in de inkervingen van haar lichaam aldaar blyft hangen, soo dat deselve sig, als een klaar silver, haar op die tyt vertoont.
| |
| |
| |
Industrius Goedartius, quousque ex Icone cognoscere mihi licet, Vermem hunc, Metamorph. Natural. Part. I. Experim. LXX, pariter descripsit & figura expressit, oblitus tamen commemorare, utrum in terra an in aquis eum repererit. Imo inter omnia, quae de hoc Verme narrat, aliud nihil notatu dignum datur, nisi quod eum per novem menses absque alimento superstitem fuisse viderit: quapropter & Chamaeleontis ipsi impertit nomen; quippe communi illo seductus errore, quo ferunt Animal istud aëre victitare.
Eruditissimus Aldrovandus Vermem hunc nostrum itidem, sub nomine Intestini aquae, describit, Iconemque ejus similiter exhibet: at vero, Muscam ex eo provenire, & quae porro de natura hujus Vermis a me observata sunt, quoque ignoravit.
| |
Naa dat ik uyt de figuur sien kan, soo vertoont en beschryft de neerstige Goedaert meede deese Wurm, in syn LXX bevindinge van syn eerste Deel der Métamorphosis nat.; maar hy segt niet, of hy die op het lant, of in het water gevonden heeft. En al het geen, dat hy daar van segt, dat aanmerkelyk is, dat bestaat, in dat hy hem heeft sien leeven over de negen maanden sonder voetsel. En daarom noemt hy hem de Chameleon, synde misleyt door de algemeene dwaling, dat dat Dier by de lucht sou leeven.
De geleerde Aldrovandus beschryft meede deesen Wurm, onder de naam van Waterdarm, en by hem is ook syn afbeelding te sien; dan dat daar een Vlieg uyt vergroeyt; en wat vorder van de natuur deser Wurm van my geobserveert is, is hem onbekent geweest.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd