Logo DBNL
Bybel der natuure of historie der insecten. Deel 1 (1980)

Bybel der natuure of historie der insecten. Deel 1

(1980)–Jan Swammerdam–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Johannis Swammerdammii ad Illustrissimum Virum, D. Thevenot, De Anatome Cancelli, quem in Occitania Bernard l'Hermite vocant, Epistola.

Vir Illustrissime.

 

CUm honore fruerer, aliquot Tecum diebus in pago Yssi dicto versandi, factum est saepius, ut Naturae miracula ad Conditorem Maximum, qui in Operibus suis omnibus adorabilis est, admirandum nos excitaverint. Id ipsum quoque una agitavimus, quando Tu in Hollandia morabaris, egoque varia Tibi rariora circa Apes, aliasque Insectorum species, experimenta ostendebam. Nunc vero, quandoquidem ob multas a me inventas encheireses arcana Naturae multo mihi liquidius innotuerunt, & quia unius diei spatio investigare valeo, quod antea hebdomadum aliquot industriam a me exigebat; hinc iis omnibus, quae olim detexi, plura nunc addere queo, ante quae minus observaveram. Patebit hoc Tibi ex descriptione internarum & externarum partium Cancelli, quem aliquot abhinc annis Schevelingae primum examinavi. Quum enim D. Johannes Oort, Toparcha in Nyenrode, nonnullis ante diebus Haga Comitis totam mihi

Brief aan den Doorluchtigen Heer Thevenot, Wegens de Ontleding van de Kreeft-Slak, die in Langedok genaamt wert Bernard l'Hermite, geschreeven door Johannes Swammerdam.

Myn Heer.

TEr tyt als ik de eere had UE Edelheid eenige dagen 't Yssi geselschap te honden, soo hebben de wonderen van de Natuur ons den Grooten Schepper doen admireeren, die in alle syne werken aanbiddelyk is. Het selve is ook ons onderhout geweest, wanneer ik UEd. in Holland synde verscheyde rare ondervindingen, in de Byen en andere Insecten, vertoonde. Tegenswoordig terwyl de verborgentheeden van de nutuur my klaarder bekent syn geworden door veele uytvindingen, en dat ik nu in eenen dag kan ondersoeken, daar ik te vooren eenige weeken toe van doen had; soo kan ik ontrent alle myne voorgaande ondekkingen nog veele saaken toe doen, die ik voor deesen niet geobserveert had. Het geen UE Edelheid blyken sal uyt de beschryving der inwendige en uytwendige leeden van de Kreeft-Slak, die ik, eenige jaren geleeden synde, de eerste maal te Schevelingen heb geexamineert. En alsoo de Heer Johan Oort, Heer van Nyenrode, my voor eenige dagen een ganschen vlesch vol met Kreeftslakken

miserit lagenam Cancellis plenam, quos, ut facilius aliquo tempore conservari possent, mox, postquam capti erant, ocyssime in spiritum vini conjici curaverat; non possum non breviter Tibi describere, quidnam in iis observaverim, & quantas debeam gratias, cum veteri meo Amico, Toparchae in Nyenrode, cui DEI Opera quam maxime cordi sunt, tum & Tibi, Vir Illustrissime, qui me continuo hisce districtum tenes, & ad eorum scrutinium hortatu tuo compellis. Ita nimirum omnis mirabitur Homo stupenda immensae, qua admiranda DEI Opera pollent, amplitudinis specimina, quae Supremus Architectus in rerum ab Ipso creatarum varietate exhibuit contemplanda; ut nos, Sapientiam atque infinitam Ejus Potentiam in rerum natura agnoscentes, ad Ipsum solum supra alia omnia ardentissimo amore prosequendum induceremur.

Piscatores, qui Schevelingae mari victum sibi comparant, saepius ibidem plura peregrina Animalia, tam retibus, quam sagena atque everriculo, capiunt: quae tamen vel in mare rursus projiciunt, vel in littore jacentia negligunt; quandoquidem nihil ipsis lucri inde venir. Haec ratio est, quare adeo parum hactenus innotescat, quot & quam mirabilia sint Animantia, quibus aeterna DEI Potentia aquas salsas, tanquam habitaculum, assignavit. Utinam pluribus Hominum ardens ejusmodi insideret scientiarum amor, ac Tibi, & Toparchae in Nyenrode, communi nostro Amico! Ita enim scientiae naturalis, abditarumque in Physicis causarum cognitio ad altiorem pedetentim gradum adscenderet, aeternique nostri momenta officii, quo Conditorem nostrum ex toto corde amare jubemur, geminarentur. Hinc vel idcirco etiam obstrictissimus Tibi sum, quod, cum in Hollandia versareris, plura mihi peregrina Animantia ex vico maritimo, Egmont, curaveris adferenda; quae deinde una cum communi nostro charoque Amico, D. Stenonis, examinabamus. Verum videor longiore Tibi praefatione molestus esse, quum dilata promissorum expositione flagrans desiderium Tuum morer. Quamobrem ordine nunc Tibi enarrabo, quidnam intra bidui spatium in transmissis mihi Eremicolis observaverim, & quam stupendae res visui meo sese ibidem obtulerint.

Partes Cancelli Externae.

Aperta, qua Cancelli mei conclusi erant, lagena, vidi eorum nonnullos ex suis Conchis pro-

heeft uyt den Haag gesonden, deende deselve op het ogenblik van dat se gevangen waren in Brandewyn werpen, om se te bequamer eenige dagen te bewaaren: soo kan ik niet nalaten UE Edelheid in het kort te beschryven, wat ik daar in geobserveert hebbe; en hoe seer geobligeert ben, soo aan myn ouden vrient den Heer van Nyenrode, die besonderlyk de werken GODS bemint; als ook aan UE. Edelh., die my daar geduurig van onderhout, en toe aanmaant; op dat alle menschen sig souden verwonderen over de verrukkende vertoningen van de onuytputtelyke grootheid der wonderbare uitwerkingen GODS; die hy door de verschydentheid syner geschape saken geopenbaart heest: op dat wy, syne wysheid en almagtigheid in de natuur der dingen erkennende, hem alleen boven alles sonden beminnen.

 

De Visschers, die te Schevelingen haar kost by de zee winnen, vangen dikmaals verscheyde vreemde Dieren, soo in haare netten, als aan haar want en gaaren. Maar alsoo deselve haar geen profyt toebrengen, soo werpen sy die altyt weer in de zee, of sy verwareloosen deselve aan de stranden. Dat de oorsaak is, dat men soo weynig tot nog toe weet, wat wonderbaarelyke Schepselen de eeuwige kragt GODS aan de soute wateren tot een woonplaats gegeeven heeft. Het was te wenschen, myn Heer, dat veele menschen uwe weetgierigheid hadden, en die van de Heer van Nyenrode, onsen gemeenen Vrient; soo sou men allenxkens een trap hoger opklimmen in de natuurelyke wetenschappen, en in haare verborge oorsaaken; waar door in ons ook de oneyndige verbintenissen verdubbelen souden, om onsen Schepper van ganscher herten lief te hebben. En daarom ben ik UE. seer geebligeert, dat UEd., als gy in Hollant waart, my verscheyde vreemde Schepselen liet van Egmont op zee toebrengen; dewelke wy dan, neffens onsen gemeenen en lieven Vrient, de Heer Stenonis, examineerden. Maar my dunkt, dat ik myn verhaal te lang uytstel, om UE. curieusheid te voldoen; waarom ik U Ed. ordentelyk sal gaan beschryven, wat ik binnen twee dagen tyts in myne toegesonde Heremiten heb ondervonden, en wat voor verrukkende saaken ik aldaar gesien heb.

De uyterlyke leeden van de Kreeftslak.

Wanneer ik de Vlesch, daar sy in beslooten waren, quam te openen; soo sag ik dat eenige daar van,

rupisse, alios vero intra has adhuc delitescere. Maximorum Conchae nucem Castaneam magnitudine aequabant, minimorum vero haud majora erant Piso Romano. Cancelli autem ipsi, intus habitantes, itidem pro suae quilibet Conchae ratione magni vel parvi erant. Omnes tamen hae Conchae eadem inter se gaudebant figura, forma & habitu; nec nisi exiguum quoddam, atque, ut vocant, accidentale dabatur, ratione coloris & picturae, discrimen. Cancellorum, qui suis etiamnum in Conchis haerebant, nonnulli a Testa soluti erant; ut nonnisi in ultimis Conchae spiris vi suae caudae semet quasi adfixos tenerent. In aliis tamen quam distinctissime vidi, quod media corporis sui parte cum ipsa Concha simili penitus modo conjungantur, ac Mytulis & Cochleis proprium est. Unde certissime mihi constitit, Concham Cancello aeque loco verae Cutis esse, ac Concha Cochleae vera Cutis existit.

Mirari hinc subit, Doctissimum Rondeletium ita de Cancello scriptisse, quod Bernard l'Hermite se loge toujours dans les coquilles d'autrui, & qui'l n'en a point de propres. Animadverto enim in Cochlea Operculari, quod ea non solum ope suorum Musculorum Conchae adfixa sit, sed quod vel tendines etiam Musculorum ejus cum Testa concrescendo in hanc ipsam transmutentur: quemadmodum & in Gallis atque Gallopavis pedum Tendines per aetatem sensim in Os convertuntur. Id ipsum in Cancello quoque observatur: Musculorum enim ejus Tendines Scapo spirali Conchae, qua is secundas suas spirales circumvolutiones efficit, firmiter accreti, & cum petroso illo Osse penitus in unum coaliti cernuntur. Quandoquidem autem haud magnum est spatium, quod suis ibidem insertionibus occupant Tendines; hinc Cancelli emortui corpus inde facillime abscedit. Atque hac forte ratione contigit, ut Magnus Rondeletius, Aristotelis doctrinam secutus, hanc rem minus observaverit. Porro, quum Conchae hae omnes una & eadem gaudeant figura & fabrica, vel hinc etiam innotescit, ipsas nonnisi hisce solum Animantibus proprias esse, atque cum his accrescere & augeri; quemadmodum omnibus in Cochleis, & quibuscunque aliis in Animantibus, quae Conchas habitant, obtinet. Hinc & pro certo habeo, omnibus Cancellis, eandem ad speciem pertinentibus, Conchas quoque inter se similes esse datas: siquidem me doceat experientia, multivarias dari Cancellorum species, non solum inter se mutuo multum differentes, ve-

buyten haare Schelpen geschooten waaren, andere saten daar nog binnen. De Schelpen van de grootste Kreeftslakken waaren als een Castanie van grootte, en die van de kleenste waaren niet grooter als een roomsche Boon. En na proportie soo waaren ook de Kreeftslakken, die daar in woonden, groot of kleen-Alle deese Schelpen waren van een figuur, gedaante, en fatsoen, en in de couleur en teekening was ook niet als een accidenteel en gering onderscheyt. De Kreeftslakken, die nogin Schelpen waren, daar van waren eenige van de Schaal afgeweeken, soo dat se alleen met de start, in de uiterste drayingen van de Schelp, haar als vast hielden. Maar in andere sag ik seer distinct, dat se met het middelste gedeelte van haar lichaam, even alleens als de Mosselen en Slakken eygen is, met de Schelp selfs vereenigt waren. Soo dat ik daar uyt sekerlyk sag, dat de Schelp de waaragtige Huyt van de Kreeftslak was, gelykerwys deese Schelp de waare huyt van een Slak is.

 

Dit doet my verwonderen, dat de geleerde Rondeletius aldus van de Kreeftslak heeft geschreven, dat Bernard l'Hermite se loge toujours dans les coquilles d'autrui, & qu'il n'en a point de propres. Want ik bevinde niet alleen in den Wyngaart-Slak, dat de Slak met syne musculen daar aan de Schelp vast groeit; maar dat selfs syn Peezen van de Spieren in de Schelp veranderen of vergroeyen: gelyker wys ook de Peezen in de beenen der Hoenderen en Kalkoenen meede metter tyt in Been veranderen. Dit siet men ook in de Kreeftslak, want de Peezen syner spieren siet men daar aan de Dray-Spil van de Schelp, op de plaas daar hy syne tweede spirale omdrayingen maakt, vastgegroeyt, en met het steenachtig Been t' enemaal vereenigt. Maar alsoo de plaats niet groot is, die de peezen aldaar beslaan, soo wykt het lichaam van de Kreeftslak seer ligt daar van af als hy doot is. 't Geen mogelyk de reeden is, waar door de groote Rondelet, volgende het gevoelen van Aristoteles, het selve niet geobserveert heeft. En alsoo alle de Schelpen van een fatsoen en figuur syn, soo blykt ook daar uyt, dat se niet als aan deese Dieren alleen eygen syn, en ook dat de Schelpen met haar aangroeyen ende grooter worden: op de manier van alle andere Slakken, of wat dieren dat het syn, die in Schelpen woonen. En ik vertrou sekerlyk, dat alle Kreeftslakken die van een soort hebben: want de ervarentheid leert my, datter veelderhande soorten van Kreeftslakken syn, die niet alleen onder malkander veel verscheelen, waar ook diverse soorten van Schelpen bewoonen; als in het cabinet van myn Vader te sien is, en

rum & in diversis Concharum speciebus habitantes; prout in Patris mei Musaeo est videre, mihique in aliis etiam plurimis Musaeis observare licuit.

Concha Cancelli tenuissimo praeterea Periosteo vestitur: atque hinc novo argumento confirmatur, quod Concha Cancelli Cutis sit, ipsum cum suo Periosteo extus investiens. Ut ideo Cancellus similiter, ac Scarabaei & alia Testacea, Ossa sua extrinsecus circum carnem suam posita gerat; quamvis tamen aliquod heic detur discrimen. Periosteum hoc tenuissimum est, nec pulchrius denudari potest, quam Concham, aliquot dierum spatio in lixivio maceratam, dein tantillo aquae fortis obliniendo: sic enim de Concha id abscedit. Atque hac methodo in quibuscunque etiam Conchis facillime detegi potest Periosteum. Attamen in Conchis nonnullis adeo crassum & spectabile id est, ut experimento isthoc non sit opus. In aliis iterum Conchis, quae supra scopulos volutatae sunt, aut cum incolis suis Animantibus per saxosa & arenosa loca multum reptarunt, Periosteum illud penitus detritum est; adeoque tum haud detegi in iis potest.

Harum Concharum quaedam prorsus laeves +erant & venuste admodum pictae a, speculi instar coruscantes. Maximas tamen omnes Fuci marini quaedam species, punctis vel apicibus minutis assurgens, obtegebat eousque; ut tota nonnullarum figura obscurata & deformata esset, neque spiralium, quibus gaudent, circumvolutionum +b ulla posset conspici. Praeterea foveae quaedam pone apices comparebant, & arenulae admodum singulares, quarum itidem nonnullae Fuco accreto erant tectae. Porro & aliae cernebantur foveae, mollioribus papulis, purpurascentibus, repletae. In Concharum quibusdam mollis occurrebat Fucus, in aliis vero valde durus; quarum ideo figura etiam incurvando depravata erat. Vidi etiam materiem ejusmodi Conchae internae superficiei adeo undequaque accrevisse; ut nec anterius in introitu, nec paulo altius intra Concham ullus daretur locus nudus, nisi solummodo qua Musculorum Tendines a Concha secesserant. Ulterius observavi, quod Vermiculi quidam Concham aliquam multis in locis inforaverint; tum quomodo Conchae nonnullae diffractae, iterumque coalitae fuerint. Omnium igitur elegantissimae sunt hae Conchae, quousque minimi sunt in iis Cancelli; quum eo tempore haud obductae reperiantur. In aliis quibusdam Cochleis, etiam-

gelyk ik ook in verscheyde andere cabinetten gesien heb.

 

Nog heeft de Schelp van de Kreeftslak een seer dun beenvlies, dat haar bekleet, het welk nog een ander bewys is, dat de Schelp de Huyt van de Kreeftslak is, 't geen hem met syn Beenvlies bekleet. Soo dat de Kreeftslak, even als de Schalbyters, en andere Schelpdieren, syne beenderen van buyten, en rontzom syn vleesch geplaatst heeft; hoewel met eenig onderscheyt. Dit Beenvlies is seer dun, en men kan het niet bequaamer ontblooten, als dat men de Schelp eenige dagen in de Loog legt, en dan met een weynig sterk-water bestrykt, soo wykt het van de schelp af; en door deese manier ondekt men in allerley Schelpen seer ligt het Beenvlies. Maar in sommige Schelpen is het soo sigtbaar en dik, dat men dit experiment niet nodig heeft. En in andere Schelpen, die op de klippen gerolt syn, of die met de dieren, die haar bewonen, veel op steen en sant gronden kruypen, daar bevint men het somtyts t' eenemaal afgesleeten, en alsoo is het daar niet te ondekken.

 

Eenige van deese Schelpen waaren heel gladt en +cierelyk getekent a, en sy glommen als een spiegel. Maar de grootste waaren alle begroeyt met een zoort van Zee-wier, die met kleene stippels of punten om hoog stont; en die in sommige de gansche figuur van de Schelp verduysterden, en deformeerden; soo dat men geenen van syne vyf spirale omdrayingen +b sien kon. Voorts sag men neffens de toppen eenige kuiltjes, en ook sommige seer curieuse sandekens, waar van eenige meede met wier begroeyt waaren. En dan sag men eenige andere kuiltjes met weeker en purperagtige puisjes vervult. In sommige Schelpen was de wier week, en in andere seer hart. Het geen veroorsaakt hadt, dat de schelp in syn figuur krom geboogen was geworden. Ik sag ook dat de Schelp binnen in haare holligheid begroeyt was, soo dat daar geen plaats, voor aanen by den ingang, en wat hoger in de Schelp, van bevryt was, als alleen, daar de Peesen der Musculen afgeweeken waren. Nog ontdekte ik, dat eenige Wurmkens verscheyde gaaten in de schelp gegeeten hadden; als ook hoe eenige schelpen gebrooken, en weer genesen waaren. Soo dat deese Schelpen het frayste syn, wanneer de Kreeftslakken het kleenste syn, op welken tyt men haar onbegroeyt bevint. In sommige andere Slakken, die nog niet begroeyt syn, is haar figuur en frayigheid ten hoogsten aanmerkelyk, als se nog kleen syn, gelyk in

num juvenculis, istud Periosteum, sicubi Conchae materie accreta nondum tectae sunt, figura & elegantia notatu dignissimis gaudet: quemadmodum in minoribus aliquot Cochleis aquaticis animadverti, in quibus totum Periosteum Pilis setaceis venustissime exornatum erat. Verum suf ficiant haec de Cute horumce Animantium dicta. Nunc reliquas Tibi Cancelli partes exponam; quae ut tanto facilius queant intelligi, Cancellum in Caput, Thoracem, Abdomen & Caudam distinguam, & quidquid seorsim in singulis invenitur, deinceps enarrabo.

+In Capite, superius, bini cernuntur Oculi c, atque a latere horum duo Cornicula sive Antennae +dd. Infra occurrunt Setae quaedam articulatae, tumque Os & Dentes. Oculi oblongi sunt, rubelli, & in apicibus suis obscure virescentes: articulantur autem ab utroque latere cum Capite ope annuli cujusdam dentati, qui simili constat materie, ac Testa Thoracem atque Pedes investiens; cumque eodem illo reliqua deinceps Oculi pars pro altera etiam vice articulatur. Superior isthaec Oculi portio infra & in medio penitus quoque dura est instar Testae; at superne, qua Cornea ejus tunica datur, sat mollis. Cornua tribus composita sunt ex articulis, quorum ii sunt maximi, qui utrinque ad latera Oculorum cum Capite committuntur: acutissima deinde paullatim evadunt Cornua, atque in tenues quasi Setas abeunt. In hac vero tenui teneraque Cornuum parte ultra centum & viginti subtilissimas numeravi articulationes, quarum singulae ab utroque iterum latere binis praeterea tenuium veluti pilorum paribus ornatae erant. Majoribus in Gammaris quam distinctissime conspicuae sunt hae articulationes, atque incoctis totidem tunc in annulos planos dividi possunt Cornua, quot ejusmodi gaudent articulationibus. Inter primum & secundum harumce Cancelli Antennarum articulum minor adhuc quaedam rigida extat Appendix, Pilis setaceis eleganter exornata.

Sub Oculis, inter Cornua, venustum par Setarum conspicitur, quae tribus singulae constant articulis, quorum superior latissimus est. Sub his cernuntur Dentes, quae bina sunt Ossicula cava, alba, oblonga, validisque Musculis, quibus moventur, instructa. Hos inter Dentes externum Os invenitur, quo Animal cibum suum assumit: quem quidem in finem non bina solum +Brachia, sive Forcipes e. f, sed & plures aliae ipsi concessae sunt Setae articulatae, diversa gaudentes fabrica, atque Os inferne velu-

sommige kleene Waterslakken geobserveert hebbe, daar het gansche beenvlies van de Slak met borstelige hayren seer cierelyk opgeschikt was. Maar dit sy genoeg geseyt van de Huyt deeser Dieren, waarom ik nu UE. Edelheid de vordere leeden van de Kreeftslak sal gaan beschryven. Dewelke op dat men te beeter sou begrypen, soo sal ik hem in Hooft, Borst, Buyk en Hart afdeelen, en het geen men daar in bemerkt, particulier voorstellen.

 

In het Hooft siet men van bovenen de twee Oogen +c, daar benessens de Hoornkens dd. Van onderen siet men eenige gearticuleerde Borsteltjes, dan de Mont en de Tanden. De Oogen syn langwerpig van figuur, rootagtig van couleur, en op haare tippen donker groen: sy worden aan weersyden met het hooft gearticuleert door een tandig ringeken, dat als de Schelp, die de Borst en de Beenen bekleet, van substantie is; en daar meede wort dan voorts het vordere gedeelte van het oogh voor de tweedemaal gearticuleert. Dit bovenste gedeelte des Oogs is van onderen, en in het midden, ook heel hart als de Schelp, maar van bovenen, daar het Hoornvlies is, soo is het redelyk week. De Hoornen bestaan uyt drie articulatien, die de grootste syn, waar meede sy aan het Hooft, aan weer syden van de Oogen, verbonden worden: en voorts loopen sy heel spitz toe, als een dunne borstel. En in dit dunne en teere gedeelte der Hoornen heb ik over de hondert en twintig seer syne articulatien getelt, die alle nog aan weersyden, als met twee paar syne Hayrkens verciert waaren. In Kreeften, die groter syn, kan men deese articulatien seer kennelyk sien; en als sy gekookt syn, soo kan men haar in soo veele platte ringekens verdeelen, als sy articulatien hebben. Tusschen de eerste en tweede articulatien deeser pyltjes in de Kreeftslakken is nog als een kleener, maar styver aanhangsel van de Hoornen te sien, die elegant met borstelige hairen verciert is.

 

Onder de Oogen, en tusschen de Hoornen, siet men een aardig paar Borstels, waar van dat yder uyt drie articulatien bestaat, synde het bovenste lit het breetste. Hier onder siet men de Tanden, dat twee witte holle beenkens syn, langwerpig van maaksel, en door sterke muskelkens bewoogen wordende. Tusschen deese Tanden siet men den uytwendigen Mont, waar door het Dier syn voetsel inneemt: en tot welk gebruyk, het behalven syn twee armen of tangen +e f, nog verscheyde andere gearticuleerde borstels gegeeven is, die van een disserent maaksel syn, en

ti contegentes. Ejusmodi sunt binae quaedam Setae minimae, planae, latae, rubellae, Pilis hispidae, unico saltem singulae articulo instructae. Par deinde habetur alterum Setarum majorum, simili modo fabrefactarum, quarum tamen binis quaelibet articulis gaudet. Tertium porro adest par haud adeo planum & latum, quocum utrinque duo adhuc ejusmodi particularum paria articulantur: singulae iterum tertii hujus paris Setae binis itidem articulis constant. Par quartum similiter nonnihil minus planum & latum est, tribusque ex articulis compositum: cum hoc vero aliud praeterea par committitur, cujus Seta quaelibet duobus gaudet articulis. Quinto Setarum quoque par quintum conspicitur, itidem geminum; prius nimirum majus, quatuor ex articulis constructum; alterum vero cum priore junctum, ex tribus articulis conslatum. Tandem subtus prope Thoracem maximum Setarum par occurrit, binis veluti pedibus similium; quarum senis quaelibet ex articulis constat, & aliam praeterea utroque in latere gerit sibi junctam particulam, binis articulationibus gaudentem. Ut adeo, computatis omnibus, duodecim heic dentur paria Particularum, quae, Pilis setaceis eleganter obsitae, in usum veniunt, quando suam Cancellus escam ingerit; uti ex fabrica situque earum liquido innotescit.

Thorax subtus binis veluti testaceorum Ossiculorum paribus in medio est divisus, quibuscum +bina Brachia, & quatuor Pedes antici gg articulantur. Quod ut distincte conspici queat, necessum est, Cancellum totum sua e Concha eximere, atque in dorsum resupinare. Tum enim +quatuor cernuntur Setae articulatae inter Oculos +aa. At reliquas ante descriptas Setas haud distincte licet videre, nisi postquam istae suis e locis fuerint remotae; quandoquidem illas contegunt. +Prope Oculos duo Corn ua bb in conspectum veniunt, atque deinceps bina Brachia quam distinctissime cernuntur, quorum sinistrum +sua cum Forcipe c constanter minus est, +quam dextrum d: etiamsi utraque quinque testaceis ex articulis sint composita; quorum supremo practerea Pollex, sive Particula, quam sicnominare licet, articulate juncta est, Forcipesque hujus Animalis suam debent originem.

+Quatuor Pedes subsequentes ee e sex singuli constant articulis, qui itidem, uti Brachia, Denticulis prominulis, Pilis setaceis, Maculisque & striis rubellis exornantur. Porro & cum Thorace alia bina minorum particularum, Pedibus

waar door de mont van onderen, als bedekt wort. Als een paar seer kleene, platte, en breede rootverwige Borstels of krinkels, met hayrkens beset; behbende ieder maar eene articulatie. Een paar groter van het selfde fatsoen, yder uyt twee articulatien gemaakt. Een derde paar, dat soo plat nog breet niet is, en waar mee aan weersyden nog twee paar diergelyke deelkens gearticuleert worden; yder uyt twee articulatien bestaande. Een vierde paar, dat een weynig minder plat en breet is, uyt drie articulatien te samengestelt: hier meede wort nog een ander paar gearticuleert, dat yder twee articulatien heeft. Ten vyfde siet men het vyfde paar Borstels of krinkels, dat van gelyken dubbelt is, bestaande het grootste uyt vier, en het tweede paar, dat daar meede vereenigt is, uyt drie articulatien. Eyndelyk siet men onder by de Borst het grootste paar Borstels, dat als twee voeten syn, die heeft yder ses articulatien, en men siet aan weersyden, dat daar nog een deelke meede gearticuleert is, 't geen uyt twee articulatien bestaat. Het geen dan in alles twaalf paar Deelkens syn, dewelke cierelyk met Borstelige hayrkens syn beset, die haar gebruyk hebben, wanneer de Kreeftslak syn voetsel inneemt, gelyk als klaarelyk uyt haar structuur en situatie blykt.

 

De Borst wort van onderen, als door twee paar schelpachtige beentjes, in het midden verdeelt; waar +meede de twee Armen en de vier voorste Voeten gg gearticuleert worden. Om dit klaar te sien, soo is het nodig de Kreeftslak geheel uyt syn Schelp te neemen, en op de rug te leggen. Als dan siet men vier gearticuleerde Borstels, tusschen de Oogen +aa. Maar de vordere beschreeve Borstels kun men niet eer distinct sien, voor dat deese uyt haar plaats genoomen syn, alsoo sy deselve bedekken. Naast de +Oogen siet men twee Hoornen bb, waar op men dan heel distinct de Armen siet, waar van de slinker +Arm en syn Tang c altyt kleender is, als de +regter d; hoewel sy yder uyt vyf schelpachtige articulatien bestaan: aan welkers bovenste de Duim, of een Deelke, dat men soo noemen mag, nog gearticuleert wort; en waar uyt de Tangen van dit Dier haar oorspronk neemen.

 

+De vier volgende Voeten ee bestaan alle uyt ses articulatien, die dan gelyk de Armen met verheeve Tandekens, borstelige Hayren, en rootverwige Vlekken en striepen verciert worden. Voorts worden aan de Borst nog twee paar kleender deelkens, die

similium, paria articulantur: atque in medio, inter utrumque hoc Pediculorum par, peculiaria quaedam cernuntur Ossicula, quorum interventu Pediculi hi cum Thorace commissi sunt. Primum +quidem eorum par ff quinque gaudet articulis, & caeterum similis est, ac Brachia vel Forcipes, fabricae, Pollice itidem admodum minuto donatum. Par alterum, quoque articulis quinque constans, notatu longe dignissimum est +gg; quandoquidem primum ipsius articulorum par, Thoraci proximum, vel, si ab extremis numerare incipias, quintum, binis tenuibus perforatur tubulis, ex Abdomine prodeuntibus, per quos Semen sive Ova excernuntur: id quod vel maximam sane meretur animadversionem. Superna Thoracis pars, sive dorsum exiguo instructum est Scuto, retro quod alia adhuc ejusmodi particula, at minor, collocata observatur. Ad Thoracis latera Testa dorsi membranosa est, quae si elevatur (quod sine sectione fieri potest), sub ea conspiciuntur Branchiae, ad utrumque Thoracis latus repositae.

Abdomen penitus molle est, & Testa caret; quum Concha ipsa ei loco Testae sit, atque durae istius cutis munere fungatur. Insuper corpus heic sese incurvat juxta ductum spiralium circumvolutionum Conchae, qua investitur. Attamen corporis isthaec curvatura haud adeo notabilis est, quam quidem in Limacibus; quoniam Cancelli corpus haud per omnes Conchae anfractus sese extendit. A latere dextro Abdomen tribus Setis +testaceis hhh praeditum est, quae ex duobus singulae articulis constant. Rondeletius in suo Cancello sex ejusmodi videtur depingere particulas, quae in modum globulorum precatoriorum Ovulis erant obsitae.

Inter ea tamen, quae in Ventre adnotari merentur, animadversione prae reliquis dignissimum +est eminens quoddam Punctum i, quod proxime infra Thoracem conspicitur, & veluti centrum est, quo Tendines omnes Musculorum tam Thoracis, quam Abdominis, concurrunt, & cujus ope Cancellus suae ibidem Conchae vel Cuti petrosae adorescens infigitur; ita ut totus ex hac prodire nunquam valeat. Quamvis enim Thorax ejus, & pars Abdominis postica, atque Cauda, nullibi adhaerescant, & satis amplum detur in Concha spatium, ut Cancellus in ea libere semet movere queat; attamen tenetur ille semper in hac defixus permanere, uti Testudo in ossea sua Cute sive domuncula.

+Cauda iterum Testa k vestitur: quod quidem

de Voeten gelyk syn, gearticuleert: en midden tusschen die twee paar voeten in siet men eenige particuliere Beendekens, waar meede sy aan de Borst +haare articulatien hebben. Het eerste paar ff heeft vyf articulatien, en het is voorts van maaksel, als de armen of tangen, hebbende meede een seer kleenen Duim. Het volgende paar, dat meede uyt vyf +articulatien bestaat, is seer considerabel gg, om dat syn eerste paar articulatien aan de Borst, dat het vyfde paar van vooren is, door twee fyne buisjes, die uyt den Buik komen, doorboort worden; en waar door dat het saat, of de Eyeren geexcerneert worden: dat seeker heel remarquabel is. Het bovenste deel der Borst, of de Rug, is met een schiltken verciert, daar agter men nog een diergelyk deelken, maar kleender, bemerkt. Aan de zyden der Borst is de Schelp van de rug vliesig, het welke als men opligt, dat sonder sectie geschiet, soo siet men daar de Kuuwen onder, die aan weersyden des Borst syn.

 

De Buyk is t' eenmaal week, en sonder schaal, om dat de Schelp selfs aldaar in de plaats van de Schaal is, en het officie van dien harden huyt bekleet. Voorts kromt het lichaam sig om, naa de loop van de spirale bogten der Schelp, daar het van bekleet wort. Dan de bogt van het lichaam is so opmerlyk niet als in de Slakken, om dat het de gansche drayingen der Schelp niet en vervult. Aan de regter syde is de Buik verciert met drie Schelpagtige +Borstels hhh, die yder uyt twee articulatien bestaan. In de Kreeftslak van Rondeletius, soo tekent hy, soo het schynt, ses diergelyke deelkens, die met Eyeren beset waaren, als Pater-nosters.

 

Maar het alderopmerkelykste, dat men in den +Buik moet waarneemen, is een uytstekent Puntke i, dat men digt aan en onder de borst siet, en het welk als het middelpunt is, waar naa toe alle de Peezen der Spieren, soo van de Borst als de Buyk, loopen; en waar meede de Kreeftslak aan syn Schelp of huit, die Steenagtig is, aldaar vast groeyt: soo dat hy daar niet uytgaan en kan. Een hoewel syn Borst, met het agterste gedeelte, van de buyk en start los gevonden wort, en dat daar een redelyke ruymte in de Schelp is, waar door het Dier sig daar ook makkelyk in roeren en beweegen kan; egter moet hy daar altyt in vast blyven; gelyk als een Schelpad in syn beenen-huys, of huyt.

 

+De Start is weer bekleet met een Schaal k, maar

ut aliquanto manifestius compareret, nativa magnitudine +grandius depinxi. Cauda haec binis +constat Testaceis articulationibus a, quibus insuper +in fine accedit Velabrum b, tertium constituens articulum, & recondendo podici inserviens; +quandoquidem intestinum rectum c ibi subtus in articulo secundo exitum suum habet. Ab utroque Caudae latere tria habentur paria +Ossiculorum testaceorum d d, quae, uti brachia, ab uno latere, quam ab altero, majora sunt, & minutis Pilis eleganter condecorata: utitur iis Animal, sicubi hostem suum imminere animadvertens sua in Concha sese recondere, aut & quiescere cupit; tunc enim illorum ope in Conchae posterioribus semet defixum tenet, vel & introrsum in Concham sese retrahit. Quodsi vero Cancellus hasce particulas ad se mutuo adducit vel contrahit, tunc Caudam suam antrorsum in Conchae ostium producere, atque sic excrementa sua ibidem evacuare potest. Atque hanc ob rationem existimo tam amplam ipsi domunculam sive cutem esse concessam, cujus posteriores circumgyrationes, prout memoravimus, haud omnes ab eo replentur: id quod tamen in Lamacibus, Conchas habitantibus, obtinet; qui ideo & excrementa sua per collum exonerant, & cauda gaudent valde parum mobili. Porro Caudae haec Ossicula alia aliis majora efformata sunt, pro ratione spatii, quod in Concha datur; quandoquidem haec ab uno latere capacior & amplior est, quam ab altero. Ejusmodi artificio quoque constructae sunt rotae illorum curruum, quibus ad conscendendas quasdam turres, in Galliis, loco scalarum utuntur.

Partes Internae.

En, Vir Illustrissime! breviter descriptos Tibi externos Cancelli artus. Transeo jam ad partes internas, ab Abdomine quidem facturus initium; quum ibi loci primam sectionem instituerim. Abdomen aperienti comparet primo Cuticula cum Cute, quae glandulosa est, statimque sub his membrana carnosa observatur: discissis deinde hisce integumentis ingens occurrit numerus Filamentorum albicantium, quae nitide & ordinate collocata sunt super copiosis +admodum & eleganter digestis particulis, externa +specie Intestina referentibus g g. Quum vero alba haec Filamenta ad suam usque originem prosequerer, videbam ea vasa esse Sanguinea, quae in Cancello, instar Aranei telae, albido colore sunt praedita. Quae autem prima

om dit wat klaarder te vertoonen, soo heb ik het grooter als het leeven is afgebeelt. Deese Start bestaat +uyt twee Schelpagtige articulatien a, en daar +agter aan siet men een Overdeksel b, dat de derde articulatie is, en syn gebruyk heeft, om het aersgat +te verbergen; alsoo de Endeldarm c. daar van onderen in de tweede articulatie geopent wort. Aan weersyden van de Start syn drie paar Schelpachtige +beendekens dd, die, als de Armen; aan de eene syde grooter als aan de andere syn, en die elegant met hayrkens syn opgeschikt; en welkers gebruyk is, op dat het Dier sig daar door, als het syn vyant siet, en dat het sig in syn schelp verbergen of rusten wil, agter in de Hoorn sou vast houden, en sig daar door binnewaarts in trekken. Als hy weder om die deelkens sluyt of contraheert, soo kan hy syn Start naa vooren in den mont en uytgang van de Schelp beweegen, en syn vuiligheden daar door lossen. Soo dat ik vertrouw, dat hy daar door sulk een ruyme wooning of huyt ontfangen heeft, die hy ook van agteren, als alrede gesegt is, in alle syne omkrinkelingen niet vervult; als wel de Slakken, die in Schelpen wonen, doen; en die ook daarom haare vuiligheden door den hals uytwerpen; hebbende ook seer weynig beweeging in haar start. Voorts is de eene articulatie in de Start grooter als de andere gemaakt, naa de proportie van de ruymte in de de Schelp, die aan de eene syde grooter en ruymer is, als aan de andere. Welke konst men ook aan de raderen der wagens gebruykt, waar meede men op sommige toorens in Vrankryk komt op te ryden, in de plaats van met trappen daar op te gaan.

De Inwendige Leeden.

Siet, myn Heer, dit syn soo kortelyk de Uyterlyke Leeden van de Kreeftslak: waar meede ik dan tot de Inwendige Deelen sal overgaan, beginnende van de Buyk, om dat ik het eerste de sectie daar institueerde. In het openen van de Buyk siet men eerst de Opperhuid met het vel dat glanduleus is; en voorts bemerkt men daar onder het vleesagtige Vlies: welke bedekselen als men doorgesneeden heeft, soo siet men een groot getal witte draatkens, die cierelyk en ordentelyk op een groote menigte en elegant geschikte Deelkens, die de Darmen +in aansien niet ongelyk syn gg, geplaatst worden. Als ik nu deese witte draatkens tot haaren oorspronk vervolgde, soo sag ik dat het de Bloedvaten waaren, die van een witte couleur, als spinrag, in de Kreeftslak syn. En het geen ik eerst voor Darm-

fronte Intestinula esse putabam, omnes erant appendices, quandoque simplices, quandoque divisae; quae fabrica gaudebant tubulata, & colore albescente, continebantque materiem in partes dissimiles separatam, atque in serum & coagulum densatam. Numerosissimae erant hae Appendices, ut universum fere Abdomen occuparent. Omnes autem connectebantur per vasa Sanguinea; quae taedioso labore perrumpere debebam, ut illarum principia atque originem demum detegerem. Ita tandem vidi, quod eae ab utroque latere in binos Ductus communes +hh coëant, qui prope Ventriculum, qua pylorus est, prognascuntur, atque in plurimos +Tubulos caecos ii terminantur. Cuinam usui serviant hae Appendices, & num fortasse sint loco Pancreatis, quod in multis Piscium ita conformatum est, id in majoribus Cancris accuratius demum investigari posset.

Inter hasce appendices, in fundo Musculorum Abdominis, conspiciebatur Intestinum, quod sine ulla fere convolutione, recta, a Ventriculo versus Caudam excurrebat, & cujus exiguam tantum particulam, naturali tamen magnitudine +nonnihil aucta, heic depinxi e. Refertum id erat excrementis griseis, quae microscopio conspecta propemodum nonnisi e crystallulis, & concinne regularibus arenulis constabant. Ventriculus quoque similem partim materiem continebat, partim & membranulas quasdam fibrosas. Superior ejus pars in Dorso, inferior in Thorace sita est. Fabrica autem gaudet partim membranacea, partim ossea: Ossicula ejus perquam elegantia sunt. Supra, infra, tum & a lateribus haud pauci eum Musculi stipant, quorum ope & connectitur, & partes ejus moventur. Intus autem in cavo Ventriculi tres conspexi distinctos Dentes, mediocris magnitudinis, qui in minores Denticulos erant divisi: Dentes pallide citrina gaudebant flavedine, quae sensim ibi in obscure viridem mutabatur colorem, ubi illi in Denticulos abibant. Praeterea aliae adhuc binae in cavo Ventriculi haerebant particulae, dentiformes, variis asperitatibus, tanquam denticulis, inaequales. Observatio haec profecto notatu longe dignissima est, quod Animalculum, Cochleae instar in Concha vivens, geminato Dentium apparatu sit instructum; binos quippe Dentes anterius in Oris extremo, & quinque insuper alios suo in Ventriculo gerens.

Qua Intestinum rectum incipit, Coecum videbam, modice longum, & eleganter convo-

kens aansag, waaren alle te samen Aanhangsels, die somtyts enkelt, en somtyts verdeelt waaren. Haar Structuur was pypagtig, en haar couleur witagtig, maar alle haare stosfen waaren geschift of gedeelt, en in een wey en stremsel verdikt. Haar getal was seer menigvuldig, soo dat se den ganschen Buyk occupeerden. Sy wierden alle door de bloetvaten geconnecteert, die ik met moeyte van een moeste breeken, om haar beginsel en oorspronk te vinden. Soo dat Ik eyndelyk sag, dat sy aan weersyden in +twee gemeene Vaten liepen hh, die by de Maag, daar de portier is, haar oorspronk naamen, en in +veele blinde Pypkens ii eyndigden. Wat haar gebruyk is, en of het ook het Pancreas is, gelyk dat in veele Visschen van die structuur is, dat sou men in grooter Kreesten kunnen naasoeken.

 

Tusschen deese aanhangsels, op de gront van de Musculen des Buyks, sag men het Ingewand, dat van de Maag, haast sonder eenige krinkeling te maaken, regt naa de Start liep; en waar van ik maar een kleen gedeelte, dog wat grooter nogtans als het leven, +heb uytgebeelt e. Zy was vervult met gryse uitwerpselen, dewelke als ik met een vergrootglas ondersogt, haast alle uyt cristal, en reguliere cierelyke sandekens bestonden. De Maag was van gelyken met deese substantie eenigsins vervult, en ook met eenige dradige vlieskens. De Maag leyt van bovenen in de Rug, en van onderen in de Borst; haar maaksel is ten deele vliesig, en ten deele beenagtig, dat cierelyke beendekens syn. Van bovenen, van onderen, als ook van ter syden, heeft sy verscheide Musculen, die haar connecteeren, en haare deelen beweegen. En binnen in haar sag ik drie distincte grootagtige Tantkens, die in tandekens verdeelt wierden; welkers couleur was bleek citroen geel, het geen, daar de tandekens waaren, allenxkens in donker groen verschoot. Voorts waaren daar binnen in de Maag nog twee deelkens, als tanden, met verscheyde scherptens gelyk de tanden. Dat seeker een aanmerkelyke observatie is, te weeten, hoe een Dier, dat als een Slak in syn Schelp leeft, dubbelde tanden heeft: twee voor aan buyten in syn Mont, en nog vyf binnen in syn Buyk.

 

Daar de Endeldarm begint, sag ik den Blinden Darm +die redelyk lang was, en cierelyk gedrayt f, deese

+lutum f, quod primo intuitu putabam esse extremum appendicum: verum quandoquidem in omnibus Cancellis, quos dissecui, liberum id & solutum inveni, hinc pro Caeco habeo. Interim hoc tamen ut certissimum adserere non ausim; quoniam caecam ejus extremitatem haud distincte vidi: omnia enim illius contenta vi Spiritus Vini coagulata & separata erant; locusque, in quo Intestinum ipsum conspiciebatur, adeo pellucidus apparebat, ut discrimen istud observare non potuerim. Caeterum ratione contentorum Appendicibus haud absimile erat, neque in medio, sed nonnihil a latere, Intestino recto inserebatur.

Porro in Abdomine, utrinque ad latera appendicum, +bina occurrebant vascula a a Genitalia, quam pulcherrime contorta, quorum illud maximum erat, quod in latere dextro haerebat: ambo +pluribus in locis in spirales sese anfractus b b quam elegantissime circumgyrabant; & deinde iterum crispata progrediebantur, donec in angustum +denique Tubulum terminarentur c. Tum +vero & patebat, quomodo haec ipsa anterius, in +exitu suo, ultimum par pediculorum g g, in medio quinti articuli, qui Os vel Testam refert, +notabili tubulo d, quem paullo, quam naturaliter est, majorem delineavi, perforent. Perforaratio haec quam manifestissime mihi apparebat, cum contenta per eam exprimerem, ipsumque Tubulum de Testa separarem & exsolverem. Contenta materies albi erat coloris, & conspicillo examinata e particulis regularibus, tanquam rotundis globulis, minutissimis, tota constare videbatur. Utrum haec Ovorum fuerint rudimenta, an vero Semen masculinum, discernere haud mihi licuit: praeprimis, quoniam in omnibus, quos dissecui, ad decem usque, Cancellis eadem in vase Genitali fabrica spectabatur. Anfractus horumce ductuum Spermaticorum albis itidem vasis sanguineis connectebantur; & quum eos explicuissem, decem cum dimidio pollices Hollandicos longitudine aequabant. Haec omnia sunt, quae in Abdomine vidi, interanea. Praeterquam quod in fundo Ventris multi collocati essent Musculi, versus quos Nervi a medulla Spinali propagabantur: Musculi hi omnes altera suorum Tendinum parte in supra +descriptum punctum i, quo Animal hoc Cuti vel Conchae suae infixum est, desinebant; ut hinc eorum ope Cancellus semet introrsum trahere, atque in Concha sua recondere queat. Inter Appendices videbam natare multas Pinguedinis guttulas, quae oleum veluti e Balaenarum

sag ik in het begin aan voor de extremiteyt der aanhangsels: maar alsoo ik in alle Kreeftslakken, die ik opende, hem los vond, soo oordeel Ik, dat het de Blinde Darm is. Egter kan ik dat niet voor vast seggen, om dat ik syn blinde extremiteyt niet klaar gesien heb, alsoo alle de stossen van weegen de Brandewyn gestremt en gedivideert waaren, en de plaats, daar men den darm selfs sag, vertoonde sig soo doorschynent, dat ik dit onderscheyt niet heb kunnen waarneemen. Andersins quam hy in structuur, ten aansien van de stossen, met de aanhangsels over een. Syn insertie was niet op het midden, maar wat op syde van den Endeldarm.

 

Voorts sag men in de Buyk, aan weersyden van de aanhangsels, twee seer aardige gekrinkelde Teelvaten +aa, waar van het geen in de regter syde lag het grootste was: sy drayden haar alle beyden op een ende meer plaatzen seer cierelyk met Spirale +bogten bb, en dan liepen sy weer krinkelent voort, +tot sy in een enger Pypken eyndigden c. En soo sagh men ook, hoe sy voor aan in haar uytgang +het laatste paar beenkens gg, midden in de vyfde articulatie, die als een been of schaal is, met +een merkelyke Pyp d, perforeerden: dat ik wat grooter, als het leven is, heb afgebeelt. En deese perforatie sag ik gansch klaar, wanneer ik de vuiligheden daar door uytdrukte, en het pypken uyt en van de schaal separeerde. De stoffe was van een witte couleur, en als ik het met een vergrootglas besag, soo bestont dat alles uyt reguliere deelkens, als ronde bolleties, die seer kleen waaren. Of die de begintselen der Eyeren waren, dan of het Saat van het Manneke, dit kon ik niet onderscheyden; te meer om dat ik in alle de Kreeftslakken, die ik opende tot tien toe, deselve structuur in het Saat-vat vond. De bogten deeser Saatvaten wierden meede met witte bloetvaten geconnecteert, en als sy geexpliceert waaren, soo bevond ik se tien Hollantsche duymen en een half lang te syn. Dit syn alle de ingewanden, die ik in de Buik sag. Behalven dat op de gront der Buyk veele Spieren geplaatst waaren, waar naa toe het Ruggemerg syne senuen sondt; en alle de spieren eyndigden met het eene gedeelte haarer peezen, +in het beschreeve Punctum i daar dit Dier mede aan syn huyt of schelp vast groeyt, en door welkers middel dat het sig daar intrekkende

pingui excoctum, aquae innatans, referebant.

 

Quodsi Thorax superne in dorso aperitur, prima pars, quae ibi detegitur, Ventriculus est, suis cum Musculis, qui notabili gaudet hoc in Animali magnitudine, & revera in dorso situs est; quamvis eum, tanquam in Abdomine collocatum, ordinis ergo descripserim. Retro +hunc Ventriculum, supra Intestinum, quo loco +id enascitur, situm est Cor a a, quod regularem refert carnis particulam, & nonnihil acuminatum convergit: colore id ibidem est rubello, +at subtus & ad latera albescit. Superne quatuor, b, +infra autem duo c ex eo vasa prodire vidi: & inferiorum quidem alterum erat majus, amplius, atque tenuius, altero; quod ipsum tamen vicissim crassioribus nonnihil constabat lateribus, +& vasculosas quasdam propagines emittebat d. Extus in superficie Cordis foveae quaedam conspiciebantur; intus autem penitus fibrosum id erat, columnisque haud aliter, ac humanum Cor, instructum. Unicum tantum in eo detexi Ventriculum; quemadmodum & in aliis Piscibus obtinet: Auriculam tamen ejus conspicere mihi haud licuit. Porro & observavi, quomodo albicantia Vasa hoc e Corde sursum deorsumque per corpus, praesertim vero versus +Branchias, quarum unam e, magnitudine aucta, repraesento, distribuantur.

Branchiae, ut dixi, ab utroque corporis latere heic dantur undecim, ut adeo simul omnes computatae efficiant numerum xxii. Sunt autem proprie ad latera Thoracis sitae, inter osseas illas cavitates, quas Pedum articulationes ibidem efformant. Figura Pyramidem referunt, +lata basi f exortae, inque apicem tenuem acuminatum +g desinentes. Earum singulae superne in duas adhuc partes sunt divisae; quarum deinde partium quaelibet ex insigni constat numero +planarum Lamellarum h, quae, uti folia libri cujusdam, sibi mutuo applicatae sunt, & singulae admodum profunde a se invicem diduci atque dehiscere possunt: quod quidem perquam elegans oculis spectaculum exhibet. Branchiarum fabrica ex parte cartilaginea est, ex parte membranacea; & vasa sanguinea quidem juxta earum cartilagines exporriguntur. Principia insuper Appendicum quam clarissime heic in Thorace conspiciuntur, ut ante satis indicatum est.

Particulis hisce, una cum Ventriculo, Corde, & Intestino, remotis, Medulla Spinalis in con-

verbergt. Tusschen de aanhangsels sag ik veele droppelkens vet dryven, die als een traan olie, die op het water dryft, haar vertoonden.

Als men de Borst van bovenen op de rug opent, soo is het eerste, dat men aldaar ondekt, de Maag met syne Spieren, die aanmerkelyk groot in dit Dier is, en die eygentlyk in de rug geplaatst is: hoewel ik se orders halve, als in de buyk leggende, beschreeven heb. Agter deese Maag boven op het Ingewand, dat aldaar uytgaat, daar is het Hert geplaatst +aa, dat als een irregulier stuxke vleesch is, lopende een weynig spitz toe: syn couleur is aldaar rootverwig, maar van onderen en ter zyden is het blank. Van bovenen sag ik vier Vaaten daar +uytgaan b, en van onderen twee c. Waar van de een grooter en wyder, en ook dunder was, als de andere; die weer wat dikker van substantie was, +en waar uyt Ik eenige Vaatjes sag spruyten d. Van buyten sag men eenige Kuiltjes in het Hert, en van binnen was het heel veezelachtig met columnen, als een Menschen Hart. Ik sag daar maar een Maag in, als in de andere Visschen meede plaats heeft: maar het Oorke heb ik niet kunnen sien. Voorts ontdekte ik, hoe de blanke Vaten uyt dit Hert naa bovenen en onderen door het lichaam gesonden +wierden, en besonderlyk naa de Kuuwen e. Waar van ik daar een in 't groot vertoon.

 

Deese syn, als gesegt, 11 in het getal, en dat aan weersyden van het lichaam, dat in het geheel 22. Kuuwen syn. Deselve syn eygentlyk aan de syden van de Borst geplaatst, tusschen de beenige holligheden, die de articulatien der Voeten aldaar maaken. Van figuur syn sy als een Pyramide, beginnende +breet f, en eyndigende in een dunne spitz +toelopende punt g. Ieder is nog van bovenen in twee deelen verdeelt, en dan bestaat ieder verdeeling +uyt een groot getal platte Plaatjes h, die, als de bladeren van een boek, tegens malkander staan, en haar alle seer diep openen en verdeelen; dat seer cierlyk staat. Haar maaksel is ten deele kraakbeenig en vliesig, wordende de bloetvaaten langs de kraakbeenderen uytgespannen. Voorts siet men de beginselen der aanhangsels heel klaar in de Borst, als alreede genoegsaam gesegt is.

 

Wanneer men nu deese Deelkens nefsens de Maag, het Hert, en Darm wegneemt, soo komt het Rug-

spectum venit, quae penitus in fundo Thoracis collocata, nec ullo osse conclusa cernitur. Extendit ea se per Abdominis inferiora, usque in Caudam Cancelli, ibique in Musculis caudae +terminatur. Ut autem hanc rem paullo exactius +describam, notandum est, quod Cerebrum aa, e quo Medulla haec pullulat, statim sub articulationibus Oculorum, in Capite, quod perbreve est, & cum Thorace coalescit, collocatum sit. Cerebrum hoc ibi loci in dextram & sinistram partem dividi cernitur. Supra Cerebrum +comparent Nervi Optici bb, qui decussatim super eo decurrere, atque versus Oculos progredi videntur; uti mox indicabo. Subtus e basi Cerebri +duo firmi prognascuntur Nervi c, qui proprie Medullae principium in Thorace constituunt. Nervi hi magno satis intervallo a se mutuo distant; ut Gulae, quae admodum curta est, & ab Ore mox ad Ventriculum tendit, transitum concedant. Cerebrum igitur Gulae superimpositum est; & Gula vicissim, juxta ac Ventriculus, atque Intestinum, super Medullam, in Thorace pariter ac Abdomine, resident. Bina isthaec Medullae principia paullo infra rursus in unum coëunt, ibique notabile formant Ganglion +sive Nodum d, e quo plurimi oriuntur Nervi, ad musculosas Thoracis aeque ac Brachiorum atque Pedum partes distributi. In Hominibus & Quadrupedibus nunquam ejusmodi nodi in ipso Medullae trunco, sed semper in Nervis demum, postquam e Medulla prodierunt, conspiciuntur; quod quidem sane prorsus idem est: quum enim Medulla ipsa Nervorum veluti sit fasciculus, atque in cujusvis speciei Animantibus geminata detur; hinc res eodem recidit, sive hi nodi in Medulla, quae crassus est & compositus quidam Nervus, reperiantur, sive in Nervis inde exeuntibus, qui separati sunt Medullae Nervi, conspiciantur. Quicunque Medullam in Homine aliisque Animantibus accuratius considerat, isthanc profecto analogiam liquidissime observabit: quamvis vel ipse D. Malpighius eam haud videatur animadvertisse; quum insignem adeo Cerebrorum numerum in Medulla Bombycum supponeret. Postquam hunc Medulla Nodum in Cancello formavit, ea denuo simplex evadit; licet nihilominus binae ejus partes adhuc distincte internosci queant: verum sunt hae adeo prope ad se invicem applicatae, & sibi mutuo contiguae, ut simplicem duntaxat truncum referant. Alter deinceps Medullae Nodus conspicitur, tum +tertius, quartus, quintus, imo & sextus eeeee, cujus quidem posterioris Nervi ad Musculos

gemerg in het gesigt, dat men heel in de gront van de Borst geplaatst siet, sonder dat ze in eenig been is beslooten. Deselve strekt haar uyt door het benedenste van den rand en buik, tot in de Start van de Kreeftslak, daar sy in de Musculen derselve eyndigt. Maar om dit wat particulierder te beschryven, soo +moet men weeten, dat de Hersenen aa, daar deese Merg uytspruyt, essen onder de articulatien der Oogen, in het Hooft, dat seer kort is, en met de Borst vereenigt, geplaatst syn. En aldaar siet men dat deese Hersenen in een regter en slinker syde verdeelt worden. Boven op de Hersenen vertoonen haar de Gesicht +senuwen bb, die kruyswys over deselve schynen heen te lopen, en naa de Oogen toe te gaan, als ik datelyk seggen sal. Onder uyt de gront der Hersenen +siet men twee vaste Senuen uytspruyten c, die eygentlyk het begintsel des Mergs in de Borst syn. Deese Senuwen syn redelyk wyt van een geplaatst, om de Keel, die heel kort is, en van de mont datelyk na de Maag gaat, passagie te geeven. Soo dat dan de Hersenen van bovenen op de Keel geplaatst syn; en de Keel met de Maag en het Ingewand die rusten weer van bovenen, soo in de Borst als in de Buyk, op het Merg. Deese twee principien des Mergs loopen een weynig lager weer tot malkanderen, daar sy een merkelyke Knoop +maaken d, waar uyt veele senuen spruyten, die tot de musculeuse deelen van de Borst, als ook tot die der Armen en Beenen, afgesonden worden. In de Menschen en de viervoetige Dieren siet men noit geen diergelyke Knoopen in het Merg selve; maar men siet die altyt in de Senuen, als deselve uyt het Merg gegaan syn; dat op een uytkomt: want alsoo het Merg selve een vergadering van Senuwen is, en in alderley Dieren en Schelpselen dubbelt is, soo is het deselve saak, of deese Knoopen in het Merg, die een dikke gecomponeerde Senuw is, gevonden worden; of dat se in haare uytgaande Senuen, dat verdeelde Senuen van het Merg syn, gesien worden. En soo men het Merg der Menschen en der andere Dieren wel considereert, men sal klaarelyk deese overeenkomst bevinden: dat de Heer Malpighius niet moet geconsidereert hebben, wanneer hy sulk een groot getal Hersenen in het Merg van de Syde-Wurmen quam te supponeeren. Naa deese Knoop gemaakt te hebben, soo wort het Merg weer enkelt in de Kreeftslak, hoewel men eevenwel nog syne twee verdeelingen distinct sien kan: dan sy syn egter soo digt aan een, en gehegt, dat se als een enkelt deel haar vertoonen. Daar op siet men de tweede Knoop van het Merg, tot de derde, de vierde, +de vyfde, en de Seste toe eeeee, welkers laatste syne Senuen tot de Musculen der start afgesonden

Caudae ablegantur. Nervi caeterum, qui ex Nodulis nascuntur, tantum non omnes Abdominis Musculis impertiuntur; cum contra alii, qui ex +Medulla ipsa prodeunt ff, ad Viscera quoque distribuantur. Notatu quoque dignum est, quonam pacto Nervi decussatim supra se mutuo ferantur; quod in illis ostendo Nervis, qui, ante +postremum Medullae nodum ex Medulla nati g, ad Abdominis Musculos amandantur.

Nervi Optici, postquam e Cerebro prodierunt, +in Testa Oculi annulosa h semet includunt, atque in hac iterum insigniter dilatati sic progrediuntur ad limbum usque Corneae tunicae, ibique sphaerici desinunt. Nusquam in universo Oculoulli occurrunt humores, cujusmodi in Hominum, Quadrupedum, Avium, Limacumque terrestrium & aquaticorum Oculis inveniuntur: verum alia penitus in eo fabrica observatur, quae attenta animi adversione longe dignissima est. +Quodsi Cornea i ab Oculo semovetur, mox sub +ea conspicitur Materies quaedam limpida k, quae Gelatinam, e carne vitulina excoctam, colore refert, & perquam eleganti atque regulari modo est divisa. Qualisnam haec pars sit, atque utrum forte a Spiritu Vini originem coeperit, exacte determinare haud valeo: quandoquidem simile quidpiam in Insectis nullis, quorum Oculi pari gaudent fabrica, unquam observare mihi contigit. In majoribus igitur Cancris, qui vivi dissecti sunt, corpusculum hocce aliquando examinabo.

Verum priusquam ulterius progrediar, sciendum est, Corneam tunicam instar reticuli esse divisam, pari modo, ac in Oculis Insectorum obtinet: reticulatae tamen istae divisiones heic longe minus profundae sunt. Cujuslibet divisionis planum hexagonum esse, aeque heic in Cancello, quam in Insectis, deprehendo. Praeterea omnes hae divisiones superne in sphaericam sese figuram concamerant, quae tamen heic non admodum notabilis est; quum divisionum areolae in Cancello minutissimae sint, & planiores. Intus in sexangularium harumce divisionum Corneae cavitatibus gelatinosa illa, quam modo descripsi, Materies haerebat, quae ibidem toties, quoties Cornea ipsa, erat divisa. Sub +hac immensus occurrebat numerus Fibrillarum l, quae super interna Oculi superficie simili modo collocatae erant, ac semina Heliotropii suâ in basi defixa haerent. Omnes hae Fibrae, quibus materies dicta gelatinosa innititur, inter se connectebantur ope Membranae cujusdam, quae ni-

worden. En de Senuen, die uyt de knoopkens spruyten, gaan meest tot de Musculen des buyks, daar +de andere, die uyt het Merg selve gaan ff, ook tot de Ingewanden afgesonden worden. Het is ook aanmerkelyk, hoe de Senuen kruyswys over malkanderen loopen, dat ik vertoone ontrent die Senuen, +die boven de laatste knoop in het Merg g, uyt deselve spruyten, en tot de Musculen des Buyks afgesonden worden.

De Gesicht-Senuwen, naa sy uyt de Hersenen gesprooten syn, besluyten haar binnen in de ringwyze +Schaal van het Oog h, daar sy haar binnen in weer merkelyk dilateeren, en soo loopen sy voort tot de rand van het Hoornvlies, daar sy spherisch eyndigen. In het geheele Oog siet men geene vochten, als wel in de Menschen, de viervoetige Dieren, de Vogelen, en de Land-en Water-Slakken plaats heeft: maar in het selve is een geheel andere structuur te bemerken, die syn consideratie ten alderhoogsten verdient. +Wanneer men het Hoornvlies i van het Oog afligt, soo siet men daar effen onder een heldere +Substantie k, die van couleur als kalfslil is, of als een Geley, synde seer net en regulier verdeelt. Wat dit voor een deel is, kan ik eygentlyk niet seggen, en ook niet, of het door de Brandewyn veroorsaakt is, hebbende ik noit iets diergelykx in de Insecten geobserveert, die deselve structuur van Oogen hebben. Waarom ik dit deel dan in grooter Kreeften, die levendig geopent syn, eens sal naasien.

 

Maar eer ik verder gaa, soo moet men eerst weeten, dat het Hoornvlies als een netje verdeelt is, op de wys als de Oogen der Insecten: maar die nets-gewyse verdeelingen syn op ver naa soo diep niet. Ieder verdeling bevind ik dat seshoekig is, soo wel in de Kreeftslak, als in de Insecten. En voorts loopen alle deese verdeelingen Spherisch van bovenen toe, hoewel niet seer opmerkelyk, alsoo sy seer kleen en platagtig in de Kreeftslak syn. Binnen deese holligheeden van de seshoekige verdeelingen des Hoornvlies daar sag ik dan de beschreve Jeley-stoffe, die aldaar soo menigvuldig verdeelt was, als het Hoornvlies selfs verdelingen hadt. Daar +op volgden een onnoemelyk getal Vezelkens l die boven op de inwendige superficie van het Oog geplaatst stonden, als de zaaden van de Sonnebloem op haar basis doen. Alle deese Vezelen, daar de Jeley-stoffe op rust, die wierden geconnecteert door een vlies, dat swart gecouleurt van binnen was, en

gro intus colore erat insecta, superne autem viridescens per Gelatinam transparebat: unde Uvea mihi tunica audit.

Fabrica situsque harumce Fibrarum inversam veluti efficiebat Pyramidem, acuminato suo apice deorsum protensam. Quando autem fibrillas hasce a se mutuo separabam, piceam eae nigredinem +superna parte prae se ferebant m, inserne vero +nonnihil obscure fuscae erant n, atque in +medio pellucentes o. Omnes tandem in grisea terminabantur materie, quae cineritiae Cerebri parti colore similis erat: atque sub hac demum Nervi Optici extremitas in conspectum prodibat.

Quum Fibras hasce microscopio conspicerem, +earum quaelibet ex nonnullis aliis constabat Fibrillis +pp, quae omnes ex regularibus, juxta se mutuo positis, globulis veluti compositae erant. Inter Fibrillas hasce quaedam praeterea comparebant Membranulae, aliquibus passim globulis quoque obsitae, inter quos nonnulla adhuc Vascula reptare videbantur.

Cornea tunica, quae in universum limpida pellucet, quam elegantissime hoc super Oculo collocata est, transparentemque subtus Uveam viridescentem ostendit. Qua parte Oculi sibi mutuo e regione oppositi sunt, Cornea admodum +concinne incisa vel exsecta est i; quum Testa ibi longius exporrigatur: ut adeo Cornea instar pileoli, oblique capiti insidentis, super Oculum collocata sit.

Quanam vero ratione visus in Oculo Cancelli peragatur, & qualesnam effectus producant lucis radii, qui, per Corneam atque materiem gelatinosam transeuntes, ab Uvea dein sistuntur, & hinc suum motum pyramidalibus inversis Fibris communicant; id equidem, Vir Illustrissime, sapienti Tuo, atque multiplici rerum usu limatissimo judicio relinquo, nullus dubitans, quin aliquam hujusce problematis solutionem mihi sis daturus.

En, Vir Illustrissime! breviter recensita, quae exiguum intra tempus nonnullis in Cancellis, quos mortuos, Spiritui Vini immissos, Toparcha in Nyenrode mihi transmiserat, festinans observare potui. Offero ea Tibi in mutuae nostrae conservationem amicitiae, & in documentum Miraculorum Divinorum, quae omnibus in Animantibus adorari merentur. Et profecto, si Naturam sedulo scrutaremur, multo adhuc insigniora & magis stupenda ibi miracula inventuri essemus, quae hactenus ignorantiae involucris abscondita adhuc latent. Attamen

van bovenen groenagtig door de Jeley heen scheen, waarom ik het het Druivenvlies noem.

 

De structuur en situatie deeser Vezelen was als een omgekeerde Pyramide, die met syn spitz eynde neerwaarts liep. En als ik deese vezelkens van een verdeelde, soo vertoonden sy haar van bovenen +pik swart m. en van onderen een weynig donker +bruyn n, en in 't midden helder o. Sy eyndigden alle op een gryse substantie, die als het aschagtige gedeelte van de Herssenen van couleur was: en daar op volgde de extremiteyt van de Gesigt-Senuw.

 

Als ik deese Vezelkens met een vergrootglas besag, soo bestont ieder Vezel nog uyt eenige andere +Vezelen pp, en die alle uyt reguliere by een gevoegde bolletjes, daar se als uyt gecomponeert waaren. Tusschen deeze Vezelen vertoonden haar nog eenige vlieskens, die hier en daar meede met eenige bolletjes beset waaren, en waar tusschen men nog eenige aderen scheen te sien heen loopen.

Het Hoornvlies, dat t'eenemaal helder en doorlugtig is, staat seer cierelyk op dit Oog geplaatst, daar het Druivenvlies groenagtig door schynt. Op de plaatzen, daar de Oogen tegens malkanderen overstaan, is het Hoornvlies seer aardig ingekeept of +verdeelt {problem}t. Want de Schaal extendeert sig daar verder, soo dat het Hoornvlies op het Oog geplaatst is, als een callot, die schuyns op het hooft staat.

 

Maar hoe nu het gesigt in het oog van de Kreeftslak geschiet, en wat essect de stralen van het ligt doen, die het Hoornvlies en Jeley-stoffe door passeren, en vorders op het Druyvevlies stuyten, die dan haare beweeging aan de Pyramidale inverse Vezelen overgeeven, dat sal ik UE wysheid en grote ervarentheid, myn Heer, bevoolen laten, die my sonder alle twyfel daar in eenige oplossing geeven sal.

 

Siet dit is soo in het kort, myn Heer, wat ik binnen een geringen tyt, in eenige Kreestslakken, die my in Brandewyn van de Heer van Nyenrode doot toegesonden waaren, heb ter loops geobserveert. Ik presenteer UEd. deselve, als tot een onderhoud onser vrienschap, en tot een bewys van de wonderen GODS, die in alle Dieren aanbiddelyk syn. En in der waarheid, soo men de natuur wel ondersogt, men sou nog veele groter en verrukkender wonderen in deselve ontdekken, die nu nog in de wintzelen der onwetentheid verborgen syn. Dan ik hoop eenmaal een naukeurig

spero fore, ut accuratum aliquando Erucarum examen queam instituere; in quibus sane miseria, mors, & magnifica resurrectio corporum adeo liquido demonstrari atque exhiberi possunt, ut tanquam ante oculos depictas conspiciamus, & attoniti exclamare cogamur, quod DEUS Ter Optimus Maximus, universae Naturae Parens, in miraculis suis, pro dignitate nunquam describendis, omnes immensum exsuperet laudes & honorum titulos. Hic esto hujusce tractatus, atque

 

PRIMI ORDINIS FINIS.

onderzoek in de Rupsen te doen, alwaar men de ellende, de doot, en de heerlyke Opstanding der lichaamen, soo klaar uyt kan bewysen en vertoonen, dat men se als voor syn Oogen afgeschildert siet, en met verbaastheid moet uytroepen, dat de groote GODT van alle Wesens onnoemelyk in syn onbeschryfelyke wonderen is. Waar meede ik dan deese verhandeling sal besluyten.

 

EYNDE VAN DE EERSTE ORDER.



illustratie


Vorige Volgende

Over het gehele werk

titels