Bybel der natuure of historie der insecten. Deel 1

Caput VII.
De Hepate, Bile, Ventriculo, Intestinis, & Vasis Salivalibus Cochleae.

HEpar, pro maxima sui parte in Testae posterioribus collocatum, cum Intestinis ⁺ibidem corporis spiras absolvit a: uti vel extrinsecus ⁺etiam videri potest k. Porro diversimode ⁺in Lobos dividitur bbb, pro vario cursu intestinorum, quae totidem illi foveas imprimunt, quot ibidem in sinus & gyros contorquentur. Caeterum plenissimum est vasis Jecur, tam majoribus, ⁺quam minoribus, undique per id dispersis a. ⁺Gaudet & peculiaribus suis ductibus Choledochis ⁺a, absque intermedia Fellis vesicula, in Intestina sese exonerantibus; quemadmodum & in Equis locum habet, & in Columbis, aliisque Animantibus, quae Bile carere contra omnem veritatem perhibentur. In Bile Cochleae notabilem quandam amaritudinem haud potui percipere.

Hepar ipsum minutis videtur constare granulis, aequaliter disseminatis, magno Anatomico, D. Malpighio, in tractatu de Hepate, Glandulis vocatis: cujus equidem Viri judicio permultum sane est tribuendum; quum parem sibi in cognitione Anatomes vix invenerit. Color Hepatis est obscure fuscus, paulisper ad virorem vergens. Durities vero atque materies ejus est, uti Lienis in Homine. Succo sive humore abundat ex flavescente viridi. Superna parte, qua in gyrum it Hepar, extima ejus tunica, quae minimis veluti punctis, albicantibus, granata est, magis viridescit. Internis lobis quam pau cissimis gaudet. In Cochlea cocta sapidius nihil est, quam Hepar, quod digestu perquam facile esse mihi videtur: cum contra omnes fere Musculi Cochleae duriusculi sint & tenaces; exceptis vasis Spermaticis, quae itidem comestu haud sunt injucunda.

⁺Cochleae Ventriculus c. in cavo Colli & Ventris situs est, aeque ac in Hominibus, tunicis tribus constans; utut perquam tenellus sit & tenuis. Numerosis praeterea Venis Arteriisque instructus

+ Tab. V. fig. vi. a.

+ Tab. IV. fig. i. k.

+ Tab. V. fig. vi. bbb.

+ Fig. ix. a.

+ Fig. viii.

+ a.

+ Fig. vi. c.

Het VII. Hooftstuk.
Van de Lever, Gal, Maag, Darmen, en van de Speeksel-of quylvaten des Slax.

DE Lever is voor syn grootste gedeelte agter in het Hoornken geleegen, daar sy met de Darmen de drayingen van het lichaam maakt ⁺a. Vorders, dat men ook uytwendig sien kan, wort ⁺sy verscheydentlyk in Lobos gedeelt bbb, naa de loop der darmen, die haar soo veele groeven indrukken, als sy daar bogten en drayingen in maken. Vorders is de Lever vol van vaten, soo groote ⁺als kleene, die daar door verspreyt worden a. Sy ⁺heeft ook haar besondere Galpypen a, of ductus Cholidochos, die haar in de Darmen, sonder dat daar een galblaasken is, ontlossen; als ook in de Paarden, de Duyven, en andere Dieren plaats heeft, die men tegens alle waarheid segt geen gal te hebben. In de Gal van de Slakken heb ik geen merkelyke bitterheid kunnen proeven.

Het wesen der Lever selve schynt uyt kleene evengedeelde graintkens te bestaan, die de groote Ontleeder, de Heer Malpighius, in syn tractaat van de Leever, Klierkens genoemt heeft: en aan welkers oordeel veel is toe te geeven, om dat hy seer swaarlyk syns gelyk in de kennisse der Anatomie sal vinden. De couieur der Lever is donker bruyn, naa het groene een weynig trekkende. Haare hardte, en substantie, is als die van de Milt in de Menschen. Sy is vol sap of vogtigheid, 't geen geelagtig groen is. Boven daar de Leever draayt, is haar uyterste vlies meerder groenagtig, dat als met witte kleene stippelkens gegraint is. Sy heeft heel weynig inwendige Quabben. Het geen dat het alder aangenaamste in een gekookte Slak smaakt, dat is de Leever, die ik oordeel heel ligt om te verteeren te syn; maar meest alle de Musculen syn hardtagtig en tay, behalven de saatvaten: die meede wel om te eeten syn.

⁺De Maag der Slak c is in de holte van den Hals en Buyk geleegen; sy bestaat, als in de Menschen, uyt drie vliesen, hoewel sy teer en dun is. Met aderen en slag-aderen is sy rykelyk voorsien. Haar

+ Tab. V. fig. vi. a.

+ Tab. V. fig. vi. bbb.

+ Fig. ix. a.

+ a.

+ Fig. vi. c.

[p. 124]

est. Colore gaudet, membranarum in modum, albido & transparente: ubi vero cibis aut aëre distentus est, illius materiae colorem exhibet, quae maxime tralucet. Vacuus oblongis veluti ⁺striis n. instructus apparet, quae elegans exhibent spectaculum: sunt enim contracti Musculi, qui tunicam ita corrugant. Ventriculus sensim ⁺in angustum d. terminatur, atque sic orificium suum inferius, Pylorum nempe, constituit: post ⁺hunc dein Intestina tenuia bbb. sequuntur, inter quae Hepar potissimum collocatum est. Postquam vero Intestina isthaec semet, juxta corporis spiras, bis vel ter convolverunt atque inflexerunt; ⁺rectum dein formant Intestinum e, quod ⁺in Limbum Cochleae f. suo foramine aperitur. ⁺Circa corporis spiram locus conspicitur g, ubi Bilis in tenuium Intestinorum principium sese ⁺effundit: quod quidem clarius apparet, si ductus ⁺hi bilarii paululum separantur a; ut totus ⁺Ventriculi b, tenuium c, & crassorum d Intestinorum tractus ab Hepate sit sejunctus. Quodsi porro Intestina, una cum Hepate, invertantur, ⁺nonnullae memoratarum partium adhuc distinctius ⁺conspici possunt; Hepar nimirum a, ejusque ⁺tenuia Intestina in situ naturali b, tum Intestinum ⁺rectum c, & Ventriculus d.

Nunc vero heic animadvertendum est, quod bina elegantia vascula secundum Ventriculum, ⁺& Gulam, sive Oesophagum, decurrant oo, quae ⁺in supernam Palati Oris partem d. semet exonerant. Vascula haec ejusdem fabricae sunt, ac illa Epididymidis in Homine pars, quae Testiculis superincumbit. Colore Achaten lapidem referunt; intus cava sunt, limpidumque continent liquorem, quem binis osculis, in os hiantibus, effundunt. Unde veri sunt Cochleae ductus Salivales; cujusmodi pariter in Homine & Brutis observantur, vel eodem fere in loco, at paulo tamen humiliore, siti.

Bina isthaec Vascula e duobus oriuntur particulis, ⁺claris, nivis instar candidis, pp, atque in medio in unum coalescentibus, varios in lobulos sive lacinias divisis. Adipem esse facile credideris. Superficiem earum elegans pererrat ⁺Vasculum q, quod nutrimentum ipsis humoremque adducens, peralto e loco, sub Limbo, ubi corpus gyrari incipit, prodiens huc proficiscitur, pluresque cuilibet harumce particularum impertitur ramulos. A lateribus suis hae particulae itidem, variorum ope vasorum, quae totidem tenuia & tenella filamenta videntur, cum Ventriculo conjunguntur. Quin ipsi ductus salivales

+ Tab V. fig. iv. n.

+ Fig. vi. d.

+ bbb.

+ e.

+ f.

+ g.

+ Fig. viii.

+ a.

+ b.c.d.

+ Fig. vii.

+ a.

+ b.

+ c.d.

+ Fig. iv. oo.

+ Fig. i. d.

+ Fig. iv. pp.

+ q.

couleur is vliesig, wit en doorschynent; en als sy met voetsel of lugt vervult is, soo vertoont sy die couleur, die het meeste daar door schynt. Als sy leeg is, soo schynt het, als of sy met langwerpige ⁺striemen n beset was, die haar aardig aan het gesigt vertoonen: alsoo het de samen getrokke Spieren syn, die het vel rimpelen. De Maagh eyndigt allenxkens ⁺in een engte d, dat de onderstemont, Pylorus, van haar is: waar na de dunne Darmen haar ⁺vertonen bbb, en tusschen welke de Lever voornamemlyk syn plaats heeft. En naa dat deselve Darmen haar twee of driemaal, volgens de drayingen van het lichaam, gekrinkelt en omgekrult hebben, ⁺soo maaken sy de regter Darm e, dewelke syn ⁺opening in de Lip f of de rant van de Slak heeft. En ontrent de dray van het lichaam daar siet men ⁺de plaats g, alwaar haar de Gal in het begin der dunne Darmen ontlost. Dat klaarder te sien is, wanneer men deese Galpypen een wynig separeert. ⁺a. soo dat men de gansche loop der Maag b, der dunne c en dikke Darmen d, van de Lever afscheyt. Maar als men nu de Darmen neffens de Lever om keert, soo kan men nog onderscheydentlyker sommige ⁺der verhaalde deelen besien, als de Leever a en ⁺syne dunne Darmen in haar situatie b, gelyk ook de ⁺regter Darm c, en de Maagh d.

Maar nu soo komt alhier aan te merken, dat langs de Maag, en de Keel, of Slokdarm, twee aardige ⁺vaatjes loopen oo. dewelke haar in het bovenste ⁺gedeelte van het verhemelte des monts d ontlossen. Deese Vaatkens syn van maaksel, als dat gedeelte der Opperklootjes in een Mensch, 't geen boven op de klootjes leyt. Haar couleur is als de Agaatsteen. Van binnen syn sy hol, en besluyten een heldere vogtigheid in haar, die in de mont gevoert wort, waar in sy haar door twee openingen ontlossen. Soo dat sy de waaragtige Quyl en speeksel-vaten van de Slak syn, gelyk deese Quylvaten ook soo in de Menschen en Dieren te sien syn; en dat haast op deselve plaats, hoewel wat lager.

Deese twee Vaatkens neemen haar oorspronk uyt tweeheldere en witte deelkens, die soo blank als sneuw ⁺syn pp, en in haar midden in een loopen. Sy worden in verscheyde lapkens of lellekens verdeelt. En men sou haar ligt voor eenig vet aansien. Boven op ⁺deselve omloopt een aardig vaatke q, dat haar voed, en haar de vogtigheid toebrengt, het geen al heel om hoog van de plaats onder de Lip, daar het lichaam begint te drayen, van daan komt; en het geeft verscheyde takken aan yder van deese deelkens; die ook aan haare syden, door verscheyde vaten, met de Maagh vereenigt worden, dat als soo veel dunne en teere draden schynen. En de quylvaten selve wor-

+ Tab V. fig. iv. n.

+ Fig. vi. d.

+ bbb.

+ e.

+ f.

+ g.

+ a.
b.c.d.

+ a.

+ b.

+ c.d.

+ Fig. iv. oo.

+ Fig. i. d.

+ Fig. iv. pp.

+ q.

[p. 125]

singularibus quibusdam vasis, sive ligamentis, cum Ventriculo connectuntur. In principio equidem putavi, particulam hanc esse Pancreas: verum experientia aliud me edocuit. Docuit me haec quoque, eam non esse pinguedinem: haud enim igne fundi potest, nec flammam capit, si, frustulo vitri imposita, candelae ardenti admovetur.

den meede door besondere vaten, of banden, aan de maagh geconnecteert. In het begin nam ik dit deelken voor het Pancreas, maar de ervarentheid heeft my anders geleert. Als ook dat het geen vet is, want het laat sig niet smelten, nog het geest ook geen vlam, als men het op een stuxken glas in een keers hout.