Bybel der natuure of historie der insecten. Deel 1

Caput Tertium.
Ostendit, quanam ratione verum naturalium mutationum fundamentum, sive cognitio Nymphae, obscurata & corrupta sit: subjuncta dein ejus illustratione atque restitutione in integrum.

POstquam in praecedentibus luce meridiana clarius domonstravimus, quod Nympha sive Chrysallis aliud nihil sit, nisi ipsum inde proditurum Insectum; simulque abunde evicimus, illam intra Vermiculum hujusve pelliculam haud aliter, ac tenerum & pullulantem florem suo in calyce, delitescere; atque hinc, dum, floris instar suo e folliculo prorumpentis, membrorum intus progemmantium vi pellicula isthaec dehiscit, membra illa, hactenus non conspi-

Het III. Hooftstuk.
Inhoudende, hoe de ware grond der natuurlyke veranderingen, ofte de kennisse van het Popken, is verdonkert ende verdurven geworden: met de verclaring, ende de herstelling van deselve.

NAdemaal wy middag klaar in het voorgaande, het Popken ofte Gulde-popken, het Dierken selve te syn getoont hebben; ende met een overvloedig aangeweesen, dat het selve in de Wurm of syn vel, eeven als een teere ende uytpuylende bloem in syn knop beslooten is; waarom het selve vel door de inwendig uytpuylende leedemaaten, eyndelyk, als door een bloem, die uyt syn knop barst, open splytende, het de genoemde onsigtbaare leeden uytwendig komt te vertoonen: in welke vertooninge der verborge lee-

[p. 22]

cua, demum oculis spectanda exhiberi: quae externa membrorum latitantium futuri Animalculi apparitio ipsam Nymphae naturam constituit, sive cognitionem fundamenti, quo naturales hae mutationes nituntur, totam in se complectitur. Postquam, ajo, haec omnia in praecedentibus satis superque demonstrata sunt; haud equidem volupe mihi est, insignem opinionum contrariantium numerum heic nunc recensere, suisque quamlibet cum Auctoribus refutare, qui circa veram Nymphae vel Chrysallidis formam, atque mutationis modum, errantes, suis falsarum imaginationum sordibus totam hanc rem obscurarunt, inquinarunt & corruperunt. Quid enim opus est haec discutere? Quum sic a fine secundae hujus thesios nostrae removeremur longius, & simplex veritatis demonstratio erroribus quam validissime refellendis sola sufficiat.

Quandoquidem tamen elaboratissimum D. Moufeti opus omnium fere illorum manibus teritur, qui Insectorum naturae & mutationibus investigandis operam navant; atque id ipsum non modo propriis laudati Auctoris, aliorumque Virorum doctissimorum, Wottoni, Gesneri, & Penii, experimentis nititur; verum praeterea quadringentis pluribus e Scriptoribus, quos inter & Celeberrimus Aldrovrandus locum habet, congestum, tum etiam ad Aristotelis, Philosophi famigeratissimi, regulas adeo exacte conformatum est, ut non nisi rarissime ab iis recedat: hinc abesse sane non possumus, quin ea heic allegemus, quae Ipse, in suo illo de Insectis libro, de Bombycum transmutationibus, tanquam exemplum reliquarum omnium, at contra indolem & veram harumce mutationum rationem, proponit, dicens^a. Illud pulebrum & observatione dignum; caput Bombycis caudam Papilionis in metamorphosi illa Aureliana constituere; caudam vero caput, quod in reliquis item Erucis omnibus in Aureliam versis contingit. Et rursus eodem loco^b, ubi data opera de Chrysallidibus agit, haec pronunciat: Neque os illi, neque aliud manifestum membrum. Quae quidem omnia cum contrarientur penitus perspicuis & distinctis, quas ante exposuimus, observationibus nostris, atque ex hactenus dictis facile refellantur, haud ulterius discutiemus. Neque & mirabimur deinceps, eruditissimum hunc Britannum, infelici seductum errore circa res quam facillime investigandas (qui ipse error ab aliis jamdum pereximiis Anglis, in libro quodam Catalogus Plantarum circa Cantabrigiam nascentium inscripto, notatus est) ne verbulum quidem de vero istarum mutationum modo mussitasse: cum

a Ins. Th. Lib. ii. cap. i.

b Ins. Th. Lib. ii. c. 36.

dematen van het toekomende Dierken, eygentlijk het weesen van het Popken bestaat, ofte de kennisse van den grontvest der natuurelijke veranderingen geleegen is. Het selve dan in het voorige genoegsaam aangewesen hebbende: en lust, het my nu niet, soo op datwe te veerdiger ten eynde van dit ons tweede voorstel koomen moogen, als meede om dat de enkele voorstelling der waarheid het alderkragtigste de dooling kan overtuygen, een groot getal van gevoelens hier op te haalen, ende deselve in de persoonen te weerleggen, dewelke ontrent de waare gedaante van een Popken, ofte Gulde-popken, als meede de manier haarer veranderinge, gedwaalt hebben: Ende soo door valsche gevoelens deselve t'eenemaal hebben koomen te verdonkeren, te bevuylen, ende te verderven.

Egter nademaal het doorgeleerde werk vanden Heer Moufetus sig in de handen van meest alle de ondersoekers van den aart, ende de veranderingen der bloedeloose Dierkens, bevind: het welke vorders, behalven dat het steunt op de ondervindingen van hem selve, als op die van de Heeren Wottonus, Gesnerus ende Pennius; nog uyt een getal van meer als vier hondert schryvers, daer onder sig mede de vermaarde Aldrovandus bevind, is samen gestelt; ende naa de regelen van den roemruchtigen Wysgeer Aristoteles, daar hy niet als seer selden afgaat, gevormt; soo ist, datwe niet kunnen nalaaten voor te stellen, wat hy van de veranderinge der Sydewurmen, als een voorbeelt van alle andere, maar nochtans teegens den aart ende waarheid haarer verwisselingen, in syn boek vande Bloedeloose Dierkens, voorstelt. Illud^a pulchrum (seyt hy) & observatione dignum; caput Bombicis caudam Papilionis in metamorphosi illa Aureliana constituere; caudam vero caput, quod in reliquis item Erucis omnibus in Aureliam versis contingit. En wederom in 't selfde Boek^b, handelende voordagtelyk van de Gulde-popkens. Soo segt hy: Neque os illi neque aliud manifestum membrum. Welke saaken nademaalse tegens onse voorgestelde klaare ende onderscheidentlyke ondervindingen stryden, ende ligtelyk uyt het geene alreede gesegt is, wederlegt werden; soo sullen wy se niet verder aanroeren. Ons ook niet meer verwonderende, dat dese doorletterde Engelsman, soo ongelukkig dwaalende ontrent dingen, die seer ligt te ondersoeken syn; en welke dwaaling wy ook alreede, by andere seer opmerkelyke Engelsche Heeren, in een boek dat se van de Planten ontrent Cambrits wassende beschreven hebben, sien voorgestelt; ons niet het geringste van de

a Ins. Th. Lib. ii. cap. i.

b Ins. Th. Lib. ii. c. 36.

[p. 23]

tamen eodem in capite contra Aristotelis, Philosophi celeberrimi, effatum recte concludat, quod Chrysallis Erucae haud sit ovum. En ipsa ejus verba! Caeterum, inquit, quid hic cum ovo communionis? illud alio Animali deponitur, exsors actualis vitae & motus: Aurelia a nullo deponitur, sed ab uno in aliud transformatur. Interim, quantumvis neget Aureliam ovum esse, haud tamen & Animal eam appellare audet, statuens potius, quod sit medium quodpiam inter hoc & illud Animal; cum juxta ipsius opinionem sit tertium quid inter Erucam & Papilionem. Ita enim porro loquitur: Nihilominus Ovum non esse Aureliam ex praedictis satis patet, estque revera Erucae in hanc, atque hujus in Papilionem transmutatio quaedam dicenda, non generatio. Verum quandoquidem res haec Ipsi nimis prodigiosa & quasi penitus inexplicabilis videtur, quae tamen admodum facile explicari potest, nec nisi ab Imaginatione nostra impenetrabilis fingitur; hinc, quod in ejusmodi casibus haud raro fieri solet, ad immensam Dei potentiam confugiens hisce verbis finit: Satis scio, quam Aristotelici ingenium mirifica transmutatione torquent, & Dei indeterminatam Potentiam nobis commendant.

Sed suo relinquimus genio Eruditorum illos, qui temere opinantur, uti cujuslibet alterius, ita & hujusce rei veritates in vetustis atque celebrioribus Auctoribus reconditas esse: cum tamen alma mater, Natura, aestate quavis nudas easdem atque manifestissimas nobis exhibeat; & insuper adeo benigna sit, ut, media etiam hyeme, ope caloris, fornace aliave arte excitati, suas in hisce rebus mutationes, prout pluries sumus experti, clare nobis demonstrare haud renuat. Videamus potius uno alterove specimine, quam palpabilibus mendaciis genuinae & nativae harumce mutationum, quae naturales duntaxat membrorum in conspectum prodeuntium pullulationes sunt, imagines ab ejusmodi etiam Viris commaculatae, inquinatae, & obfuscatae sint, quitam indagatione generationis Animalium in genere, quam pertinacissimo mutationum horumce speciatim Insectorum scrutinio totam aetatem triverunt.

Primus igitur in Scenam prodeat alter ille Democritus, Harveus, qui limpidis Experimentorum veritatibus in eo praeprimis adversatur, quod cum Aristotele statuat, Chrysallidem, quae ipsum tamen revera Insectum est, perfectum esse ovum, atque ex hoc demum ope transformationis Insectum nasci debere. Audi ipsissima Ejus verba^a, ubi ait: Talia quoque sunt Insectorum se-

a Lib. de Gener. Anim. Exerc. ii.

waare manier haarer veranderingen komt te seggen. Te regten nochtans tegens den vermaarden wysgeer Aristoteles in 't selfde hooftstuk besluytende, dat een Gulde-popken van een Rups geen Ey is. Dit syn syne woorden: Caeterum (segt hy) quid hic cum ovo communionis? illud alio animali deponitur, exsors actualis vitae & motus: Aurelia a nullo deponitur. Sed ab uno in aliud transformatur. Egter hoewel hy lochent het een Ey te wesen, soo durst hy ook niet seggen het een Dier te syn: maar hy houd staande, dat het iets is tusschen het eene Dier, ende het andere; als synde by hem een derde tusschen een Rups ende een Cappel. hy vaart dan voort. Nihilominus (segt hy) Ovum non esse Aureliam ex praedictis satis patet, estque revera Erucae in hanc, atque hujus in Papilionem transmutatio quaedam dicenda, non generatio. Maar nademaal hem de saak al te wonderlyk schynt, ende als geheel onoplosselyk; die nogtans seer ligt is te verklaaren, ende niet swaarder is, als wy se ons selve verbeelden; soo neemt hy, gelyk in soo een gelegentheyt wy dikmaal sien gebeuren, syn toevlugt tot GODS onbepaalde Mogentheyd: eindigende in deese woorden. Satis scio (segt hy) quam Aristotelici ingenium mirifica transmutatione torquent, & DEI indeterminatam potentiam nobis commendant.

Maar verlatende de geletterde, dewelke haar seer verkeert inbeelden, alle ende ook dese waarheeden, inde oude en vermaarde schryvers opgeslooten te syn: daar nogtans de vrugtbaare natuur alle soomers de selfde naakt en klaar aan ons vertoont; ende daar en booven nog soo milt is, datse in 't midden van de winter, door middel van een oven, ofte andere door kunst veroorsaakte warmte, ons haare veranderingen ontrent deese saaken, gelyk wy meenigmaal ondervonden hebben, niet en wygert klarelyk te vertoonen. Soo laat ons nu eens, in een ofte twee voorbeelden, sien; met wat tastelyke onwaarheeden selfs persoonen, die haar leeven, soo in het ondersoeken van de teeling der dieren in 't gemeen, als in het onverdrietig navorschen van de veranderingen deeser Dierkens in 't besonder, doorgebragt hebben, de suyvere en de waare vertooningen deeser verwisselingen; natuurelyke uytgroeingen in kenbaare leeden, bemeuselt en verdonkert hebben.

Voor eerst komt ons dan te vooren de tweede Democritus, Harveus, dewelke daar in teegens de heldere waarheeden deeser ondervindingen met Aristoteles over een komt, dat hy het Gulde-popken, dat inder daad het Dierken selve is, een volmaakt Ey noemt, ende waar uyt het Dierken door vervorming nog eerst gebooren sou moeten werden. Syne woorden luyden, in syn^a boek van de voorteeling der

[p. 24]

mina (vermes ab Aristotele dicta), quae initio imperfecta edita, sibi victum quaerunt, indeque nutriuntur & augentur, de Eruca in Aureliam, de ovo imperfecto in perfectum ovum & semen. Quibus equidem verbis non modo cum Aristotele Chrysallidem perfectum ovum appellat, quod juxta Eundem nec Eruca nec Papilio est; verum & falsae Moufeti opinioni videtur adstipulari, qua Is Chrysallidem medium quid inter Erucam & Papilionem esse afserit. Quin & eadem verba indicant, Ipsum vel Insecta, quac absolute mox ex ovo, nunquam verò e Vermiculo aut Nympha prodeunt, minime cognita habuisse; vel saltem existimasse, mutationem, quam subeunt, in ipso ovo jam contingere; adeoque generationem hanc illi prorsus esse similem, quam in Gallinarum ovis fieri describit, aut & illi, quam de nascentibus ex ovo Insectorum Vermiculis^a praedicat, utpote, juxta Ipsius effatum, cum generatione pullorum ex ovo ad amussim convenientem.

Verum ut ut Cl. Harveus Chrysallidem perfecti nomine ovi insigniat, haud tamen statuit, Insectum ex eo, tanquam ex interno & non conspicuo principio, oriri; qua ratione ex ovo gallinaceo pullum nasci asserit: aut Insectum ex altera istius ovi parte fabricari, ex altera vero incrementi materiem haurire; id, quod pariter in generatione pullorum fieri affirmat. Imo vero solidior multo Ejus est hac de re sententia; quandoquidem^b cum Aristotele pro rato habet istud axioma: E verme ita fit animal, ut non ex ejus parte, sicut ex ovo, sed totus crescat, & articulatum animal evadat. Quae quidem verba, ab Harveo ex Aristotele deprompta, si, nulla habita ratione, quod laudatus Aristoteles Aureliam ovum appellet, ipsa cum re, uti quotannis a Natura nobis exhibetur, conferrentur; veram profecto Nymphae indolem quam proxime exprimerent: quum autem Harveus^c cum Aristotele^d metamorphosin praeterea heic fingat, quam unius rei alterandae in plures alias distributionem vocat, alibi vero^e hacce periphrasi describit: In generatione per metamorphosin, quasi sigillo impresso vel proplasinate concinnata finguntur: materia sc. tota transformata: hinc a veritate non solum abscedit quam longissime; sed & genuinam naturalis mutationis indolem prorsus adulterat, & tenebris involvit, utpote fictitiam illam metamorphosin, seu imaginariam transformatio-

a Lib. de Gener. Anim. Exerc. lvii.

b Lib. de Gener. Anim. Exerc. xviii.

c Exerc. lxxii. de Hum. Prinag.

d Lib. ii. de Gen. Anim. c. i.

e Exerc. xiv. de Gener. Anim.

Dieren, aldus. Talia quoque (segt hy) sunt Insectorum semina, (vermes ab Aristotele dicta) quae initio imperfecte edita, sibi victum quaerunt, indeque nutriuntur & augentur, de Eruca in Aureliam, de ovo imperfecto in perfectum ovum & semen. In welke woorden behalven dat hy het Gulde-popken een volmaakt Ey met Aristoteles noemt, 't geen by den selven nog Rups nogte Cappel is; soo is 't dat hy ook schynt het onwaare gevoelen van Moufetus toe te stemmen; het welke het Gulde-popken iets tussen een Rups ende een Cappel te syn staande houd. Toonende vorder in deselve woorden, dat hy of die Bloedeloose Dierkens, die onmiddelyk uyt een Ey koomen, ende nooit uyt een Wurm ofte uyt een Popken, niet gekent en heeft; ofte dat hy gewilt heeft, dat haar verandering, in het Ey selver van haar ondergaan soude werden. Ende dat dan die teeling niet anders en sou weesen, als de selfde, dewelke hy, ontrent de Hoender Eyeren te gebeuren, voorstelt; ofte ook die, dewelke^a hy, ontrent de Wurmen van de Bloedeloose Dieren uyt een Ey te geschieden, voorgeeft; ende dewelke by hem met de geboorte der Kuykens uyt een Ey geheel overeenkomt.

Vorders hoewel de Heer Harveus het Gulde-popken een volmaakt Ey noemt, soo en is nogtans syn gevoelen niet, dat het bloedeloos Dierken daar uyt, als uyt een inwendig ende onsigtbaar begintsel, syn oorspronk sou neemen, gelyk hy een Kuyken uyt het Ey van een Hoen, op die manier segt gebooren te werden, of dat het uit een gedeelte van dit Ey sou samen gestelt werden, ende uyt het andere toeneemen; als hy meede ontrent de teeling vande Kuykens voorstelt, neen: maar syn gevoelen is hier ontrent veel scherpsinniger, houdende in syn^b Boek van de teeling der Dieren met Aristoteles voor vast, deese geloof-spreuk. E verme ita fit animal, ut non ex ejus parte, sicut ex ovo, sed totus crescat, & articulatum animal evadat. Welke woorden van Harveus uyt Aristoteles voortgebragt, indien se, sonder opsigt te neemen, dat de genoemde Aristoteles het Gulde-popken een Ey noemt; met de saak selve gelykse ons alle jaaren in den aard der dingen voorkomt, vergeleeken wierden; de waare geschapentheid van een Popken ten naasten by souden uytdrukken: maar alsoo^c Harveus nog daar en boven een vorming met^d Aristoteles hier komt by te versieren, seggen die te syn. Unius rei alterandae in plures alias distributio. Ofte^e als met een omschryving. In generatione per metamorphosin; quasi sigillo impresso vel proplasmate concinnata finguntur: materia sc. tota transformata. Soo ist dat hy niet alleen seer verre van de waarheid afdwaalt: maar ook niet magtig synde, deese gedroomde gedaante verandering,

a Lib. de Gener. Anim. Exerc. lvii.

b Lib. de Gener. Anim. Exerc. xviii.

c Exerc. lxxii. de Hum. Prinag.

d Lib. ii. de Gen. Anim. c. i.

e Exerc. xiv. de Gener. Anim.

[p. 25]

nem ita, ut clare intelligi queat, nequaquam valens explicare.

Ut autem Harvei de transmutatione Insectorum opinionem, quantumvis ne vel corticem ipsius rei attingat, perquam tamen ingeniosam, tanto facilius intelligamus; simulque innotescat, quam misere illico & graviter aberremus, ubi, neglectis argumentorum, quae ab experimentis rerum suppeditantur, ponderibus, solius nostri ratiocinii ductum sequimur: ipsissima verba, quae totum Ejus de hac transmutatione commentum complectuntur, huc transcribemus, prout in Libro Ipsius^a leguntur.

Duplici modo, ait, aliquid ex aliquo (tanquam ex materia) sicri, idque tam arte, quam natura, acpraecipue in generatione Animalium, observavimus. Alter est, cum ab aliquo existente fit; veluti ex ligno, lectus; ex lapide, statua: cum nempe tota futuri opificii materia jam extiterit, antequam in formam producatur, aut operis aliquid inchoëtur. Alter autem modus est, cum materia simul & formatur, & fit. Quemadmodum igitur opera duplici modo ab arte perficiuntur; altero nempe, cum materiem jam paratam artifex secat, dividit, & detrahendo quod superfluum est, imaginem relinquit, ut statuarius sacere solet: altero autem, cum figulus eandem imaginem ex luto addendo sive augendo, & figurando format, simulque materiam parat, praeparat, aptat, & applicat (atque hoc pacto imago potius facta quam sicta dicitur): ita pariter in generatione Animalium; quaedam ex materia prius cocta & aucta formantur, & transfigurantur, omnesque partes simul per Metamorphosin oriuntur, ac distinguuntur, perfectumque Animal enascitur: quaedam vero, facta parte una prae altera, ex eadem materia postea simul nutriuntur, augentur, & formantur: habent sc. partes alias aliis priores ac posteriores, eodemque tempore & augentur & formantur. Horum fabrica a parte una, tanquam ab origine incipit, ejusque ope reliquam membra adsciscuntur: atque haec per

a Lib. de Gen. An. Exc. xlv.

ofte ingebeelde vervorming uyt te leggen, ende verstaanbaar te maaken; soo ist dat hy de natuurelyke verandering, soose inder daad is, t'eenemaal verdonkert ende vervalst.

Dan op datwe syn gevoelen van de vervorming, dat feer aardig is, hoewel seifs niet overeenkomende met de scorse der saaken, te beeter verstaan moogen; ende ook met eenen sien hoe ellendig ende grof wy koomen te dwaalen, als we de overredende ondervindingen der saaken verlaatende, alleen ons verstant koomen te volgen: soo is 't datwe syn gantsche gevoelen, ontrent deese verandering, hier by sullen stellen, ende het selve tot voldoening van onse lantsgenooten, van woort tot woort vertaalen. Syne woorden dan luyden in syn boek van de Teeling der Dieren, aldus.

‘Op tweederhande manier (segt hy) hebben wy ondervonden iets uyt iets (gelyk als uyt een stoffe) te werden, ende dat soo wel door de kunst als door de natuur, voornamentlyk in de teeling der Dieren. De eene manier is, als 'er iets wert uyt iets dat voorweesent is; gelyk als uyt hout een bedstede, uyt steen een beelt: wanneer namentlyk de gantsche stosse van 't toekomende gebouvoorwesent geweest is, voor al eer het tot syn gedaante gebragt wert, ofte eer datter iets van 't werk begonnen wert. De andere manier is, wanneer de stosse tegelyk gedaante verkrygt, en wort. Gelyk dan op tweederhande manier door de kunst de werken volmaakt werden; door de eene namentlyk, als de kunstenaar de bereide stosse snyt, ende aftrekkende wat overvloedig is, het beelt daar uyt overig laat, gelyk een beelt-houwer pleegt te doen: door de andere manier, wanneer een pottebakker, of boet-seerder, het selve beelt uyt kley, daar by doende, ofte het vermeerderende, ende gedaante gevende, boetseert of vormt: ende te gelyk de stosse maakt, bereit, voegt, ende toepast ofte verwerkt (ende op deese wyse wort het beelt bequamer gesegt gemaakt te syn, als gestalte ende fatsoen gegeven:) soo van gelyken in de teeling der Dieren; sommige worden uyt een stosse te vooren bereyt ende voltoit gestaltenisse gegeeven, ende verandert van de eene gedaante inde andere; ende al de deelen worden te gelyk door vervorming (Metamorphosis) gebooren, ende onderscheiden, ende daar groeit een volmaakt dier uyt: maar andere Dieren, het eene deel vervolgens naa't andere gemaakt synde, die worden namaals uyt deselve stosse te gelyk gevoet, vermeerdert ende gedaante gegeven; sy hebben namelyk eenige deelen, die vroeger en sommige die laater gemaakt syn als de andere, ende op deselve tyt worden se vermeerdert en de gedaante gegeven. Deeser Dieren timmeragie be-

[p. 26]

Epigenesin fieri dicimus; sensim nempe, partem post partem: estque isthaec prae altera, proprie dicta generatio.

Priori modo fit Insectorum generatio, ubi Vermis per Metamorphosin ex Ovo nascitur; vel ex materia putrescente (humido-siccescente, vel sicco-humescente) primordia procreantur, e quibus (tanquam ex Eruca ad perfectam magnitudinem aucta, vel ex Aurelia) per Metamorphosin Papilio vel Musca oritur justa magnitudine, nec a primo ortu quidquam auctior fit. Perfectiora autem Animalia sanguinea, per Epigenesin, sive partium superadditionem fiunt; ac postquam nata sunt, adolescunt & ad ἀκμὴν pertingunt. In illis casus seu fortuna videtur maxime generationem promovere, in quibus forma oritur ex potentia materiae praeexistentis, caussaque prima generationis est materia potius, quam efsiciens externum; unde etìam Animalia haec imperfectiora sunt, & genus suum minus servantia, minusque perpetua, quam sanguinea terrestria vel aquatilia, quae ab univoco principio (nempe ab eadem specie) aeternitatem consequuntur: hujusque rei caussam primam Naturae & Virtuti vegetativae assignamus.

Quaedam igitur Animalia sua sponte nascuntur, ex materia sponte vel casu concocta; ut Aristoteles Metaph. L. vii. c. 9. videtur asserere. Quorum sc. materia potest a se ipsa moveri, eo motu a casu, quo semen movet in generatione aliorum animalium. Idemque in generatione animalium contingit, quod in arte; quaedam enim ab arte fiunt, atque eadèm a casu, ut sanitas: quaedam nunquam sine arte, ut domus.

Apes, Crabrones, Papiliones & quaecunque ex Eruca per Metamorphosin generantur, casu orta, ideoque genus suum haud servantia dicuntur: Leo vero, aut Gallus, nunquam casu, aut sponte; sed tanquam a natura, sive opifice facultate divinio-

‘gint van een Deel gelyk van een oorspronk; ende door middel derselve soo worden de vordere leedemaaten verkreegen: Ende deese Dieren seggen wy te worden door toevoeging, of toedoening van deelen (Epigenesis) ellenkskens, werdende namelyk het eene deel naa het ander; ende dit is eygentlyk geboorte, ofte telinge, als het eene deel eer is als 't andere.

Op de eerste wyse geschiet de teeling van de bloet ontbeerende Dieren, alwaar de Wurm door Vervorming (Metamorphosis) uyt een Ey gebooren wert; ofte uyt een verrottende of vergaande stoffe (een vogtigheid opdroogende ofte eenige drooge sake vervogtigende) worden de beginselen voortgeteelt, uyt welke (gelyk uyt een Rupse tot volkomen grootte vermeerdert synde, ofte uyt een Gulde-popken) door vervorming een Cappelleken, of Vlieg, met volkomen groote gebooren werd, het welke van syn eerste oorspronk niet het geringste grooter werd. Maar de volmaakter Dieren, die bloet hebben, die worden gebooren door een toesetting, of bydoening van deelen, (Epigenesis), ende nae datse gebooren syn worden se grooter, ende geraaken tot haar vollen ouderdom, ofte anders tot haar beste levens kraght. Inde bloet-ontbeerende Dieren schynt het geval geweldig de voortteeling te bevorderen; in deselve wort de gedaante gebooren uyt kragt van de voorwesende stoffe, ende de eerste oorsaak van de teeling is meer de stoffe, als het werkende uytwendige; waarom ook deese Dieren onvolmaakter syn, ende haar geslagt minder onderhoudende, ende minder duurende ofte bestandig blyvende, als de bloet-ryke, aard of water Dieren, dewelke van een eennamig begintsel (naamentlyk van deselve gemeene gedaante) haare eeuwigheid, ofte haare altyt-duurende onderhouding verkrygen: ende deeser saake eerste oorsaak schryven wy toe de natuur, ende de groeiende kragt.

‘Eenige Dieren dan groeien van haar selven, uyt een stoffe die van selven, ofte door 't geval, bereit is, gelyk Aristoteles schynt te willen seggen. Welkers stoffe namentlyk van haar selve kan beweegt werden, door die beweeging van 't geval, door welke het saat beweegt in de teeling der andere Dieren. Het selve gebeurt in de teeling der Dieren, dat in de kunst gebeurt: eenige syn door de kunst, ende deselfde ook van 't geval, als de gesontheid: eenige syn nooit sonder kunst, als een huys.

‘De Beyen, de Horselen, Capellekens, ende alle die uyt een Rupse door gedaante-vervorming geteelt werden, die worden by geval geboorne, ende haar geslagt niet onderhoudende Dieren gesegt: maar een Leeuw, ofte Haan, die en worden nooit door geval

[p. 27]

re existunt; & potius, quod specie sibi simile generet, quam quod materiam suppeditet idoneam, requirunt.

In generatione per Metamorphosin quasi sigillo impresso vel proplasmate concinnata finguntur; materia sc. tota transformata. Animal autem, quod per Epigenesin procreatur, materiam simul attrahit, parat, concoquit, & eadem utitur: formatur simul & augetur. In illis, plastica vis eandem similarem materiam secat, sectamque disponit, & in membra redigit; facitque ex similari materia, dissimilarem; sive ex subjecta materia similari, organa dissimilaria. In his vero, dum partes alias, aliterque dispositas ordine procreat; aliam quoque, atque aliter dispositam materiam requirit, ac facit; his nempe vel illis partibus generandis magis idoneam.

Hactenus Harveus: verum quot verba, tot fere errores in hac Ejus dissertatione sese offerunt. Unde vel tanto magis miramur, Virum, in Arcanorum Naturae investigatione exercitatissimum, tam graves potuisse errores committere in illis ipsis etiam rebus, quas sola duntaxat per experimenta addiscere licet. Quemadmodum enim diligentia Ejus, quam inquirendae veritati navavit, inimitabilis sane fuit, atque a nobis non solum, sed ab universo quoque orbe, aeternas exigit gratias; ita & omni laude superior est candidus Ejus animus, a voluntate quempiam decipiendi remotissimus: quum in praefatione mox laudati sui libri perquam ingenue sic loquatur. Quapropter (cordate lector) nolo mihi, de Generatione Animalium scribenti, quicquam credas: ipsos oculos tuos mihi testes & judices appello. Quoniam enim scientia omnis perfecta, iis principiis innititur, quae ex sensu compertis originem ducunt, singulari cura enitendum, ut per frequentes Animalium dissectiones, eadem perspecta & explorata habeas: secus si feceris, opinionem quidem tumidam & fluctuantem acquires, solidam autem certamque scientiam non assequeris.

Caeterum haud animus nobis est, omnia nunc ab Harveo asserta, seorsim singula, refutare; siquidem per evidentissimas, quas ante proposuimus,

‘ofte van selfs; maar sy syn van de natuur als van een werkelyk Goddelyk vermoogen, ende sy vereysschen eerder iets, dan door gedaante sig gelyken teelt, als dat een bequame stoffe verschaft.

‘In de teeling door gedaante-vervorming (Metamorphosis) soo wort de Dieren een gestaltenis gegeven, gelyk als door een ingedrukt zegelmerk, ofte toebereit voorvormsel; de geheele gedaante namentlyk verandert sijnde. Maar het Dier, dat door toedoening van deelen (Epigenesis) wort voortgeteelt, dat trekt de stoffe te gelyk tot sig, het bereit die, ende het gebruykt deselve: het krygt gedaante te gelyk ende het vermeerdert. In de Dieren die haar gedaante veranderen, daar besnyt of deelt de vorm-kragt deselve gelykaartige stoffe, ende die gedeelt hebbende schikse in order, ende bereitse tot Leedemaaten; ende maakt uyt een gelyke stoffe een ongelyke, ofte uyt een gelykaartige onderworpene stoffe verschillende werktuygen. Maar in die Dieren, die door toesetting ofte aangroeing van deelen gebooren werden, als de vormkragt andere deelen, ende anders t' samen-gestelt met order voortbrengt; soo vereystse ende maakt ook een andere, ende anders gestelde stoffe, tot deese ofte die deelen te teelen meer bequaam.

Dus verre Harveus: maar soo veel woorden, soo veel onwaarheden bykans, wordender in deese redenering van hem gevonden: waarom wy ons te meer verwonderen, dat een man, so doorervaren in de natuurelyke geheimenissen, soo groffelyk heeft kunnen dwaalen, ende dat selfs ontrent saaken die alleen maar door de ondervinding kunnen bekent werden. Dan gelyk hy als onnavolgelyk geweest is in den arbeit dien hy heeft aangewent, om de waarheit te hereiken, ende waar voor niet alleen wy, maar de geheele weerelt selfs, hem een eeuwige dankbaarheit schuldig is; soo is hy ook onvolpryselyk daar in dat hy niemant wil misleyden; seggende seer eedelmoedig in syn voorreeden van syn aangetoogen boek. Quapropter (cordate lector) nolo mihi, de Generatione Animalium scribenti, quicquam credas: ipsos oculos tuos mihi testes & judices appello. Quoniam enim scientia omnis perfecta iis principiis innititur, quae ex sensu compertis originem ducunt; singulari cura enitendum, ut per frequentes animalium dissectiones, eadem perspecta & explorata habeas, secus si feceris, opinionem quidem tumidam & fluctuantem acquires, solidam autem certamque scientiam non assequeris.

Vorders gelyk nu ons voorneemen niet en is; alles in 't besonder, wat Harveus voorstelt, te wederleggen; als het selve door baarblykelyke waarheeden,

[p. 28]

veritates id satis superque jam effectum sit, tantique Viri dignitas (quo quidem reverentiae argumento Ipse alicubi erga magni nominis Anatomicum Fabricium ab Aquapendente utitur) ejusmodi haud ferat censuram. Attamen id saltem iteratò inculcare juvat, quod, cum Nympha ipsum sit Animalculum, nequaquam vero Ovum, omnis & unica, quae hic contingit, mutatio aliud nihil sit, quam lenta superflui humoris, quocum Nymphae quaelibet necessario mutantur, evaporatio. Ita enim fit, ut sub hac evaporatione (quam ante in Apiculae Nympha dari animadvertimus) membra hactenus infirma, tenera, & instar aquae diffluentia, roborentur, ab humiditate nimia, motum impediente, liberentur, atque hoc modo apta reddantur, quae possint velamentum exterius perrumpere, eoque vel, in morem Apicularum, exuto, vel, ad exemplum Papilionum, derelicto, reliquum, qui intra corpus superest, humorem expandendis alis caeterisque partibus impendere.

Nympha igitur primis suae mutationis diebus Homini similis est, qui, ob stagnantem, intra articulos, aquae salsive humoris colluviem, quemcunque ad motum ineptus redditur; mobilitate quidem haud prius redeunte, quam Ars vel Natura memoratae humiditati abigendae operam adhibuerint: ab utroque enim vel artis vel naturae adjumento par sequitur effectus aeque in membris tumefactis, ac in Nymphis ita dictis. Unde & media hyeme, caloris debiti adminiculo, Nymphas, expulso humore superfluo, in formam Insectorum deducere licet.

Denique uti falsissimum est, quod tota Vermiculi moles in Nympham, haecque rursum in reptile, volatile, aut natatile animans transformetur; ita contra nihil verius est, quam quod membra omnia Papilionis, Muscae, & similium, eodem, ac in aliis quibuscunque Animalibus, modo, ipso jam in Vermiculo accrescant: ut adeo metamorphosis ab omni veritate alienissima solido nullo fundamento nitatur. Haud enim in Nympha solum, sed & ipso in Verme, vel Eruca^a, omnes futuri Insecti partes demonstrare possumus: haeque partes nequaquam generantur subito, sed una post aliam paullatim accrescit; donec omnibus tandem perfectis Vermiculus sese contrahat, pelliculam suam disrumpat, membra, quae sub hac sensim accrevere, appulsu humorum, membrorumque cotractione, quodammodo

a Tab. xxxvii. fig. ii. iii. & iv.

die wy alreede voorgestelt hebben, genoegsaam gedaan synde, ende het ook sijne waardigheid (gelyk hy ergens soodanige reedenen van eerbied, ten aansien vanden Grooten Ontleeder Fabricius ab Aquapendente, gebruykt) niet toe en laat. Soo is 't egter datwe nog eenmaal sullen seggen, nademaal het Popken het Dierken selve is, ende geen Ey, dat de eenighste verandering, dewelke daar in gebeurt, niet anders is; als dat de overtollige vogtigheeden, waar meede alle de Popkens nootsaakelyk veranderen, daar allenkxkens werden uytgedampt. Soo dat de swakke, teere, ende als water vloeibaare leeden, door deese uytwaeseming (dewelke wy ook in 't voorgaande ontrent het Popken van een Bye aangemerkt hebben) gesterkt synde, ende van de overvloedige vogtigheyd, dewelke de beweeging belette, ontlast; bequaam werden om het uyterste Vliesken te breeken, ende het selve, als de Byen doen, afgestroopt hebbende; ofte als de Cappellen, verlaaten hebbende; de overige vogtigheid, die nog binnen in het lichaam gevonden werd, tot een uytspanning van vleugelen, ende vordere leedemaaten te verbeesigen.

Soo dat het Popken, in de eerste daagen der verandering, als iemant, die tussen syn gewrigten een overvloet van water, ofte siltagtige vogtigheid, vergadert hebbende, daar door tot alle beweeging onbequaam werd; welke beweeging ook niet eerder komt weeder te keeren, voor dat de kunst ofte de natuur, om de genoemde vogtigheid te doen verteeren, gearbeit hebben: Gelyk wy ook van die beyde, soo ontrent de opgeswolle leedemaaten, als de genoemde Popkens, deselve uytwerkingen verneemen. Waar om wy ook selfs in 't midden van de winter, door een bequaame warmte, de Popkens de gestalte van Dierkens, de vogtigheid doende uytdampen, kunnen doen aenneemen.

Eyndelyk gelyk het geheel onwaar is, dat de geheele stoffe van een Wurm vervormt werd in een Popken, ende dat selve dan wederom in een kruypent, vliegend, ofte swemmend gedierte; soo isser ook niet waaragtiger, als dat alle de leeden van het Cappelleken, Vliegken, ende soo voorts, selfs in de Wurm, allenxkens op de manier van alle de andere schepselen, aangroeien; synde vorders de vervorming geheel ongegront ende tegens alle waarheid. Waarom wy niet alleen in een Popken alle de deelen toonen kunnen van het toekoomende Dierken; maar ook in de Wurm ofte Rupse selve^a: ende deese deelen worden niet schielyk gebooren, maar sy groeien langsaam aan, het eene deel naa 't andere. Tot dat eyndelyk, alles volmaakt synde, het Wurmken sig komt samen te trekken, het vel te doen barsten, ende de leedekens, dewelke metter tyd onder het selve aangegroeit syn,

a Tab. xxxvii. fig. ii. iii. & iv.

[p. 29]

tumefaciat, exuvias sic prompte deponat, & omnia illa membra derepente oculis exhibeat. Atque in hacquidem inflatione, pullulatione, protuberatione, gemmatione, & quasi ablactatione novorum membrorum, quae sensim per Epigenesin, minime vero per Metamorphosin, accrevere & subnata sunt, unicum consistit fundamentum omnium, quae Insecta subeunt, mutationum. Hanc autem naturalem mutationem ideo Nympham appellamus, quoniam Insectum ejusmodi depositis exuviis, omni modo, sponsam seu Nympham refert, quae membra sua paullatim sponsi in usum intrinsecus aptat & adornat. Negamus autem, quod Goedartius passim statuit, ratione externae formae veram quandam cum infante fasciis involuto, aliisve cum faciebus, & figuris convenientiam in Nympha dari. Namque Nympha non solum omnes futuri Insecti partes nitide & distincte repraesentat; sed ipsum etiam Insectum revera est, idque non mortuum aut sepultum, imo vero, quod in Necydalis pulchre animadvertit Libavius, vivens atque sentiens: quamvis alio nullo indicio suam sentiendi facultatem prodere queat, quam caudae vel ventris motu; utpote quae pars in plurimis nulla fere humiditate turgescens, nec, praeter pelliculae depositionem, aliam subiens mutationem, pristino suo, modo dicto, motu minime privatur.

Quod si igitur hactenus pertractata, uti revera sunt, pro indubitatis habeamus; mox corruunt non solum omnia illa, quae modo ex Harveo attulimus, aut quae plura, a vero absona, inde in medium proferre possemus; verum & vulgaris illa Philosophorum opinio, de fortuita horum Insectorum generatione (quae Goedartio etiam ab iis, qui libellorum Ejus curam gesserunt, vi veluti obtrusa esse videtur), prorsus evanescit: siquidem ea alio nullo nitatur fundamento, quam inani illa atque imaginaria metamorphosi; quae tamen nec in natura rerum datur, nec vel verisimiliter ex Harvei ratiocinio, quod manifesta hinc inde contradictoria involvit, comprehendi potest. Unde, nisi praejudicata imbutus fuisset opinione Harveus, suarum facile thesium deprehendere falsitatem potuisset: praeterquam, quod reverentia tanto Viro debita videatur nobis persuadere, istam sententiam Ipsius animo nunquam vere insedisse. Imo vero pro certo potius habemus, Ipsum simili heic modo processisse, ac plerumque in rebus intellectu difficilioribus fieri assolet; fingendo nimirum quidpiam, quod

door een aanpersing van vogtigheeden, ende een saamentrekking van leeden, eenigsins op te doen swellen; ende soo met een vaardigbeid het vel asstroopende, alle deselve leeden schielyk te vertoonen. Ende in deese swelling, uytbotting, uytpuyling, knopping, ende als spening van nieuwe leedemaaten, die allenkxkens door een toesetting van deelen, ende geensins door vervorming, sijn aangegroeit ende gebooren; daar in legt geleegen de eenige grontvest van alle de veranderingen der Bloedeloose Beeskens. Welke natuurelyke veranaering wy een Nympha noemen; naademaal het vervelde Dierke, met een bruyt, die haare leedematen allenxkens van haar bruydegom inwending verciert, geheel en al overeenkomt. Soo datwe loochenen, ten aansien van de uyterlyke gestalte, gelyk Goedaart hier ende daar gewilt heeft, dat het met een kindeken in luyeren gewonden, of met eenige andere tronien en figuuren, eenige gelykenisse sou hebben, die rees was. Want het alle de deelen van het toekoomende Dierken niet alleen net ende onderscheidelyk vertoont, maar het is ook het Dierke selve, ende dat niet als dood ende begraaven synde; maar gelyk Libavius ontrent de Popkens van de Sydewurmen wel aanmerkt, levende ende gevoelende. Hoewel nogtans het zyn gevoelen niet als door de beweeging van syn staart ofte buyk kan betoonen, dewelke door reden, dat se in meest alle door vogtigheeden niet opgeswollen werd, nogte andersins als alleen door het afstroopen van het vel verandert, de vorige en genoemde beweeging niet en komt te verliesen.

Dit verhandelde dan vast gestelt synde, gelyk het inder waarheid moet gedaan werden; soo valt niet alleen in duygen, het geene wy datelyk uyt Harveus voortgebragt hebben, ofte daar uyt nog meer teegens de waarheid strydende soude kunnen voortbrengen: maar ook het gemeene gevoelen der Wysgeeren vande gevallige voorteeling deeser Dierkens (het welke ook Goedaert van de Persoonen, die syn boexkens ingestelt hebben, als geheel op gedrongen schynt, te syn) wort t' eenemaal om ver gestooten, want het gansch geen grond als een swakke ende ingebeelde vervorming en heeft; dewelke niet alleen in den aard der dingen niet en is; maar ook uyt de redeneering van Harveus, soo seer hier en daar tegens een strydende, selfs niet schynbaarelyk kan begreepen werden. Soo dat, indien hy met geen vooroordeel ingenoomen was geweest, hy ligtelyk de vatscheid syner stellingen sou gemerkt hebben: behalven nogtans datwe uyt ontsag tot hem ook niet en gelooven, het waarelyk syn gevoelen geweest te syn. Maar wy houden staande dat hy hier gehandelt heeft, als gemeenlyk, ontrent dingen, die onbegrypelyk syn, gedaan werd; versierende namentlyk iets, dat, naa het beste oordeel, met de

[p. 30]

ad judicii acutioris libellam veritati rerum proxime accedere videtur: quemadmodum ita praeiverat olim Aristoteles, qui^a de Generatione Apum agens sic loquitur: ‘Generatio Apum ita se habere videtur, tum ratione, tum etiam iis, quae in carum genere evenire visuntur. Non tamen satis adhuc explorata quae eveniant habemus. Quod si quando satis cognita habebuntur, tunc sensui magis erit quam rationi credendum. Rationi etiam adhibenda fides, si, quae demonstrantur, conveniunt cum iis, quae sensu percipiuntur in rebus. Verum quot quantosque errores isthaec Philosophandi ratio demum pepererit, quotidiana docet experientia: ut adeo satius profecto sit, suam ingenue fateri ignorantiam, quam innumeros male credulos, qui omnem in libris sapientiam quaeritantes proprio quidpiam Marte experiri refugiunt, perversis phantasmatibus decipere: nisi forte potius statuendum sit, hujusce farinae homines vel duplo etiam dignos esse tali supplicio; quum inquirendae veritatis occasiones captare temere tergiversentur.

Postquam igitur quodammodo perspeximus, quam infirmo fundamento Harveus mutationes naturales superstruxerit, & quam profundae tenebrarum abysso eas immerserit; superest, ut videamus, quam crassis erroribus & palpabilibus commentis Cl. Goedartius has ipsas inquinaverit. Fatemur equidem lubentes, quod Ipse solus paucorum spatio annorum plura in Erucis observaverit atque detexerit singularia, quam omnes simul plurium retro seculorum Eruditi. Id tamen nequaquam obstat, quo minus asseveremus, Ipsum non modo ab erroribus haud fuisse immunem, sed vel tantos etiam commisisse, qui vix ac ne vix quidem excusari possunt: ut taceam, Nymphae indolem Ipsi minime perspectam fuisse. Verum, quoniam constituimus sigillatim aliquando insigniorum Ejus errorum nonnullos discutere; hinc binos duntaxat notatu dignissimos, quibus omnia Ejus experimenta tanquam in lubrica & valde fragili glacie ponuntur, nunc in medium proferemus. Nec tamen alio id a nobis animo fiet, nisi ut veritas, cum falsitate collata, tanto validior atque nudior compareat: quo enim nudior illa proponitur, eo ad profligandos errores potentior est.

Primo itaque perquam notabilis est Goedartii error, quando Erucam ante tempus sibi definitum, priusquam justum incrementi sui terminum attigerit, transmutari posse statuit; addens praeterea, quod magis in perversum seducit,

a Gen. Anim. Lib. III. X.

waarheid der dingen, het naaste overeenkomt. Volgens dit van^a Aristoteles handelende van de Teeling der Byen. ‘Generatio Apum(segt by) ita se habere videtur, tum ratione, tum etiam iis, quae in earum genere evenire visuntur. Non tamen satis adhuc explorata quae eveniant habemus. Quod si quando satis cognita habebuntur, tunc sensui magis erit quam rationi credendum. Rationi etiam adhibenda fides, si, quae demonstrantur, conveniunt cum iis, quae sensu percipiuntur in rebus. Maar wat voor groove dwaalingen deese manier van wysheid soeken, metter tyt voortgebragt heeft, leert de dagelykse ervarentheid; synde het inder waarheid beeter, onse onwetenheid te belyden, als een oneyndig getal ligt geloovige, ende die noit de handen aan de ploeg slaan; door dien se meenen al de wysheid inde boeken opgeslooten te vinden; met valsche inbeeldingen te misleiden. Ten sy dat we willen toestemmen, indien se moetwillig de geleegentheeden, van de waarheid te ondersoeken, versuymen, dat se de genoemde straffe dubbelt waardig syn.

Eenigsins dan gesien hebbende, hoe los de gront der natuurelyke veranderingen van Harveus gestelt is, ende in wat voor diepe kolken van duysterheeden dat se van hem is ingewikkelt: soo laat ons eens sien met wat groove dwaalingen, ende tastelyke onwaarheeden, deselve van den Heer Goedaert besoetelt is. Ende hoewel wy geern toestaan, dat deese Persoon alleen, in een korte reeks van jaaren, meer besonderheeden vande Rupsen gesien ende ondervonden heeft, als alle de geletterde in groot getal van eeuwen te saamen: Soo is 't egter, dat hy daar ontrent niet alleen niet vry is van misslaagen, maar hy heeft 'er ook soodanige begaan, dewelke swaarelyk ontschuldigt kunnen werden, behalven dat hy in het alderminsten den aart van een Popken verstaan heeft. Dan alsoo wy voorgenoomen hebben, op d'een of d'andere tyd, eenige van syn merkelyke misslaagen in het besonder op te haalen; soo is 't datwe voor tegenwoordig twee vande alder aanmerkelykste, waar door alle syne ondervindingen op een seer glad ys, ende ligt om te vallen, geset syn, sullen by brengen. Ons voorneemen hier in anders niet synde, als om de waarheid, tegens de valscheid vergeleeken sijnde, kragtiger ende naakter voor te stellen: want hoe se naakter voorgestelt wert, hoese kragtiger de dwaaling overtuygt.

Voor eerst dan is 't een seer aanmerkelyke misgreep van Goedaert; dat hy gestelt heeft, een Rupse voor haar gewoonelyken tyt, ende eer sy haar vollen wasdom bekoomen heeft, te kunnen veranderen; voegengen de daar tot meerder misleiding by, datter dan een

a Gen. Anim. Lib. III. X.

[p. 31]

mutationem tunc admodum mancam fieri, & a via naturali prorsus recedentem. Sed audiamus ipsissima ejus verba, quae Tomo primo singularium Ejus observationum circa mirificas Erucarum mutationes, pag. 12. edit. Belg. ita habent Lane reddita: ‘Observavi praeterea, Erucas, siquando ante stabilitum tempus, i.e. antequam sat diu pastae, & perfectum incrementi terminum adeptae sunt, ad mutationis negotium sese accingunt, debitam formam a praematura ejusmodi mutatione non obtinere, sed deformes & miseras esse, alis gaudere nimis curtis & contractis, ad instar membranae pergamenae igni propius admotae, quae caeteroquin dimidio horae spatio suis nitide pigmentis infici atque expandi solent. Inde est, quod alis hujusmodi Eruca uti, victumque sibi quaerere nequeat, multo, quam ante, miserior, & humi repere & prae penuria interire coacta. Deinceps vero in Experimento duodetricesimo, quo patet, falsam hanc hypothesin Ipsum induxisse, ut Erucae cuidam singulis diebus recentem escam apponeret, tametsi ea ad mutationem sese componebat, isthaec in verba erumpit: ‘Siquando per unum diem alimentum ei dare praetermiseram, mox sese ad mutationem accingebat: at quoniam praecox haec opera non nisi imperfectum promittebat Papilionem, hinc cibum ei apposui, quamdiu appetebat. Id enim in genere circa omnes Erucas notandum est, quod ilico, ac victu carent, mutationem adornent: verum, sicubi ante consuetum & a natura statutum tempus cibo priventur, imperfectae & admodum tenellae a mutatione prodeunt. Unde, ut omnibns numeris absolutae evadant, tamdiu nutriendae sunt, donec a pabulo sponte abstineant ad mutationem sese praeparantes. Tandem, postquam in Experimento octavo exemplum exhibuerat, e conjectura prognatum, Papilionis nocturni, qui ex Ipsius judicio imbecillior erat, quoniam justo citius consuetum ei pabulum fuerat subtractum; in Experimento deinde nono & quinquagesimo Tomi primi, & postmodum in trigesimo Tomi secundi, ipsum quasi fontem aperit, e quo errores hosce deprompsit: in Experimento namque quinquagesimo nono Animalculum valde miserum, quod nec Eruca est, nec Papilio nocturnus, juxta Phantasiae suae ductum delineans haec subjungit: ‘Ratio est quia Eruca justo maturius ad mutationem sese composuit, antequam satis comederat. Quum vero isthoc ratiocinium Ipsi quam evidentissimum, & extra omnem dubitationis aleam positum esse videretur;

seer manke ende gebrekkelyke verandering, geheel vanden natuurelyken loop verschillende, quam te geschieden. Dan wy sullen hem selver hooren spreken: synde syne woorden, gestelt in syne besondere Aanmerkingen vande wonderlyke veranderingen der Rupsen, op het twalefde blad in 't Eeerste Deel aldus. ‘Nog heb ik gesien, (segt hy) dat als een Rupse haar tot veranderinge stelt voor haar natuurelyken tyd, dat is eer se lang genoeg gegeeten heeft, ende haaren vollen wasdom bekoomen heeft; dan en krygen sy naa haare veranderinge haare behoorelyke gestalte niet, maar syn leelyk ende ellendig, de vleugelen syn te kort ende verkrompen, gelyk parkement, dat te naa by het vuur geweest is; die andersins in de tyt van een half uur net geverwt ende uytgespannen werden. Soo dat hy nu die vleugelen niet en kan gebruyken, ende syn kost niet en kan soeken, ende derhalven veel ellendiger is dan te vooren, ende langs de aarde kruypen ende vergaan moet. Ende vorder in syn agtentwintigste Bevindinge, daarwe deese valsche stelling sien oorsaak geweest te syn, dat hy een Rupse alle daagen met versch voetsel te besorgen gedwongen was; niet tegenstaande sy haar tot veranderinge begon te stellen: daar vaert hy uit in deese woorden. ‘Als ik een dag naaliet (segt hy) hem eeten te geeven, soo begon hy sig datelyk tot veranderinge te voegen, dog door dat setten soude een onvolmaakte Uyl gekoomen hebben, ende daar om gaf ik hem eeten soo lang als hy wilde. Want dit is in 't gemeen in alle Rupsen aan te merken, dat soo haast haar de spyse ontbreekt, soo gaan se haar tot veranderinge begeeven: maar indien se voor haar natuurelyken ende gewoonelyken tyd haar voetsel missen, soo koomen se na haare verandering onvolkoomentlyk ende seer teer voort. Maar moeten om haar vollen aart te hebben, soo lang eeten tot dat se van selfs ophouden, ende sig tot verandering stellen. Eyndelyk hoewel hy een gegist voorbeelt geeft, in syn aghtste Bevindinge, van een Uylken, oste nagt Cappelleken, het welk, om dat het te vroeg van syn gewoonelyk voetsel was ontrokken geweest, naa syn oordeel seer teer was; soo is 't dat hy in syn negenenvyftigste Bevinding in 't Eerste Deel, ende naderhand in syn dertigste Bevindinge in 't Tweede Deel, als tot de oorsaak, waar uyt hy deese valscheeden getrokken heeft, komt. Seggende in syn negen en vyftigste Bevindinge, alwaar hy een seer ellendig Dier, dat nog Rups nog Uyl ofte Nagt kappelleken is, naa syn inbeelding komt te vertoonen: de oorsaak is om dat hy (te weeten

[p. 32]

hincest, quod in Experimentis vicesimo nono, atque trigesimo Tomi secundi, ubi simile quoddam mutilum, aliudque alatum Animalculum depingit, ne verbulo quidem falsae hujus positionis, tanquam satis demonstratae, mentionem faciat, sedveluti penitus inconcussam silentio praetereat.

Quandoquidem tamen locis mox citatis duo exhibentur Animalcula, quorum alterum, foemella nempe, constanti Naturae lege nunquam non sine alis transmutatur^a; alterum vero, qui mas est, perpetuo alatum prodit^b: nonne per ea, quae hactenus attulimus, Goedartii commenta genuinum mutationum naturalium fundamentum non modo convellitur atque casui obnoxium redditur; verum & via, ad veritatem ducens, imperitis penitus praecluditur?

Quin & ipse Cl. Goedartius tantorum figmentorum temere adeo propositorum poena minime immunis recedit: quum inde in binos alios dilapsus sit errores. Primo namque inanis fuit opera, quam satis magnam impendere debuit ad alimentum Erucis, donec appetebant, comparandum. Deinde & pereximia quaedam experimenta hac ratione praeterivit. Quoniam enim, hoc fascinatus praejudicio, falsam potius rationem, quam suorum experimentorum veritatem, amplectebatur; hinc experiundo nequaquam poterat addiscere, quod Erucarum illa species alio nunquam modo transmutetur, sed mas perpetuo in tenellum & alatum, foemella vero in rude, non alatum, & ventre turgido praeditum Insectum constanter abeat.

Et profecto vel maximi momenti esse videtur isthaec observatio, quod, loco allegato, ‘Nocturni Papilionis masculus alatus compareat, foemella vero ejusdem alis orba; ut adeo mari concessum sit suaviore liberi aëris frigusculo gaudere, & per ridentia prata fragrantesque flosculos divagari; cum contra soli foemellae cura rei domesticae, & fructus matrimonii, sint commissa: quamobrem haec quoque jugiter posteriora protendens masculum quasi ad officium videtur compellere; qui ipse vicissim, demandato sibi operi non defuturus, honesto veluti concubitu genus suum

a Tab. XXXIII. fig. VI.

b No. VI.

de Rups) sig al te vroeg tot veranderinge geset heeft, eer hy genoeg gegeeten hadde. Ende schynende hem deese saak soo klaar als den dag te wesen, ende de minste twyseling onderworpen: soo is 't dat hy in syn neegen en twintigste ende dartigste Bevindinge, in syn Tweede Deel, dat hy diergelyk een kreupel Dier, ende een ander dat gevleugelt is, voorstelt; deese valsche stelling, als genoeg beweesen synde, niet eens meer aan en komt te roeren, maar als geheel onwrikbaar sijnde voor by gaat.

Dan nademaal hy op de genoemde plaatsen twee Dierkens voorstelt, waar van het eene, dat het wyske is, door een stantvaste order in de natuur, altyt sonder vleugelen verandert^a; ende het andere, dat het manneken is, geduurig gevleugelt te voorschyn komt^b; gelyk ook onder andere soorten van deese Dierkens plaats heest. Soo is 't dat door deese syne opgetelde onwaarheeden, de waeragtige grontvest van de natuurelyke veranderingen niet alleen omvergestooten, ende gevallig gemaakt werd; maar ook de deure om tot de waarheid te koomen, word door deselve voor de onkundigen ganschelyk toegeslooten.

Ende de Heer Goedaerd selve en komt de strafse, van soo groote onwaarheden soo los te hebben voorgestelt, niet te ontgaen: want se nog twee andere misgreepen in hem gebaart hebben. Eerst namentlyk, een groote ende onnodige arbeid, dien hy om de Rupsen, soo lang alsse eeten wilden, de kost te versorgen, heeft op sig moeten neemen. Ende dan ten tweeden, dat hy seer aanmerkelyke ondervindingen daar door verby gegaan heeft. Want synde door dit vooroordeel ingenoomen, ende meer een valsche reeden, als de waarheid syner ondervindingen volgende: soo is 't dat hy om te ondervinden, dat de voorgestelde Rupsen nooit anders en veranderen, te weeten het manneken in een gevleugelt ende tenger gedierte, ende het wysken in een ongevleugelt ende grof oste dikbuykig gedierte; geheel onbequaam geworden is.

Ende seekerlyk my dunkt het een van de alder aanmerkelykste ondervindingen te weesen, datwe ter genoemde plaatse het manneken van een nagt-Cappelleken, ofte Uylken gevleugelt, ende het wyfken daar van berooft, sien te weesen. Het manneken toe gelaaten te syn, als syn lust ende vermaak in de geurige frisheid vande lugt, ende de bekoorelyke aangenaamheid vande velden ende bloemen, te moogen neemen; ende het wyfken alleen, de sorg van het huys, ende de vrugten der voortteeling, bevoolen te syn: Waar om het ook de agterste deelen geduurig uytsteekende, het mannneken als tot syn pligt schynt te noodigen; het welke van gelyken syn beroep niet willen-

a Tab. XXXIII. fig. VI.

b No. VI.

[p. 33]

aeternat. Natura igitur in hisce Insectis sollicitae Matris, & egregii Patrisfamilias exemplum nobis ob oculos ponere voluit. Nec sane incongruum foret, uti olim pigri ad Formicam magistram ablegati sunt, ita & conjugibus officii sui incuriosis hocce exemplum proponere.

Quemadmodum ergo ex hisce nostris experimentis, quae Goedartianis penitus contrariantur, (tametsi accuratifsimus hic Vir & recte illa observaverit, & icones eorum non adeo inconcinnas dederit) abunde innotescit, quam falsas Is sequelas illegitime inde deduxerit, & constantissimam Insectorum basin hac ratione casui penitus obnoxiam fecerit: ita nunc fundamentum hocce, quo universum mutationum Insectorum aedificium, tanquam rupe inconcussa, nititur, denuo restauraturi, sequentia, ut indubitata axiomata, ponimus. Primo, quod Eruca ante statutum a Natura tempus, i.e. antequam ultimum incrementi sui terminum attigit, mutari nunquam possit. Secundo, quod, etiamsi Erucae eo jam tempore mutari queant, quo adhuc aliquamdiu comedere possent, id tamen nihil omnino habeat efficaciae ad aliam ipsis formam conciliandam: quamvis nihilominus lubentes fateamur, magnitudinis quoddam discrimen inde posse proficisci; quod interim nec a Goedartio, nec ab alio quopiam hactenus observatum novimus. Unde Tertio minime necessum esse arbitramur, ut Eruca tamdiu pascatur, donec sponte sua cibo abstineat; quo enim tempore mutationem subitura est, pastionis negotium non modo supervacaneum est & difficile, sed & omni prorsus utilitate caret: cum positiones istae, prout ante dictum est, non ex natura rerum, sed e falsis Cl. Goedartii phantasmatibus sint depromptae. Is enim haud satis presso pede sua secutus experimenta, & semet ipsum, & dubio procul alios innumeros ita in errorem seduxit.

Porro, ut ad finem properemus, id quoque pro rato habemus, Erucas, ubi ad summum incrementi sui apicem pervenerunt, i.e. omnia earum membra sub cute in debitam magnitudinem excreverunt, mutationem suam adordiendi non copiam solum & potestatem, sed etiam liberum quasi arbitrium habere: ita tamen, ut penitus eam praetermittere haud valeant; quandoquidem protuberantia, & in Nympham abire velut gestientia membra pelliculam lapsu temporis perrumpunt; etiamsi postmodum adhuc temporis quodam spatio alimentis vesci queant. Neque in-

de nalaaten, als door een eerelyke omhelsinge syn geslagt komt te vereeuwigen. Soo dat de Natuur ons hier, als een sorgvuldige Huyswyf, ende een kloeken Huysvader, onder de Bloedeloose Dierkens, heeft willen vertoonen. Ende gelyk eertyds de Luyaards tot de Mier geweesen syn, soo mogten wy de ongeregelde Huwelyken wel tot dit voorbeelt koomen te wysen.

Gelyk nu uyt deese onse voorgestelde ondervindingen, strydende geheel tegens die van den naukeurigen Heer Goedaert, (hoewel nogtans dat deselve te regt van hem ondervonden syn, ende enigsins nettelyk uytgebeelt) genoegsaam blykt, hoe onagtsaam hy syn valsche gevolgen daar uyt getrokken heeft; ende alsoo door deselve den onveranderlyken grontvest van de Bloedeloose Dierkens geheel gevallig gemaakt. Soo is 't, dat we om deese grond, waar op het gantsche gebou van de veranderinge der Bloedeloose Dierkens, als op een vaste rotse, steunt, te herstellen, staande houden: Eerst, dat een Rupse voor haar natuurelyken tyt, dat is eerse haaren vollen wasdom bekoomen heeft, nooit en kan veranderen. Ten Tweeden, dat, hoewel de Rupsen kunnen veranderon, alsse nog eenigen tyt souden kunnen eeten, egter dat selve, om haar een' andere gestalte te geeven, gansch niet bybrengen kan; hoewel nogtans wy geern bekennen, dat se in gestalte van Dierkens wat kleender, ofte grooter, daar door te voorschyn koomen: 't geen egter nog van Goedaert, ofte van iemant anders, datwe weeten, ooit ondervonden is. Waar om wy ten Derden, in het aldergeringste niet noodig agten, een Rupse soo lang te moeten voeden, tot dat se van selve van het eeten komt op te houden: Want als se willen veranderen, soo is het voeden niet alleen overtollig ende moeyelyk, maar ook sonder het minste nut; synde, als gesegt, deese stellingen niet uyt den aart der dingen, maar alleen uyt de herssenbeelden van den Heer Goedaert getrokken. Dewelke, niet omsigtig genoeg syne ondervindingen volgende, daar door sig selve, ende sonder twyfsel een oneyndig getal anderen, misleidt heest.

Vorder, om te besluyten, soo houden wy staande, dat de Rupsen, wanneerse tot haar vollen wasdom (gekoomen syn; dat is, als alle haare leedekens genoegsaam onder haar vel syn aangegroeit; dat se de verandering niet alleen in haar magt, maar gelyk als in haar keur ende wil hebben: kunnende nogtans, door reeden dat de uytpuylende, ende haar als tot een Popken speenende, leedemaaten metter tyt haar vel doen openbarsten; de genoemde verandering in 't geheel niet uytstellen; hoewel se nog eenigen tyd daar naa eeten kunnen. Het welke, gelyk gesegt, in haar niet anders voortbrengt, als alleenig

[p. 34]

terim, ut dixi, protractior illa pastio aliud quid efficit, nisi ut inde nonnihil majores minoresve in lucem prodeant; quum ab illo tempore nulla amplius vel minimi cujusdam membri accretio fiat: id, quod Harveus quoque in tractatu de Generatione Animalium animadvertit. Inde etiam est, quod isthaec animalcula, maturam tunc aetatem, plenosque pubertatis annos assecuta, & quasi pactum matrimoniale jamjam initura, soli duntaxat propagando generi suo operam navent: qua quidem in re nonnulla eorum stupendis adeo modis procedunt, ut vel aeternam mereantur admirationem.

Praeterea quoque Natura negotium generationis horumee Insectorum tam clare & aperte perficit, ut hujus adminiculo ad vera generationis aliorum animantium fundamenta, spississimis ha ctenus tenebris sepulta, penetrare posse videamur: quemadmodum tempus atque occasionem, experimentis ulterius insistendi, nacti quam luculentissime ostendemus.

Atque, ut tribus saltem verbis nostram hac de re sententiam exponamus, videtur nobis admodum probabile, quod in universa rerum natura nulla penitus detur generatio vere sic dicenda, nec unquam aliud quid hoc in negotio animadverti queat, quam generationis jam factae quasi continuatio, sive proventus & accretio membrorum, omnem omnino casum fortuitum excludens. Hocque posito haud amplius difficile est explicare, quanam ratione aliquis manibus pedibusque truncatus sanam & integram procreare sobolem possit. Quin & famosa illa controversia, utrum ad prolem perfectamproducendam particula seminalis de singulis corporis membris decerpta concurrat, facile sic dirimitur. Praeterea etiam intelligi potest, quomodo Levi, in Patris sui lumbis etiamnum latens, dudum antequam natus erat, decimas dederit. ‘Nam is adhuc in lumbis Patris erat, quum occurreret Abrahamo Melchisedecus.’ Tandem & ipsa labes, uti vocant, originalis, judicio Viri cujusdam eruditissimi (quocum mysteria nostrorum experimentorum subinde communicavimus) hoc quasi fundamento firma stare posset: quum terrigenae omnes in lumbis protoparentum fuerint reconditi. At quoniam mysteriorum ejusmodi explicationem alii sibi vendicant, nos, hisce missis, alterum Cl. Goedartii errorem aggredimur, reliquos tum demum discussuri, quando nonnulla Ejus experimenta ad calculum revocabimus; siquidem haud quaquam animus nobis sit, alieno fundamento superstruere.

dat se daar door wat grooter, ofte kleender, te voorschyn koomen: groeiende, naa dien tyd, niet het aldergeringste, in eenige leedemaaten meer aan. Als meede van Harveus in syn boek van de Teeling der Dieren aangemerkt is. Waarom oak deese Dierkens, als nu tot haar vollen ouderdom, ende mannelyke jaaren, gekoomen synde, ende als de voorwaarden van het huwelyk nu sullende voltrekken; alleenig maar beesig syn om haar geslagt te vereeuwigen: het welke sommige op soodanige verwonderlyke wysen volbrengen, dat het een eeuwige verwondering verdient.

Synde daarenbooven de natuur ontrent de teeling van de Beeskens soo klaar, datwe, door middel van de selve, schynen als te kunnen opklimmen tot de waaragtige gronden van de Teelingen der andere Dieren; dewelke tot nog toe in een vervaarelyke donkerheid begraaven leggen: gelyk we, indien wy tyd ende gelegentheid kunnen vinden, om onse ondervindingen te moogen vervolgen, klaarelyk toonen sullen.

Ende op datwe ons gevoelen daar van, in een of twee woorden, seggen: soo is 't dat ons dunkt daar gansch geen Teeling in de geheele natuur te weesen, ende niet als een voortteeling, ofte aangroeing van deelen, waarin het alderminste geval geen toegank heeft, daar in ooit te bemerken. Het welke indien 't soo is, soo is het seer makkelyk te verklaaren, hoe iemant sonder armen ende beenen synde, een gesonde vrugt soude voortteelen. Ende die beroemde reden-twist van dat het saat van alle de deelen van het lichaam, om een volkoomen vrugt te maaken, sou afschieten; kan hier ligtelyk opgelost werden. Behalven nog datwe hier uyt meede verstaan; hoe Levi, in de lendenen syns vaders synde, selfs lang eer hy gebooren was, tiende heeft gegeeven. ‘Nam is adhuc in Lumbis Patris erat, quum occurreret Abrahamo Melchisedecus.’ Ende om te eyndigen; soo souden ook oorspronkelyke verdorventheeden, selfs naa het oordeel van een doorlettert Heer, (dewelke wy de geheimenissen van onse ondervindingen nu ende dan hebben meede gedeelt) alhier haar gront-vest kunnen vinden: want al de aardlingen souden in de lendenen van de eerste voorouderen opgeslooten syn geweest. Dan naademaal dit geheimenissen syn, die andere haar alleen toe-eygenen; soo gaan wy over tot de tweede dwaaling van den Heer Goedaert: sullende als gesegt de andere voorstellen, als we eenige weinige van syn ondervindingen sullen ondersoeken; ons voorneemen gantsch niet synde op een anders grond te bouwen.

[p. 35]

Alter igitur Goedartii error in Partis Primae Experimento septuagesimo & septimo hisce sub verbis occurrit: ‘Praecipue quidem id in Insectis hisce notatu dignum est, quod, quo loco pedes in Eruca siti fuerant, ibi Animalculi, inde per transmutationem prodeuntis, dorsum constituatur: & vice versa, ubi Erucae dorsum erat, ibi nunc pedes extent in Animalculo inde nato. Quae mutatio (addit porro tanto majore propterea dignus animadversione) brevi temporis intervallo perficitur, ita ut distincte conspici queat: quandoquidem mox ab exuviis depositis isthaec mutatio ad oculum apparet. Nasceretur hinc commodissima nobis occasio, veram Erucae in Chrysallidem mutationem accuratius atque circumspectius exponendi: at quoniam res haec ex iis, quae sparsim hinc inde intermiscuimus, satis superque, quousque hactenus necessum est, innotescit, hinc sicco potius pede eam heic nunc praeteribimus; praesertim, quia in secuturis tractatibus peculiaribus ea de re ex professo agere constituimus: tum enim & ratiocinio, & iconibus ostendemus, quonam modo & loco membra quaelibet Nymphae, & Papilionis, in ipsa jam Eruca sita atque digesta sint: quod ipsum sane, praesentibus Cl. Magallotto & Thevenoto, olim reapse praestitimus, in Eruca nimirum omnia Papilionis membra demonstrantes. Ut igitur falsitas eorum, quae modo ex Goedartio in medium attulimus, elucescat, id solum repetiisse sufficit, quod pedes sex anteriores Erucae nunquam mutentur, aut notabili saltem modo transponantur. Et quantumvis Cl. Goedartius, oculorum acumine, Moufeto, Harveo, aliisque, qui tantum ex conjectura sic statuerunt, semet superiorem esse arbitratus, contrarium se vidisse asserat; nihilo tamen minus quam certissimum est, ipsum revera aliosque, qui id a se visum esse jactitant, omnino fuisse deceptos. Potuit autem duplex forte causa huicce deceptioni ansam praebuisse: quarum prior equidem videtur sita esse in celerrima illa exuviarum depositione; qua fit, ut membra, hactenus abscondita, subito in lucem prodeant, & alio penitus modo, quam ante in Vermiculo, necessario disponantur: posterior vero causa forsan in prominentiis quibusdam & tuberculis quaerenda est, quae supra Erucae dorsum extantia mox, ac rejectae sunt exuviae, falsam in his priorum pedum speciem mentiuntur. Et sane vel alius etiam Goedartio oculatior facile heic decipi posset; quandoquidem mutatio pelliculae tam celeriter, subitissime, & quasi nictu oculi citius contingit: unde vel recentiores etiam

Syn tweede misgreep nu stelt hy in syn seven-en-seventigste Bevindinge van syn Eerste Deel, onder deese woorden aldus voor. ‘Insonderheid (segt hy) is dit in deese Dierkens aanmerkelyk, dat daar de pooten gestaan hebben van de Rupse, daar word de Rugge van het Dier, dat daar uyt (door veranderinge) voorkomt: ende dat de rugge geweest is van de Rupse, daar staan de pooten van het Dier dat daar van voorkomt. Deese verandering (voegt hy daar by, en waarom hy te meer te beschuldigen is,) geschiet in een korten tyt, dat men het bescheidentlyk sien kan: want soo haast de oude huit afgelegt is, soo kan men deese verandering sien. Wy hadden hier nu goede gelegentheid, om de eygentlikke verandering van een Rups in een Gulde-popken wat naukeuriger ende omsigtiger te verhandelen; maar alsoo het selve, door het geene wy hier ende daar voorgestelt hebben, genoegsaam voor het tegenwoordige gedaan is, soo sal ik het daar nu by laaten. Te meer alsoo ik dat in de volgende besondere verhandelingen te doen voorgenoomen hebbe: waar in wy, soo in Redeneering, als in Print, toonen sullen, hoe ende op wat plaatse alle de Leedemaateu van een Popken, ofte ook Capelleken, in de Rupse selve geleegen ende geschikt syn. Gelyk wy soo alle de genoemde deelen van een Cappelleken alreede, aan de Heeren Magallotti ende Thevenot, in een Rupse vertoont hebben. Soo is 't dan datwe, om de onwaarheid van het geene wy datelyk uyt Goedaert voortgebragt hebben, te toonen, nog eens seggen sullen; dat de voorste ses pootkens van een Rupse nooit verandert werden, ofte immer merkelyk verplaatst. Ende hoewel egter de Heer Goedaert, veel scherpsienender willende weesen als Moufetus, Harveus, ofte andere, die het maar gegist hebben, segt het tegendeel gesien te hebben; soo is 't eevenwel, dat hy inder daad met andere, dewelke seggen het meede gesien te hebben, bedroogen is. Welk bedrog wy gelooven hem door twee redenen geschiet te syn: waar van wy de eerste, de snelheid van de afstroopinge des vels, waar door de verborgene leeden schielyk voor den dag koomen, ende op een gansch andere wyse als in de Wurm nootsakelyk geschikt worden. Ende de tweede, eenige uytsteekselen ende verheeventheden op de rug van de Rupse, dewelke datelyk naa het verwisselen van het vel haar op deselve, als schyn-teekenen van de voorige voeten, vertoonen. Maar in der daad een scherpsiender als hy sou hier wel bedroogen kunnen werden, nademaal de verandering, ofte verwisseling van huyt, soo snel, soo schielyk, ende als in een oogenblik, toegaat: waarom ook de aldernaukeurigste, die daar van geschreeven hebben, ende dat selfs seer onlangs, niet meer als dat het vel op het hooft ende de rug

[p. 36]

illi Auctores, qui accuratissime hac de re scripserunt, amplius indicarunt nihil, nisi, quod pellicula in capite & dorso prius disrumpatur. Manifestum id est ex elaboratissimo illo de Generatione horumce Insectorum tractatu, quem Cl. Franciscus Redi, Magni Ducis Hetruriae Archiater, idiomate vernaculo, anno millesimo, sexcentesimo, sexagesimo & octavo edidit; in quo firmissimis evincitur argumentis, nullum horumce Insectorum ex putredine generari: id, quod accuratissimo huic Medico non lubentes solum largimur; sed vel praeterea etiam non dubitamus asserere, quod putredo ab illis ipsis Insectis producatur, quae ex putredine nasci perhibentur. Sed de hac re postea prolixius.

Veruntamen ut patefiat, unde verruculae illae in dorso Erucae, quae tanquam signa mutatorum pedum Goedartio imposuerunt, oriantur; sciendum omnino est, quod Erucarum multae, dum mutationem subeunt, de ipsis etiam pilis, quibus ante hispidum erat earum corpusculum, tenerrimam quandam veluti vaginulam membranaceam deponant; qua exuta hi pili, siquando subtiliores sunt, ut filamenta lini facti, in ipsa Chrysallide comparent. At vero quandoquidem Eruca illa Goedartii spinarum potius, quam filorum lineorum aemulis horret pilis, hinc est, quod isti pili, una cum reliquo corpore exuviis suis orbati, dictam transpositorum quasi pedum figuram in Chrysallide mentiantur. Atque haec vera est causa, quae diligentissimum Goedartium in alterum illum errorem deduxit. Si enim modo dicta Ipsi cognita fuissent, facilis quoque potuisset assequi, undenam serica illa coloris flavi fila traxerint originem, quae in Chrysallide, experimento vigesimo primae partis descripta, se vidisse testatur.

Interea tamen non certissimum duntaxat est, quod Erucae in Chrysallidem mutatio oculis queat percipi; prout Goedartius, & post eum Cl. Franciscus Redi probe animadverterunt: verum & eousque nostra procedunt experimenta, ut Naturam imitantes ex Eruca Chrysallidem ipsi producere calleamus. Imo vel mutationem quoque, adeo celeriter & subito contingentem, sufflaminare, aut ad talem, quae nobis commoda videtur, tarditatem reducere pro lubitu possumus: ut proinde iis, quae de hac re publico exponimus, derogari fides nequeat. Inde est, quod plurimas Chrysallides, pro dimidia tantum parte mutatas, vel hodiedum spectandas exhibere possimus: quemadmodum hoc ipsum, inter alia mysteriorum Naturae spectacula, praestitimus coram Serenissimo Hetruriae Magno Principe, COSMO

eerst komt open te barsten, ons vertoont hebben. Gelyk als blykt in het doorgeleerde boek, van de voorteeling deeser Dierkens, door den Geenees-meester van den Groot Hertog van Toscanen, Francisci Redi, in het jaar sestien hondert agt-en sestig in syn moeder-taale uytgegeven: ende waar in kragtig beweesen werd, dat geene deeser Dierkens uyt verrotting voortteelen. Het welke wy deesen naukeurigen Arts niet alleen ligtelyk toestaan: maar wy kunnen, behalven dat, seer makkelyk staande houden; dat de verrotting door die Dierkens selfs veroorsaakt werd, dewelke gesegt werden daar uyt geteelt te worden. Dan van dit alles in het vervolg breeder.

Ondertusschen op datwe moogen weeten, waaruyt de wratkens op de rug van de Rups, dewelke als teekenen van veranderde beenen, na het oordeel van Goedaert, sig vertoont hebben, haar oorspronk neemen: soo is 't datwe moeten weeten, dat veel Rupsen, alsse veranderen, ook selfs van het hayr, datse te vooren op het lichaam hadden, een seer dun vliesken afstroopen; het welke hayr, indien 't syn is als een gesponne vlas, op het Gulde-popken sig dan komt te vertoonen. Maar alsoo de genoemde Rupse eer met doornhairkens als met vlasagtig hayr beset is; soo is 't dat deselve, in het afstroopen van het vel, meede vervellende, de genoemde gestalte, als die van veranderde voetkens, in het Gulde-popken, koomen aan te neemen. Ende dit is de waare oorsaak van de tweede dooling van den neerstigen Heer Goedaert. Dewelke indien hy geweeten had, so sou hy seer ligt hebben kunnen vatten, waar uyt die geele Syde haar oorspronk had genoomen, dewelke hy segt op het Gulde-popken, in syn twintigste bevindinge van 't eerste deel beschreeven, gesien te hebben.

Ondertusschen is het niet alleen waaragtig, dat men de verandering van een Rups in een Gulde-popken sien kan: als Goedaert wel ondervonden heeft, ende naa hem de Heer Franciscus Redi; maar onse ondervindingen gaan soo verre, datwe de Natuur navolgende, uyt een Rups een Gulde-Popken maaken kunnen. Ende dat niet alleen: maar de verandering, die soo snel, schielyk, ende geswint is, doen stil staan, ende deselve soo langsaam doen voortgaan, als het ons geleegen komt: soo datwe sekerlyk van deselve getuygen kunnen. Hierom is 't ook, dat we nog veel Gulde-popkens, half verandert synde, souden kunnen vertoonen: gelykwe ook in de tegenswoordigheid van syn Doorlugtigheid den grooten Prince van Toscanen, COSMUS DE DERDE, wanneer syn Hoogheid seer goeddaadig, ende geheel onverdient, ons heeft gelieven te besoeken, ende onse beesigheeden goetgunstig toe te

[p. 37]

TERTIO, quum Is favore singulari, atque immeritissimo, ad nos invisere, nostramque operam benevole approbare dignaretur.

Ut igitur hactenus expositi Goedartii errores in integrum restituantur, sequentia velim pro certissimis haberi. Primo, Erucae Vermiculive pedes nunquam in dorsum transponi. Secundo, Erucam vel Vermem nunquam in aliud transformari Animal; quamvis lapsu temporis ipsi, uti Pullo, alac, aut uti Gyrino, pedes accrescant. Tertio denique statuimus, nullam unquam in hisce Infectis obtinere metamorphosin aut transformationem naturalem; sed omnem illam mutationem, in cujus indole eruenda tam turpiter hactenus erratum, & quasi Andabatarum more clausis oculis processum est, in eo duntaxat consistere, quod Vermiculo vel Erucae sensim, sua sub pelle, per partium Epigenesin, membra accrescant, quae, depositis subito exuviis, clare & distincte in conspectum prodeunt, neque tamen primis diebus moveri possunt ab Animalculo; quum instar aquae fluida sint, nec nisi post praegressam dierum aliquot evaporationem sufficiens robur acquirant.

Interim ne hoc quidem in omnibus locum habet, cum plures dentur Vermiculi, qui nihil penitus de motu suo amittunt: quod ut innotescat liquidius, ad tertiam nostram propositionem nunc transimus, Lectorem serio rogantes, ut animum ad eam probe advertat; cum res sit maximi momenti, atque latissime patens.

men, onder natuurelyke verborgentheeden, getoont hebben.

Soo datwe dan, om de voorgestelde valsheeden van Goedaert te herstellen, staande houden: Eerst, dat de voeten van een Rups of Wurm nimmer op de rug verplaast werden. Ten Tweeden, dat een Rups of Wurm nooit in een ander Dier komt te veranderen; hoewel hem metter tyt, als een Kuyken, vleugelen; ofte als jong van een Vorsch, beenen koomen aan te groeien. Ten Derden, ende ten laatsten, soo houden wy staande, dat in de natuur ontrent deese Beeskens nimmermeer een gedaante-verandering, ofte vervorming, geschiet: maar dat de geheele verandering, waar ontrent tot nog toe soo schrikkelyk gedwaalt is, ende soo blindelings naagetast, alleenig bestaat, dat een Wurm, ofte Rups, allenxkens onder syn vel door toesetting van deelen, leedemaaten koomen aan ofte uyt te groeien, dewelke hy, het selve vel schielyk afstroopende, klaar ende onderscheidentlyk aan het gesigt komt te vertoonen. Maar welke leeden nogtans, door reeden dat se vloeibaar als water syn, hy in 't eerst niet kan beweegen, ten sy dat se naa eenige daagen uytdampings genoegsaame sterkte verkreegen hebben.

Dan dit is egter gantsch niet gemeen aan alle, want veel Warmkensin het alderminste haar beweeging niet verliesen: het welke op dat we betoonen, soo begeven wy ons tot ons derde voorstel: waar op wy den Leeser, als een saak van seer groot gewigt ende gevolg synde, ernstig versoeken te letten.