Werken. Deel 5

[p. 244]

Gedachten
op de tegenstrydigheyt van het menschelyk gemoet

Non, quod volo bonum hoc facio,
Sed quod nolo malum hoc ago.

Ik doe niet 't goet, dat my behaegt,
Maer pleege 't quaet dat my mishaegt.

Wat rust 'er voor een hert in myn onruste leden

Dat wilt en niet en wilt, dat nimmer is te vreden?
Wie trekt van 't waere goet myn strydende begeert?
Wie dryft myn blinde lust naer 't gene my soo deert?
Heb ik een dobbel hert, of twee verscheyden willen,
Die stadigh tegen een, en onder een verschillen?
Terwyl ik my, met my, hier onderhoud alleen,
Wie stookt my, tegen my, wie deelt myn wil in tween?
Ik voel my innerlyk door reyne min vervoeren,
Myn geest wort aengewekt, myn vleys en wil niet roeren,
Ik ben op selven tydt hoogmoedigh en verflaut,
Begeerigh en verleedt, versekert en benaut.

Och! och! wat Oedipus sal connen onderscheyden,

De driften die myn hert nu locken, dan verleyden?
Ik voele 't gen my stookt, maer weet niet wat het sy,
Ik ken my selven niet, een ander is in my.
Waer toe verstrecken my en willen, en begeeren,
Nadien ik niet en doe hetgen ik doe soo geeren?
En waerom, in myn ziel, soo strydende geschil

[p. 245]

 

Terwylen ik volbrengh het gen ik niet en wil?

 

Is my dan de begeert naer 't minsaem goet gegeven,

 

Om stadigh sonder vrucht, daer toe te syn gedreven?

 

En vlucht ik van het quaet, met een soo vast besluyt

 

Om, tegen mynen dank, het self te voeren uyt?

 

O wee! o crachteloos niet willen ende willen!...

 

Wie sal u dryven voort? wie sal u connen stillen?...

 

O wille naer de deught^(*) wie houdt u van de daet?...

 

O onwil van de sond, wie dryft u tot het quaet?^(**)

 

O wille! 't is soo schoon, waer na gy wenscht te trachten!

 

O onwil' 't is soo vuyl, waer van gy u moet wachten!

 

O wil! volbrenght het goet dat u begeerigh maekt!...

 

O onwil! vlucht van 't quaet het gene gy versaekt!...

 

Wat magh ik mynen wil nu voor, dan tegen spreken?

 

Myn onwil wort volbracht, en mynen wil blyft steken;

 

Hoe seer ik 't goet begeer, ik word 'er van belet:

 

Hoe seer my 't quaet mishaegt, ik word' er van besmet.

 

Myn lust en mynen wil en connen noyt versamen,

 

't Gen d' eene wel behaegt doet d' andere beschamen;

 

Soo wort myn hert verdeelt en myne ziel ontrust,

 

Nu door een krancken wil, dan door een stercke lust.

 

Wat voel ik binnen my onlydelyke tochten!

 

Nu word' ik in den geest, dan in het vleys bevochten;

 

Dien rukt my naer om hoogh, dat drukt my naer benêen,

 

Dien noodt my tot de rust, dat laet my niet met vrêen.

 

Dien wilt de vuyle lust doen in myn hert verkelten,

 

Dat sou my geerne sien tot syn vermaek afsmelten:

 

Nu wykt 't vleys voor den wil, in dan den wil voor 't vleys,

 

Geduerigh in den stryt, en nimmermeer in peys.

(*) Eerst stond er: het goet.

(**) Dit vers luidde eerst: Wie dryft u tot het werk, o onwil van het quaet?

[p. 246]

 

O eyndeloos gevecht! Hoe comt gy my ontstellen!

 

Gy maekt myn herte nauw, gy doet myn aders swellen;

 

Gy stookt in myn gemoet nu liefde, dan weer haet,

 

Nu alle bey te saem; ik weete geenen raet.^(*)

 

Ik klage, sonder pyn; ik soek, en wil niet vinden;

 

Ik roep, en swijge stil; ik sie, en maek den blinden;

 

Nu ben ik snel, dan traegh; nu licht, dan weder swaer

 

Nu crachteloos, dan sterk; nu bly, en droef te gaer.

 

Ik schrik, en ben gerust; ik strij, en vrees te winnen;

 

Ik schel', en spreke schoon; ik vrij, en wil niet minnen;

 

Ik bid, en wil gebiên; ik weyger, en verkies;

 

Ik yver, en verflauw; ik brand, en ik vervries.

 

Gelijk men in een zee door weer en wint geswollen,

 

De baeren tegen een, en overeen siet rollen,

 

Nu sincken naer den gront, dan stygen in de locht;

 

Soo wort myn hert ontroert, door d' een en d' ander tocht.^(**)

(*) De 4 volgende verzen werden geschrapt:

Nu leef ik wel getroost, dan ben ik sonder sinnen;
Nu blaek ik uyterlyk, dan ysel ik van binnen;
Ik klim, en daele neer; ik loope wegh, en blijv';
Ik val, en st rechtop; ik smelt, en ik verstijv'.

(**) Onderstaande passus werd doorgehaald en met een strook papier bedekt. Labus geeft dezen tekst gedeeltelijk. De volgende verzen ontbreken in zijn uitgave: 5 tot en met 8; 13 tot en met 20.

Ach! met wat troepen comt het vleys daer aengetreden,          1

Om 't leger van den geest te dryven uyt myn leden!          2
De benden van het vleys syn moedigh, sterk en stout,          3
De benden van den geest syn angstigh, en benaut.          4
't Vleys heeft, aen synen kant, pracht, wellust, en genuchten;          5 -
Den geest verworpentheyt, berouw, gekerm, en suchten;          6 -
Het vleys is gheel omringt van weeld' en leckerny,          7 -
Den geest heeft matigheyt en aermoe aen syn sy.          8 -
Daer stryden voor het vleys, gemak en sinlykheden,          9
Den geest voert tegen die, niet dan verstorven zeden:          10
Hoe vinnigh dryft en stormt dien vleysselyken hoop!          11
De troepen van den geest geraken op den loop.          12

Hou stant, verbaesde geest! 't is geenen tyt van wyken;          13 -

Hou stant, gy sult het vleys terstont voor u sien stryken!          14
Het schynt in d'aenkomst kloek en van een trotsen moedt,          15
Maer zoo gy wederstaet, het licht terstont den voet.          16
Wel aen! versaemt uw volk, doet uwen standaert rechten,          17
Verstervingh, en berouw, die moeten voren vechten;          18
Valt uwen vyant aen, met vasten, traen, en sucht,          19
Gy sult, met gheel syn heir, hem dryven op de vlucht.          20 -

Och! och! benauden geest, wiens hulp moogt gy verbeyden^(*)          21

Myn hert helt naer het vleys en soekt u te verleyden.^(**)          22
Vergeefs beroemt gy u, op uw rechtveerde saek,          23
Het vleys rukt mynen wil naer wellust en vermaek.          24
'k Sou geeren, nevens u, dien dwingelant bespringen,          25
Maer hy doet my geheel door sinlykheyt omringen;          26
Hoe sterk gy my vermaent, hoe seer gy u verweirt,          27
Hy opent, t' syner lust, het slot van myn begeirt.          28

(*) wiens hulp moogt gy verbeyden, in plaats van het doorgehaalde: wat magh ik u togh seggen?

(**) en soekt u te verleyden, in plaats van het doorgehaalde: en ga ik u lagen leggen.

[p. 247]

 

O lichaem deser doot! wie sal myn ziel ontbinden,

 

Op dat sy haer, van u, magh afgescheyden vinden?

 

Op dat sy eens, voor goet, bevryt van alle lust

 

In haeren wil te doen niet meer en sy ontrust.

 

Gelyk een plichtigen, beset met ysre banden,

 

Of eenen aermen slaef, geketent aen syn handen,

 

Of een gebannen mensch naer synen vrydom snaekt,

 

Soo is 't dat myne ziel naer die verlossingh haeckt.

 

Schep moedt, verflaude geest, om tegen 't vleys te wercken,

 

De hemelsche gena comt uwen wil verstercken;

 

Schep moedt, en vrees geen vleys nogh vleysselyk gewelt,

 

Den zegen keert naer u, den vyant ruymt het velt.

[p. 248]

Uytbreydingh
op den lofsangh, veni creator, voor Toemaet

Comt aller Schepper! heyligh geest!
Besoekt ons, uyt des hemels feest,
Vervult met 's Alderhoogstens cracht
De herten door u voortsgebracht.

Gy die den trooster syt genoemt,
De gift der Godtheyt hoogh beroemt,
De levendige bron, den gloet,
De liefde, en salvingh van 't gemoet.

Gy sevenvoudigen gesant
In giften, vinger van Godts hant,
Beloft des Vaders, die den mont,
De wetenschap der talen jont.

Ontsteekt uw licht in onsen sin
Stort, in ons herten, uwe min,
En maek de swakheyt van ons lyf
Door uw stantvaste crachten styf.

Verdryf den boosen vyant wydt
Jon ons de zielens vree met vlyt,
Op dat wy, door uw wys beleyt
Staegh schouwen alle sondigh feyt.

[p. 249]

 

Door u sy ons geopenbaert

 

Den Vader, en den Soon verclaert;

 

U, die den geest van beyde syt,

 

Verkennen wy in alle tydt.

 

 

 

Glory den Vader sy gejont

 

Den Soon, die van de doot opstont,

 

Als mee den Trooster 's hemels geest,

 

Nu en hiernae, in 't eeuwigh feest.

 

Amen

(*) wiens hulp moogt gy verbeyden, in plaats van het doorgehaalde: wat magh ik u togh seggen?

(**) en soekt u te verleyden, in plaats van het doorgehaalde: en ga ik u lagen leggen.