Werken. Deel 2

[p. 295]

5^e Hooftstuk

Van de weerstrevige hartstochten hoop, wanhoop stoutheijd, vreeze, ende gramschap

Hoôp is eene begeerigheid voortskomende uijt verbeelding van toekomende goet, t'gene wij, schoon door moeijelykheyd, denken te bekomen.

Sij heeft twee armen, de begeerte en het betrouwen, waer door sy betracht en verbeyd t'gene sy voor heeft.

Haere uijtwerkingen syn geduldigheijd kloekmoedigheijd, onvermoeijtheijd, en volherding.

Siet dese uijtwerkingen in den persoon van den dwalenden Ulijsses, door Homerus natuerlyk uijtgebeeld in syn Odijssée.

Wanhoop, is eene lyding uijt verbeeldingen van eenig goet, welkers bekoming ons dunkt onmogelyk te zijn.

Desen rampsaligen hartstocht behelst twee werkingen, d'eerste een vast oordeel, waer door men voor seker houd, dat de bekoming van t'gewenschte goet onmogelyk is.

De tweede eene droefheyd voortskomende uijt de vervremtheyd van t'gewenschte goet, sonder hoop van oijt daer toe te geraken.

d'Uijtwerkingen vande wanhoop syn dulheyd, rasernij, verwensching, vervloeking, vernielinge van syn eijgen selven, die alle naer het leven syn uijt gebeeld in den persoon van Dido door den grooten Maro, in 't 4^e boek Eneidos.

Vreese, is eene lijding voortskomende uijt verbeelding van eenig nakende quaet, wiens ontvluchting ons onmogelyk schijnt, ofte seer moeijelijk.

Haere uijtwerkingen sijn versterving van aenschijn, béving

[p. 296]

der leden; benautheijd des adems; perssing des herten; beroerte des gemoeds; stooringe der reden.

Vreese is traegheyd als men den arbeijd ontsiet. Verbaestheijd, door inbeelding van een ongemeen voorworp, angst, door duersaemheijd, schroom door ontschudding, verslagentheyd door beroerte van t'gemoed, doodstryd, door grooten nood.

Een voorbeeld van vreese hebben wij in Van Vondels Joseph, in Dothan door syne broeders verkocht aen d'Ismaëliten.

Stoutheijd is eenen aenvang van eenige schroomelijke saek, die wij hopen t'overmeesteren schoon wij sulcx moeijelijk oordeelen.

Haere uijtwerkingen sijn betrouwen op sich selven, wakkerheijd, tegenwoordigheyd van oordeel, onberoerlijkheijd.

De merkteekenen van stoutheijd heeft den grooten Corneille wonderlijk wel uijtgebeeld in synen Cid.

Gramschap, is vervolging van eenig tegenwoordig quaed, waer tegen wij opstaen, om tselve t'onder te brengen, schoon wij daer in moeijelykheyd bemerken.

Haere uijtwerkingen syn, overloopendheyd, sporeloosheyd, afgekeertheyd, vijandschap, haet en wraekgierigheijd.

De merkteekenen van Gramschap syn in d'Eneidos van Virgilius te sien op vele plaetsen; maer boven al in d'Ilias van Homerus waer hij dien overvliegenden geest Achilles ten toon stelt in d'aldervolkomenste grammoedigheijd.

Onder de hartstochten behooren de sachtmoedigheyd, nyd, medelyden, stuersinnigheyd, vermeteltheyd, schaemte.

Sachtmoedigheijd is eene gerustheyd van siel en lichaem in dusdanige beroerten die de gramschap aenwekken.

[p. 297]

Sy spruyt uijt de liefde en is tegenstrydig aen de gramschap.

Nijd, of nydigheyd is verheuging over des evennaestens quaet en droefheyd over des evennaestens goet.

Sy is suster van den haet.

Medelijden is gevoelen van des evennaestens, lyden, met begeerte van behulpsaemheyd.

Sy spruijt uijt liefde, en droefheyd.

Stuersinnigheijd is grammoedige droefheyd verselt met eenige tegenheyd.

Sy spruyt uyt liefde en droefheyd.

Vermeteltheyd is spooreloose, en onbescheijden stoutheyd.

Schaemte is vreese van qualyk te doen, of gedaen te hebben met spijt en begeerte van synen misslag te verhoeden, oft te verbeteren.

De beschaemde worden gemeenelyk eerst bleeck, en daer naer rood; eerst bleeck, jae dickwils bévende door vreese; daer nae rood door spyt en begeerte.

De vreese benauwt het herte en vertraegt de beweging des bloeds, waer door uijtwendige koude en versterving van gelaet voortskomt; de spijt en begeerte verwyd het herte, en maeckt den omloop des bloeds gaende, waer door d'ontsteking des aensichts veroorsaeckt.