Werken. Deel 2

8^e Hooftstuk

Beleijding van het onderwerp

Om het onderwerp wel te beleijden, moet den grond van het werk met invallen van sijnen aerd en eijgendom geschakelt worden.

Den grond van het werk is dat deel van het versiersel, of de geschiedenis, waer op dat het onderwerp gebouwt is.

Desen is eenvoudig of t'samen gevoegt.

1^o	eenvoudig die bestaet, of in een enkele lyding, gelyk de treurige dood van eenen held: ofte in een enkele staetsverwisseling, gelijk eenen koning, die de kroon nederlegt om een verworpen leven te leijden.
2^o	t'samengevoegt: dat is, een versiersel of geschiedenis waer de verkentenis volgt op de staets verwisseling gelyk in Edipus.

d'Invallen (by de Grieken episodia) sijn bijvoegsels, sonder de welke den grond van het versiersel bestaet.

Dese vereijschen drij voorwaerden om goet te sijn.

1^o	dat sy getrokken worden uijt den grond van het werk.
2^o	soo vereenigt syn met de voornaemste werking, dat sy d'eene uijt d'andere voortskomen, oft noodsakelyk, of waerschijnelijk.
3^o	in hun eijgen onvolkomen, nochtans bequaem om met malkanderen een geheel t'samen te stellen.

[p. 260]

Dit alles wel begrepen synde sal men de stelling van het onderwerp aenvangen naer dit voorbeeld.

1. Verbeeld men sich den grond van t' werk in een enkel sicht, om den aert en eijgendom met alle d'omstanden daer wel t'onderscheyden; bij voorbeeld: Eenen jongen prins némt het leven aen synen onbekenden vader, en trouwt daerna onwetende met sijne moeder: sij komen tot onderlinge verkentenis: de moeder brengt haer selven om, den soon syne oogen uijtgesteken hebbende, trekt in ballingschap; daer is den grond van Edipus treurspel.

2. Naer dit voorbeeld den grond in een enkel sicht gestelt synde, men schikt d'invallen om het treurwerk te verheffen: gelijk Sophocles het ongeluk van Edipus schrikkiger, medoogener, en beklagelyker maekt met dese eijgene, en aen eengeschakelde bijvoegsels, als syn; gramschap der goden, landplagen, klagten des volks, berading der godspraek, uijtspraek der selve, verschil met Creon: nieuwsgierige ondersoeking: aerdige wijse ven verkentenis en soo voorts: die alle getrokken syn uijt den grond van het versiersel, en volkomen syn in alle hun eijgendommen.

Men siet dit beleijd door een ruwe gelykenis in de schilders, die d'eijgene streken van hun onderwerp nauwkeurig uijtgetrokken hebbende, het naerbootsel soo veel bykomende ssieraden geven, als het goed oordeel, en de waerschijnelijkheyd gedoogen kan.

Eenen poéet die d'overloopentheijd van een toornig mensch wilt naervolgen, moet sich meer voor oogen stellen t'gene de gramschap waerschijnelijk kan uijtwerken, dan t'gene sy gedaen heeft; en soo voorts, van alle andere hartstochten. Soo hebben Agathon en Homerus uytgewrocht het merkteeken van Achilles, hem gevende alle de bewegingen, die de

[p. 261]

toornigheijd en grootmoedigheijd waerschijnelijk kan veroorsaken.

Dese t'samenschakeling van den grond der versiersels met d'invallen, is eijgentlyk den knoop van het treurspel; waer door den aenschouwer of leser, met aendachtigheijd of begeerte word aengedreven, om te sien hoe den selven sal ontdaen worden.

In de versameling van desen knoop bestaet de meeste konst van het treurspel t'gene tot dien eijnde moet beginnen soo naer aen het eijnde, als t'mogelijk is: en geduerig door nieuwe, en eijgene invallen opgehouden en verachtert worden, op dat den aenschouwer, ofte leser geduerig in verlangen, en verwachting sy, ende te meerder vreugt beseffe inde schielyke ontdoening vanden knoop, de gene niet anders is, dan eenen doorgang van de beroerte tot de ruste spruijtende uijt het onderwerp selve. Dit moet geschieden sonder t'gebruijk van eenig uijtwendig konstwerk, welke misslag in Medea te sien is, die t'gevaer ontvlucht op eenen vliegende wagen. Niet min is verwerpelyk de verschijning van eenen godt, engel, heijligen of duijvel oft eenig wonderwerk ten sij dit uijt het onderwerp selve synen oorsprong néme waeruijt men noodsakelyk besluijt, dat er in alle d'invallen die de fabel t'samen stellen niet een mag sijn sonder reden.

Als Aristoteles segt, dat d'ontdoening van den knoop des treurspels, eenen doorgang is van de beroerte tot de ruste: hier door en moet niet verstaen worden, een verwisseling van de stooring des gemoeds in de vrede: bij voorbeeld, van de gramschap in de sachtmoedigheijd: want dit soud altijd bleyeijndig syn, maer den doorgang van de beroerte tot de ruste, word hier genomen voor den stilstant der hartstochten, 't sij dat sulkx geschiede door 't geluk, of t'ongeluk, met, of

[p. 262]

tegen den wil der voornaemste persoonagie. Soo word de dood van Aiax, die sijne verbolgentheyd doet eijndigen wel geseijd eenen doorgang van de beroerte tot de ruste, en soo voorts van andere.

d'Ontdoening van den knoop mislukt

1.	ofte om dat sij geene bereydselen heeft, ende niet en spruijt uijt den grond van het versiersel.
2.	oft om dat hij al te lank, ende te seer belemmert is.
3.	ofte om dat sij duijster is.
4.	ofte om dat sij dubbel is.

Veele poéeten naer den knoop wel gemaekt te hebben ontdoen hem seer qualijk: maer men moet het eene soo wel uijtwerken als het andere.