Werken. Deel 2

Tweede deel
Van de regelen der rijmkonstwerken in 't bijsonder

1^e Verhandeling
Van de tooneelspelen

1^e Hooftstuk

Van de tragedie of treurspel

Tragedie, bij ons treurspel, is eene nabootsing van een statig heldenwerk in sig selven geheel, en geregelt, welkers stijl sonder hulp van vertelling, door middel van vreese,

[p. 247]

en medelijden, in ons voortsbrengt de verbetering van dese hartstochten, en andere diergelijke.

Daer is geseijd nabootsing van een statig heldenwerk: en hier door verscheelt het treurspel van het kluchtspel, 't gene alleenelijk nabootst alles wat 'er belacchelijk is, en vermakelijk.

Geheel: dat is, begrijpende in sig selven een begin, midden en eijnde.

Begin, is 't gene waer voor, niet noodtsakelijk iets voorgaet, ende dat met 'er daed gevolgt word, van iets t'gene is, of sijn moet.

Het eijnde is hier aen tegenstrijdig, en vereijscht niet achter hem maer onderstelt iets voor hem.

Het midden vereijscht iets voor, en achter.

Om dan een treurspel wel te stellen, het is noodig dat het begin aen het midden, en het midden aen het eijnde eijgentlyk, en natuerlijk gevoegt sij.

Geregelt, te weten, bepaelt in grootheijd, minder dan de heldensang, en meerder dan een enkel versiersel.

Bemerkt dat alles wat geregelt is in sijne soorte schoon is; en, om schoon te sijn, hebben moet nevens d'orden, eene bedeelde grootheijd: want schoon bestaet, in orden, en grootheijd. Dies wordt' er vereijscht, dat den knoop van het treurspel tsamen welgeschikt sij in stelling, en in deursaemheyd, op dat hij door 't geheugen sonder moeijte gevat, en behouden worde.

De rechte maet van de duersaemheijd, in 't gemeen gesproken, hangt van de noodsakelijkheijd, of van de waerschijnelijkheijd: dat is te seggen, dat een tooneelstuk soo lange dueren moet, als noodsakelijk of waerschijnelijk vereijscht word, om alle d'invallen te brengen tot d'ontdoening

[p. 248]

van den knoop, ofte tot de vertooning van het uijtterste geluk der voornaemste persoonaedjen.

En dit blijkt uijt den aert der nabootsing, die niet langer duren moet, dan de werking, die sy navolgt, geduert heeft.

De Grieken hebben desen regel soo stiptelijk waergenomen, dat sij tot dien eijnde hunne invallen seer dickwils gedwongen, en gepraemt hebben; dog hier in en sijn sij niet na te volgen, en volgens het gevoelen van eenen doorluchtigen schrijver, Ch. Temple, het ware verdragelijker desen regel een weijnig te buijten te gaen, dan in soodanige misslag te vervallen, om den selven t'onderhouden.

Sonder hulp van vertelling: hier door verschilt de tragedie of treurspel van de helden sangen, die in dese hare meeste kracht stelt.

Door middel van de vreese, en het medelyden in ons voortbrengt de verbetering van dese hartstochten, en andere diergelijke.

De vreese spruijt uijt de bemerking der ongelukken van de gene, die ons gelyk sijn.

Als wij iemand sien vervallen in een groot ongeluk door kleijne gebreken, die wij in ons gewaer worden, wij hebben reden om te vreesen, dat de selve ons konnen overkomen: maer als wij dit sien in eenen persoon, van alle gebreken vrij, dan maken wy geen opmerk op ons eijgen, maer sijn met schroom en verslagentheijd bevangen, om d'ellenden die dusdanigen overvallen. Hier uijt volgt dat de voornaemste persoonaedje van het treurspel aen ons moet gelyk sijn, soude sijn ongeluk ons bewegen tot vreese: en om aen ons gelijk te sijn, hij moet syn gelyk schier alle menschen, begeerig om goet te sijn, en vele gebreken onderworpen; dat is, noch teenemael goet, noch teenemael quaet: en dan sul-

[p. 249]

len d'ellenden die wij helm sien overkomen ons achterdenken geven voor ons eijgen selven, en brengen tot vreese. Siet hier na d'uijtwerking der treurspelen.

Door desen regel van Aristoteles worden alle martelaren, of bloed getuygen en huns gelyke, van het tooneel verschoven, tegen het gevoelen ven vele hedendagsche poëten, die uijt dese, treurspelige onderwerpen gekosen hebben; of dit sijn mag of niet laten wij den geleerden oordeelen.

Aengaende het medelijden dit neemt sijnen oorsprong uijt het aenschouwen der ellenden van de gene die wij oordeelen een beter lot verdient te hebben.

Ende hier uijt word vast gestelt, dat de voornaemste persoonaedje van het treurspel (: soude sijn ongeluk ons brengen tot medelijden:) niet en mag teenemael quaed sijn: Want wij sien het ongeluk van den boosen aen, voor een welverdiende straffe, en vinden daer in eene bysondere voldoening.