Werken. Deel 2

[p. 217]

3. Hooftstuck

Van d'afméting der verssen

Alle dese ongelijke soorten van verssen syn daer in gelijk, dat sij de letter grepen overhands lank of kort hebben, naervolgens dat de leste lettergrépe lank of kort is. Desen regel is algemeen en doogt geen uijtneming ten sy in sang-tonen.

Sijn de verssen in loopende maet van 13, 11, 9 of min lettergrepen, alle sese die op d'onpaer getallen staen moeten kort zijn, om dat te leste lettergrép die op een onpaer getael staet kort is. Den selven regel is voor de paer getallen; tot voorbeeld dienen die volgende versen uijt Van Vondels; eerst dese twee van 13 uijt Lucifer

Heer Rafaêl 'k verdien noch dreijgement noch toren.
Mijn helden hebben Godt, en Lucifer gesworen.

Daer siet men al d'onpaergetallige lettergrépen kort: de paer getallige lank; gelijk door d'uijtspraek licht bemerkt word. Heer is lank uijt sijnen aert, om dat et in sich besluijt een dubbel klinker; maer kort door de stelling, om dat de stem in d'uijtspraek met d'eerste lettergreep van Rafaël verhéven word.

Siet hier een van elf lettergrepen uijt Edipus..

Wil desen vloek en pest te lande uijtjagen.

Een van negen uijt Electra.

Wanneer de morgen was herboren, dusdanige sal men vinden van alderhande maet in désen en alle andere goede poëten.

Van gelyken indien de versen sijn in staende maet van 12, 10, 8 of min lettergrepen, alle de paergetallige moeten lank zijn, om dat de leste lank sijnde, staet op een parig getal:

[p. 218]

Hier volgen eenige voorbeelden uijt Van Vondel

1.	uijt Lucifer van 12. Geleende heerschappij staet los, en is geen erf.
2.	uijt Edipus van 10. En acht geen mensch gelukkig in sijn staet Eer t'leven endt, en naer sijn wensch vergaet.
3.	uijt Electra van 8. Die stil sijn ramp betreuren moet.

Den selven regel is voor d'onpaergetallige verssen in staende maet; al d'andere diergelyke moeten de leste volgen, gelijk dese uijt het Leeuwendalers landspel vanden selven poêet.

Op dit groene speeltooneel
In dit boere land prieel.

Uijt dese, en ontallijke andere voorbeelden kan bewesen worden dat allerhande verssen de lettergrepen moeten overhands lank hebben, en kort; doch hier onder en worden niet begrepen velerhande rijmen, die gemaekt worden op zangtonen, en diergelyke, gelyk het volgende gepast op eenen trommelslag, waer in d'eerste lettergrép kort, de vyfde lank ende de sesde kort is. Ter wapen ter wapen, o Beelsebubs knapen.

Wanneer men maet-sangen moet naervolgen met woorden, dan moeten de woorden de selve maet hebben; anders word de maetsang geschonden, of ten minsten seer gepraemt; maer desen regel neemt geen plaets in verssen, die dienen tot uijtspraek, waerin altijdt d'eersten regel moet gevolgt worden.

Tegen dese regelen van d'afmeting der versen falen alle de fransche schrijvers, gelyk wij hiervooren begonst hebben aen te teekenen; ende men vind onder hen weijnige verssen, die anderen naem verdienen, als dien van rijmen, mits sy

[p. 219]

slechts bestaen uijt gelijk getal van lettergrépen, en rijmklanken; waer de maet alleenelyk waergenomen word in twee of ten uijtersten drij lettergrépen; al d'andere worden lank of kort gestelt, volgens den val of de gezintheyd van den poëet: eenige voorbeelden sullen dit beter doen vatten. 1. uijt Corneille, in sijnen Cid.

Entre tant des amans, dont la jeune ferveur...

Dit is een helde vers in staende maet van 12 lettergrepen, waervan de sesde alleen met de twelfde in d'afmeting goet sijn, gelijk hier aengeteekent is, en seer vremd luijd, t'geen men uijt de goede maet van t'volgende beter sal onderscheyden

Adore votre fille, et brigue ma faveur,

dit vers is goet en staet, gelyk men segt, op syn koten.

2. uijt Racine, in sijne Berenice.

Cette bouche à mes ijeux s'avouant infidelle
m'Ordonnat elle même un absence éternelle

3. uijt Despréaux, art poétique. chant 2e.

Telle qu'une bergere au plus beau jour de feste
De suberbe rubis ne charge point sa teste.

Dusdanige misslagen tégen de maet, vind men in alle hunne werken; de welke nochtans de volmaekste zijn die oijt onder hunne landgenoten hebben uijtgeschenen, soo om de waerneming vande konst régelen, deftigheyd van gevoelens, afbeelding der hartstochten, verheventheijd van gedachten, en eijgendom van stijl, als om de rijkheijd, en uijtgelesentheijd vande tael; om welke uijtnémende hoedanigheden sij onsterfelyken lof verdienen by alle nakomelingen. Ook moeten wij bekennen dat wij op verre nae niet bereyken konnen hun schranderheijd, aerdigheijd, en geleertheijd. t'Is echter verwonderens weerdig, dat dese landaert, die soo snel is van

[p. 220]

gehoor, tot heden niet ontdekt heeft d'onaengenaemheijd der maet-schennis, die in alle hunne versen bemerkt word. Hiertoe doet veel de soetheijd van hunne tael, die met seer weijnig medeklinkers, en qualijk geene tweeklanken beswaert is: Diensvolgens seer korte en luchte lettergrepen voortsbrengt, die om dese redenen ten hooghsten soetvloeij ende zijn. Voegt hier by, dat er niet een woord van een lange en twee korte lettergrepen, dactylus genoemt, in hunne tael te vinden is: soo dat alle hunne woorden dienen om verssen te maken. Anders is het in onse tael, waer ontelbaer dier gelyke woorden syn, gelijk alle participia of deel woorden, als minnende, loopende, étende &a die onbequaem syn om te rijmen, en int midden vande verssen slappe maet veroorsaken: want men is gewaer geworden, dat de beste wijse van spreken in onse tael over eenkomt met dese overhandsche maet van korte en lange lettergrepen, om dat twee korte naer elkanderen volgende te slap zijn, en twee lange te hard, door de menig-vuldigheijd van medeklinkers, tweeklanken, aspiratien, of verheffingen, waer van onse tael vol is.

Wel is waer dat wij boven alle tongen, rijk sijn in enkellettergrepige woorden: maer daer tegen zijn ons noodig menige ledekens, en voorsetselsn, die in andere talen min versocht worden; en als dit soo niet was, de menigte van medeklinkers is genoegsaem om onse tael te beswaren.

Dese, en meer andere redenen verbinden ons tot eene stiptelijke waernéming van de maet der verssen, om onse tael die van haer eijgen swaer en hard is, voor te stellen in d'alder meeste lichtigheijd, en soetvloeijentheijd die sy sonder onderhouding deser regelen noijt bekomen kan.