Werken. Deel 2

2. Hooftstuck

Van de verscheijdentheijt der verssen en eerst van de helden-dichten

De verssen, rijmen, of dichten in 't Nederduijtsch konnen alle onder vijf soorten begrépen worden:

d'Eerste bestaen uijt twee loopende verssen van derthien lettergrépen, en twee staende van twelf.

De tweede uijt twee loopende van elf, en twee staende van thien.

De derde uijt twee loopende van negen, en twee staende van acht.

De vierde, uijt twee loopende van acht, en twee staende van seven.

De vijfde uijt gemengde maet.

Loopende versen sijn, die eijndigen met een kort lettergréep. Staende, die eijndigen met een lange.

d'Eerste worden genoemt helden-dichten: om dat sij gemeijnelyk tot stoffe dienen aen de helden-sangen, en treurspélen.

Ick segge gemeijnelyk: want het kluchtspel, en de satijra, of hekeldicht gebruijken ook de selve maet, maer in leegeren stijl.

Men begint doorgaens met de loopende, en eijndigt met de staende, soo dat de halve sinnen passen op het hemistichium

[p. 213]

of de sesde lettergreep, om de luijding t'halver wegen t'onderscheijden: bij voorbeeld bij dit van Cats

Helena op een tijd een perel van de Grieken:

in 't wit gelijk de sneeu: in 't bloos gelijk de kriecken

naderhand hebben sommige schrijvers, en voornamen Van Vondels, dese gelijkluijding, geoordeelt al te slap te sijn: soo dat sij de halve sinnen hebben afgebroken voor of naer de sesde lettergreep: ja dickwils met eenen halven, of geheelen sin over geschréden van t'eene vers in 't ander; en omwijlen geeijndigt met afbreking van beginnende rijmen, gelijk in dese verssen van Vondels lucifer.

Mijn belial ging héne op lucht en vleugels drijven
om uijt te sien, waer ons apollion mag blyven:
Vorst Lucifer sond hem, tot desen tocht bequaem
Naer t'aerdrijk: op dat hij eens naerder kennis naem
Van Adams heijl en staet, waer in d'almogentheden
Hem stelden:

dese overschreding schijnt te strijden tegen den aert en den klank van de rijmen, die naer tgebruijk en t'gevoelen van de geleerde in andere talen, niet en mag gebroken worden:

Ende om de leonina vande Latijnen daer te laten, welkers rijmen altijd met de zinnen eijndigen; wij vijnden dies aengaende luttel voorbélden onder de schrijvers van desen tijd; uijtgenomen in onse tael; en den geleerden Despréaux stelt voor eenen vasten regel in sijnen eersten poëtischen sang, dat d'overschreding van t'eene vers in t'ander, bij d'ouden in 't gebruijk was; maer tegenwoordigh teenemael verworpen word, daer hij segt:

Et le vers sur le vers n'osa plus enjamber

en weijnig te vooren belast hij:

[p. 214]

 

que toujours dans vos vers le sens coupe les mots

 

suspende l'hemistiche; en marque le repos

hier over vonnis te strijken past den geleerden. Doch om t'gevoelen van andere uijt te lokken, durven wij het onse voorstellen.

De reden schijnt te vereijschen, dat wij ons meer moeten voegen naer de Fransche schryvers, als naer de Grieken en Latijnen.

1^o	om dat het bouwsel van onse tael meer over een komt met die van d'eerste, als van de tweede.
2^o	om dat d'eerste met ons geene verssen konnen maken sonder rijmen; daer de Grieken, en Latijnen hier aen niet verbonden syn.

Men kan hier tegen werpen, dat, dies niet tegenstaende, onse rijmen meer gelykenis hebben met grieksche en latijnsche verssen, dan met fransche, om dat wij gelyk d'eerste de maet der lettergrépen over al moeten waernemen: terwijl de leste daer aen niet onderworpen zyn: Want het is hen genoeg, als sij de sesde, twelfde, en derthiende lettergreep op hunne maet doen staen. Sij passen weinig of d'andere over hands kort, of lank syn by voorbeeld

C'est en vain qu'au parnasse un téméraire auteur
pense de l'art des vers atteindre la hauteur

soo begint Despreaux synen poëtischen sang; doch wij sullen dit hiernaer breeder verhandelen.

Dese waerneming van maet die in onse verssen soo versocht is, schijnt de selve meerder kracht te geven ende te maken dat d'overschreding ons zoo wel geoorloft zij als aen Grieken en Latijnen.

Ende voorwaer, indien 'er tegen Van Vondels stijl iet te seggen valt, ten is niet om dese reden: want d'overschreding,

[p. 215]

en afbreking van verssen, hebben by hem haere behagelijkheyd; mits hij dit niet en doet uijt gebrek van rijmen, maer om sijne gedachten met meerder indrukking, en meer naer den aert voor te stellen; ende dit doet hij bijsonderlijk in beschrijvingen van beroerten, en veldslagen, bewegingen van geweldige hartstochten, &a daerin Virgilius seer wel naervolgende, waer van uijt hem dit diene tot voorbéld, daer hij AEneas voorstelt in t'uijterste gevaer vanden Troijaenschen brand:

ARMA VIRI, FERTE ARMA

het schijnt dat d'afbreking van dese worden door de luijding te kennen geeft den nood van eenen weireloosen, die roept om wapenen.

Sommige sullen daer tegen werpen dat men niet en kan redenen van d'eene tael tot d'andere, en dat 'et niet en volgt, dat, t'geene behagelijk is int Latijn, ook sal behagen int Nederduyts: maer het volgt seer wel, dat men magh redenen van d'eene beroerte tot een andere, die gelijk is, en dat schrikkige hartstochten altijd schrikkelijk sijn, soo wel in eenen Nederlander, als in eenen Romeijn; doch mits de poësij eene naerbootsering is van werken, men moet daertoe soo wel alle waerschijnelijke middelen gebruijken in onse taele, als in andere. Ik en kan mij niet laten voorstaen, dat, by voorbéld, eenen grammoedigen anders is int vlaems, als int grieks: indien synen hartstocht sijne gedachten voert hol over bol, syne woorden moeten dit doen blyken.

Men sal seggen dat 'et met de waerschijnelykheyd stryd, eenen overloopenden mensch te doen spreken in verssen; het is nochtans onwederleggelyk, dat de waerneming van de maet der lettergrepen seer noodig is, om d'overloopentheijd

[p. 216]

volmachtelijk naer te bootsen, en dat inde rijmkonst de wonderbaerheydt soo wel versocht word, als de waerschijnelykheijd.

Ook schijnt dese tegenwerping meerder gesag te geven aen van Vondels in d'overschréding der rijmen, om dat 'et vele min waerschijnelijk is, jae onaertig is, sulk eenen haertstochtigen sijne buijtensporige redenen met maet en geklang van rijmen te doen eijndigen.

Van de vier andere soorten van verssen

De tweede soort van verssen bestaet uijt twee loopende van elf en twee staende rijmen van thien lettergrepen:

Dese worden weinig naergevolgt, en hebben behagelijkheijd in luijding, t'sij datse met het rijm eijndigen ofte 'tselve overschreden.

De derde bestaet uijt twee loopende rijmen van negen, en twee staende van acht lettergrépen.

En dese sijn de bequaemste in herders kouten, om hunne eenvoudige luijding, en gelyk-matigen klang. Sy mogen ook somwijlen overschreden, en afgebroken worden, maer soo geweldig niet, als de helden dichten.

De vierde, sijn van twee loopende rijmen uijt acht, en twee staende, uijt séven lettergrepen.

Dese hebben eenen ongemeenen klank: sijn vol vier, en aerdigheijd in hunne luijding, en dienen daerom wonderlyk wel tot minnepraetjens, soete deuntjens, en bevallige versiersels: sommige gebruijken dese staende maet van séven sonder loopende.

De vijfde soort bestaet uijt een gemengde maet, en dient eijgentlyk tot lierdichten, welkers verscheijdentheijd soo menigvuldig is, als de gesinten der poëten.