Werken. Deel 2

[p. 149]

Vierde bedrijf

1^en uytgangh
Eleonora, Egmont

eleonora

Neen, edelmoede graef, het keyserlyk besluyt
Gaet vast; hy ley syn hert, met syne meyningh, uyt
Rechtsinnigh, als hy u die kennis heeft gegeven:
Geen werelts insicht can syn opset wederstreven,
Nadien hem aerds geluk, nogh grootheyt meer aenkleeft.
Het waenlicht is voorby, dat hem benevelt heeft;
De valsheyt en 't bedrogh van 't tydelyk vermogen,
En ydele eersucht blykt nu naektlyk voor syn oogen.
Hy onderneemt een werk sulk eenen keyser weirt,
Die met syn heerschappy can afgaen syn begeirt,
En den nacomelingh stof geeft om t' overwegen
Welk overwinningh hem verleent heeft meerder zegen.

egmont

Mevrou, ik sta verbaest, in 't⁽¹⁾ sicht, van sulk een moedt;
En 't dunkt my dat den vorst syn roem meer rysen doet,
In syn begeirlijkheyt en staetsucht te vertreden,
Dan in 't veroveren van landen ende steden.

(1) sien.

[p. 150]

eleonora

Graef, wie de werelt, met een vreedsaem oogh, doorsiet,
Bemerkt daer bitterheyt, bedrogh en anders niet,
En hoe hy meer betracht haer ydle glimp t' ontdecken,
Hoe meer sy hem verschynt vol vuyligheyt en vlecken.
Haer hoogste voorspoet wort gevolght, door ongeluk,
Haer heerlykheyt door schand, haer vroylykheyt door druk.
Dees eeuw can ons daervan getuygenissen geven
Wiens heugenis het hert doet tsidderen⁽¹⁾ en beven.
Door wat ellenden, ween, en plagen wiert Euroop
In desen droeven tydt geworpen, overhoop,
Vervult met jammeren, gedekt met doode lycken.
De steden tegen steên, de rijcken tegen rijcken
Gekant, door 't stael verwoest, gebaedt in 't menschebloet,
En door de vlam vernielt. Wat heeft den trotsen moedt
Der vorsten, Nederlant en Vranckeryck doen lyden?
Wat moorden, stroopery, gewelt, en wreede stryden
En heeft Italien en Duytslant niet doorstaen!
Den grooten lelie-vorst door 't spaensche heir gevaên,
En uyt syn ryk vervoert,⁽²⁾ doet ons genoegh opwegen,
Hoe ongestadigh sy al⁽³⁾ aerds geluk en segen.
'k Was nauwelyx, met hem, in trouverbont, getreen,
Of sagh hem en myn broer gewapent tegen⁽⁴⁾ een,
En endelyk, van d'een, in d'ander ramp, gedreven,
Gheel onvoorsiens myn heer en man berooft van 't leven.
Indien gy d'oogen keert naer 't ketters Engellant,
Daer siet gy Henderyk aen syn boelin verpandt,
Myn moey, met Romens leer versteken en verworpen,
De kettery verbreyt door steden ende dorpen,

(1) sidderen.

(2) gevoert.

(3) alle.

(4) tegens.

[p. 151]

En 't gantsche ryk door twist en scheuringh omgewendt.
Maer ach! wat swarigheyt, wat jamm'ren en ellend,
Syn met myn susters wee⁽¹⁾ en rampspoet t'evenaeren,
Die door den Ottoman sagh 't Hongers ryck invaeren
Den suygelingh vermoort, het vrougeslacht geschaekt,
De landen uytgerooft, d' inwoonders slaef gemaekt,
En koningh Lodewyk met gheel syn heir verslagen.
Maer waerom andere gecroonden af te vragen
Getuygenissen van des werelts bitterheyt?
Gy Carel, gy, wiens roem, gesach, en majesteyt
Scheen tot den hoogsten top van heerlykheyt verheven;
Gy, gy alleen kont ons daer van een voorbeelt geven,
Dat allen aerds geluk en grootheyt hatigh maekt.
Met recht is 't, dat gy sulk een ydel goet versaekt,
En van d'onstuymigheyt des werelts afgescheyden
In rust, en vrede, wilt een eensaem leven leyden.

egmont

Der vorsten lot, Mevrou, brengt die beroerten mee;
Hun leven is, gewoel en ruste, strijt en vree,
Genucht en ongenucht, vermoeden en betrouwen,
Geluk en ongeluk, begeiren en berouwen.
Hun' vreugt is altyt groot, hun rampen nimmer cleen;
Hun deughden syn, gelyk hun feylen, ongemeen.
Dogh, als men goet en quaet wil in de weegschael leggen
Mevrou, en magh ik niet uw voorstel tegenseggen,
En staende houden, dat uw ziel, in desen smaet
Van 's werelts grootheyt, en gesach, te verre gaet?
'k Beken, dees eeuw getuygt van duysent ongelucken,
Waer door men troonen sagh en vorsten onderdrucken:

(1) ween.

[p. 152]

Hier tegen hebben veel gehadt een beter lot,
En rustelyk geleeft, in 't koninklyk genot.
Hoe soet is 't vorst te syn aen 't menschen-hert en oogen!
Hoe wenschlyk is 't te staen in 't opperste vermogen,
Te toeven synen lust, te volgen synen wil,
Te voeren 't hoogste woort, te lyden geen geschil,
Te geven vrijen toom aen syn genegentheden!
Hoe schoon is 't kleyn en groot gelyk'lyk te vertreden,
De quaê door vrees van straf, de goê door hoop van loon!
Hoe lieflyk is den glans van eene koningskroon,
Die, midden in den prael der vorstelyke hoven,
Door haeren luyster kan al and'ren glans verdoven!
Een wysen vorst, die syn staetsuchtigheyt bepaelt,
By vreemden⁽¹⁾ vrientschap vindt, by vrienden lof behaelt,
Het hert syn lust vergunt, syn lust beleyt door reden,
Te vreden in 't besit, van syne heerlykheden,
Geniet hier, met 'er daet, een seer bekoorlyk goet,
Hy streelt, naer synen wensch, de drift van syn gemoet,
En, twyl hy sigh vernoegt, met syn gesach en staten,
Wort, als een Godt, geviert, van al syn ondersaten.

eleonora

Hoe blind'lings oordeelt gy van 's werelts pracht en eer,
O graef! haer grootheyt is, gelyk een riet, soo teer;
Haer luyster is bedrogh, haer vreugt besmette lusten;
Haer eersucht eenen beul, die 't herte noyt laet rusten;
Haer glorij eenen damp, haer schoonheyt eenen schijn,
Haer soetheyt bittre gal, haer weelde groot venijn.
Die soetheyt, dese vreugt, al die bekoorlykheden,
Te houden, in bedwangh, te breydelen, door reden,

(1) vremden.

[p. 153]

Is noyt, door eenigh vorst, door eenigh mensch, gepleegt.
De weelde is een gewicht, dat stadigh overweegt,
En soet'lyk medesleypt, door streelende gedachten,
De reden en 't beleyt, met al de ziele-crachten.
Wat is 't, togh,⁽¹⁾ vorst te syn, waer over gy soo roemt?
Wat is een koningh wien gy soo geluckigh noemt?
Een heurlingh van den staet, wiens ueren syn gerekent,
Een slave van 't gemeen,⁽²⁾ wiens daghwerk is getekent,
Die, voor een gulden⁽³⁾ staf, gestelt is aen den bant,
En, voor een ijd'le glimp, syn vrijheyt heeft verpandt.
Syn leven is geschikt tot handelingh, van saken,
Van wiens besorgingh hy sigh nimmer can ontmaken:
De stonden van syn slaep, en nacht-rust syn getelt,
De mate van syn drank en spyse vastgestelt:
Ook laeft hy synen dorst niet, sonder achterdencken,
Of m'in een gulden vat, hem geen vergif quam schencken.
O schroomelycken dwangh! O pynelijcken last!
Eylaes! geraekt syn ziel eens, aen de glory, vast,
En laet hy syn begeirt aen syne grootheyt kleven,
Wat stryt doorstaet hy niet, in syn rampsaligh leven!
Wat scheuringh! wat geknaegh van ergwaen, achterdocht,
Mistrouwen, hoop, en vrees, en menigh andre tocht
Beroert, verdeelt syn hert te samen met syn reden!
Wat aerbeyt, pyn en smert doorstaet hij, in zijn leden,
Als een onrustigen gebeur syn wacht ontwekt,
Syn grensen overvalt, en hem te velde trekt?
Ga vorder,⁽⁴⁾ en bemerk al syn verbintenissen.
In wat gevaer en is een vorst niet, van te missen,
Wanneer hy onderneemt d' hanthavingh van het recht!
Hoe vast is synen wil aen syne plicht gehecht!⁽⁵⁾

(1) doch.

(2) Gemeent.

(3) gulde.

(4) verder.

(5) ge-echt.

[p. 154]

En, doet hy, op dien tyt iet tegen syn geweten,
Hoe dikwils wort hem dat, in syn gemoet, verweten!
't Is waer, hy is van 't lot in d'oppermacht geset,
Syn wenk is een gebodt, en synen wil een wet,
Maer ach! misbruykt hy die, wat staet hem niet te vreesen
Van een alsienden Godt, die moet syn rechter wesen?

egmont

Mevrou, ik stemme toe, de kroon is eenen last,
Die stadigh, met den tydt, en saken, meer aenwast;⁽¹⁾
Maer voelt een prins syn hert, door dese swaerte prangen,
Het draegen staet hem toe naer dat hij s' heeft ontfangen,
Het dragen valt hem licht, indien hij 't licht opneemt.
Een koningh, die syn hert noyt van den Heer vervreemt,
Can t' samen syne rust,⁽²⁾ met syne plicht, vervoegen,
Behagen synen Godt, en syn begeirt vernoegen.
Een voorbeelt hebben wy, in onsen vorst, ter hant;
Al is syn geest verswakt, syn lijf, in slechten stant,
Syn achtingh is genoegh om rycken t' ondersteunen,
Wie synen afstant sal doen waggelen en dreunen.
Dies wenschen wy, Mevrou, om, onder syn gesach,
En heerschappy te staen, tot synen jongsten dagh.

eleonora

Heer graef, dit wort u, door den Hoogsten, afgewesen:
Hier comt myn suster, ga, ik wensche vry te wesen.

egmont

Vorstin, indien gij ons, hier toe uw voorspraek gaf,
Den keyser gingh misschien, om u, syn opset af.

(1) meerder wast.

(2) lust.

[p. 155]

eleonora

Ik ben Burgondien en Neerlant seer genegen,
Maer sal om hunnent wil, hem noyt daer toe bewegen.

2^en uytgangh
Marie, Eleonoor

marie

Den grave siet 'er my ontrust en droevigh uyt,
Mevrou, wat oordeelt hy van Carels vreemt besluyt?⁽¹⁾

eleonora

Vorstin hy can daer van niet als met achting spreken,
Maer vreest, dat syn vertrek de macht van 't ryk sal breken.

marie

Syn vrees en is niet vreemt; gy kent het los gemoet
Van dese volckeren, in vrijheyt opgevoedt:
Sy vieren synen⁽²⁾ vorst, en eeren syn vermogen,
Soo langh sy syn persoon aenschouwen met hun oogen;
Maer als hy langen tydt, van hen,⁽³⁾ gescheyden wert,
't Gen uyt hun oogen is, gaet lichtlyk uyt hun hert.

eleonora

Ick stem uw oordeel toe: dogh 't sal niet moeylijk wesen,
Te houden dit gesach in 't vorstelyk afwesen,

(1) 's Keysers.

(2) hunnen.

(3) hun.

[p. 156]

Indien Philippus hier een stedehouder stelt,
Die 't lant behaegh, en noyt met trotsheyt, of gewelt
Uytvoere syn gebiet, tot smaet der ondersaten.
Ook is den Edeldom, van dese groote staten,
Den Keyser en syn soon, ten hoogsten toegedaen,
⁽¹⁾En van het Fransche hof vervreemt; dit dient tot baen,
Om aen het Spaensche ryk te hechten⁽²⁾ hun belangen:
Ik heb'er in myn tydt veel preuven van ontfangen.

marie

Geheugt u dan, Mevrou, den oproer niet van Gent?
Die tegen Carel was⁽³⁾ voor Vrankrijk aengewendt
En, door soo schrickige beroerten, Vlaendren⁽⁴⁾ scheurde!
'k Gevoel nogh heden, 't gen ik die'r tydt soo betreurde.

eleonora

Sy wierden soo verneert, dat, naer dien swaren⁽⁵⁾ val,
Voortaen geen wederspalt hen meer behagen sal.

marie

Het ketters gif heeft soo veel herten ingenomen,
Dat wy niet vry en syn van 't gen ons deede schroomen,
En dees behalykheyt wort swarelyk geweirt,
Om dat men niet en weet aen wie sy 't meeste deirt:
Sy schuylen voor het recht, versamen in 't verborgen
En dees gedektheyt baert den vorst te meerder sorgen.
Soo d'Inquisitij wort daer tegen ingevoert,
Misschien en wert⁽⁶⁾ den staet niet min hier door beroert;

(1) Van 's vijants list vervreemt, dit dient tot rechte baen.

(2) echten.

(3) soo twistigh aen-ghewent.

(4) Vlaender.

(5) droeven.

(6) wordt

[p. 157]

En 't dunkt me onmogelyk dien toom te konnen geven,
Aen volckeren gewent, in vryen toom,⁽¹⁾ te leven.

eleonora

Hier tegen dient, tot troost des Heerens⁽²⁾ onderstant,
Die soo genadiglyk, met syn almogend hant,
Den vorst heeft ondersteunt, tot spyt der Ottomannen,
En wederspannigen⁽³⁾ met Satan aengespannen.

marie

Gheel myn betrouwen wort, door dese hoop, gevoedt;
Dees hoop versterkt myn hert, dees hope gaf my moedt,
Om myn heer broeder in syn opset te verstercken,
Beducht of hem de doot verhinderde in 't uytwercken.
d' Uer is naby, tot een soo groote daet, beschikt
Waer na myn ziel verlangt, waer voor myn herte schrikt.

(1) geest.

(2) Heeren.

(3) Wederspannige.

3^en uytgangh
Keyser, Eleonoor, Marie, Oragnien, Egmont
Verscheyde Edelen

keyser

Vorstinnen, siet hier myn getrouwigste ondersaten
Die qualijk keuren, dat hun vorst hen⁽⁴⁾ wil verlaten.
't Schijnt dat sigh, tegen mij, geheel de werelt stelt;
Maer gheel de werelt doet myn herte geen gewelt:

(4) hun.

[p. 158]

Ick heb voor haeren schyn, myn oogen toegesloten,
Ick heb gheel haere lust uyt myne ziel gestooten.

oragnien

Men rekende, met recht, ons voor vermeteltheyt,
Genadigst' heer, indien wy uwe majesteyt
Voorhielen het belangh, van uwe heerlykheden,
Den welstant van Godts kerk, de rust van lant en steden,
En andre redens, die uw opset wederstaen:
Uw vorstlyk oordeel heeft daer over sigh voldaen,
En uwe wysheyt uw gemoet doen overwegen,
Al 't gene 't gantsche ryk opwerpen can daer tegen.
Ook houden wy voor vast, dat uw voorsienigheyt,
(Die uwe helden-daen tot heden heeft beleyt)
Uw groote ziel bestiert, in sulk een werk t' aenvangen,
Waer over ieder door verwondringh wort bevangen,
En wiens grootdadigheyt, verbreyt door 't aerdsche dal
De volgende eeuwen meer dan ons verbasen sal.
Het sy dan ver van ons te willen doorgrondeeren
Waerom gy uwen roem soodanigh wilt verneeren.
Maer, dunkt u niet, o vorst, dat, ons, ondankbaerheyt
En onerkentenis, met recht, wiert opgeleyt,
Indien wy, sonder 't minst gevoelen te betuygen,
U dat ontsachlyk hooft dus sagen nederbuygen?
Wy, wie gy stadigh hebt soo menigh jonst gedaen,
Wy, wie gy als uw kroost en kindren hebt omvaên,
Soo vaderlyk besorght, soo teere min bewesen,
Dat ons 't gedacht daer van noyt sal ontnomen wesen.
Eylaes! wat hebt gy voor, met een soo vreemt besluyt?
Tot wat beroerten stelt gy onse herten uyt?
Waerom ontrekt gy ons uw keyserlijk aenschouwen

[p. 159]

Wiens minnelyk gelaet verdrijft al onse rouwen?
Waerom verbergt gy ons dat edelmoedigh hooft
Wiens lauwercroon den glans der halve maen verdooft,
En de versaemde macht van gheele koninkrycken
Soo menighwerven dee voor onse benden wijcken?
O troost! O vreught! O cracht! O ziele van den staet!
Ach! wat verliest in u, volk, Edeldom, en Raet!

keyser

Indien gy myn bestier soo minsaem hebt bevonden,
En myne jonsten u soo seer, aen my, verbonden,
Gelyk gy my betuygt door uw belydenis,
Ik vraegh u anders niet voor alle erkentenis,
Dan dat gy mynen soon soudt soo getrouwigh wesen,
Gelyk gy, tot nu toe, my syt geweest voor desen,
En dat gy 't overigh myns levens, naer myn lust,
My overbrengen laet, in eenigheyt, en rust.
Naer dat ik, voor myn volk, my selven heb vergeten,
En, in hen⁽¹⁾ voor te staen, myn jeught en cracht versleten,
't Is tydt dat ik de sorgh, van mynen staet, opgeef,
En slechts, voor weynigh tijdt, ook, voor my selven leef.
Dit segh ik opentlyk, en segh het sonder schamen,
Dat uwe deughden my in desen afscheyt pramen,
En dat, het gene my nu 't meest ter herten gaet,
Is niet, dat ik myn croon, maer, dat ik u verlaet.
Indien myn jonsten u soo seer aen my verbonden,
Ik heb in mynen dienst u staegh getrouw bevonden,
En dese lauwerkroon, die myne hairen drukt,
Wiert my door uwen moedt en dapperheyt geplukt.

(1) hun.

[p. 160]

Uw helden-arm liet my in geenen noot verlegen,
En uw manhafte deught trok over my den zegen,
Tot spyt van 's vyants macht, die brullende als verwoet,
Syn hoop gedompelt sagh in syn gestorte bloet.
Soo langh den Hoogsten my hier laet op aerden⁽¹⁾ leven,
'k Sal dees getuygenis van uw getrouwheyt geven.

egmont

Grootmogende monark, wy staen voor u beschaemt,
Wanneer gy onse plicht door sulk een goetheyt praemt.
Wort soo geringe dienst by u soo opgewogen,
Dat gy ons wilt daer voor sulk eene min betoogen,
En gaet uw afscheyt u, om ons soo seer ter hert,
Dat gy ons niet en kont verlaten sonder smert:
Waer mede sullen wy uw liefde erkennen mogen?
Ach! dees erkentenis is buyten ons vermogen;
Dogh, is uw hert aldus, om onsentwil gestelt,
Het onse lydt, om u, meer perssingh, meer gewelt.
De krankheyt die u doet soo droef besluyt verkiesen,
Beswaert ons herte meer, dan dat wij u verliesen;
En cost, door onse druk, uw rust versekert syn,
Wy vreesden, voor die rust, geen lyden, geene pyn.
Het is de sware smert, van uw verswakte leden
Die nu, met rouw, vervult de landen, en de steden;
't Is dese, die de ween, van gheel den staet vereent,
Den Edeldom bedroeft, en pijnight de gemeent.
Laes! moeste sulk een vorst soo hooge syn verheven
Om onder het gewicht syns lichaems te begeven?
En wiert syn helden-naem, door gheel den al, verbreyt
Om endelijk te syn verdooft in d' eenigheyt?

(1) aerde.

[p. 161]

Ach! al t' onweerdigh lot aen eenen helt beschoren,
Die voor de heerschappy, des werelts, was gebooren!

keyser

Nadien gy myne sorgh en myn bestier soo eert,
Myn ruste soo bemint, myn jonsten soo waerdeert,
Ver van dat u myn smert en krankheyt sou verdrieten,
Verheugt u, in 't geluk, dat sy my doet genieten;
Verheugt u, in het end van myne heerschappie,
Verheugt u, in de rust, die ik voor handen sie.
Terwyl my dese rust, door Godt wort toegewesen,
'k Sal uw getrouwe⁽¹⁾ dienst staeg aen indachtigh wesen,
En vraegh u anders niet, dan dat gy ook altyt,
Myn vaderlycke sorgh en minne indachtigh syt.

oragnien

Die heugenisse sal soo lank syn als ons leven.

egmont

En van ons, overgaen tot kinderen en neven.

keyser

Den oogenblik genaekt van my soo langh verbeyt;
Gy heeren weest besorght, dat alles sy bereyt.

egmont

Hoe pijnlijk valt ons nu uw vorstelyk beveelen
Heer keyser, 't gen ons noyt en plachte te verveelen.

(1) ghetrouwen.