Werken. Deel 1
(1928)–Michiel de Swaen–
Auteursrecht onbekend
[pagina 219]
| |
1en Uytgangh
| |
[pagina 220]
| |
Dry hebben eenen wil, en voeren een gebodt,
Dry, Vader, Soon, en Geest, maer eenen Heer en Godt.
Den Vader is de bron, den Soon syn levens ader;
Den Goddelyken Geest spruyt uyt den Soon en Vader:
Den Soon is t'onser heyl gedaelt uyt 't hemelryk
Gebooren uyt een Maegt geworden ons gelyk,
En onder Pontius, als een der booste slaven,
Gehangen aen een Kruys, gestorven, en begraven:
Ten derden daeg is hy weer levend opgestaen,
Daernae syn Vaders Ryk vol glory ingegaen.
Dit is dien lieven heer, die wy den Christus noemen,
Van wiens oodmoedigheyt en lyden wy beroemen;
Hierin bestaet de wet die yder volgen moet,
En die ik ben bereyt te vesten met myn bloet.
philosooph
Laet varen, wijse Maegt, al die verholentheden,
Soo lastigh aen Natuer, soo strydigh met de Reden;
Verdraeg u, nevens ons aen d'algemeene leer,
Gehoorsaemt uwen Vorst en toont de Goden eer.
Waertoe met uw verstant te willen gaen bemercken
Des Godtheyts wesentheyt en wonderlyke wercken;
Die dryven boven u en boven uwen geest,
En die'r beschouwing maekt den wijsten mensch bevreest.
Wie die geheymen oyt betracht heeft t'achterhalen,
Meer hy doorgronden wou, meer hy begon te dwalen:
Den glans der Godlykheyt is een verheven licht
Dat met een enkel strael verdooft het aerdsch gesicht.
catarina
Waerom betracht gy dan, in uw verdichte boecken,
Dien openbaren Godt, die claerheyt op te soecken,
| |
[pagina 221]
| |
Gy, die door ongeloof de waerheyt onderdrukt?
Indien aen uwen geest die kennis is mislukt,
Dat wort niet aen het licht maer aen uw oogh geweten.
Gy kont 't onsienelijk door 't sienelijk afmeten,
En in den grooten Al soo wonderlyk gebouwt
Den wijsen Schepper sien die alles onderhoudt.
Maer uw verydelt hert versuymt die heldre stralen,
En blijft in duysternis, met vryen wille, dwalen;
Gy stelt de Majesteyt van een Almachten Godt
Voor een verdorven Romp een stinckend dier te spot,
En doet den offergeur, voor hem gewent te rooken,
Voor wormen, vogelen, ja voor serpenten stooken
philosooph
't Gebruyk van lant en volk, door d'ouders bygeset
Wort in den Tempeldienst en 't Raedshuys eene wet.
Wy volgen de gewoonte als eenen Vasten Regel,
Sy dient in Kerk en Staet voor orden, maet, en zegel.
catarina
Gy volgt dan de gewoont? van wie?... van een geslacht
In godeloos misbruyk, en vuyle lust versmacht,
Besmeurt met tovery, en ander helsche smetten....
En waerop steunen togh al uwe tempelwetten?
philosooph
Op d'opperheerschappy en Majesteyt der goôn.
cataryn
Wat goden? Jupiter, Saturnus, Mars, Belloon,
Pan, Venus, en Vulcaen?... Syn dit der wetten stichters
Van Godtsdienst, Staet, en Recht? O ydele verdichters
| |
[pagina 222]
| |
Van valsheyt, logentael, bedrogh en dobbelheyt;
Is 't soo dat gy den Vorst, dat gy het volk verleyt?
Syn dit de groote goôn, o redenloose wysen
Aen wie het aerds geslacht moet d'opperst' eer bewysen?
Te weten Jupiter en Pan syn onbekent,
Men heeft van Venus niet vernomen hier omtrent!....
En schaemt gy u dan niet, die derft op wijsheyt roemen
Voor eene Kristen Maegt dat godendom te noemen!
philosooph
Schaemt u, gij die voorheen met wijsen hebt verkeert
Dat gy voor Cesar self de goden dus onteert.
Dogh om u eene proef van hun gesach te geven
Sie Romens heerschappy door hen soo hoog verheven
En spyt den woeden storm van allerley gevaer
Verdedight en bestiert soo menigh hondert jaer.
Dat haeren Adelaer met uytgespreyde wiecken
Den eernaem overvliegt van Meden, Persen, Griecken,
Dat Oost en West te saem met Suyd en Noorder Pool
Sigh voor de wetten strekt van 't heyligh Capitool,
Wort aen de godendienst van Romen toegeschreven,
En sal een jonge Maegt de selve wederstreven?
catarina
Gy sult eer langen tyt dat prachtigh Keyserdom
Gheel onderworpen sien aen Christus heylighdom,
Niet met gewelt van stael, van lanssen, ende speeren,
Een menschelyken vondt en volcken te verneeren;
Neen, neen, de Kristen wet gaet ander wegen in
Sy overwint het al, door lydsaemheyt en min.
Wat hebben togh gedaen soo menige Tirannen
Geheel de werelt door met vangen, koorden, bannen,
| |
[pagina 223]
| |
Vervolgen, pynigen, met dorst en hongersnoot,
Met duysent perssingen veel wreeder dan de doot?
Is door al dese ween, dat moorden en vernielen
Die goddelyke leer gedreven uyt de sielen?
Belet den Roomschen haet, de Wraek van Maximyn,
Dat hier en overal veel kristen helden syn?
Ha neen!... terwijl m'hun vleys siet door de vlammen broeyen
Het vier der liefde doet van binnen d'herten gloeyen:
Het edel martelbloet is een vruchtbarigh zaet
Dat stadigh hooger wast, hoe seer men 't nederslaet,
En verder dan 't geklank van Romulus schalmeyen
Geheel den Aerdboom ront syn vruchten gaet verspreyen.
philosooph
't Gebodt van Maximyn roeyt die met haesten uyt.
catarina
Geen aerds gewelt vermagh iet tegen dese spruyt
Wiens yver machtigh is Tirannen t'overtreffen,
Ja boven de Natuer den mensche te verheffen.
Hier blykt het wys beleyt van onsen grooten heer,
Die, selfs in eene Maegt, een schepsel broos en teer,
Uytschynen doet de kracht van syne Almogentheden.
Waer wiert by eenigh volk een godsdienst oyt beleden
Met 't uyterste gevaer van eere, goet en bloet?
Waer sagh men eenigh mensch soo dapper van gemoet
Dat hy om eene wet, een leeringh in te volgen,
Geheel de werelt wou sien tegen hem verbolgen?
Een voorbeelt gaf daervan de Machabeysche stam,
En 't is den selven Godt die door syn liefdens vlam
Het bloet der kristenen soo hevigh op doet sieden,
Dat sy voor synen Naem het hooft den beul aenbieden,
| |
[pagina 224]
| |
Den alderhoogsten noot de wreedste grousaemheên
Met onberoerlykheyt en vreugde tegentreên.
De vorst der hellen self en alle de gedrochten,
Waerdoor 't onsaligh rot wort eeuwiglyk bevochten
En hebben geene macht op 't kristelyk gemoet,
Gewapent met het Kruys, geoeffent in oodmoet.
philosooph
Nadien d'oodmoedigheyt en 't onderworpen leven
Aen yder Kristen wort soo krachtigh voorgeschreven
Waerom gehoorsaemt gy uw Vorst en Keyser niet
Die voert in Godes plaets het opperste gebiet?
catarina
Omdat hy aen den Heer my wilt ontrouwigh maken:
Ik sou voor synen wil myn hertens wensch versaken,
Maer als die wederstreeft aen d'eer van mynen Godt,
Ik ken geen Keyser meer en smaede syn gebodt.
philosooph
Dat is tot muytery der menschen sinnen scherpen,
Om 't jok van hunnen Prins en Keyser af te werpen
Een schadelyk besluyt van uwen Christus leer
Die in gelykheyt stelt den Slave by den Heer.
catarina
Derft uw onwijse tong dus van myn Heylant spreken
Die door gehoorsaemheyt is aen een Kruys besweken?
En seght gy dat syn wet de muytery verwekt
Die alle volckeren tot liefde en vrientschap trekt?
Wat godtsdienst leert den mensch sigh selven overwinnen,
Beloonen quaet met goet, syn vyanden beminnen,
| |
[pagina 225]
| |
Versoecken Godts gena voor die syn bloet vergiet,
Gelyk de kristen Kerk haer kinderen gebiedt?
In een vervolginge van dry volcomen eeuwen
Gedreven uyt het Ryk, geworpen voor de leeuwen,
Gelastert en vervolgt, mishandelt en gekoordt
Wie heeft 'er onder hen den Roomschen Staet gestoort?
Dien, twijl een wreeden beul syn borst gingh open rucken,
Wenscht in syn toornigh hert de liefde Godts te drucken;
Die, twijl haer 't bloedigh stael de holle strot afsneet
Riep, heer vergeef het hem die my bereyt dit leet.
Te midden in de smert van kerven ende kappen
Verschueren, geesselen, doorbooren, bloet aftappen,
Versengen, roosten, braên, met 't eygen bloet bemorst
De liefde alleen beweegt de kristen tonge en borst.
Och! of ik heden mocht myn herte bloet vergieten,
Om u myn Heylants min daerdoor te doen genieten,
En, die genietende, omhelsen eene wet
Die 't opperste geluk de menschen overset!
Hoe geerne sou myn ziel dit lichaem laten schueren,
Ontleên van lit tot lit, opdat dit mocht gebueren!
Hoe willigh liet ik nu doormalen myn gebeent,
Opdat gy soude syn met mynen Godt vereent!
philosooph
Myn reden staet verbaest!
ander
Nu open ik myn oogen!
catarina, knielende
O Christe! toon van daeg uw goddelyk vermogen,
| |
[pagina 226]
| |
Gebruyk, gebruyk van daeg de tong van uw slavin,
Om in d'omstaende schaer t'ontsteken uwe min!
Gij syt uyt 's hemels troon op 't aerdsche dal gesonken,
Om in der Menschen hert uw liefde te doen voncken,
Doe heden dit door my, indien het u behaegt
Bewijs uw groote macht, door eene swacke maegt.
philosoophen
Daer is geen waeren Godt dan in de Kristen Kercken.
maximijn
Vervloekte boeven! schuym dat sult gy haest bemercken;
Porphier, dwingt desen hoop te buygen voor Jupyn,
Wie weygert sal terstont door 't vier verslonden syn.
philosoophen
't Is onsen hoogsten wensch voor Christus leer te sterven.
catarina
O Vaders! heden gaet gy 't eeuwigh leven erven:
Vernietigt door berouw uw vorige misdaen,
Soo sult gy in uw bloet den kristen doop ontfaen.
| |
2en Uytgangh
maximijn, alleen
Myn hert hoe voelt gij u? met wat verdeelde tochten
Wort gy inwendiglyk besprongen en bevochten?
Hier wreetheyt, daer gena... hier liefde, ginder haet
Ontroeren, perssen my, beroven my van raet.
| |
[pagina 227]
| |
In desen fellen strijt van myn gestoorde sinnen,
Wat moet ik doen myn hert?... wie haten?... wie beminnen?
Hier wederhouden my recht, reden, trou, en rust,
Daer wackeren my aen min, schoonheyt, weelde en lust.
Hoe? moet dan eenen vorst doorstaen die wreede strijden,
En om een Redentwist soo groot misnoegen lyden?
Terwijl het gantsche Ryk gehoorsaemt syne wet,
Magh hy geen meester syn van syn vertrek en bed?
Stil liefde! voor gy my meer lust comt oversetten
Bemerk wat swarigheên uw soet besluyt beletten,
De godtsdienst dreygt myn hert met d'alderhoogste noot,
Sy wapent mynen arm tot myne liefstens doot.
Voldoe ik haeren last waer sult gij togh bevaeren?
Versuym ik haer bevel sy sal myn hooft niet sparen,
Haer opsicht overweegt den vorst met gheel den staet;
Wie met de Goden twist vervalt in menschen haet...
Maer hier verschijnt Porphier....
Porphier uyt.
| |
3en Uytgangh
| |
[pagina 228]
| |
Beleen sy Christus wet, verwenschende de Goden.
De felle Cataryn, tot spyt van uw geboden,
Verschijnt vol moedigheyt, te midden in 't gedrangh,
En met een vlammigh oogh, als een vergifte slangh,
Vervloekt den Roomschen dienst, met beelden en autaeren,
Opstokende den moedt, der fiere Martelaeren,
Met mannelyk gebaer, en woorden vol van gloet,
Om voor den Nazarey te geven lyf en bloet.
maximijn, by sigh selven
En sal ik voor dat stuk, met deernis ingenomen,
Uytstellen haere straf, en myne gramschap toomen?
Sal ik, lafhartelijk bekoort door haer gesicht,
Verdragen haeren trots, versuymen myne plicht?...
Neen, neen, myn liefde is uyt, sy sal myn haet gevoelen.
Hy spreekt aen Porphier.
Waerom haer niet gestut, in dat kerkschendigh woelen,
Met boeyens vastgeset, met ketens overlaên?
porphier
Ik hadde van den vorst daertoe geen last ontfaen,
Dogh conde haer verwyt en moetwil nauw gedogen.
't Volk wiert er door ontsticht, en lasterde 't vermogen,
Dat Romens Tempel-rey de hemel-goôn toeschrijft.
maximijn
Wie houdt u, mynen arm, dat gy soo vreedsaem blyft,
Gy, die om minder hoon den Donderaer bewesen
Soo menigh duysenden ten viere hebt verwesen?
Wie stilt myn toornigheyt in dese goden-smaet?
Myn herte weyffelt gy nogh tusschen liefde en haet?
| |
[pagina 229]
| |
Neen mynen haet gaet vast; voer uyt myn strenge wetten,
Eerst sult gy haer het lyf met peesen doen verpletten,
Dan sluyten in een kot geperst door d'hoogste noot,
Waer sy verwachten magh een schroomelyke doot.
| |
4en Uytgangh
| |
[pagina 230]
| |
Dien schroom der kristenen, door ijver soo ontsteken,
Dat hy een lasterwoort pleegt met de dood te wreken,
Lijdt heden onbeweegt, dat een verwaende schuyt
Den oppersten der goon, met syn hoogweerde bruyt
Derft smaden, lasteren, onteeren, en versaken,
Als of nogh Tempeldienst, nogh wetten hem aenraken.
Wat ongestadigheyt verandert synen moedt?
Hoe wiert hy eerst soo gram? hoe wort hy nù soo goet?...
Hy, die door 't blakend vier vernielt heeft vijftigh wijsen,
En derft voor godt Jupyn niet eene sloor verwijsen?
aemilia
Hy houdt syn vierigheyt en rechte gramschap in,
Om d'onervarentheyt van uwe vijandin.
Is 't wonder, dat een vorst gewilligh soude spaeren,
Een edele Prinsses, een maegt van sestien jaeren?
Al swaeyt hy 't sweert van 't Recht in syn gevreesde hant,
Al is syn troon omvaen met radders, vier, en brant,
Om 't Galileys geslacht te pynigen t'ontleden,
Hy draegt een menschlyk hert in 't binnenst van syn leden,
Een hert dat menigmael door deerenis ontroert
Wanneer hij 't wreed besluyt van Romens wet uytvoert.
placidia
Een onmedogend hert, gewent in 't bloet te baden,
Geduerigh even wreet, verhit en onversaden:
Slaef, edel, jonk, en oudt syn dagelijx gevilt
Gebraden voor dat hert, en nimmer is't gestilt.
Is dit dan d'eerste maegt die voor hem wiert betegen?
't Is d'eerste die syn hert inwendigh maekt verlegen,
| |
[pagina 231]
| |
Niet om haere teere jeugt of Adelyk geslacht,
Maer om de minne-jonst die hy van haer verwacht.
Dit moet Placidia nog van haer man verdragen,
Dat om een kristen pop haer zuchten hem mishagen.
aemilia
Gij doet de trouwigheyt van uwen vorst te cort.
placidia
'k Wil dat hy nogh van daeg daer van versekert wort,
En om den tyt niet lang met clachten te verslyten,
Ik ga hem in 't gesicht syn dobbelheyt verwijten.
aemilia
Mijn lieve Keyserin, dat hoede Godt Jupijn.
placidia
Dien heeft voortaen genoegh te doen met Cataryn;
'k Ontsla hem van dien sorg, en ga mijn lust volbrengen.
aemilia
Mevrou, vergeef het mij, ik sal dat niet gehengen:
Sult gy soo onbedacht met opgesette sin
Gaen stellen in gevaer uw trouwe, rust, en min?
Rampsalige Prinsses! waer gaet gij u begeven?
placidia
Ik heb geen sorge meer voor myne rust nogh leven:
'k Wil dien ontrouwen sien; hy neme 't qualyk af;
Hy woede, en belghe sigh: hy schicke t'mijn'er straf
Pynbancken, vier, en stael, moortpriemen, stale wielen
| |
[pagina 232]
| |
Waer mee hy 't kristen vleys gewent is te vernielen;
De doot benaut my min dan die verraderij.
| |
5en Uytgangh
| |
[pagina 233]
| |
placidia
Ik duchte voor bedrog.
aemilia
'k Beclaeg haer ongeval.
| |
6en Uytgangh
|
|