Werken. Deel 1

[p. 177]

Vijfde bedrijf

Teun met de sijne, op weegh, naer den Keyser, wort van Joren getroost.⁽¹⁾ Voor den Keyser gecomen sijnde, hij geraekt in een groote ontsteltenis. Endelijk door des Keysers minsaemheyt versekert, en gevraegt sijnde, wat hij voor sijn onthael versocht, hij vraegt en vercrijgt d'eere van de gecroonde leersse, onder sijn ambacht te dragen in den ommegangh. Waer door verheugt, verlooft hij sijne dochter aen Joren.

joren, teun, maey, jaqlijne

Schep⁽²⁾ moedt, mijn baes, het lukt wel beter dan⁽³⁾ ie meent

teun

Dien absiaer heeft mijn moedt en herte soo vercleent,
Dat ick niet dan⁽⁴⁾ gerecht en galgen sie⁽⁵⁾ voor oogen.

maey

O Heer! hoe sal 't vergaen?

(1) den Keyser doet hem binnen commen. Theunis en de sijne sijn in wonderlijcke gesteltenisse in de tegenwoordigheyt des Keysers. Den Keyser versekert hun met sachtmoedigheyt, en vraegt Theunis wat hij voor sijne onthaeling versoeckt, hij vraegt en vercrijgt d'eere van de gecroonde Leersse onder sijn Ambacht in den Ommeganck te draegen, waer door verblijt, belooft sijn Dochter aen Joren.

(2) schept.

(3) als gij.

(4) als.

(5) sien.

[p. 178]

joren

Die ijdele vertoogen,

En spruyten niewers uyt, dan uyt⁽¹⁾ de vrees; ey stelt
Uw sinnen wat, en jaegt den schrik wegh die u quelt;
g'Hebt op uw lever niet waerom gij soo soudt schroomen.

teun

't Is waer, ick hebbe noyt een anders goet genomen;
Ik heb noyt peerde-leer voor koeyen-leer⁽²⁾ verkocht;
'k Heb noyt bedorven sool nogh⁽³⁾ randen ingewrocht;
Nogh d'oogen, voor 't bedrogh van knapen toegeloken.
Ik heb nooit, dat ik weet, den vorst te na⁽⁴⁾ gesproken,
Nogh oyt geweygert⁽⁵⁾ tol, of rechten of excys⁽⁶⁾,
Nogh (is 't niet waer, Maey?) oyt geeyscht te hoogen prijs,
Van lappen?

maey

Ja 't, mijn man, dat stak mij selver tegen.

teun

Ook heb ik noyt mijn wijf onredelijk geslegen,
Dat weet gij wel.

maey

Dat raekt 't recht nogh den Keyser niet.

teun

'k Ben niemant schuldigh, dan alleen, aen buurwijf Griet,
Voor bier en brandewijn, naer mij geheugt, ses blancken.

(1) door.

(2) koeye-leer.

(3) of.

(4) naer.

(5) geblauwt in stadt van.

(6) acsijs.

[p. 179]

joren

Wel waerom dan, soo seer te beven, en te jancken?
Dat beev', en jank⁽¹⁾ en schroom⁽²⁾, en schrik⁽³⁾ en huyle⁽⁴⁾ en tier
Die vuyl van binnen is.

teun

Wat weet ik, of Passchier

Den touwer, die op mij soo nijdigh is ontsteken,
Mij dese pert niet speelt, om hem, van mij, te wreken?

maey

Wat can hij doen? hij is maer eenen man als gij:

teun

't Is waer, maer hij verwint mij ver in fielterij,
En, als hij is gesint sijn boosheyt uyt te wercken,
Hij can⁽⁵⁾ de⁽⁶⁾ selve wel met valsche blijcken stercken.

joren

⁽⁷⁾

Met valsche blijken?

teun

Ja, want, tot een valschen eedt,

Sijn hedendaegs al veel, om cleyn⁽⁸⁾ gewin, gereet.
Sij souden onsen Heer als Judas self⁽⁹⁾ verkoopen,
Schoon of m'hun maer de helft van Judas loon dee⁽¹⁰⁾ hopen.

(1) jankt.

(2) schroomt.

(3) schrikt.

(4) huylt.

(5) sal.

(6) hem.

(7) Maey.

(8) cleen.

(9) selfs.

(10) deed.

[p. 180]

maey

Ick denk niet dat⁽¹⁾ er twee, van die in Brussel sijn.

teun

Och Maey! daer sijn er veel van dien geveynsden schijn.⁽²⁾
Met sulcke sou Passchier mij lichtelijk beliegen.

joren

Maer meent gij dat den vorst soo licht sigh laet bedriegen?
Sijn oordeel is te snel in handelingh van⁽³⁾ recht;
Hij denkt en overdenkt, al wat een ieder seght:
Hij vonnist geene saeck, dan in den rechten regel,
En, voor de waerheyt blijkt, hij drukt noyt sijnen segel.
Geen uytsicht van sijn baet, geen vrient, nogh maegschappij,
Geen staets nogh lants verschil, geen oogen-luykerij

(1) datter.

(2) Tusschen verzen 2 en 3 komt:

Och Maey! der sijnder veel die met een valschen schijn,
Langs straete gaen, het sijn van buyten goede lieden,
Maer als men neerstig hun van binnen gaet bespieden,
Men vint den wolven aerd bedekt met lammer vel,
Ick ken niet verr' van hier soo een geveynsden wel,
Een heyligen in schijn, een bijter van Pilaeren,
Die daegelijckx maeckt soo veel Cruysen als hij hairen,
Op 't hooft en kinne heeft, wiens uytterlijck gesicht,
Al wie hem niet en kent door sijne seden sticht,
Maer 't is een loosen vos becleet met duyve pluymen,
Hij trekt dat wesen aen om beterder te luymen,
Op winst en eygen baet, en blijft daer med' bedeckt,
Tot hij 't geen hem lust, in sijne netten treckt.

(3) en.

[p. 181]

Comt in de vierschaer waer hij neder is geseten.
Steunt op dien rechter, en op uw oprecht geweten
Soo gaet gij naer het hof gerust en onbevreest.

teun

Och Joren! trouwe⁽¹⁾ knaep⁽²⁾! hoe troost gij mijnen geest;⁽³⁾
Com dan, in 's Heerens⁽⁴⁾ naem, laet ons ten hove trecken.

maey

Courage, Teun, Godt sal d'onnooselheyt ontdecken.

jaqlijn

Soo vaeyer, draegt u kloek, ons⁽⁵⁾ sal geen leet geschiên.

joren

Is 't noot, dan sult gij, baes, de trouw van Joren sien.

teun

O mijn getrouwe⁽⁶⁾ knecht⁽⁷⁾

maey

O mijnen lieven Joren!

(1) trouwen.

(2) knecht.

(3) Tusschen verzen 4 en 5 komt:

Al 't geen gij segt is waer, den Keyser is rechtveerdig,
En wijst een ieder toe naervolgens hij is weerdig,
Oock stelt hij nevens dit de ruste van 't gemoet,
Waer geenen gragen worm van onrust binnen vroet.

(4) 's Heeren.

(5) u.

(6) getrouwen.

(7) knaepe.

[p. 182]

jaqlijn

Soo, Joren, gaet soo voort.

maey

Gij sijt voor ons geboren.⁽¹⁾

(Al de gordijnen op⁽²⁾. Vertoogh van 't keyserlijk⁽³⁾ hof.)

keyser, ambroos, hovelingh

⁽⁴⁾

Soo hebt gij onse⁽⁵⁾ Teun, ten hove, ingedaegt:
Hoe houdt⁽⁶⁾ hij⁽⁷⁾ hem?

ambroos

Hij sucht, hij krijt, hij kermt en klaegt,

Alsof hij om een moort, waer van den schout gevangen,
En morgen op de mert moest wesen opgehangen.

keyser

Gij moest hem soo veel schrik niet jagen in het hert,
Dat⁽⁸⁾ was mijn orden niet.

ambroos

'k Nam vreugt in sijne smert,

Om dat de selve quam, uyt sulcke losse gronden.
Maey, Jaquelijn, en wie daer binnen was gevonden
Verschrikten soo, wanneer ick quam de trappen af
Met d'hellebaert in d'hant, al tieren, met een straf

(1) binnen.

(2) open.

(3) Keysers.

(4) en Hovelingen.

(5) onsen.

(6) vont.

(7) gij.

(8) Dit.

[p. 183]

En toornigh aengesicht, en promoteurs gerommel,
Als of voor hun verscheen den schrikkelijksten⁽¹⁾ drommel,
Wien⁽²⁾ oyt Anteuns⁽³⁾ patroon in sijne celle sagh.
Mijn opgemaekte spraek geleek een donderslagh,
Mijn oogh, vol blixems, aen dien moedeloosen ouden.
Hij comt, met sijne Maey en dochter en vertrouden
Ten hove, tot'er doot benaut in sijne ziel.

keyser

Gij sijt een oolijcken⁽⁴⁾ en afgerichten fiel:
Waerom dien ouden man soo in 't gemoet te prangen?

ambroos

Waeromme heeft hij u soo onbeleeft ontfangen?

keyser

Ick was hem onbekent⁽⁵⁾: maer 'k sal u, met'er tijdt
Ook stellen in de proef van 't gen hij door u, lijdt,
En sien, of gij dan min, als hij, benaut sult wesen.

ambroos

Als 't u behaegt, mijn vorst; maer als gij mij doet vreesen
't Moet ook sijn op die wijs.

keyser

Misschien op slechter. Gaet

Nu heen, en siet of Teun nog niet in 't voorhof staet;

(1) schrikkelijcken.

(2) Die.

(3) Auteurs.

(4) oylijcken.

(5) niet bekent.

[p. 184]

Vertoeft hij langh, 'k sal hem van daegh niet connen hooren;
Dies, soo hij daer is, brengt hem dadelijk met Joren,
En vrou, en dochter in.

ambroos

Ik pas op uw⁽¹⁾ bevel.

(binnen)

hoveling

Uw⁽¹⁾ majesteyt bereyt ons daer een aerdigh spel.

keyser

Het is den rechten eysch der vasten avont tijden:
Den besten middel om sigh selven te verblijden
Is jock en boerterij⁽²⁾ van veynsen ongeraekt⁽³⁾.

(Ambroos uyt⁽³⁾, met Teun, Jaqlijn, Maey en Joren⁽⁴⁾)

(1) u.

(1) u.

(2) Hier komt volg. tekst, welke in het hs. ontbreekt:

Ick walge van de pracht,

Waer nae den Edeldom in sijn verheuging tracht,
Het schijnt of nu voortaen sich niemant kan vermaeken,
Dan in de mommerij, waer Venus diertiens blaecken,
Door 't mommers bachuys als serpentiens vol fenijn,
Waer beursen vol van gout op kaert te stellen sijn,
En ander wulpsheyt meer, met welcke sij verquisten,
Meer dan hun toebehoort, dan raecken zij aen 't twisten,
En 't schelden, en daer op een ider in 't geweer,
Ick gaen soo onverdacht die mommers soo te keer,
Dat sij die dertelheyt voor eeuwig achter laeten.
hovelingen
Gelukkig grooten Heer sijn alle d'ondersaeten
Voor wie soo wijsen Vorst, soo goeden Herder waeckt.

(3) ontbreekt.

(3) ontbreekt.

(4) uyt.

[p. 185]

ambroos

Siet hier den lapper, wien den wijn soo lecker smaekt.

(Alle vallen⁽¹⁾ sij op 't aensicht neer, roepende)

Genade!...

keyser

Is dat Teun, die gistren heeft geseten

Tot aen den middernacht, om leckerlijk te eten?....

alle

Genade!...

ambroos

Ja 't mijn vorst.

keyser

Die van den besten wijn

Geduerigh glaesies⁽²⁾ dronk, en schaeltjes⁽³⁾ bij dosijn?

alle

Genade!...

ambroos

't Is hij self⁽⁴⁾.

keyser

Is dat die leck're⁽⁵⁾ Maeye

Die sulk een schoon kappoen wist aan het spit te draeye'?⁽⁶⁾

(1) alle vallende op hun knieen en aensicht neder, roepende.

(2) glaesjens.

(3) schaeltjens.

(4) selfs.

(5) lecker.

(6) draeyen.

[p. 186]

alle

Genade!...

ambroos

Ja, die is 't.

keyser

Is dat die Jaquelijn

Die gister altijdt moest bij haeren Joren sijn?

alle

Genade!...

ambroos

't Is die sloof.

keyser

Is dat dien cuyschen Joren,

Die altijdt vis'len⁽¹⁾ gingh in Jaquelijnes⁽²⁾ ooren?

alle

Genade!...

ambroos

't Is dien quant, dien selven guychelaer.

joren (stil)

Is 't⁽³⁾ keyser Carel self⁽⁴⁾, of eenen toveraar?

keyser

Anteunis, antwoord mij, maer wacht u van te liegen,
Want gij nogh niemant can mij in dat stuck bedriegen.

(1) sprecken.

(2) Jacquelijnens.

(3) 't Was.

(4) selfs.

[p. 187]

joren (stil)

Daer speelt de⁽¹⁾ drommel mee.

teun

(met de sijne 't hooft opheffende)⁽²⁾

Vraegt vrijelijk⁽³⁾ mijn heer.

keyser

Sat niemand meer dan⁽⁴⁾ dees'⁽⁵⁾ bij u ter tafel neer?

teun

Nogh eenen knaep, mijn heer, die, als gij ons dee⁽⁶⁾ dagen,
Van mij gelopen is, uyt vreese van de plagen.

keyser

Geen ander?... Siet wel toe...

teun

Daer quam een vreemden⁽⁷⁾ in.

Terwijl ick nedersat, met gheel mijn huysgesin.

ambroos (stil)

⁽⁸⁾

Sijn kelder noemt hij huys.

keyser

Wat wilde desen seggen?

(1) den.

(2) ontbreekt.

(3) mij vrij al.

(4) den.

(5) die.

(6) ded'.

(7) vremden.

(8) ontbreekt.

[p. 188]

teun

Hij wou, dat ick een lap sou op sijn leerssen leggen,
Waer op ick wat ontstelt, door dorst en hongers noot,
(Ick segh 't⁽¹⁾ mijn heer, recht uyt) in mijnen⁽²⁾ key uytschoot.

keyser

Heeft desen ook, met u, aen tafel neergeseten?

teun

Hij gaf ons, op dat hij, met mij, sou mogen eeten,
Acht⁽³⁾ potten wijns

keyser

Kent gij dien milden vreemden⁽⁴⁾ niet?

teun

'k Sagh hem voor boer-balliuw...

joren

(den Keyser besiende)⁽⁵⁾

Och Meester Teunis, siet

Eens op, het is den vorst, voor wien⁽⁶⁾ wij sijn gebogen,
Die gister met ons at.

(Sij sien alle op, en vol verbaestheyt neervallende, roepen)⁽⁷⁾

Genade!... toont⁽⁸⁾ meededoogen...

(1) seg mijn.

(2) mijne.

(3) vier.

(4) vriendschap.

(5) ontbreekt.

(6) wie.

(7) ontbreekt.

(8) toont ons.

[p. 189]

keyser

Rijs, Teunis, rijs⁽¹⁾ op Maey, Jaqlijne, Joren, rijst;
't Is reden, dat men u ook wederjonst bewijst,
Nu gij mij gisteren soo smakelijk dee⁽²⁾ eeten.
Soo langh ick desen troon, als Keyser heb beseten
En heeft mij geen kappoen soo hertelijk gesmaekt.

maey

't Was goet ook, vorst.

keyser

Oprecht.

jaquelijn

Ick hadde⁽³⁾ 't schoon gemaekt.

keyser

Gij sijt een brave meyt.

joren

Hoe smaekten⁽⁴⁾ Frans den tappers

Bordeeusen, heer?...

keyser

Seer wel.

ambroos (stil)

Wat brillen mij die lappers?

Sij maken met den vorst compeer en cameraet.

(1) rijst.

(2) ded'.

(3) had het.

(4) smaeckte.

[p. 190]

keyser

't Was alles wonder goet, salay, bier, wijn, gebraet,
Geselschap, al om best.

teun

't Verheugt mij boven maten.

keyser

Maer segh mij, Teunis, 'k wil die feest daer bij niet laten;
't Is reden dat ick u, naer mijne schult, betael:
Segh, wat gij van mij vraegt, voor een soo goet onthael⁽¹⁾

teun

(bij se selven⁽²⁾ wat gepeynst hebbende)

Op dat men, 't alle tijdt, d'eer sou indachtigh wesen,
Die uwe Majesteyt een lapper heeft bewesen,
Jon⁽³⁾, dat ons ambacht, op sijn feestelijcken dagh,
Een leersse, met de⁽⁴⁾ croon daerboven, dragen magh.

ambroos (stil)

Een rechte lappers vraeg.

keyser

't Verlof is u gegeven.

teun

Ick dank uw⁽⁵⁾ Majesteyt.

(1) Wat gepeyst hebbende.

(2) ontbreekt.

(3) Jont.

(4) een.

(5) u.

[p. 191]

alle

Langh⁽¹⁾ moet den Keyser leven!

⁽²⁾(Gordijnen toe)

teun, maey, jaquelijn, joren

Bijgommen, sulk een eer is 't ambacht noyt geschiet.

maey

Ick ken⁽³⁾ door vroylijkheyt mijn eygen selven niet.

jaqlijn

't Is weert sulk⁽⁴⁾ eenen gast sijn eten⁽⁵⁾ voor te stellen.

maey

Waer is dien Kosen nu, die ons niet durf versellen...
Had ick hem hier, ick krabd' hem neus en kaken op.

teun

Ey Maeye, spreek niet meer van desen dasen⁽⁶⁾ kop;
Ick liet mij al te los, door sijne beurs bekoren;
Maer nu is gheel mijn hert, voor onsen trouwen Joren.
En mits den Keyser ons, soo milt, sijn jonsten biedt,
'k Wil, Joren, dat de vreugt, die ick hier door geniet,
U mede, sij gedeelt; ick ken uw⁽⁷⁾ minne-pijne
Dies geev' ick u, van daegh mijn dochter Jaquelijne,
Ter eeren van de Leers, tot loon van uwe trouw;
Ick neem u aen, tot soon, neemt Jaquelijn tot vrouw.

(1) Lanck.

(2) Vertrecken op Theater en de achterste Gordijnen toe.

(3) ben.

(4) soo.

(5) spijse.

(6) bosen.

(7) u.

[p. 192]

maey

Daer spreekt gij, weerde man, een voort, naer mijn behagen⁽¹⁾

jaqlijn

Och vaeyer!...

joren

Och mijn baes!...

teun

Ick sal u liefde dragen

Ter⁽²⁾ doot, en wil, dat gij nogh voor den dagh verloopt
Met mijne Jaquelijn u, door belofte knoopt.

joren

Och Jaquelijn mijn lief!...

jaquelijn

Och Joren!

teun

Dat 's gesloten⁽³⁾...

Maer, om dees vreugde-feest, en blijdschap te vergrooten
Gaet, Joren, uyt mijn naem, als deken van de konst,
Der oude lapperij, vercondigen de jonst
Des Keysers desen dagh, door mijn versoek vercregen,
Aen gheel het ambacht: sulk een ongemeenen segen,
En heerlijkheyt vereyscht, dat elk sijn werk laet staen:
Drij guldens geev' ick hen⁽⁴⁾ tot teire in d'Halve Maen.

(1) naervolgens mijn behagen.

(2) altijd.

(3) gestooten.

(4) hun.

[p. 193]

joren

Ick ga⁽¹⁾ aen ieglijk uw lief bevel ontlede'.

teun

Als gij te rugghe keert, brengt een Notaris mede,
Op dat men, met⁽²⁾ geschrift, uw ondertrouwe sluyt:
Soo wort gij bruydegom, en Jaquelijn de bruyt.

joren

Ick vliege meester.

maey

Ga, maer keer in⁽³⁾ haesten weder.

teun

Langh blijf de leers gecroont tot roem van 't oude leder.

(1) gaen.

(2) in 't.

(3) nu haestig.