|
| |
| |
| |
Ao. 1727. No. 34
De vervrolykende Momus, of koddige berisper.
Maandag, den 4. Augusty.
Byaldien wy zo ver geävanceert waaren in een zótte assurantie als de grootste Christoffel is, die hoe gek hy ook valt, egter voor een wysäart wil paszéren, door op zyn schoenmakers schootsvel de letteren van Philosophiae Doctor te borduuren, wy zouden ons inlaaten om van de oorzaak der dingen te redeneeren. Dog terwyl wy iets bescheidener zyn in onze malligheid, dan hy in de zyne is, zo zullen wy ons vergenoegen van het geöpenbaarde alleen na te gaan tot zyn begin, zonder eenigzints verder met onze bespiegelingen te loopen. Ne sutor ultra crepidam, dat is, een tydelyk voorwerp kan van het eeuwige wynig zeggen. Hy mag 'er zig over verwonderen, hy mag het eeren, en lieven, hy mag 'er volgens het geöpenbaarde van stameren, dog 'er meêr van te melden, als zyn natuur toelaat, die, eindig, in het oneindige haar moet verliezen, is een onvergeeffelyke fout. Om ons daar voor te wagten, zullen wy niet den Schepper, maar het maakzel alleen ontleeden.
De heele waereld in haar begin komt ons regt te voor. Al wat een volmaakt vader fokt, moet volkomen zyn. Het beeld van een zaak is het afdruk van het oorzaakelyke. Het is niet éénzelvig met zyn begin, maar het toond aan zyn merk, dat het geworden zynde van een eerdere, zyn figuur, en vorm draagt, om deszelfs zin uit te drukken. Zo lange als het by die gestalte blyft, houd het zyn regtheid. Door ruggewaarts te zien is het vry van zonden: dog door uit te wyën van zyn begin, en den munt des stempels te hermunten verliest de spiegel haar foely. Zo lange als de begeerte niet kookt, zo lange is de wil onbevlekt. Pas krygt de stof een
| |
| |
lust tot beweegen, of zy verandert van gedaante. Doe het eerste Chaös wierd geworpen was het vry van bezonderheden, dog dewyl de veelvuldigheid meêr uitdrukt de grootheid van den Schepper, dan de enkelheid, was 'er als een verborge noodzakelykheid, die den beiäart bewoog zig in verscheidentheden te deelen. De vier hoofdstoffen verëenigd, en quintessentiëel, begonden malkander te wikken. De vlugste eigenschappen als vuur, en lugt wierden reizender, dan waater, en aarde. Dog dewyl een zelve lighaam zyn eigen leden nodig heeft, zo arrebeide de onderste en de bovenste elementen, om malkander behulpzaam te zyn. Dit kon niet geschieden, dan door oppositien, want de tuszen aard der heete, en der koude deelen, die een zekeren middelkring maakte, middelmatiger van aard, dan de opperste, en de benedenste, belemmerde de werkende gestellen zuiver, en eenvoudig den ander te omhelzen. Hier door avanceerde de beweeging in kragt, en hoe meêr die groeide, hoe meêr dat het generaale gestel afdwaalde van zyn eerste algemeene stilte. Hoe meêr het afweek van zyn enkele natuur, hoe het al meêr vermenigvuldigde, en na maate dat het eene wezen de overhand kreeg op het ander, na die maat kreeg het groote gevaarte gedaantens. Met eerste singnet kreeg verscheidene buigingen, en na die wierden de omtrekken gebooren. Hoe meêr de gestaltens weeken van haare onkennelyke oorsprong, hoe ze meêr verknogt waaren aan het tegenstrydige van haar wortel. Die dit voelde wilde weder keeren tot haar begin, dog die 'er nader aan waaren met die verdere niet accordeerende, slooten hunne gelederen zo vast in één, dat 'er geen kans was, zonder een opposerende drift haar oogwit te bejaagen. Ziet hier de stoffen in remoer. Ieder der zelve waapende zig met een eigen concept. Elk koos een gedaante om wat bezonders te blyven. De mineralen, de animalen, en de vegetabiliën kwamen te voorschyn, en met die de veranderingen der vormen. Dat duurde zo lang tot een zekere rypheid de heele waereld had voorzien met eindelooze creätuuren. Ieder was meester op zyn dam; elk wezen in staat zyn gedaante te maintineeren. Ieder had een zeker regt om te vertoonen, dat zyn afdruk, na het eerstgedrukte geschaapen was, om te bewyzen de grootheid van die oorzaak, die het veroorzaakte had doen tobben, en woelen, om
| |
| |
door veelheid van gestaltens te doen zien, dat hy die zyn eigen gelykenis alleen verstaat, eindeloze daaden kan verrigten.
De mens, de ziel van 't Heel-Al, en dienvolgende het verstandigste der dingen, zag pas de heerelykheid der verscheidentheden, of een drift, om den boven toon te kraaijen boven het mindere begon te gesten in de bespiegeling der reden. De Hermaphroditize kragt, waar door Narcis in zyn eigen bron die eccho kon vinden, die hem kon toeroepen, vermeenigvuldigt uwe liefde in demoet, en afhankelykheid tot uwen Maker, die spleet in tweën. Hy wou buiten zig kennen, wat binnen in hem lei. Die ingeboore zugt van reizen, en daalen, die in de evenaar van zyn geestelyke manin zig had moeten verlusten, vloog, te warm door bespiegeling, den schoorsteen der togten uit. De kroes, waar in de egaliteit van een man- en vrouwelyke eigenschap beslooten lei, borst in twee. Het water, en het vuur scheide zig van een. Hier door hongerde de Bruidegom na zyn Bruid. De maagdom van het vogt kwam de hette zo bekoorelyk te voor, dat het daar in wilde baden, en die kille poezelheid der Jufferlyke togten vlamde op de warmte der vryërlyke vermogens. Men wou proeven, of'er geen verééniging te vinden was, van twee, die één geweest, na den ander lekkertanden. Terwyl men daar meê bezig was, vergat men lydelyk te zyn. De werkelykheid na buiten kwam den eersten Wysgeer zo aangenaam te voor, als of hy een geboore Deurhoviaan zynde, door het buitenste te wikken, het innerlyke zou gronden 't Vergat hem ontfankelyk te moeten blyven. 't Was of hy niet en wist, dat door stil te zyn, zyn bron kon genieten de gedaante des Scheppers. Wy moeten bewegen, sprak de drift. Wy moeten werken, riep de wil, wy moeten beroert, gekust, belipt, en omhelsd wezen, zei de fontyne der vrouwen, en daar meê, zonder te bedenken, dat de uitbaring der kragten een vermindering is van de geest, zo verloor het leven zyn fakkel in de arm des doods.
Pas was het volmaakste aan de uitbaaring van zyn ingeprent vermogen, door een overgang van het beste tot het mindere, of de heele natuur volgde den leidsman haarer kragten. Toen het zuiverste van 't Geheel-Al was overgehaald in den ketel der chimie, toen wilde de geringere deelen dien zelven weg heen. 't Wou alles verbeteren, en 't verslimmerde juist, want dewyl de drift van
| |
| |
het eene gestel het ander zogt te surpaszéren, zo won de eene dat land, 't geen de ander verloor. Het eene wezen wierd slaaf, en het ander speelde voor koning. Na maate dat het eene gestel sterker wierd dan het ander, na die maat tyranniseerde het zyn minder. Hier door vinniger moest het schaap voor den wolf, de duif voor de slang bukken. De giftigste deelen kreegen de overhand over de balsemiekste, die verkort in haar kragten den doodneep proefden, toen andere bezig waaren het leven gaande te houden. Het sterven der dingen causeerde verrottingen, en uit die groeide de wanstallen. Na maate dat die grooter wierden, na die maat verslimmerden de eeuwen. Hoe die arger wierden, hoe men minder wist wat de waare wysheid was, en welk het regt was der redelyke dieren. Men zag van tyd tot tyd de heele waereld met verkeerde oogen aan. In plaats van te bedenken, dat elk hoorde ruggewaarts te zien op den eersten beweger, zo lette ieder op het buitenste. 't Geen de zin, en de mening beviel, dat doopten men met een zeegen, en 't geen daar tegens streedt kreeg de naam van een vloek. De minsten begreepen, dat een ziel los van zig zelve, geen leet kan hebben van een ander. ô Neen! men confeite de tegenspoeden voor straffen, zonder te bezeffen dat het kruis, en de wederwaardigheid den oly en den balzem der ziele is. De allerminsten wisten, dat 'er zo veel zoet schuilt, in alle dingen gelyk op te nemen. De wysgeeren leeraarden 't wel, dog een bespiegelaar, en een belever zyn 'er twee die zelden trouwen, ten minsten zy brengen weinig kinderen voort, ik spreek van egte. Met fyne basters wil deze pen niet gemoeit zyn. Zouden wy daar van schryven, wy kreegen de geheele waereld tegen, en dat en diend geen man, die met Diogenes lantaarn na menschen zoekt. Ik wou wel een dubbeltje aan zo een snaak verzien, want terwyl ik zelfs niet en ben, 't geen ik moet wezen, zo tast ik overal mis, als ik na de redelyke dieren gryp. Kende ik my voor den val, ik struykelde niet. Maar nu ik alle dingen verkeert neem, zo mis ik myn regtheid. Ik zie op myn buuren, en vergeet myn zelve. Waarom kent Socrates zig zelve niet? Die spreuk van Delphos te beleven zou wat anders zyn, als het dagelykze vitten der gewaande Philosophen te volgen.
Dog voor deze reis zullen wy dit kaf niet dorssen. Daar is geen
| |
| |
wormkruit gewaszen voor den hedendaagzen wysgeer. Die maats zyn zo aan de zinnen verknogt, datze het bovenzinnelyke vergeeten. Zy weeten van alle dingen reden te geven, dog willen ons niet toonen de oorzaaken hunner eigene gekheid. Zy slagten Momus, en philosopheeren by de gis. In steê van de zaaken te kennen in haar begin, zo letten zy op de uitweiïngen. Zy dopen de meeste dingen verkeert, want al wat niet accordeert met hunne mening is verwerpelyk, zonder te bezeffen, dat 'er geene verwerpelyker voorwerpen zyn, als die hunne eigene gedagten willen doordryven voor die van anderen. Zint ik zag, hoe elk te werk ging, om volgens de aard der bederving, door den boventoon te schreeuwen, zig te verheffen boven zyn buuren, zo hieuw ik op myn eigen mening te gelooven. Zou ik zo gek wezen, riep ik, dat ik zou denken. Momus heeft het vaster, dan zyn Lezers. Zou ik Babel bouwen, door myn kalk en steen aan te bieden tot dien spits, dat zy verre! Voor afbreeker willen wy wel dienen, dog moet 'er gemetzelt zyn, wy laaten de Opper-Architect, en zyn Meesterknegten begaan. Om dat de meeste zwetzers niet hebben leeren zwygen op de pythagorize schoole der waarheid, daarom is 'er zo veel krakeel onder de jongens. De grootste naturalist heeft arrebeid te bewyzen, waarom een paard, en een ezel verscheelen, en nog zyn 'er die reden van goed, en kwaad meenen te kunnen geven. Die zelver niet en deugen willen ons goed maken. Die zig kan laaten fatzoeneeren van den Grooten Baas, zal haast vertoonen den schets van den eersten maker. Als ons beeld stil leid voor den bytel zo word uit een Mars, een Venus gefokt. De laatste is de wortel des toorns. Gelyk het vuur het ligt heeft gebaart, zo heeft de wysheid de dwaasheid gebooren.
Hoe kan dat zyn? zal een weetniet vraagen, dog wy antwoorden, keert na het begin van dit blad. Daar zult gy zien, hoe de tegenstrydigheden uit de verëeniging zyn gevloeit, of erkent u zelven voor een gek, zo zult gy vliegende merken, waar het van daan komt, dan het opperste verstand aan zulke dwaaze kinderen raakt. De redelyke ziel, die vry is uit haar aard aast op duizend ketenen. Zy wil niet bestaan op haar eige verborge grondsteen, maar kiest uit de noordze boszen der hoog schoolen dorre sparren, en boomen, om 'er zig op te vesten. Parys, en Leuven zyn haar
| |
| |
liever, dan het hemelze Athenen, dat in haar woond. 't Palladium, waar uit de G..heid orakelt, word voorby gegaan, en men loopt om raad by de Woud-Sibillen, die den druiventros drukken, eêr zy aan het voorzeggen slaan. Hier door word de fyne geest vergroft. Dat deel, dat door alle dingen moest tragten ondeelbaar te zyn, neemt duizend vezelen aan. Hier in wil het wysheid en waarheid teelen, dog dewyl de baarmoeder des tyds leugen schaft, zo verwydert het hoe langer hoe meêr van haar eerste bestek. 't Ontmoet, voor liefde, toorn. De beesjes, in het ryk van Napels, ira Dei genaamt scheeren den akker kaal. Ik wil niet zeggen, dat de munniken opduuwen met de vrugten der tydelingen, maar alleen te kennen geven, dat als valze begrippen voor leermeester ageeren, dat dan de ira Dei, of de toorn G..s een bederver is onzer rust. Gelyk als springhaanen, kevers, en rupzen de ruïneerders zyn der hooven, zo zyn de eige vermogens de bedervers van 't waare leven. 't Geen in de Schepping van de waereld oorzaak is geweest van den val, dat blyft het nog te dezer tyd in den mens. Dat willen, dat tragten, dat werken verwekt het ongeluk, 't geen ons drukt. Was te worden, en gebeeld te zyn na den stempel der stilte, doet de natuur verbeteren. De ira Dei houd op, als wy ophouden ons zelven te lieven. Uit de verrotting der Pauszelyke heerszugtt groeien de maaijen, die ons moeten doorkerven. Als de wormen krielen, en Lasarus stinkt, dan baart de dood het leven. De beesjes ira Dei geheeten moeten alle Adams veldvrugten verslinden, eêr de amor Dei stand kan greipen op den akker des gemoeds.
Knaag vry de spieren der eigen wil tot den wortel af, ô ira Dei! gild de regte Wysgeer, op dat de amor Dei te beter groeije! Wy zyn ons zelven in de weeg, onze kennis is onze vyand, het onderzoek na het verbodene ons bederf, en die ons het meeste aanzetten, om boven ons vermogen te steigeren met Lucifer, na het oneindige te gronden, die zyn 't, die wy voor de wepsen, en torren der alverslindende deugden begroeten. Even gelyk uit de onreinigheid der stof, de begeerende padden, en spinnen der hoven opborrelen, even zo groeijen uit de mestbak der gierige pogingen niet alleen de meeste bisschoppen, abten, en priesteren der kerk, maar de eigene ingewrogte gulzigheden der alverslindende
| |
| |
lusten van 't al te wulpze verstand zyn haar oorsprong verschuldigt aan dien verfoeijelyken droeszem. Wat Paus zal die dieren in den ban doen? Geen uiterlyke sinte Peter heeft het vermogen, om die duivelen door den opperduivel uit te werpen. Een lydelyke overgeventheid moet dit geluk verwagten. In plaats van het slym, en het kwal, de dras, en de modder hart te maaken, om de voortgang van de ira Dei te beletten, zo is het beter, de materie meêr en meêr te natten, of door traanen te vermurwen. Het water is het eeuwige element van het vuur, zeggen de Alchimisten. De keiën te verzagten is beter dan het vogt te verdroogen. De dingen om te keeren, door haar ingeboore Archeus is het geheim van den Lapis Philosophorum te agterhaalen. Dat verbeterde universeel voert de geheele natuur weêr in zyn eerste wortel. Gelaate liefde is materia prima. Dat daar de ira Dei vry op bik, de toorn verliest haar tanden, als zy in de lippen van de waare Venus byt. Als het vuur in de bron daalt van zyn waaszem, dan stolt de zee tot aarde, tot gezuiverde kalk, tot het witte krydt der waare Albioniten, waar op de wormen van toorn, en haat niet konnen aazen. De geest is te dor voor het vlees, want even zo min als het innerlyke smaak vind in 't uiterlyke, even zo min genoegen vind de tyd in de eeuwigheid. De poging der schepzels vergaat, als het ongewordene zig zelve deelt aan het eêlste van 't gemoed. Als de verborge gever smelt in het beeld van zyn wil, dan is de begeerte vervult. Daar kan geen honger zyn, want de prikkelende deeltjes, die uit de toorn groeijen, gemuilband wezende door liefde, hebben geen mond om te eiszen. De ira Dei moet sterven, daar de amor Dei leeft. Waar die de overhand krygt, is de ziel keureloos, en waar men keureloos is, daar ontmoet men niets kwaads. Het onderscheid van goed, en kwaat is uit de waereld, als de boom der kennisze afgekapt zynde, word met een ent begiftigt van den stam des levens. Wat beesjes, ira Dei genaamt, zouden daar aan durven tanden? De dood die stikt, als hy dat leven nadert. Want de natuur van op zig zelven te bestaan, of als een tak uit de wortel groeijing te krygen, en dat aan geen ander mede te deelen, die buiten de aard van dien boom is, schaft eene eeuwigduurende gelukzaligheid. Dit is het waare perpetuum mobile, dat in zyn eigen cirkel blyft. Alle dingen, die haar onderhoud van andere
| |
| |
ken zyn niet magtig eeuwigduurend te draaijen. Die van buiten iets inneemen, moeten door uitgeeven plaats maken voor het geene ontfangen word, maar zy die in haar zelven geeven, en neemen, volgens de Hermaphroditize gestalte des eersten beelds, zyn de tingeerders, en verbeteraars alle dier stoffen, die door de ira Dei worden gestraft.
Ik zal dit papier toevouwen, door u alle eene zuivere amor Dei toe te wenszen, terwyl ik my gereet maak om per naasten divertissanter ten tooneele te verscheinen. Vaart ondertuszen wel, en hoet u voor Hans, en Bregt als de twee grootste beesten, ira Dei genaamd, van deze geheele stad.
Van dit laatste zeggen, zullen onkundigen ligt de oorzaak vraagen, weshalven wy verpligt schynen reden dezer woorden te moeten schryven, en dezelve is deze: als G.. een land kastyden wil, gebruikt hy vaak pest, zwaard, en de hongersnood, dog hoe zwaar die de inwoonderen drukken, nog zyn die garden troostelyker te draagen, dan die verborgene giften, die onder den dekmantel van een fyn verguldene gedaante in staat zyn de geheele waereld door te fenynen, en ik weet niet, wat 'er niet groeijen zou uit een stinkpoel van ketterze verwarringen, byaldien een zekere bovengemeene zótheid, (eigen aan deze Nylserpenten) over deze modderrioelen weevende, niet een zodaanige korst verwekte, die de hinderpaal tot nog toe is, dat het dampige vuil ten deelen ingeknelt, meêr zal strekken, om de eigene boosheid totaal op te vreeten, dan het in staat te stellen, om deugden, en waarheid te supprimeeren.
Dat wy dit moogen beleven! is de wens aller vroomen.
Deze Leerzaame Tydkortingen, werden tot Amsterdam, voor den Autheur gedrukt, en Heden, en vervolgens, zonder fout alle Week, 's Maandags, uitgegeeven, en zyn by de Boekverkopers aldaar te bekomen, als ook tot Haarlem, M. van Lee, Delft, R. Boitet, Rotterdam, A. Willis, 's Hage, P. vander Burg, Utregt, Besseling, Hoorn, Beukelman en verder by de Boekverkoopers in andere Steeden.
|
|
Auteursrechtvrij