De herboore oudheit, of Europa in 't nieuw
(1725)–Willem van Swaanenburg–
Auteursrechtvrij
[pagina 331]
| |
Donderdag den 16. November.
ZIe hier den toets, ô volk, op Epictetus steen
Van 't Senecafe erts, dat niet geheel ontkoopert,
Iets beter is door schyn, als 't stofgoud van 't gemeen,
Dewyl 't ontbloot van pas, op hemelbaanen stroopert.
Een geeft, die 't eêlste lieft, moet vry van 't minder zyn,
En toonen 't door zyn doen, of niemant magt gelooven;
Want zo 'k in de aarde wroet, gelyk een morszig zwyn,
Zo ben ik ver van 't pad, en 't steigeren naar booven.
Terwyl men geld vergaart, verägt men 't immers niet,
En als een Plato zwetst van 't nederige leeven,
Wyl hy bemind, het geen Diogenes steets vliet,
Mag hem een hondsen muil wel eens een blafje geeven.
't Zyn al geen Socrates, of mannen van gedult,
Die een Xantippe t'huis voor Vagevuur genieten:
Neen, schoon een Ezel wiert, met Pallas kap gehuld,
Zyne ooren zouden dog daar dwars door heenen schieten.
Het Delphos praalwoort zeit, met reeden: kent u zelf;
Maar, laas die gryze teem is met Apol begraaven;
En schoon ik met myn spaâ weêr naar die woorden delf
Zo zyn ze reets te ver ten afgrond in gedraaven.
Zagt, in het stille diep is 't toppunt van het steil;
In 't zinken naar de kil, ontworden de gordynen:
De boom valt strax om ver, wanneer onze eigen byl
Zig handelen laat van een, waar voor ik wil verdwynen.
| |
[pagina 332]
| |
Als hoogmoed nederduikt is Epictteet' volmaakt,
En Seneca vergeet door doen zyn Exterklappen,
Zo is 'er kans voor hem, pas aan de deur geraakt,
Den eerentempel, als een Herc'les in te stappen;
Daar 't lomm'ren van de zon de ziel zo aardig streelt,
Dat zy haar zinnen smeult in 't lagchen van die vonken.
Waar toe nog meêr, myn harp, van Jupyns Choor gespeelt?
Daar Prometheus tog blyft aan zyn Kaukaas' geklonken;
Te rug, vuurdief, te rug van 't lonken naar den dag;
Eet duister in uw buik, en smult steets lange nagten,
Tot dat gy wars zo wel van vreugde, als droef geklag,
U voelt, op 't onvoorzienst, door 't ongezien verkragten.
Wat dan? ach! vraag my niets, dewyl ik niets en weet,
Als dat ik stadig wens zo min van 't iet te weeten,
Als een die zelfs zyn naam, en 't eigen zyn vergeet,
Op dat een ander zouw voor hem zyn oorsprong meeten.
Onze oorzaak peilt alleen wat of de wereld is,
En houd zyn eigen geest door dien ons meê te deelen:
Zo dra als ik maar eens myn eigen zelven mis,
Zo zal ik nooit, na deez', als van myn wortel kweelen.
Dan zal myn leeven zyn het leeven van myn heer;
Die adem, dien ik blaas, zal in dien Eoöl ende,
Die in zyn zakken knelt het vinnigst stormgeweer,
Als het verslaagen hart zig zus, nog zo durft wenden.
Spreek van dien Kerker niet, ô fier verrukte pen,
Waar in de driften zyn geheel en al verslonden:
Ach! waar toe ben ik meêr, het geen ik stadig ben?
Te weeten: Ixion, aan 't eeuwig rad gebonden.
Het stil zyn is de spil van 't draaijen van dat wiel,
Dat nooit zig keeren zouw, zo niet de geest vertreder
Het, met een enk'len wil, aan 't stadig hobb'len hiel,
En, in myn ooren riep: daal aanstonts nu ter neder,
En knoop dit nieuw begin aan 't laast uw's Senecaas,
Waar in hy schimpig stak op Epictetus leszen.
Wat speelt een Wysgeer niet gestaâg, ô Goon! den baas,
Als hy alleen meêr schynt, dan and're met hun zeszen!
Epictetus. Wat is het gelukzalig arm, en gering te weezen! dewyl ditde korste weg is, om van het waarzeggen bevryt te zyn, want de | |
[pagina 333]
| |
woorden der Kleinen hebben zelden ingang by de Grooten, die de tong der gemeenen maar schynen te bestuuren, om als weereloze lammeren, ja te blaaten, op hunne willenkeuren, waar aan ik my onderwerp, om te toonen, dat de blinde gehoorzaamheit der wysgeeren, aan de order van den souveryn de ziel is der boovendryvende Philosophie, die de afgescheidene, en verborgene, of die geen opgang kan krygen, om dat een weêrbarstig nootlot de harten van Princen, of Vorsten niet kan vermurwen, tot hunne voordeelen en profyt, zo lange de wereld staat, zal onder zoeken te houden, om de Monarchie van 't Heel-Al, op een Babilonis hooft te houden. Ik spreek tegenswoordig meêr als een Priester van Delphos, dan als een Onderdaan van den Roomsen Senaat, want zonder dat zouw ik my niet durven onderwinden, om u verheventheit te toonen, hoe zwygende kleinen vaak verder denken, als zy begeeren, die over alles het stuur genieten, buiten den vryën wil, die ook in de keetenen kan triompheeren, gelyk ik aan my zelven gevoel, dewyl ik kan zeggen, met den goddelyk genoemden Plato: hier wil ik rusten. Ja Seneca ik heers, om dat ik onderdanig ben, en, om dat ik naar geen kroonen verlang, zwaai ik den Septer der aarde, en hoop in een beter star, als die van Julius Caesar zelver, verheerelykt te worden, dat is te zeggen, als myn aardse grafnaalt, dit rif, deze tombe myner ziele zal van de wormen doorknaagt zyn, te huizen in de straalen der zon, en de vlammen van het eeuwige ligt. Maar genoeg hier van, want Epictetus de slaaf is den Dienaar van den wysgeerigen Staatsman Seneca, en wenst hem, om niet kwalyk te wenssen, dewyl de Stoïse blokken meêr uit de nederige, dan de verheevene gekapt werden, al wat hy voor zyn zelven het oorbaarst oordeelt, dog antwoorde met deze woorden, op uw laaste vaars: Kon eigen min geen oog, of zinnen ooit misleiden,
Ik zouw, ô Seneca, my tans veel meêr verblyden,
Als ik nog immer deê, om dat ik zie een man
Die doen, en praaten t'zaam, zo 't lykt, verëenen kan:
Dog wyl de zelfskennis voor eeuwen is vergeeten,
En dat de meeste liên met vreemde ellen meeten,
Het geen dat de eigen vaam dient overal te doen,
Zo maakt een arme slaaf van daag zyn zelfs zo koen
Te gillen voor uw oor: hoe loopt het al verlooren!
Om dat het al niet wil naar 't stille Nietje hooren.
De reeden geeft ons niet, het geen de geest verstaat,
| |
[pagina 334]
| |
Dewyl de geest steets leert, dat reeden wank'len gaat,
Als zy het stuur waarneemt, met onbezielde vonken.
Men zag aan allen kant weêr de eeuwigheden pronken,
Zo 't barnen van den tyd gedempt lei door den wil.
Hoe meêr van 't stil gezwetst, hoe minder doorgaants stil:
Niet waar, niet weeters? die met niet, uw leege nieten,
Zo vol van nieten weet, om alle ding te gieten,
Dat hy, die 't alles is, geen nietje waardig schynt.
Kwam 't niet in 't ootjen eens ik zag het nooit gemeint,
Als van zyn eigen zelfs, 't verborge wonder weezen.
De tyd, de stof, de mens, 't is al uit Niet gerezen,
Dog wil geen niet meêr zyn, gelyk het wezen moet:
Was 't hart ontbloot van zig, het kreeg het eeuwig goed.
Seneca. De vrypostigheit, waar mede gy de waarheit langs myne ooren dondert, doet my zonneklaar peilen, dat gy tot een Monarch gebooren zyt, en was het in myn magt, ik stelde u op dien zetel, dien gy door de verägtinge des werelds, naar het schynt, lykt te vlieden. Het is een groote deugt, ik zeg, een toppunt van volmaaktheit, dat men niet konnende gebieden, toont de verdienste te hebben van het te mogen doen, en zo dit by u geschiet, zonder eenig particulier bezef van grootsheit over uwe nederigheit, zo reken ik u voor de eerste myner tydgenooten, en zal het my voor een eer rekenen, u te verzekeren, dat ik dit liever wil gelooven, als wederleggen, om niet te vallen in die zoete, en ongeveinsde twyffelinge, die gy van myn persoon, en doeningen hebt opgevat: trouwens het heeft zyn reeden, want uw geest gezuiverder dan de myne, door de ontblootinge der vergankelyke dingen, heeft een volmaakt regt verkreegen, om over alle zaaken te oordeelen, en die een nuttig verwyt toe te paszen, ter beteringe dienende, ook zouw ik niet durven beginnen, by aldien ik in uwe diepe nederigheit, en afgescheidentheit al iets meende te zien, dat nog niet had den top des hemels beklommen, om in my zelven die vooroordelen niet te sligten, dat zulks voortkwam uit myn al ten grooten rykdom, waar van u de Goden bewaart hebben, dewylze uwe ledige ziel te waardig hebben geschat om ze met prullen te vullen, die ophoopende met contemplatien waar voor ik verstom, dog met verwondering uitbarst. Hoe komt in 't kleinste vat zo'n breden Oceaan!
Van waar haalt Epicteet, die Atheneese baaren?
Is dan de heele deugt in één man ingevaaren!
| |
[pagina 335]
| |
Zo moet ik ledig, Goon! voor zulk een volheit staan!
Stort over, uit uw kruik, in 't schaaltje van myn ziel
Een vonk twee drie van 't vuur, het geen u doet ontvlammen!
Myn half omsloote hart spring uit zyn yz're krammen
En hieuw het voor een eer, zo 't voor uw voeten viel!
Kom leg het taai gebit uw dienaar in den mond!
Hy kust den toom van een, die starren kan gebieden;
Een held, die van den roem, en schatten schynt te vlieden
Is 't toppunt maar alleen van d'allerlaagsten grond.
Een Atlas van het land, die Coelums koepel houd,
En op wiens wenk de wind, en alle geesten beeven,
Hoort ieder het gezag van Caesars byl te geeven,
Schoon hy dat met zyn tong als in het aanzigt spout:
Een and're Monarchy, een niet, dat niemant kent,
Als die, als hy op niet een wereld weet te bouwen,
Is 't al waar van het brein van deze zon wil houwen,
Die in de diepe klei zyn lauwer ceder ent.
Hoe ben ik afgemat van honger, naar dat groen!
Ach! had ik zo een tak! zo'n Daphne in myn armen!
Wouw zig zo'n lieve spruit, op deze heî erbarmen!
Ik had niet meêr alhier, als eeven dit van doen.
Want al wat dat ik zie, is slegts een louter niet,
Dies wil ik, in die Zee van eindeloze nieten,
Al 't Senecase goed, voor Epictetus gieten,
Die voor contanten ons de schoonste nullen biet.
ô Hemel! toont uw zoons de waarheit van hun doen!
En laatze zien, dat hier niets is bevryt van laster!
Die 't allerloste schynt van de aart, is vaak veel vaster,
Aan al den stof geknoopt, als iemant zouw vermoên.
Epictetus. Dat de waare kennis van zig zelf meest openbaar wort in de tegenspoeden is ontwyfelbaar, en niemant kan zig vleijen bevryt te zyn van alle aannemelykheit, als die gewaar wort, dat hy in de verliezinge aller dingen meêr vermaak schept, als in de verkryginge der zelve. Als iemant zyn voet op een anders zeer zet, en zo veel gevoel heeft, dat hy zulks van zig laat verluijen, door den aandoender daar over maar aan te spreeken, al was het nog zo vrindelyk, zo is zulks een klaar teeken van een eigen leeven, dog dit is de hoogste top der volkomenheit, als de ziel, vertrapt en vertreeden, gestooken, en doorpriemt van | |
[pagina 336]
| |
scherpe hekelingen, gedwee en lydelyk blyft, en in plaats van buitenwaarts uit te vaaren, in zyn zelve nuttigt de vrugten der bitterheden. Zo de geest geen hooning uit den Leeuw zuigt, en dat de alzem zyn levendigmaakende nuttigheit, ik zeg, die verborge lieffelykheit niet verwekt, en stort in de uitspanningen der gelatene aderen en spieren, zo is de waare rypheit der Hesperidise Appelen nog voor Hercules niet verkreegen. Neen, Seneca, al te gelukkige, om te leeren proeven, wat het is op een ledigheit te dobberen, en de Philosophise onzekerheit, voor het waare zeker te begroeten, door zig blindeling te stellen, onder het bestier van den grooten Jupyn, dien eenigen, dien ik aanbid, om dat ik hem ken door my afhankelyk te kennen, ik was geen Epicteet, geen slaaf, geen worm, geen stof, geen as, geen niet, zo ik anders deed, als ik doe. Myn rol is gering op dit tooneel, dog ik wil 'er geen Koning voor zyn, om niet te zondigen tegens de bestieringe der starren, en was ik Keizer, ik begeerde geen Bedelaar te worden, om niet aan te gaan tegen den Oppersouveryn, wiens leem ik alleen ben: dat my de Pottenbakker vorm, waar toe hy wil! ik blyf den zelven, want een zelve geest heb ik met de Goden gemeen gekreegen, zint de myne den zynen wiert. ô Zalige kennis van my zelven, gy hebt my ontzelft, gy hebt my verändert, en uit my gerukt, in die ruime stilte waar in ik verzink, en altyd in blyven zal, zo de buitenste doornen myne innerlyke roozen bevryden, voor de vingeren der wereld wyzen. Ik dank u, bestuurder van Nero, en stut van Romen voor de krukken, die u ontvallen, om my te schragen, en ik bemin u meêr als ooit, om dat gy my hoe langer, hoe meêr toont, dat de practyk der bespiegelingen zelden by den wysgeer wort gevonden, waarom ik zeg: Druk vry u zelven uit, door myne ziel te drukken:
Ik kan van alzem, Prins, ook 't zoetste zuiker plukken.
In 't zuurt schuilt innig zoet, in tegenspoet myn lust;
In 't midden van den storm, zo blyft de geest gerust.
Al wiert het hart doorgruist, het zouw nog lekkertanden.
In 't midden van de kouw kan ook een Hekla branden.
Als 't water overloopt, zo zink ik in myn grond;
Hoe 't zog al meêr toeschiet, hoe 'k stiller blyf van mond.
Ik spreek niet, als ik hoor, nog hoor, als ik wil spreeken:
Men tekent niet, als 't al zei: niet dat is u teeken.
Wat raakt het my, of 't zus, dan of het zo moet gaan;
Dewyl ik nooit en val, als ik niet op wil staan.
Dat zinken, dobberen, en dat stadig sterven,
| |
[pagina 337]
| |
Is 't al, wat dat ik wens, zo 'k wenssen mag, te erven.
Dien roem, waar van gy spreekt, en glanssen, die ik zoek,
Die ken ik niet, als gy, die doorgeleert, en kloek,
Myn scherpe wetsteen zyt, om my heel af te sleipen.
Zo lang men voelen kan, dat ons nog tongen knypen,
Zo is men niet volmaakt, om dat volstrekt te zyn,
Bestaat te wezen doodt, zo wel aan lust, als pyn.
Seneca. Ik bemin u, in weêrwil van myn wil, en alhoewel ik in ver na niet volmaakt ben, zo wenze ik het te zyn, om u te doen begrypen, dat uwe laaste woorden my doen merken, dat het gevoelelooze by u tot nog toe zo ver de overhand niet genoomen heeft, als gy wel wenste, dat ik geloofde: egter ik wil dit ten uwen gevalle gaarne doen, en die allersubtielste zwakheden der fynen gaarne toedekken met den bescheiden mantel der reeden, die my evenwel doet zien, dat de allerbeste van alle stervelingen slegts een mens is, met dit kleine beding, zo een minder wysgeer by zyn meerder bedingen mag, van deze volgende regeltjes eens te overweegen, die u, en my niet alleen particulier betreffen, maar alle Philosophise liefhebbers raaken. Zo lang 't beweegb're rond, verrukt naar 't eeuwig stil,
Zal zwoegen op zyn as, en doodelyke pennen,
Om zig tot stil te zyn, door 't draaijen te gewennen,
Zo raakt 'er nooit geen end aan d'ingeprenten wil.
De wereld hout haar stand, door 't stadig wiszellot;
De slooping van het een is 't worden van het ander:
Niets blyft 'er stadig pal, als de eeuwige Salmander
Dat ligt van 't heillig vuur, myn ongenaakb're God.
Daar staamel ik maar van, als Epictetus doet:
Men schout hem uit zyn daan, maar wie kan hem omperken?
Al bouwde ik van 't Groot Al een Kerk, voor alle Kerken,
En viel den afgrond af, voor zynen troon te voet;
Ik kwam nog veel te kort, om van dat trotsse steil
Een flaauwe schets, al was 't met Delphos goud te maalen;
Ja schoon ik verder kon, als van my zelven dwaalen,
Nog bleef ik meêr te rug, dan hondert duizent meil.
Dat heillige kleinoot, 't geen niemant keurt, als hy,
Die 't zelver is en was, en eeuwiglyk zal blyven,
Komt my te schoonder voor, om dat het niet t'omschryven
Valt, voor zo een, die net slegts is, als ik, en gy.
Het moet een blyvend beelt van 't vormeloze zyn;
| |
[pagina 338]
| |
Een afdruk op de ziel van 't merg der geesten weezen;
Het eigen oog, dat dient in ons zyn zelfs te leezen,
Zal ooit een toets van 't groot gedrukt staan op het klein.
Die daadeloze daat, ontdoet myn eigen doen,
Die opening van dag verzegelt onzen duister;
Door niets te zyn, om 't al, zo groeit de waare luister,
En 't hart geniet een vreugt, die zinnen niet vermoên.
Epictetus. De groote verwiszelen van toon, als de kleine, en zwakke aanmerkingen hunner dienaaren hen schynen te verveelen, en de minderen zyn verpligt gestadig de keuren der gezaghebbende wysgeeren te volgen, als ze zien dat het verzoek der Heeren aan hun knegten, is den staf van het commando over dezelve te zwaaijen, om die, en andere reedenen zal ik uwe heerelyke uitbeeldinge van het opperste weezen, met opmerkinge herkaauwen, u zo wel bedankende voor dezelve, als voor de aanwyzinge myner zwakheden, waar aan ik myn zegel, ik wil zeggen, de geringe ketenen myner armoede knoop. Dog dit zegge ik al knielende: Waar toe niet meêr in 't diep, als in het steil gekeeken?
Waar toe zo hoog gezogt, 't geen in de laagte bloeid?
Ach! was myn Seneca zyn toppen eens ontgroeit!
Hy rolde nederwaarts in de ongeworde beeken
Daar schuilt de paerel, daar is 't pronkstuk van de baaren,
In 't midden van de ziel, die Zee vol godd'lykheit.
Wanneer men heel uit zig in 's afgronds kil neêrgleit,
Zo komt het eeuwig vuur zyn zelve te openbaaren.
Men kent dan 't al, om dat men 't alles heeft vergeeten,
Men voelt dan wat het is, ontbloot van stof te zyn,
Ach! Epictetus, die wort kleinder nog, als klein,
En weet al wat hy wenst, om dat hy niets mag weeten.
ô Duiz'ling in een bad van waaterige zonnen,
Waar blyft het kleipuin van natuur, als het gemoed
Gelyk een waaszem dampt, door 't koest'ren van dien gloed,
Waar uit het waare beeld van 't ongebeelt komt ronnen?
Wat schouwt dat niet al schoon! wat is dat niet verwondert!
Wat drukt het niet al uit, 't geen niet te prenten is!
Maar zagt, laat vallen het gordyn, eêr dat ik mis,
Of oorzaak ben, dat stof het merg der geesten plondert.
* De Brieven van Parnas zyn nog niet gekoomen.
Te Amsterdam, gedrukt voor den Auteur, en werden uitgegeven by Adam Lobé. |
|