De herboore oudheit, of Europa in 't nieuw
(1725)–Willem van Swaanenburg–
Auteursrechtvrij
[pagina 137]
| |
Donderdag den 1. Juny.'T is lang genoeg 't papier met zwaddrig brein bedommelt,
En uit een regtzen nagt een slinkzen dag geschommelt;
Wyl 't hart, naar ruimer lugt, als hier beneden bralt,
Zyn vlerken jaagt, en zweept, gelyk een Zon, die 't smalt
Van Jupyns wooning schout, door pas ontsloote kimmen,
Die met Coraal getoest, als twee robynen glimmen
Van Venus marm're borst, slegts heuvelen der Zee,
Gestolt uit eeuwig zaat, dat van den Hemel gleê,
Doe Caelum wiert ontmant, door Vorst Saturnus nukken.
Ik zal van daag het goud van Faebus haaren rukken,
En planten, op myn grond dien wortel der natuur.
De oorzaak van het heel-Al is levend vogt, en vuur,
Het geen de Vader wrogt, om alle ding te scheppen.
Wie durft van dit geheim, met vooze klanken reppen?
En vreezen, voor geen bui van 't donderend metaal?
Dies gunt my, dat ik naar 't onzeker nederdaal!
Dat ik de wereld plomp in 't ongeziene weezen!
Waar uit het Chaös eerst is ten tooneel gereezen.
Hier zyn de vormen van 't Idè zelfs vormeloos;
Hier teelt de lely steets het bloed der morgenroos;
Hier stollen zig in een onze uitgestrekste Poolen,
En doen 't verstand bedwelmt van 't spoor der reden doolen.
Verwondering is 't eind' van 't eeuwige begin.
'K verlies my, in het ligt, nu ik het duister min,
Nu ik my leijen laat langs onbeboude dreeven,
Voel ik een andren gloed in 't stil gemoet herleven.
't Is uit, met uur, en tydt, als de eeuwigheit regeert.
Die hier Diaan verzaakt, wort van Apol geleert,
| |
[pagina 138]
| |
En zuigt een straal van vlam, in 't diepst' der eis saffieren,
Wat hemelen, ô Goon! voelt deze boezem zwieren!
Wat starren zyn aan een, om grootzer dag te zien!
Mag ik myn ingewand aan u ten offer bien?
Kan Jupyn zyn Semeel betoveren met druiven?
Zo zullen vonken gouds naar zilvre daken stuiven;
Ik kennen wie gy zyt, gy proeven wie ik ben,
Die tans als Phaëton te wust den wagen men'.
Mamuth. Opent u ô Kelders van Uriel! gy eeuwige wanden van Arabien, en doolhof der Engelen! want Mamuth schynt zyn zelfs te groot, en deit zig uit, schoon hy maar een vezel is van 't groot al, in het eeuwig Element, tot de eindens der uiterste Poolen. De zwangere begeerte geborsten baart hemels, en ik vind my, na het verlies der aartse, kommer, en het slyten myner lastige boeijens, in de armen van Mahummed Hogia, onder de vleugelen der afgescheidenheit, en aan de borsten der natuur. Stroomen gouds wellen in myn kruik, en de armoê graast op diamant. De ziel is helderder, als crystal, en waar ik myne oogen wend verblinden robynen het gefoeliede spiegelsaffier onzer verbeelding. Kon dit brein scheppen, het dreunde oracels, en mogt ik my uitten, ik was vervlooten: maar neên, ik ben overheert; een ander speelt den baas, myn vryheit gaat in liefde geketent; ik omarm de deugden, ik streel een heillig! ik heb Mahummed! Dat puikjuweel, dien gloed van meêr als tien paar zonnen,
Die 't water geestig kust van myn verrukte bron,
En tans schynt, als een kloot, op d'Oceaan te ronnen
Van dit demoedig hart, 't geen hy zo teer verwon.
Myn diepte krygt een berg, myn afgrond het verheeven;
Het opperst' daalt om laag, ik ben niet, die ik plagt,
Want Mahummed, zo groot, doet alle klein heit sneeven,
En stelt my op een top, daar nimmer brein om dagt.
Daar vind ik naar myn wens ....... ô neen, ik word' gevonden:
Een hemel sliert my weg, ik ben de zinnen kweit;
Het wiltuig, anders vry, is zelfs geheel verslonden,
Gelyk een drop, die in een Zee begraven leit.
Neen 't wezen blyft, zo 't is, maar steets door 't opperwezen,
De duuring hout begin, dog de oorzaak nimmer ent.
De tyd is slegts uit de eeuw, en de eeuw uit tyd gerezen,
Maar niemand, als alleen myn opperheer bekent,
Van wien ik verder wyk, als hondert duizent meilen,
En nog oneindig meêr, want dat carbonkel vuur
Te groots, op zyn robyn, en hoog coraale steilen,
Gruist in een ogenblik de vlerken der natuur.
| |
[pagina 139]
| |
Blaas adem in myn zak, schep ons weêr ander leeven!
Want Mamuth is reets doot, ô vroome Mahummed,
Gy hebt my al te hoog van 't nedrig klei geheeven
Om aanstonts weêr te zyn ten zetel afgeplet:
Neên 't dalen schaft ons iets, dat hoger is als klimmen
Ei laat my eeuwig laag, op dat ik dus mag zyn,
Gelyk een vroege Zon, die door de morgenkimmen
Zyn teere lippen drukt op dauw van Cristallyn!
Het heldre ligt hoort G..., de middag is zyn wezen,
Wy zweemtzels van dien glans, en oogen naar het goud,
Wat is 'er wonder veel, in 't kleinste klein te leezen,
Wanneer de Tempel leit in 't vlees, voor steen gebout!
Dan botten ad'ren bloed, dan stollen onze geesten,
Dan krygt de spiegel vlam, en G... alleen zyn eêr.
'T is lang genoeg geschoeit, myn pen, op aartsche leesten;
Wy moeten hoger op, of storten aanstonts neêr.
Mahummed. Schaffen de rotssen vuur? of vlammen de steenen? zyn der nieuwe weerelden aan 't beweegen? of broeijen de elementen een ander Chaös, een beijaart van verrukkingen? ik was pas Mahummed, of ik schyn Mamuth te zyn; een, en zelve geest splyt zig in tweën, en dog zyn wy elk geheel, en, schoon eenzelvig, gescheiden. Myn liefde is zo groot als de uwe, en gy evenaart myne verlangens, en daarom wenssen wy meêr te zyn voor onze naasten, als voor ons zelven, want men heeft zig zelfs verkreegen, als men zig zelfs verliest, om een ander. Het toppunt van myn geluk is een ander gelukkig te maken, want wat baat my alles, als myn buurman niets en heeft. Dit is boven het peil der reden, ik beken 't, dog niemant bezit volmaakte deugt, als die algemeen bemint, en het vernuft boeit aan de inblazinge van iets bovennatuurlyks. De vriendschap is nooit volstrekter, als dat ze haar eigene belangens vergeet door de vergenoeging van een ander te zien, in het bezit onzer pogens. In het bestek van een ander te dienen wort ik gedient, want myn heele staat is Koninklyk schoon ik een slaaf was, om dat ik de vryheit stel, in vrywillig voor een ander te zyn. De heele weerelt valt my toe, als ik van my schei, en om dat ik eenzaam ben, zo wort ik verzelt. Eeuwen besteê ik, om dat ik den tydt met voeten schop, voor de weerelt, en dewyl ik ze niet begeer, zo bezit ik ze. De plaizieren loopen my naar, om dat ik ze vlie, en om dat ik wederwaardigheit zoek, zo kan ik geen tegenspoet vinden. Niets let ons, als dat wy moeten zyn, en wy waaren niets, by aldien wy willeloos bleeven in ons iet. Ik doe duizende menssen nut, en ik zie 'er geen een, om | |
[pagina 140]
| |
dat ik den fynsten adem van myn wezen versprei, langs de wolken voor de wezens van anderen, en ben vaak in den hemel, als ik myn aartse romp verschoppende denzelven schyn te verlaten, om deweinigewerkzaamheit van myn verstand omtrent een log voorwerp, of lastige tabernakel, die ik als een kerker bewoon, om 'er in gezuivert, andere door te dienen. 't Is niet genoeg, dat ik vry ben, andere moeten 't ook zyn, en als andere zyn geworden het geen ik wens te wezen, zo geniet ik de spyze, die zy verkrygen door myn honger. Mamuth heb ik getorst; dien geest, die my aank lampte in Vrankryk, hier geborgen, en dikmaals schipbreuk geleden, in myn zugten, om hem te zien ankeren op myn ziel. Nu vliegt hy my om den hals, dien, ik duizentmaal in afwezentheit heb gekust, als een groeijende Engel, schoon hy een Spion was, want ik wist, door mededeelzaamheit der onderlinge geesten, dat hy zwoegde naar de vry heit der opperste volkeren, dat hy dit tooneel van de weerelt keurde voor eidelheit, en dat zyn kommerlyke rol hier beneden slegts strekte, om hem aan het einde te doen triompheren over de fortuin, die hem dwarsboomde, en ach! wat had hem konnen drukken? had hy onverschillig gebleeven in zyn staat, of zig ontdaan van de boeijen, die hy had konnen losschroeven, door ongehoorzaam te zyn aan de bevelen van zyn meerder, maar neen, een volmaakte ziel is een lastdrager van 't gemeen, en rust in alle staaten en gevallen. Die wil niet anders, als hy moet, die kan niet anders als hy wil, en is meester der natuur, al verzelt een bedelaars pak zyne lendenen. Het gemoet beurt zig hoger als troonen, en scepters; het klamt zyn vederen om de Zon, en ziet hier beneden den gulden staciwagen van den oppersten Monarch aan, als een drekkas, by hetvlugtige wiel van een doordringende gelatent heit. In een ogenblik bereikt men meêr, als Hercules pylaaren, als onze Atlas schouder het barre nootlot verdurende den knagenden tydt, in de wolken der eeuwigheit heft. Welke influentien! welke bronnen! welke starren schieten in onze aderen! hoe staat de ziel in dien staat? wat is ze? wat voelt ze? spreek wilderniszen, opent uw donkere klooven! doet my brommen, doet Mahummed dreunen! maar neên, de stilte, de kalmte van het water heeft de overhand. Myn ziel is lydelyk, en overgegeven; ze zinkt met Mamuth weg, ze is dieper als ze wil, ze dobbert in glas, en wort doortintelt van 't opperste vuur. ô Heillig zalig ligt! vol van betoveringen,
Wat voelt dit eenzaam hart al teêre zoetigheit!
'K weêt niet, hoe dat in 't iet, zulk niet begraven leit,
| |
[pagina 141]
| |
'T geen langs de aderen door kan in myn geestbron dringen.
Ruk opwaarts laage wel, en kus de goude straalen;
Het vlammen van uw G... of blyf gelaten stil.
Wat is het wonder hel, wanneer de donkre kil
Der ziel naar boven zwoegt, door eeuwig neêr te daalen!
Een Oceaan regeert, als de aardbol wort verlooren,
Ons denking is verrukt, als slegts natuur ontspringt,
Die hier zyn zelf verspilt, om iets het geen hem dringt,
Wort als een Phenix weêr uit de eerste kim gebooren.
De Vader is het vuur, de leid'lykheit de Moeder;
Het kind is enkel ligt, 't geen zig maar leijen laat,
Naar 't raatslot van 't groot-Al, en in zyn wortel gaat,
Om vry van allen damp te schuilen by zyn hoeder.
Die melk, uit speenen tapt van eeuwige robynen,
En Paerlenmoeder zog, in alle monden spat,
Zo dra de schrale neb dien koelen tepel vat,
Waar naar dit hart van dorst, zo teder leit te kwynen.
U borst schiet toe, ô G...! de starren zyn aan 't vloeijen!
Myn mond, die wort te klein, u uiër veel te groot!
Nu dat ik leeven draag, zo komt de vege doodt
Myn pas ontbotte pluim van haren steel te snoeijen,
Myn vonken hooren 't vuur, zy stygen in haar Vader,
Schoon dat myn stof vergaat, de ziel blyft die zy is;
Wyl ze is een straal van 't ligt, en een gelykenis
Van 't ongezien, het geen ik door het weiken nader,
Begeereloos is iets, dat alle ding kan krygen;
Niets wenssen doet ons zyn het geen de Schepper wil:
De woeling van 't Heel-Al draait om een duistre spil,
Die 'k best uitdrukken kan door steets daar van te zwygen.
Mamuth. ô Gelukzalige afgescheidenheit der zinnen! die waare woestenieren gevoelen in de ontbloting aller creatuuren, wat zyt gy wonderbaar en boven het bereik aller pennen! Ach! hoe weinig weet men in de weerelt, wat 'er buiten is! Natuur kent haar zelve niet, wy spiegelen ons in anderen, en de bron die ons wyzen kan, door in te zinken, wat we zyn wort vergeten, of door eidele begeertens in haar stille wellen beroert. Klim uit u zelve myn ziel, zo raakt gy in uw oorsprong, want door niets te behouden, ontfangt gy het eeuwig Al. Het heugt my noch, hoe ik in myn eersten tydt, en leerjaaren, een schat van deugden, pronkdaaden, en goede werken vergaderde, wat loon Mamuth daar van trok, hoe gerust hy was op die bezitting, hoe andere hem vleiden, hoe innerlyk ryk hy was, hoe hy een ander bezag, en zig zelfs vergat door eigen liefde: maar helaas! wat zyn begindzelen, slegts eerste rompen, brokken, en groove balken van het gebouw, ten opzigte van de spits, die daar op moet gevestigt worden. Als men zyn zelven ontwast, als men hoger klimt, als de begeertens en wil konnen raaken, door leidelyk te wezen, als men in plaats van Opperman te zyn, in steen verwiszelt, om gemetzelt te worden tot een | |
[pagina 142]
| |
inwendigen en waaren Tempel; krygt het Hemelchoor een Eccho van duizent tongen. Het A, B plankje wort versmeeten, de Spelkonst verworpen, de trap der jeugt verschopt, enz. zo dra men hemelsse influentien kan vatten, want zy, die de Zon ontfangen hoeven geen wasze toorts om tezien. Het inligten, het invonken, het inademen van het allervolmaakste geschiet slegts door open te staan voor het zelve. De begeerte gaat wel voor 't ontfangen, en de arbeit is de moeder der rust, dog zy die vol zyn, zyn willeloos, en konnen niets bergen, om datze niets begeeren, nog hoeven niet te rusten van eenige daad, om datze onberoerelyk blyven. Zig te laaten aan die alle dingen stelt is de opperste top der volmaaktheit: ledig te zyn van zyn zelven is vol worden van een ander; drek, en aarde te verwerpen, om de kiel, met goud geballast te krygen, is waare wysheit. Ach! armoê wat zyt gy heerlyk! en wat zyn uw schatkisten wonder! wat groeit 'er op de demoet voor balszem! wat geeft de doodt een leeven! wat schaft de Hel een Hemel! en de onverschillentheit in hoog of laag een Monarchy! ik ben meester van myn zelven, want ik hoor aan G... de opperste schenkt zig aan my, om dat ik hem alles geef, ik doe geen goet, want de goetheit zelver bestiert myn geheelen wandel, en het kwaat ken ik niet, om dat ik alles vergeet, om gekent te zyn. Dat ik mogt anders wezen, als ik ben, ik zouw niet willen, ten zy de volmaakte liefde my anders begeerde te maken. Myn geluk bestaat in de eêr van myn soeveryn, en ik geniet den Hemel, wanneer ik de Hel wil verdragen, om myn Koning te dienen. Niets drukt ons, als wy ons zelve niet en drukken, en als we eens willen zyn, met onze oorzaak is de tydt van huis, en wy zyn in de eeuwigheit vervlooten, dan is 't: Ik kan niet meêr, om dat ik niet durf meerder kennen:
Ik wil my, door het werk, niet meêr tot stil zyn wennen;
'K zal blyven wat ik ben, en worden 't geen ik moet,
Zo hy die altoos leeft my eeuwig sterven doet.
Dat is de weg ten top, om stadig neêr te daalen:
Die 't diepst' naar ondren zinkt zal 't allerhoogst weêr praalen.
Doe 'k alle ding versmeet, doe kreeg ik alles weêr.
Wat is ons vlees niet grof! wat zyn G... geesten teër!
Mahummed. Myn andere ik, myn tweede zelfs, geliefde Mamuth, die myne ziel ontfangt om dat ik de uwegevoel, wy bouwen een nieuw Paradys, de steilen des tyds zakken in, en de eeuwigheit rust op onze schouder; het heillig Element is in onze vuist, en de sleutel der Natuur moet alle dingen openen. De robyngroeven leggen bloot voor myn oog: ik zie de Tinctuur aller geesten uit de hooft stoffen waaszemen; de Magia is myn leven, en de wording der dingen my bekent. Willen wy zonnen fokken en het zilver van Luna baaren. Zullen we goud scheppen, en den aartbol met diamanten borduuren, zo werp uw paerel in den Oceaan, gooi u zelven overboort en daal in de afgescheidentheit aller creatuuren Ik plomp, ik klots u naar; ik zal u weder viszen, baggeren in myn schoot, en uitdeiën, tot het oneindige, want een algemeene lugt is de wortel der kuust. Ouze Alchymie is hemels, en een vereeniging der man en vrouwelyke complexien. Het kind is ligt, dat gebooren wort uit den duister, in het balneum | |
[pagina 143]
| |
der stilte, in een vacuum van duizent weerelts, of een onvatbaar Idè van schimmen, overstulpende gedaantens, stremmende blikken, opborrelingen van kwik, en diergelyke zeltzaamheden. Hier verstomp ik, hier bots ik op Natuur, hier verwiszel ik in alles! hier word ik vergood! Al wat de Schepper wil zal 't maakzel tans vertoonen,
Begeert gy vogt, of vuur? of 't beiden, in een vat?
Zo doop al 't steil in 't diep, 't geen uit de bronkwel spat,
Van 't ongezien Idè, het geen de starren kroonen,
En zie, wat of 'er groeit, wanneer de bergen daalen;
Want ootmoet is de weg, tot al wat heerlyk is.
Hy die zig snel verheft is reets de heirbaan mis,
En nimmer waart om ooit iets G... lyks te agterhalen,
Dewyl de vader huist, in d'afgrond aller dingen,
Die al, wat woelt beweegt, om dat hy zelver rust.
Wat is het zoet, myn G...! te landen op een kust
Waar langs de togten uit, en in hun oorsprong dringen.
Mamud. onnoemmelyk vuur, gy hel, en straalen van Mahummets Etna, gun dat ik myn test van uwe vlammen neêm, want het bloed der wysgeeren stremt, myn amber is gestolt, Mercurius gefixeert, het zout onveranderlyk, en de Faenix herbooren, de Pellicaan der natuur schaft zyn kuiken voetzel, de Salamander leeft in de vonken, en ik ben gestorven, dog het Caput mortaum verryst, en ziet een leeven bloeijen, daar Saturnus van Atrops verzelt plagt zielen te mollen. Honderd duizent verwen, oneindige kleuren verzellen de veders van mynen Paradysvogel, wiens neb aurum potabile tepelt uit den reiken boezem der Maan. Beurt u hooger, ô Zonnelingen, als u Vader, en omarmt u Moeder de natuur, zo krygt gy den steen der wyzen, het diamant der geesten, de carbonkel van 't heel-Al, en de wortel aller dingen, maar zagt, bedenkt u wel: Dat diepe konstgeheim, en bronaar aller schatten,
Wort uit gelatentheit op louter vuur gestigt.
De sleutel der natuur is niet als Hemels ligt,
'T geen men steets krygen kan, met niet daar naar te vatten.
Het wagten op den tydt, en 't uitzien met verlangen,
Naar 't vroege morgen goud gaat voor den dageraat.
Wie weet ô Zon wat elk van ons te wagten staat,
Zo men gelyk een kind blyft aan G... s tepel hangen,
Een Oceaan van melk, gedrukt uit purpre roozen,
Vloeit in den teêren mond, zo 't hart slegts lurken wil.
Maar zagt ik proef te veel uit die koraale kil,
Die op een marmre borst schynt eeuwig vast gevroozen.
| |
Naberigt.Dewyl myn Spiritus familiaris, op een comparitie van goudlaborerende gezellen genodigt, een Chymise roes kreeg, door het inzwelgen van eenige bekers vol zottiezen, en Arcana om arm te worden, in steê van agter het Aurum potabile te zitten, het geen de waare Adepti, al droomende scheppen, verviel Oom Kool, in een naauwe alliantie van discoerszen, met een Turksen Daemon, die beter, | |
[pagina 144]
| |
naar een Magus geleek, als zeker Sophilt, die door de bril en het verkeerde vergroot glas van toekomende rykdommen bedrogen zynde, de goude eieren van Koning Mydas hebbende vuil gebroeit, tans in een broeikas voor de guure Noorderbuiën van gretige schuldeiszers schuilt, om Soliloquia te zweeten over de bedrieggelykheit der Appelen van Sodom, die het voorzeide Mahometaanse spook niet eens en kende, dewyl het in een Arabise wildernis geworpen, zig altoos had bemoeit, om allen den geest der opperste natuur in te ademen, waar door het die betoverende kragt bezat van zyn zelve mededeelzaam te konnen doen wezen, aan een voorwerp, al was het NB. duizent mylen ver van hem af, dat hem behaaggelyk scheen, gelyk het myne by geval van hem bevonden wiert; om die reden het wat balszem uit zyn innerlyk Hexepotje aan den slaap des hoofts gevreven hebbende, vervoerde hy 't, als een nieuw fatzoen van een rondzelaar, uit de zwerm der gekken, waar onder 't als Praesident een dubblen rol speelde, en brogt (het is waaragtig onredelyk) het ding buiten alle reden, in de eenzaamste afgescheidentheit der creatuuren, als of het een tweede broeder Nicolaas van Grossenstein stond te worden, om het te toonen, wat het onderhoud der Hermetise wysgeeren is, wanneer ze in het Hemelse, meêr smaak, als in het aartse vinden, en hunne eigene daden verwerpen, om van een ander bewerkt te worden. Ik beken, myn geest had nooit gedagt, dat de stook kunde de Lapis Philosophorum uit haare eigene Mercurius boude, door het middel van gelatenheit, had zig de eige Sulphur niet verlooren, in Uriels hol, dog dewyl het sal Naturae concentratum van Ali Puli in zyne kroezen vloot, zonder een hoe, of waarom gewaar te worden, alleen door een conjunctie van Sol, met Luna te amplecteren, die door het innerlyke vuur het zielen water doet fixeren, zo moest hy te vreden zyn, en geloven, dat zo wel by de antipoden, als by ons menssen gevonden worden, die den Philosophisen steen zoeken te bekoomen in een, en zelve mein, en dat de waare afhankelykheit van het schepzel omtrent zyn oorzaak de wortel der Magia zynde, onbetwistbaar moet weezen een begin, om het einde te zien der zoekende eeuwen, onder alle natien, en tongen, die met deze door een nieuwe Fama Fraternitatis worden genodigt, op de Chymise Bruiloft van Christiaan Rozenkruis, welkers persoon je voor de weerde van niemendal kunt zien in de rarekiekkas van T. Paracelsus, op de Boere kermis der drie principien van Jacob Bohme, die vervalt op de eerste van Slagtmaand, anders Allerheilligen. Want de vriend Basilius Valentius die wyst je op het Kerkhof den weg na het leeven, en ik zeg je al gekkende zomtyts de waarheit, en als ik waar schyn te zeggen loopt 'er wel wat van zint An onder, en daarom vrienden proef eêr je koopt, wil je niet bedroogen zyn.
Te Amsterdam, gedrukt voor den Auteur, en werden uitgegeven by Adam Lobé, 's Gravenhage, L. Berkoske. Delft, R. Boitet. Uitrecht, Besselingh. Alkmaar, van Beyeren, Dordrecht, van Braam. En verders in de Steeden by de Boekverkoopers. |
|