Den wech des eeuwich levens

Het XXIII. Capittel.
Van de maniere van mediteren, waer door de siele van aerdtsche dinghen op-ghetrocken wordt tot Godt.

⁺AEn-ghesien dat, naer de ghetuygenisse van den H. Augustinus, den ghenen die wel kan bidden, oock een goedt leven sal leyden; ende dat het Ghebedt 't welck meditatie genoemt wordt, boven alle⁺ andere nut ende Gode aen-ghenaem is; soo hebbe ick voor my ghenomen, hier af breeder te spreken, ende eenich behulp hier toe dienende eenen-ieghelijcken, maer besonderlijck de religieusen te geven. Want den religieusen staet, is't dat wy den heylighen⁺ Bonaventura willen ghelooven, sonder het ghebedt ende de contemplatie toe-ghedaen te wesen, is gantsch dorre ende on-volmaeckt, ende ghereedt om onder den voet te gheraken.

Maer desen onsen arbeydt en is den religieusen niet alleen goe-gheeygent, maer eenen-iegelijcken, waer door wy hete ghene dat wy lof-weerdige schrij-

+ Homil. 4. & 50.

+ Hoe nootsakelijc dat het Ghebedt is.

+ Bonavent.

[p. 461]

vers ghevonden wordt, oock door de beeldekens⁺ uyt-ghedruckt hebben. Dese sullen eenen-ieghelijcken moghen dienen, alsse in dorricheyt des gheests ghestelt zijn; maer sy sullen besonderlijck te passe komen den ghenen die niet seer gheoeffent en zijn om aendachtich te zijn, ende om de meditatie met meerder profijt te ghebruycken. Want die dese manier te werck sullen stellen, sullen lichtelijcken ontgaen twee saken die de meditatie dick-wijls lastich⁺ ende on-vruchtbaer plachten te maken.

D'eerste is, de onghestadicheydt van onse imaginatie⁺ oft voor-beeldende kracht, de welcke naer de sonde van onsen eersten vader Adam, teenemael ontbonden zijnde, maeckt dat de siele herwaerts ende derwaerts ghedreven wordt, ende en laet niet toe datse bekommert zy met Godt -vruchtighe gedachten: ende op datse in bedwanck ghehouden worde, soo is't gheraden de selve met heylighe ghedachten ende verbeeldingen, gelijck op eene plaetse te hechten. het welck, als't den H. Ignatius, onsen eersten Vader, grootelijcx behaeghde, soo heeft hy geboden aen P. Natalis, dat hy hem soude begheven, om het leven Christi met schoone beeldekens uytte doen drucken, ende tot een sonderlinghe bate der ghener die mediteren, soude in't licht brengen. Het welck hoe waerachtich dat het is, leert ons de ervarentheydt; ende desghelijckx bevesticht ons de H. Kercke, door den H. Gheest onder-wesen, in de welcke het ghebruyck der beelden seer ghemeyn is.

Het tweede beletsel, 't welck de gene die haer tot⁺ de meditatie begeven, ontmoet, is eensdeels in den wille, eensdeels in 't verstandt: want het ghebeurt menichmael door eenighe dorricheydt, dat wy niet en konnen begrijpen, noch over-legghen met ons verstandt: ende aldus ghebeurt het, dat den wille dorre zijnde, gheene vruchten van goede begeerten voordts en brenght. Dit wordt geweyrt door eene menich-vuldighe ende aen-dachtighe bemerckinghe, van het ghene dat ghemeynelijck dient, om de deughden in onse siele eerstmael te planten, oft als sy nu gheplant zijn, t'onder-houden: ghelijck soude moghen wesen eenighe voor-stellinghe der plaetse, van dese Goddelijcke Rhetorijcke, oft wel-sprekent-

+ Waer toe dat dit door beeldekens uyt ghedruckt is.

+ Twee beletselen van het Ghebedt.

+ D' onghestadicheydt van de imaginatie.

+ De dorheydt van den wille ende het verstandt.

[p. 462]

heydt, by exempel van de doot, oft van het bemercken van de andere uytersten; de exempelen ons Salich-makers, oft van de Heylighen, oft eenighe andere, dan de welcke wy hier naer breeder sullen handelen.

⁺Nochtans noch den ghenen die plant ,noch den ghenen die begiet en is wat, maer Godt die den wasdom gheeft, die noodtsakelijck de siele moet over-stralen, op dat de bloemen voordts-komen, ende de vruchten wassen in onse aerde.

Men moet dan vooral de gratie Godts aen-roepen, waer mede geholpen zijnde ,die dese korte manier ghebruyckt, lichtelijck profijt trecken sal uyt de meditatie, ende sal sijne siele dorre ende drooch zijnde, met veelderleye Godt-vruchtige begheerten besproeyen ende vruchtbaer maken. Ick heb in den voor-gaenden boeck, als ick van het Ghebedt, als van een vol-doende werck ghesproken heb, oock ghehandelt van de bereydinghe tot het selve, ende tot de meditatie, 't welck over-sulcks onnoodich is hier te her-halen, maer sal van daer ghenomen moghen worden, hoe dat men te weten de materie sal mogen verkiesen ende over-sien, in welcker voegen dat men de meditatie moet stieren, om sijne onvolmaecktheden⁺ te verwinnen. Want in saken die de manieren aen-gaen, en plach niet krachtich te wesen, dat alleenelijck in 't ghemeyn gheseydt wordt, maer men moet tot de saken in't besonder komen. Hier uyt komet datter sommighe ghevonden worden, die haer oeffenen in den wel-rieckenden hof der deughden, ende van de mysterien Christi onses Saligh-makers; ende blijven nochtans al even op-gheblasen, eyghensoeckelijck, on-ghehoorsaem, ende uyt-ghestort tot uyt-wendighe ghenuechten, ende en gheven gheenen goeden reuck van haer, den welcken sy uyt onsen Salich-maker hadden moeten trecken. maer dese dinghen, ende het ghene dat wy geseydt hebben van het voor-bereydtsel der plaetse, ende het bereydende Ghebedt, ende andere saken hier toe dienende, sullen moghen ghenomen worden, ghelijck ick nu gheseydt hebbe uyt den eersten boeck, als nu sal ick spreken van de meditatie in haer selven.

+ 1. Cor. 3.

+ De meditatie moet gestiert worden om de deughdt te oeffenen.

[p. 463]

Van de maniere van Mediteren.

MEditeren is, met sy-selven over-leggen, ende in⁺ sijn herte, gelijck schilderen eenich mysterie, oft leeringhe van het leven Christi, oft eenighe volmaecktheyt van Godt al-machtich, met dómstanden der persoonen, wercken, woorden, plaetse, ende tijdt, ende dit tot dien eynde, op dat wy gelijck biekens hier uyt, als uyt bloemkens den soeten honich, dat is, de Goddelijcke liefde, souden moghen vergaderen, ende voordts eenighe onderwijsinghe oft deughdt, ende een verwecksel tot de selve souden moghen vinden om ons leven te schicken; ende dat wy onsen wille souden mogen buyghen, ende voorderen om te komen tot de voor-ghestelde deughdt, soo dat wy als gierich zijnde, de selve tot ons gheestelijck profijt moghen schicken.

De meditatie wordt genoemt een bemerckinge,⁺ oft werckinghe des verstandts. Want, naer dat de sake ons door de memorie voor-geleyt is, soo oversiet het verstandt het selve wederom, ghelijck met eene ooghe, ende alle sijne deelen ende omstanden, ghelijck soude mogen zijn, den persoone, de plaetse, den tijdt, het eynde, wie dat het is, wat het is, waer het geschiedt, wat daer toe gebruyckt wordt, waer om dat het ghedaen wordt, in wat manieren dat het aen-gheleydt wordt, ende wanneer dat het gheschiedt; ende over-leght wat deughdt dat wy hier uyt sullen moghen trecken, oft vervolgen, ende wat sonde dat wy sullen moeten schouwen, op dat wy tot onse salicheyt souden mogen gheraken, die een-ieghelijck, als het eynde waer toe dat hy gheschapen is, altijdt behoorde voor ooghen te hebben. Hier naer moet den wille, als alle dese dingen aenhoort hebbende, die het verstant bevolen heeft, aenveerden, oft immers sijn beste doen, om het selve t' aenveerden. Het welck nochtans te vergheefs sal geschieden, sonder de hulp van Godt al-machtich, aenghesien dat wy van ons selven, niet-met-allen en vermoghen. Het verstandt dan, bedient hier in het officie van eenen jacht-hondt, het wilt op-jaghende, het welck den wille, ghelijck eenen havick soeckt te vanghen; want het verstandt en be-

+ Wat de meditatie is.

+ Het is een werck des verstandts.

[p. 464]

hoort hem tot gheen ander eynde hier toe te begheven, dan op dat den wille soude moghen eene Godtvruchtighe begeerte tot Godt, ende tot de deughdt verkrijghen, oft om de selve te ontsteken, ende te vermeerderen.

⁺D'affectie die in de meditatie gheoeffent wordt, is drijderley: De eerste is, van leetwesen der sonden: De tweede van de liefde tot de deughdt:⁺ De derde van de liefde Godts. Op de welcke, die in het gheestelijck leven ervaren zijn, passen drije weghen der sielen, van de welcke den eersten is, den suyverenden wech, den tweeden, den verlichtenden wech; den derden, den vereenighenden wech.

⁺Sy noemen den suyverenden wech, als het verstandt der siele, de leelijckheydt der sonden voorhoudt, op datse de selve souden verfoeyen, ende desghelijcken oock souden letten op hare uytersten: waer door sy beweeght zijnde voorts-gaen, gelijck met de voeten haerder affectien (om alsoo te spreken) door den wille tot de vreese Godts, ende haer af-keeren van de sonde met een groot mishaghen.

⁺Den verlichtenden wech is, als het verstant den wille de schonheydt van de deughdt voor-stelt te beminnen, ende in alder manieren te vervolghen, besonder door het exempel van onsen Salich-maker, ende de Heylighen; soo dat hy de deughdt (ghelijck⁺ Salomon van de Wijsheydt spreeckt) stelle voor de Koninck-rijcken, ende Rechters-stoelen, ende de rijckdommen niet-met -allen en achte, met haer vergheleken.

⁺Den vereenighenden wech, wordt genoemt, waer inne den wille, door het over-dencken van de weldaden, ende volmaecktheden Godts, door de liefde tot Godt ghedreven wordt, haer voeghende naer den Goddelijcken wille, ende verlanghende naer eene vol-maeckte vereeninghe met hem.

Waer uyt met bemercken, datter drijf-der-hande affectien oft begeerten ghevonden worden, die op de dry voor-seyde weghen ghepast, ende in verscheyden manieren ghedeylt konnen worden.

⁺D'affectien van den suyverenden wech, zijn beschaemte van de sonden, leet-wesen der selver, ende eene vreese van de Goddelijcke rechtveerdicheydt,

+ D'affectie van de meditatie is drijderley.

+ Waer op dry wegen passen.

+ Den suyverenden wech.

+ Den verlichtenden wech.

+ Sap. 7.

+ Den vereenighenden wech.

+ D'affectien van den suyverenden wech.

[p. 465]

waer uyt spruyt eene begheerte om sy-selven te versterven, op dat den mensch aen Godt soude moghen vol-doen.

D'affectien van den verlichtenden wech, zijn, een⁺ liefde tot verscheyden deughden, eene hope, ende begeerte om de selve te verkrijghen, eene versakinghe van alle aerdtsche dinghen, ende van sijnen eyghen wille, naer-volghinghe Christi, ende der Heyligen.

D'affectien vanden vereenighenden wech, zijn,⁺ de liefde Godts, danck-segginghe, ijver der sielen, verwonderinge, blijdschap, ende gheluck-biedinge van de volmaecktheden Godts, over-gheven sijns selfs, versuchten ende verlanghen tot de Fonteyne des levens, ende de hemelsche glorie, etc.

Bemerckt, datter ghemeynelijck maer seven oft⁺ acht voornaemste affectien gerekent worden. Diese zijn van verwonderinghe, van berou, mede-lijden, dancksegginge, hope, blijdschap, liefde, ende na-volginge. Den E. P. Alcantara, deylt de gheheele meditatie, in de dancksegghinghen, in het op-draghen sijns selfs, ende in het eyschen oft begeeren. Men kan hier in gheene sekere ordre volgen; maer men moet den H. Gheest volgen die ons sal leyden. Dit is altijt sekere, dat de volheyt van de wet, is de liefde, ende⁺ hier toe moet alle onse meditatie, ja selve onse ghedachten, woorden ende wercken ghestiert worden.

Bemerckt hier-en-boven, dat op dese dry wegen passen de weken van de oeffeningen van den H. P. Ignatius: want d'eerste weke dient tot den suyverenden wech, ende hare affectien; de tweede ende derde weke dient tot den verlichtenden wech; de vierde weke komet over een met den vereenigenden wech.

Ende al is't by al-dien dat dese meditatien ende affectien op elcken wech ende weke passen; ende dat in de selve meditatie gevoeght konnen worden verscheyden affectien van dese wegen: Nochtans moet den ghenen, die hem begeeft om te mediteren in de eerste weke, oft in den suyverenden wech voor al besorgen, dat hy in sy-selven leet-wesen van sijne sonden verwecke; in de tweede ende derde, eene naer-volginghe, welcke affectie eygentlijck den verlichtenden wech toe-komt, in de vierde weke, oft in den vereenighenden wech, moet hy de liefde voor oogen

+ D'affectien van den verlichtenden wech.

+ D'affectien van den vereenighenden wech.

+ Hoe veel affectien datter zijn.

+ Rom. 13.

[p. 466]

⁺hebben. Maer, ghelijckerwijs nu gheseydt is, dese affectien worden meestendeel in de selve meditatie onder een gemengelt, ghelijck dat gheschieden kan: Soo dat den genen die mediteert, Ten eersten van de deughdt, de welcke hem voor oogen gestelt wort, droevich zy, dat hy die tot nu toe soo qualijck beoeffent heeft: Ten tweeden, dat hy hier naer sy-selven verwecke, om die te bearbeyden naer het exempel van Christus onsen Salich-maker: Ten derden, dat hy hem daer toe beweghe door d'affectie van liefde, ende van danckbaerheydt.

Van dese maniere van mediteren, schrijft in't breet Andreas Capella, in de voor-redene van sijne meditatien, al is't dat hy in elck Euangelie dry meditatien maeckt, naer den eysch van de dry wegen. Maer⁺ den H. Bonaventura in een boecxken, 't welck hy noemt, Een kleyn goet, spreeckt in 't breedt hier af in deser voeghen, segghende: Hier uyt blijckt klarelijck ghenoech, hoe dat men tot de wijsheydt van de H. Schrifture kan gheraken, mediterende te weten, achter-volghende den suyverenden, verlichtenden, ende vol-maeckten wech. Ende niet alleen het in-houdt⁺ van de H. Schrifture, maer oock alle onse meditatie behoort hier toe te strecken. Want alle meditatie van een wijs mensch, is, oft aen-gaende menschelijcke wercken, over-denckende te weten, wat dat den mensch ghedaen heeft, ende wat hy behoort te doen,⁺ oft wat hem beweegt, om iet te doen oft t' aenveerden, oft aen-gaende de Goddelijcke wercken, overleggende, hoe veel dat Godt den mensche belast ende bevolen heeft, dat hy alle dingen om den mensch gedaen heeft, hoe veel dat hy uyt den hemel komende, verlaten heeft, ende hoe groote saken dat hy belooft heeft, ende hier in zijn besloten de wercken van de scheppinghe, verlossinghe, ende dat hy ons sijne glorie mede ghedeylt heeft; oft aen-gaende de beginselen van dese twee, de welcke zijn te weten Godt, en de siele, hoe dat dese twee op malckanderen moeten passen. Ende hier in moet alle onse meditatie rusten,⁺ want het is het eynde van alle kennisse, ende uyt-werckinge, ende is d'oprechte wijsheydt, waer in de waerachtige wetenschap gelegen is door de ervarentheyt. Ende in soodanige meditatie, moet onse siele

+ De affectien worden oock in de selve meditatie gemenghelt.

+ Bonavent.

+ De meditatie der wijsen is van het gene dat ons te doen staet.

+ Oft aengaende de Goddelijcke wercken.

+ De siele moet in de meditatie aendachtich wesen.

[p. 467]

gheheel aendachtich wesen, met alle hare krachten, te weten, naer het uyt-wijsen van de rechte redene, naer het getuygen onses gemoets, ende met geheel onsen wille. Want in sulcken meditatie de redene al vraghende stelt haer iet voor, daer naer de conscientie oordeelende geeft hier op een vonnisse, alsdan het vroegen des herten over-tuyght den mensch, ende ten eynde, den wille iet verkiesende maect een vol-komen besluyt, van al het voor-gaende, volgende het Christelijck uyt-wijsen der redene. Als by exempel:⁺ Soo iemant wilt mediteren eenige pointen die dienen om de siele te suyveren van sonden, soo moet de redene ten eersten onder-soecken, wat verdient heeft sulcken mensch, die geschonden heeft den tempel Godts? Ten tweeden, de conscientie antwoort hier op, dat sulcken persoon moet verdoemt zijn, oft gesuyvert worden door tranen van penitentie: Ten derden, het vroegen des herten oordeelt by hem selver aldus: Ghy zijt den genen die Godts tempel hebt geschonden: Ergo soo moet ghy eeuwelijcken zijn verdoemt, oft hier gekastijdt worden door penitentie. Ten vierden, soo kiest den wille, datse niet en begeert verdoemt te worden, ende aenveerdt vrijwillichlijck de wapenen der penitentien. Ende volgende dese maniere, kan men oock in de andere weghen voorts-gaen. Den H. Bonaventura voeght hier nader-hant by, hoe datmen door het Ghebedt geraect tot de waerachtige wijsheyt. Na dat wy bewesen hebben, seght hy hoe dat men tot de waerachtighe wijsheydt gheraeckt door lesen, mediteren, etc. moeten wy bemercken, hoe dat wy daer toe komen, door bidden. Ende wy moeten weten, dat in het Gebedt, dry trappen oft deelen ghevonden worden, die het⁺ selve vol-maken: van den welcken den eersten is, beklach van onse allende: den tweeden, bermherticheyt versoecken, ende den derden opperste eere bewijsen. Dese opperste eere ene konnen wy Gode al-machtich niet bewijsen, 't en zy sake, dat wy gratie van hem verwerven. Ende wy en konnen de bermherticheyt Godts om ons sijne gratie mede de deylen, niet bekomen, 't en zy dat wy onse allende beweenen, ende hem dese te kennen gheven. Want alle vol-maeckt Ghebedt, moet dese dry deelen in hem besluyten:

+ Practijcke der meditatie

+ Drij deelen des Gebedts.

[p. 468]

door dien dat het een deel sonder d'ander niet ghenoechsaem en is. Het beweenen is, aen-gaende alderley allenden, 't zy om vergevenisse van eenighe schuldt te verkrijghen, 't zy door't verliesen van de gratie, oft 't zy door het uyt-stellen der glorie; daer-en-boven⁺ dese dry dingen moeten oock in haer ghevonden worden, te weten: Weedom, schaemte ende vreese. Weedom, ter oorsake van de schade die wy door de sonde gheleden hebben: de schaemte, ten opsichte van het ongelijck dat wy Godt aen ghedaen hebben: vreese, overmits het perijckel ende de misdaet. Want uyt de gedachtenisse van het gene dat geleden is, spruyt den weedom, als iemandt indachtich is, wat hy achter-gelaten heeft, te weten, het gene dat hem van rechts wegen bevolen was: wat hy bedreven heeft, te weten de sonden die hem verboden waren; wat hy verloren heeft, te weten de gratie van een Christen leven. Wt het verstant van het gene dat tegenwoordich is, spruyt eene schaemte, als hy over-leydt dat hy geheel achter-gegaen is, die nu behoorde op het hoochste gekomen te zijn: ende hier-en-boven hoedanich dat hy is, leelijck ende mismaeckt, dienaer Godts eygen beeldt geschapen was: wat dat hy is, te weten eene slave, die vrij was. Wt het voor-sien van toe-komende dingen, spruyt eene vreese, als hy over-denckt waer henen dat hy gaet, dat hy loopt in den af-gront van der hellen: wat hem sal ontmoeten, het scherp ende strangh oordeel, het welck hy niet en kan ontgaen, het welck nochtans rechtveerdich is: wat hy hier door behaelt den loon van de eeuwige doodt. Ende als wy bidden om bermherticheydt van eenige gratie te verkrijgen, soo moet dat geschieden⁺ met eene over-vloedicheydt van den H. Gheest, die voor ons selve begheert met onsprekelijcke suchtinghen, met een betrouwende hope, die ons komt van onsen Salich-maker, die voor ons alle gestorven is;⁺ met eene neersticheydt om hulpe te versoecken van alle Godts lieve Heyligen. Ende als dese dry saken t'samen malckanderen ontmoeten, soo begeertmen krachtelijck Godts bermherticheyt. De overvloedicheydt⁺ der begheerten krijghtmen van den H. Geest, want door hem zijn wy van den Vader in den Sone eeuwelijck verkosen: door hem zijn wy in 't

+ In het Ghebedt moet ghevonden worden
1. Weedom.
2. Schaemte.
3. Vreese.

+ Rom. 8.

+ Hoe men krachtelijck de bermherticheydt Godts moet begheeren.

+ 1. Met overvloedicheydt der begeerten.

[p. 469]

doopsel gheestelijck herboren: ende door den selven H. Gheest, zijn wy ten laetsten eendrachtelijck vergadert in de kercke. Wy hebben eene betrouwende⁺ hope van Christus onsen Heere, want hy heeft sy-selven voor ons op der aerden aen de galge des cruys op-ghedraghen, hy wordt oock voor ons gheoffert van onse moeder de H. Kercke in het H. Sacrament des autaers, tot sijnder gedachtenisse, ende ten laetsten, overmidts dat hy hem vertoont voor sijnen hemelschen Vader, oock nu in glorie zijnde voor ons.

Wy worden verweckt om neerstelijck de hulpe der⁺ Heyligen te aen-roepen, door bescherminghe ende den dienst die ons de heylige Engelen doen, ten opsichte van de Ghebedekens die de Heylighen voor ons storten, ende de verdiensten van de rechtveerdige die noch op de werelt zijn strijdende. Den oppersten dienst, dien wy Godt bewijsen, uyt wat gratie dat hy komt, vereyscht drij saken. Want ten eersten moet ons herte neder-gebogen wesen tot eene eer-biedinghe ende aen-biddinghe om de gratie te verkrijgen die wy versoecken. Ten tweeden, moet het verbreyt worden tot goedtgunsticheydt ende dancksegginghe. Ten derden, moet het verheven worden tot een behaghen, ende eene vriendelijcke t'samen-sprekinge, gelijck eenen bruydegom met sijn bruydt, 't welck ons den H. Gheest leert in 't boeck der Sanghen. Waer in eene wonderlijcke vreughdt ende blijdschap te vinden is, is't by al-dien dat men hier in gheschicktelijck voordts-gae: soo dat den mensch oock op getrocken worde, ende doet de siele seggen: Het is goedt dat wy hier zijn. Ende hier moet ons⁺ Ghebedt vol-eynden, noch wy en moeten niet ophouden, tot dat wy in-gaen in de plaetse des wonderlijcken⁺ tabernakels, tot den huyse Godts: al-waer in de stemme des verheugens, is dat geluyt des genes die blijdelijck etende is. Ende op dat ghy soudt mogen gebogen zijn, tot eer-biedinge, verwondert u van de ongemeten Godlijcke Majesteyt, ende aensiet uwe onweerdicheyt. Op dat u herte verbreydt soude mogen worden tot goet-gunsticheyt, bemerct de goetheyt Godts, ende besiet uwe snootheyt. Op dat ghy verheven mooght worden, tot een behagen, over-leght de Goddelijcke liefde, ende aen-merckt

+ 2. Met een betrouwende hope.

+ 3. Met neerstelijck de hulpe der Heylighen te aen-roepen.

+ Marc. 9.

+ Psal. 41.

[p. 470]

uwe flauwicheydt: soo sult ghy door dit bemercken moghen op-ghetrocken worden in den gheest.

Den E. P. Arias, in het boecxken dat hy gemaect heeft van de manier van mediteren, vermaent desgelijcken dat wy d'affectie van de liefde Godts moeten verwecken, naer dat wy ons in eenige deught, ende d'andere affectien geoeffent sullen hebben, ende dat⁺ door het bemercken van eenighe Goddelijcke volmaecktheden. Ende op dat dit klaerlijck blijcke, bemerckt, dat de meditatie besonderlijck in-ghestelt wordt, om ons leven te beteren, ende datmen oversulcks daer in eenighe deughdt moet aen-mercken, ende tot de selve ons verwecken: ende dit niet luyelijck, maer acht slaende op sy-selven, ende bemerckende hoe tragelijck dat wy de selve tot noch toe geoeffent hebben. Ende aldus doende oeffent-men hem in de affectien van de eerste weke, ende in den suyverenden wech. Ende men neemt naderhant voor hem, de selve naer het exempel van onsen Salich-maker, ende der Heyligen te oeffenen, 't welck eene affectie is van naer-volginge, die past op de tweede ende derde weke, ende op het verlichtende leven. Daer naer verwect haer de siele, door de liefde ende wel-daden Godts, het welck aen-gaet de vierde weke, ende het vereenigende leven. Soo dat men hem in de eerste weke, alsmen sy-selven voor ooghen stelt de sonde daer men in gevallen is, oft de deught de welcke men veronachtsaemt heeft, tot leet-wesen begeeft; Ten tweeden, tot d'affectie van naer-volginge; Ten derden, tot de liefde. In de tweede weke, wordt ons ten eersten voor oogen gheselt de naer-volginghe van eenich goet exempel; Ten tweeden, een leet-wesen ende schaemte dat wy het selve veronachtsaemt hebben; de welcke affectie oock vermeerdert wort door het over-leggen van Godts wel-daden: Ten laetsten wort men ontsteken tot de liefde Godts. Is't sake dat de materie van onse meditatie is, eenighe volmaecktheyt, oft weldaet van Godt al-machtich: Soo behoort de meditatie, ten eersten ghevoeght te worden tot de liefde Godts, waer naer volght een leet-wesen, dat wy de gheboden van onsen alder-liefsten Heere over-treden hebben: Ten laetsten, nemen wy voor ons onsen Heere naer te volgen. Ick

+ Hoe men in de meditatie de affectie der deughden moet verwecken.

[p. 471]

hebbe in't ghemeyn gheseydt, dat men in de meditatie de deughdt die men verweckt heeft, tot sy-selven moet voeghen, maer men moet hem boven al begheven tot de oeffeninghe van gheloove, hope, ende liefde: het welck seer licht om doen is. Want wy moeten gelooven, ende ons vastelijck laten voorstaen, dat alle dingen, ghelijck voor ons alleen, uyt eene oneyndelijcke liefde van Godt geschapen zijn, ende 't selve oock verstaen van het gene dat onsen Salich-maker voor ons gheseydt ende ghedaen heeft, het welck onse affectie wonderlijcken ontsteeckt: Ende aldus doende, oeffenen wy ons geloove, ende maken het selve levendich; dat ons sonderlingh aen-prijst den E. P. Puente §. 6. van sijne Inleydinghe; ende Bartholomeus Salutius, in het Hofken der Ghebeden: want als wy bemercken dat het om onsen t'wille gedaen is, soo wordt men lichtelijck onsteken tot eene hope, ende begeerte om hem naer te volghen, ende ten laetsten de liefde; al is 't dat dese meer door eene vrijwillige liefde van Godt, ende van Christus onsen Salich-maker in ons verweckt wordt. is't by al-dien dat de meditatie aldus ghevoeght wort tot eenighe Goddelijcke, oft Sedelijcke deughdt te oeffenen, ende aldus den wille voor-ghestelt wort, soo datse van de selve bemindt wordt, ende de sonde verfoeyt, soo verfoeyt, soo salse altijdt nut ende profijtich wesen.

Is 't sake dat de materie van de meditatie, anders⁺ niet en is, dan eene sententie; soo moetmen nochtans de deughdt, die daer in gherecommandeert wordt met alle hare behoorlijcke omstanden bemercken, te weten, wie, waer, om wat redene, in wat maniere, wanneer dat Christus de selve, oft den H. Geest voor d'Apostelen, oft Propheten heeft uyt-gesproken. Is't datter eenighe sonde in de materie berispt wort, ende dat de selve, oft de deught die dese tegen is voor de materie van de meditatie ghekosen wordt, als-dan moet men de sonden ende de deughdt bemercken, ende de gheleghentheydt om de deughdt te beoeffenen, gelijck ons voor oogen gestelt wort in het beeldt van de deughdt, ende de sonde te weghen. Maer als-men wil contempleren van eenige creature, behalven de Goddelijcke volmaecktheden die in de selve uyt-schijnen, soo sult ghy daer lichtelijck

+ Hoe datmen op eenighe sententie mediteren sal.

[p. 472]

eenighe onderwijsinghe, te weten, eenighe deught uyt-trecken. (Gelijck onsen Salich-maker sijne discipelen heeft leeren betrouwen, uyt het aenschouwen⁺ van de vogelen des lochts ende de lelien des velts:) ende leet-wesen in u verwecken, dat ghy niet neerstelijck uyt-ghedruckt en hebt in u leven de deughdt in de materie van de voor-ghestelde meditatie. Ende⁺ aldus sal gheschieden het ghene dat den H. Augustinus seght; de meditatie brenght voordts wetenschap, de wetenschap berou ende leet-wesen, het leet-wesen devotie, ende de devotie vol-maect het gebedt.

⁺Wt het gene dat tot noch toe gheseyt is, blijckt, dat een-ieghelijck hem kan oeffenen in de selve meditatie in de dry weghen, oft hare affectien. Maer door dien dat het dick-wijls lastich valt, in de selve langh te volherden, soo bemerckt dry saken, die u grootelijcks hier in sullen helpen.

⁺Ten eersten, soetelijck, ende neerstelijck te letten op de omstanden van het exempel onses Salich-makers, oft van de deughdt. Want men moet hem wachten van sy-selven ghewelt te doen, ghemerckt dat de siele meer beweeght wordt, door een soet ende een innich bewerken ende over-leggen van de omstanden der deughdt, dan door ghewelt, ende het her-halen van eenighe proposten, ende wercken.

⁺Ten tweeden, te hebben eenige sekere bemerckinghen, ende als ghemeyne plaetsen, waer door ghy u Ghebedt soudt mogen vruchtbaer ende profijtich⁺ maken, gelijck Guilielmus Parisiensis spreeckt in sijne Goddelijcke Rhetorijcke, alwaer hy de manier van mediteren beschrijft. Soodanighe plaetsen stelt ons den H. Vincentius voor ooghen in een⁺ tractaet dat hy ghemaeckt heeft, van het gheestelijck leven, ende eenige andere. Ende het schijnt dat alle meditatie is ghelijck eene maniere van sy-selven te beraden: want het eynde van den genen die mediteert, moet wesen, hem-selven te verwecken tot Godtvruchtighe affectien, sijn herte ende sijn ghemoet slap, traech, ende twijfelachtich zijnde, te ontsteken tot den lof van Godt al-machtich, tot de voor-ghestelde deughdt, ende om hem wel te beraden. Het welck door dese naer-volghende Capittelen lichtelijck sal konnen gheschieden.

+ Matth. 6.

+ August l. de spiritu & anima cap. 70.

+ Het gene dat kan dienen, om in de meditatie ende in de affectie te volherden.

+ 1. D' omstanden.

+ 2. Ghemeyne plaetsen.

+ Guilielm. Paris. in Rhetor. div.

+ Vinc. tract. de vit. Spirit.

[p. 473]

Want naer dat iemandt in eenich mysterie, oft⁺ eenige volmaecktheydt van Godt, oft eenige creature, waer op dat hy heeft beginnen te letten, eenighe deughdt bemerckt sal hebben, die hy geerne in sijne siele soude willen planten; die moet voorts leetwesen verwecken, dat hy de selve tot noch toe, niet vervolght en heeft, ende voor hem nemen dese te volghen; maer aen-ghesien dat hy dit niet en vermach, sonder Godts gratie, moet hem oeffenen in⁺ Godts teghen-woordicheydt, in ootmoedicheyt, mistrouwen sijns selfs, ende betrouwen op Godt.

Daer naer op dat hy sijnen wille ontsteke, sijn⁺ eynde voor ooghen stellende, dat hy ten eersten bemercke, wat gemack dat hem komt uyt de deught, ende wat ongemack, hier-en-tegen uyt de sonde, ende⁺ wat gheleghentheden dat hy van dese twee heeft.

Ten ij. is't dat hy voorder begheert te gaen, dat hy⁺ over dencke, wat dat hy soude willen raden aen sijnen vriendt, die raedt van hem soude begeeren om dese deughdt te moghen beoeffenen, ende door wat gelijckenisse dat hy hem die sonde aen-prijsen, ende dat hy het selve voor hem selver neme te doen.

Ten iij. dat hy over-legge wat dat hy soude willen⁺ gedaen hebben in de ure sijns doodts; Ten iiij.⁺ hoe dat hy soude wenschen, in den dach des oordeels, dese deught geoeffent te hebben. Ten v. wat hy soude⁺ wenschen ghedaen te hebben in alle eeuwicheyt.

Ten vj. dat de Heyligen ons in dese deught voor-ghegaen⁺zijn, door haer exempel, ende wat ghevoelen dat sy daer af ghehadt hebben, door schriften achter-ghelaten. Insghelijcks wat hier af geseydt hebben de Philosophen, ende wijse mannen.

Ten vij. men mach dencken, wat eenen vrede, vrijdom,⁺ ende glorie dat hy geniet, die dese deught onder-houdt; ende hier-en-teghen, hoe ongherust, ende onge-eert dat desen blijft, die de sonde onder-worpen is.

Ten viij. dat hy sy-selven onder-vraghe, wat het⁺ doch is, dat hem verweckt, om de sonde voor de deught te stellen; ende hy sal bevinden, dat het anders niet en is, dan eene snoode, verganckelijcke ende onversadelijcke wel-luste. Dat hy dan eenen kloecken moet scheppe met den verloren sone, ende segghe: Ick sal door de deughdt gaen tot de fon-

+ Men [moet] de deucht bemerck[en] ende verw[ecken].

+ Men moet hem oeffenen in 't mistrouwen sijns selfs.

+ Hoe dat den wille verweckt moet worden.

+ Bemerckt 1. het eynde van uwe scheppinghe, ende hoe grootelijcks dat de deucht hier toe helpt.

+ 2. Wat ghy uwen vrient soudt raden, ende door wat gelijckenisse.

+ Wat hy soude wenschen in de ure des doots.

+ 4. In 't oordeel.

+ 5. Inder eeuwicheydt.

+ 6. D'exempelen der Heylighen.

+ 7. Overleght dan vrede die de deughdt vergheselschapt.

+ 8. Eene oprechte blijdschap van de selve.

[p. 474]

teyne van alle goedt, ende sal water scheppen met blijdschap uyt des Salich-makers fonteynen ende ick sal versaedt worden; lieven dan uyt den stinckenden poel van dese werelt, met grooten arbeydt soecken door de sonden mijnen dorst te blusschen.

⁺Ten negensten, men moet uyt het leven van Christus onsen Salich-maker exempel trecken van de deught de welcke ons voor gestelt is, ende uyt eenige sententie der heyligher Schrifture, de welcke altijdt in grooter weerden ghehouden moet worden; liever dan uyt den stinckenden poel van dese werelt, met grooten arbeydt soecken door de sonden mijnen dorst te blusschen.

⁺Ten negensten, men moet uyt het leven van Christus onsen Salich-maker exempel trecken van de deught de welcke ons voor gestelt is, ende uyt eenige sententie der heyligher Schrifture, de welcke altijdt in grooter weerden ghehouden moet worden.

⁺Ten x. dat hy over-legghe de wel-daden Godts, waer door hy bekent, dat hy ten minsten uyt dancbaerheyt verbonden is, om de deught t' omhelsen.

⁺Ten xj. dat hy by sy-selven aldus sluyte: Niemant en kan twee Heeren dienen; oft men moet door de sonde aen den duyvel, oft door de deught, Godt almachtich dienen: maer het is veel beter, Godt te dienen, die het opperste, ende alder-volmaeckste goed is, dan onsen gesworen vijant. Dat hy dan voor hem neme, het selve, uyt eene oprecht liefde te doen, geholpen zijnde door sijne Goddelijcke gratie.

⁺Ten xij. soo moet hy dese deught die hy in de materie bemerckt heeft ootmoedelijc van Godt begeeren, ja smeecken om die te verkrijgen door het lijden van onsen Salich-maker, door het tusschen-spreken van de HH. ende dat hy niet alleen om dese deught en bidde, maer oock om d'andere sonder eenige twijfelachticheyt, ende met een sonderlingh betrouwen.

⁺Ten laetsten, de liefde indachtich zijnde, dat hy Godt bidde, daer hy voor gehouden is te bidden.

⁺Als de meditatie vol-eynt is, soo moet hy ten eersten Godt dancken dat de selve wel vol-bracht is, ende voor alle andere ontfangen weldaden, ende den Heere op-dragen sy-selven ende al wat hem aen-gaet. Ten⁺ 2. over-legghen hoe dat hy dien dach met de hulpe Godts, ende door de meditatie die hy gedaen heeft, sijne onvolmaecktheden, ende sonden sal mogen vlieden.⁺ Ten 3. moet hy voor-sien wat hem dien dacht te doen staet, ende in welcker voegen, hy het selve in de teghen-woordicheyt Godts, Godt-vruchtelijck sal komen aen-leggen. Ten 4. wat hem soude moghen⁺ ont-moeten, dat hem tegen soude mogen zijn, waer toe hy hem ghereedt ende veerdich sal maken.

+ 9. Verweckt u selven, door het exempel Christi, ende sijne leeringe.

+ 9. Verweckt u selven, door het exempel Christi, ende sijne leeringe.

+ 10. Ooc door veel weldaden Godts.

+ 11. Neemt voor u liever Godt te dienen door de deught. N. van den duyvel door de sonde

+ 12. Voeght hier by uwe begeerten, ooc met smeecken, soo voor u als voor andere.

+ Wat-men moet doen, na de meditatie.

+ 1. Danckt Godt.

+ 2. Vernieuwt uwe propoosten.

+ 3. Stiert het ghene dat u te doen staet, tot Godt.

+ 4. Maeckt u ghereedt tot teghenheydt.

[p. 475]

Bemerckt, dat hier in geender manieren geleert⁺ en wort, dese maniere te ghebruycken, om alle dese middelen in eene meditatie te over-loopen, maer datmen al-daer behoort op te houden, al-waer men de devotie gevonden sal hebben, daer men naer ghesocht heeft. Ende aen-gesien, dat het dick-wijls genoech is, om den wille te bewegen, neerstelijck, ende soetelijck, (gelijc boven geseyt is) te letten op de om-standen van eenich exempel van onsen Salich-maker, oft de nature van enige deught, sonder eenige andere hulpe; soo blijckt het dat wy dese middelen dan alleen moeten ghebruycken, als ons herte dorre ende drooch is.

Het derde, 't welck dient, om d'affectie sonder ophouden⁺ te vervolgen, is (gelijck verscheyden leeren) eene berispinghe sijns selfs, sy-selven aen-spreken, op-draghen, biddinghen, smeeckingen, verwonderinghen, verlangen ende wenschen naer de deught, oft versuchtingen: welcke niet anders en zijn, dan korte gebedekens, waer door de siele hare begeerten⁺ te kennen geeft, nademael dat de selve door de meditatie, oft door eene sonderlinghe gratie van den H. Gheest, hier toe verweckt is gheweest. De siele kan tot Godt versuchten uyt eene begheerte: Ten⁺ eersten, om de sonden uyt te roeyen; Ten tweeden, om de deughden in te planten; Ten derden, om onsen Salich-maker naer te volgen, ende mede-lijden met hem te hebben; Ten vierden, ende besonder, om Godt te beminnen, ende hem te ghenieten, met eene verwonderinghe ende blijdschap van sijne goedtheydt.

Ghy hebt dan drijderley manieren, waer door ghy⁺ in de selve deught te oeffenen, sult konnen vol-herden: want hier uyt spruyt sonderlingh het profijt van de meditatie, is't dat voor al, gelijck ick boven gewaerschouwt hebbe, de proopoosten ende voor-nemen van de deughden niet in't wildt gemaeckt en worden; maer ghelijck dick-wijls gheseydt sal worden, haerder gelegentheden in't besonder over-leyt worden, ten minsten in't laetste van de meditatie, ende dat hier door de siele gereet gemaeckt worde. Den⁺ H. Ignatius prijst oock besonderlijc het vernieuwende van het goet voor-nemen, 't welc klaerder bewesen sal worden met exempelen, ende door het gene, dat door de beeldekens in't besonder sal verklaert wor-

+ Men moet al het ghene dat voor-seyt is, op eene meditatie niet overloopen.

+ 3. Middelen om d' affectie te vervolgen.

+ Wat dat versuchtingen zijn

+ De fonteynen der selver.

+ Hoe dat men de propoosten moet maken, ende de gheleghentheden waer moet nemen.

+ Het is goet zijn voor-nemen te vernieuwen.

[p. 476]

⁺den. De welcke in dry deelen, gedeylt konnen worden; Ten eersten, het beeldt selve, ende zijnder deelen verklaringhe; daer naer de meditatie hier toe dienende, aen-gesien dat daer in selve begrepen wort;⁺ Ten laetsten, het ghebedt, 't welck zy, ghelijck de practijcke, ende de verweckselen van de meditatie begrijpende, ende te passe komende eenen-iegelijcken, van wat deughdt, dat hem ghelieve te mediteren. Want dit zijn, gelijck gemeyne middelen ende verweckselen tot de deughdt ende tot de volmaecktheyt, in een gebedt begrepen, ende zijn machtich om ons sonderlingh tot de deught te vervoorderen, by exempel, op dat de verduldicheyt in ons herte soude mogen wortelen. Neemt dan, datter iemant is, die in eenich mysterie de verduldicheyt, de welcke hem voor oogen ghestelt wort, naer-volgen wilt, ende dat hy begeert te proeven, oft sijnen wille slap, oft wel veerdich is, soo sal hier uyt hulpe ende bijstant vinden;⁺Ende is't by al-dien dat het iemant niet en lust te mediteren, soo sal hy konnen elcke ghebedt, welck in't generael tot de deught gevoeght wort, in't besonder tot de deughdt die hy sy-selven voor ooghen gestelt heeft, oft daer hy naer tracht, konnen voegen: gelijck dit naderhant claerlijcken sal blijcken als-men de oeffeninge te were sal stellen. By exempel, daer is iemant, die in de Geboorte onses Salich makers, het exempel van sijne diep-grondige ootmoedicheyt bemerckt heeft, ende hy soeckt het selde naer te volgen, maer hy en kan alle de hooft-pointen, door verstroytheyt van sinne niet over-leggen, want dit wort hier geleert, ende niet van de meditatien, oft ghebeden alleenlijck te over-lesen) wat sal desen doen? Het sal seer profijtich wesen, dat hy de deught, ende hare omstanden een weynich bemercke, gelijck de selve ons in het beelt voor-gestelt worden, ende dat ontrent den tijdt van eenen Miserere, oft twee, ende dat hy, daer naer het gebedt lese, 't welck naer de meditatie van het betrouwen op Godt, ende van het mistrouwen van sijn eygen selven ghestelt wort, maer dit allenghskens⁺ ende bedachtelijck. Ende dat hy nader-handt voorts-gae is't by al-dien dat het selve hem alsoo goet-dunckt. Want als hy de devotie gevonden sal hebben, die hy gesocht heeft, soo en moet hy gheen

+ Heer in zijn dry dinghen besonderlijck besloten.

+ Het ghebet is ghelijck de practijcke van de meditatie.

+ Als iemandt dorre is, kan de ghebeden passen op elcke deughdt.

+ Bemerckt dat men den gebeden bedachtelijck doet lesen.

[p. 477]

voorder moeyte doen, oft arbeyden: maer hy moet⁺ daer in rusten, volgende den H. Gheest, die ons hier in sal leyden. Dan gelijck ic geseyt hebbe, de vrucht sal alleenlijc veropenbaren, als-men tot de oeffeninge hem sal beginnen te begeven. Want wat souder soeter, oft lieffelijcker konnen ghevonden worden, voor eenen die hem de meditatie wilt begeven, voor eenen die hem tot de meditatie wilt begeven, ende tot het oeffenen der deught, dan in stilte des herten, ende des lichaems, desen beelden in't besonder t'aenschouwen? ende soo wel sijn herte, als sijne oogen hier door vermaken? Wat souder profijtelijcker oft nutter konnen gevonden worden, voor den genen die gy sy selven beraedt, tot wat stet van leven, dat hy hem wilt begeven, wat ampt dat hy begeert t'aenveerden, oft hy hem tot een volmaecter oeffeninge sal schicken, dan in eene heylige stilte, in sijn kamerken vertrocken zijnde, ende besonderlijc in 't secreet sijnder herten, dese voorgestelde saken te door-wandelen, ende met eenen den alderbesten wech der salicheyt te bespeuren.

Tot de practijcke, oft het gebruyck, van het gene⁺ dat tot noch toe geseyt is, soo is dit naer-volgende eene seer lichte ende behendige maniere te weten: naer dat gy de materie, oft het point der meditatie over-lesen sult hebben, maeckt by u selven dese questien; Ten eersten, wat staet my in dese materie te bemercken? Ten 2. wat moet ick wegen tot mijnen voort-ganck? Ten 3. wat affectien moet ick in my verwecken ende gevoelen, dese sake aldus over-leydt hebbende? Ten 4. in welcker voegen, ende wat manieren, ende wanneer sal ic dese leeringen, die my hier voor-gestelt worden te werc moeten stellen? Ten 5. hoe moet ick aldus beweeght zijnde met mijnen Godt spreken? Noch eene andere pracktijcke van mediteren, sal oock konnen wesen van den E. P. Borgias, die uyt alle dingen track eenige beschaemtheyt; Ten 2. danck-segghinge; Ten 3. eenighe begheerte; ghelijck betoont wordt, in sijn boecksken?

Soodanighe is oock de maniere, de welcke leert den E. P. Capella; te weten: Ten eersten, bemerckinghe: Ten tweeden, danck-segghinghe: Ten derden, beschaemte: Ten vierden, iet begheeren: Ten vijfden, dat men hem moet oeffenen in het op-draghen van sy-selven.

+ Het is een vermakelijcke, ende profijtelijcke sake de beelden t'aenschouwen soo om de deught te beminnen, als oock om sijn beraedt wel aen te stellen.

+ Bemerckt dese korte ende profijtelijcke practijcke om te mediteren.