Den wech des eeuwich levens

[p. 122]

Het VI. Capittel.
Van de Biechte, welck is het tweede deel van de Penitentie; ende ten eersten van de generale Biechte, ende de profijten der selver.

⁺HEt berou, en is nochtans niet ghenoech, maer wy moeten daer-en-boven den wech van den tweeden dach, dat is, het tweede deel der penitentie: op dat ghelijck wy metter herten gelooven tot de recht-veerdicheyt, dat alsoo met den monde onse belijdinghe gheschiede ter salicheydt. Wat beghint ghy hier te twijfelen, oft te vreesen? ghy zijt eenen mensch, ende 't ghene dat andere menschen gheschiet is, kan u oock gheschieden; dwalen vallen, ende on-wetende zijn. Seght dan met den⁺Propheet: Ick heb gheseydt, ick sal mijne on-rechtveerdicheden teghen my selven voor den Heer belijden;⁺ ende ghy hebt de boosheydt mijnder sonden vergeven. Dus en keert u herte niet tot de woorden der quaetheydt, om t' on-schuldighen de on-schulden in die sonden, noch en weest niet beschaemt uwe sonden⁺ te belijden. Want die sijne sonden verborght, die en sal niet voor-spoedich zijn; maer diese belijdt ende laet, die sal bermherticheyt verkrijghen.

Wilt hy dan uyter herten u bekeeren tot den Heere? siet hier is den wech; over-denckt alle uwe jaren in bitterheyt uwer herten, ende stelt u tot eene op-rechte ende waer-achtige generale biechte uwer sonden, 't en waer sake dat het uwen Biecht-vaders anders gheraden vonde. Noch en vreest niet eenige pijne ende moeyelijckheydt aen te nemen voor uwer siele salicheydt; maer weet voor-seker dat dese biechte, is 't sake dat ghy u wilt laten gheleyden, even licht is om doen, als aen sommighe, de ghene diese alle weken doen. Ghebruyckt hier toe de maniere van onder-soecken, die by verscheyden Autheurs geschreven staet, want 't en sal u niet swaerder vallen te segghen, ick heb den Heere duysendt-mael vergramt, als te segghen, honderdt-mael.

Al is't dat de generale biechte niet al-tijdt van noode en is dick-wijls isse nochtans nut, ende somwijlen oock noodt-sakelijck.

+ Naer het berouw moet de biechte volghen.

+ Psal. 31.

+ Psal. 140.

+ Eccles. 4.

[p. 123]

Sy is noodt-sakelijck als de voor leden biechten⁺ on-volmaect gheweest hebben, oft by ghebreck van geheelheyt, oft by faute van leet-wesen, oft dat den Biecht-vader gheene wettelijcke macht en hadde: want by sulcken gheval, soo soude dese moeten ghedaen worden.

Sy brenght oock menich-vuldighe profijten by,⁺ Al is't dat wy niet voor-sekert en zijn, dat de voorleden Biechte eenich gebreck gehadt hebben. Want sy brenght den mensch ten eersten, tot eene kennisse ende kleyn achten sijns selfs. Ten tweeden aen-gesien, dat hier in een kloeck werck van oot-moedichheyt ghelegen is, soo wordt Godt al-machtigh hier door oock verweckt, om den mensch eenighe bijsondere gratien ende gaven mede te deylen: gelijck wy sien ghebeuren aen den genen, die dese sorgh-vuldelijck doen, door het aen-nemen van een nieu leven, als die hare rekeninge van alle kanten nu effen gestelt hebben. Ende hier om wordt dit selve voor alle voor-gestelt den ghenen, die haer tot een Religieus leven begeven, omdat sy haer-selven soo veel te bequaemelijcker tot een nieu ende vol-maeckter leven souden moghen schicken. Ten derden, sy gheeft den mensch eene gherustheyt ende sekerheyt in't midden van alle twijfel-achtigheden; waer door 't dick-wijls ghebeurt, dat veel menschen door den H. Gheest ghedreven zijnde, de selve doen in de ure des doots. Bemerckt nochtans wel, dat de generale biechte alle menschen niet nut en is: Ten eersten en dientse⁺ niet den genen, die door groote vreese ende on-gherusticheden des herten gedreven worden: want voor soodanighe en is het gheene medecijne, maer veel meer een cruys ende een ghedurighe quellinghe; want sulcke menschen haer te vergheefs hier door soecken te vreden te stellen, aen-ghesien dat sy desen vrede door geenen anderen middel, dan door de gehoorsaemheyt alleen, ende een vast betrouwen vergheselschapt met eene op-rechte liefde Godts sullen verkrijghen. Want alsoo langh als sy in het overdencken van hare sonden, die niet anders dan duysternissen en zijn, besich zijn, wort haer-lieden verstandt meer ende meer verdonckert. Maer is't sake dat sy met betrouwen ende liefde tot Godt gaen, sy

+ Wanneer eene generale Biechte van noode is.

+ Verscheyden profijten komende uyt eene generale Biechte.

+ Voor wie eene generale Biechte profijtelijck is, oft niet.

[p. 124]

sullen hem vinden, ende van hem verlicht worden. Ten laetsten, is 't seker, dat ghy u eens moet gerust houden, ende dit sal ontwijfelijck veel beter geschieden⁺ door eens anders goedt-duncken, dan door u eyghen; waer af u gheseyt is: Die u hoort, die hoort my, daerom volght dese leeringhe. Daer-en-boven, het is onmogelijck dat eenen mensch sekerlijck kan gheraken tot het ghetal sijnder sonden: waer uyt volght, dat hy hier toe niet verbonden en is, maer dat het ghenoech is, dat het hier ghebruycke, eene sedelijcke oft menschelijcke neersticheyt ende sorchvuldicheydt, ghelijck als men placht te doen in eenighe sake, die men ernstelijck behert. Want het Sacrament der penitentie is in-ghestelt, niet tot eene pijninghe ende quellinghe, maer tot troost ende solaes. Ende dit wel verstaende, aengaende de voorleden sonden.

Nu aengaende de teghen-woordighe, als eenen mensch, die Godt uyter herten vreest, ende hem in gheender manieren en begheert te vergrammen, twijfelt, soo mach hy hem wel laten voorstaen, dat hy daer in niet vrij-willich geconsenteert en heeft. Want aengesien, dat hy soo rijpelijck ende vastelijck by sy selven gesloten heeft, Godt te dienen, soo en kan hy dit voor-nemen oft propoost soo lichtelijck niet breken, dan, t'eenemael contrarie doende, ende met eenen vol-komen wille: ende het waer goedt, dat hy hier toe van niet te sondighen Godt tot ghetuyghe name, ende sy selven in deser voeghen 's morghens wapende tegen dese benoutheden ende quellingen.

Ten tweeden de generale biechte, en is oock niet nuttich die oneerlijck gheleeft hebben, besonderlijck nochtans vrouw-persoonen, naer datse de selve eens ghedaen hebben. Want het over-dencken van ons voor-leden leven, ende veel meer het verhael, niet sonder perijckelen is; ende het is veel beter geraden het selve achter te laten, ende hem uyt-trecken tot het ghene dat voor de handt is, ende vervolghen te bekomen den prijs ende loon die ons belooft is. Het alder-beste ende sekerste is, hier in te volghen den raet van eenen wijsen Biecht-Vader, den welcken on-twijfelijck niet toe-laten en sal, dat soo-danighe menschen eene generale biechte sullen doen, die de

+ Luc. 10.

[p. 125]

selve eens van gheheel haer leven ghedaen hebben; 't en waer sake dat den noodt van het heylich Sacrament anders vereyschte: ende sal oock lichtelijck het bedroch des vijandts ontdecken, door het welck hy haer som-wijlen soeckt te brenghen tot haer voor leden sonden, van de welcke sy nu gheheelijck bevrijdt ende verlost waren, ende dat onder het decksel van Godts-diensticheydt ende Godtvruchticheydt.

Ghebedt voor de Biechte.

O Goedertieren Godt, die mijn herte ende nieren door-straelt, verleent my door het bloedt van uvven eenighen Sone, om vviens vville, ghy my niet vveygheren en kont, dat ick u mach verhalen ende over-dencken alle mijne jaren, ende misdaden met een rouvvich ende ghebroken herte, eer ick sterve, ende dat ghy uvve gramschap over my vvilt laten komen, in tijdts ende stonde. Dat mijne jonckheydt ghelijck den arendt nu vernieuvvt mach vvorden, op dat ick alsoo behagen mach uvve Goddelijcke ooghen, o alder-liefsten mijnder siele; ende niet uyt noodt, of, door eenighe ghevvoonte, maer door een oprecht herte, met een betrouvven van verghevenisse te vervverven, met eene volmaeckte liefde, mijnen sonden voor u, ende uvven Stadthouder mach belijden. VVant die sijne groote sonden verberght,⁺ en sal niet voor-spoedich zijn; maer diese belijdt ende laet, sal bermherticheydt verkrijghen. V is het al bekent; ende ghy aenschouvvt alle dinghen, over al; ende zijt ghereedt om te vergheven. VVeest ghedachtich, o Heere, dat ghy my ghelijck⁺slijck ghemaeckt, ende soo dickvvijls hermaeckt hebt; dat ghy metter vvaerheydt moocht segghen. VVat heb ick mijnen vvijngaerdt konnen doen, dat ick niet ghedaen en heb? VVant hoe⁺ menigherhande middelen hebt ghy my ghegheven, om te komen tot mijne salicheydt: hoe veel exempelen van deuchden hebt ghy my in u alder-heylichste leven, met uvven sueren arbeydt achter-ghelaten, die ick nochtans veronachtsaemt heb te volghen? hoe veel vervveckselen van liefde in u lijden ende doodt

+ Prov. 28.

+ Iob. 10.

+ Isai. 5.

[p. 126]

hebt ghy my uitghelaten? Ende, eylaes, ghy hebt vervvacht, dat ick goede ende smakelijcke druyven voorts-brenghen soude, ende siet het zijn vvilde druyven. Vader ick heb ghesondight, ende mijne sonden zijn vermenich-vuldight boven het ghetal van de sandekens der zee, die ick door lauvvicheydt ende slappicheydt mijnder siele by een vergadert heb; maer ick kome om van u ghevvasschen te vvorden, die daer zijt de fonteyne van het eeuvvich leven; tot u ben ick dorstich, ghelijck een hert tot de levendighe vvateren; ick kome om van u verlicht te vvorden, die mijn licht zijt; op dat ick u beminne, o eeuvvighe liefde gheneest my van mijne uyt-sinnicheydt, door de vvelcke, ick u, ende alle remedien ende middelen mijnder salicheyt versmaede: komt, o mijn licht, leydt my op den rechten vvech, o eeuvvighen Vader, maeckt my mijner sonden indachtich; o Sone Godts, geeft my dat ick de selve bekenne ende vvel vveghe; o H. Gheest, verleent my dat ick mijne vijanden, ende de doodt mach vervloecken ende van u, die mijn opperste goedt zijt, my niet en ver-vremde. Och oft mijn ghebedt mocht op-klimmen voor u aenschijn, ghelijck het vvieroock, ten minsten desen dach, den vvelcken mogelijck den laetsten sal vvesen van mijn leven! Ick heb ghesvvoren, ende een⁺ vast opset gemaeckt te bevvaren de oordeelen uvver recht-veerdicheydt. Ende al hebb' ick min goedt voor-nemen seer dickvvijls ghebroken by faute van leedt-vvesen, door mijne kranckheydt, nu neme ick u vastelijck voor my door uvve gratie (sonder de vvelcke ick niet en vermach ende over sulcks de selve van uvve Goddelijcke majesteyt hertelijcken versoecke, inder eeuvvicheyt niet af en vvijcken van uvve gheboden, ende die N. principaelste fonteynen ende oorsaken mijnder sonden met alle neersticheydt te vlieden. Dit op-set make ick in de teghen-vvoordicheydt van de H. maget Maria, ende alle Heyligen, de vvelcke ick al-te-samen tot ghetuyghen van dese mijne begheerte, ende als voorbidders aen-roepe, besondere mijne patroonen, staet my by, ende helpt my, o soeten Iesv, mijne eenighe hope. Amen.

+ Psalm. 118.

[p. 127]

Korte practijcke, oft maniere om sijne consciencie t onder-soecken.

DE manier van uwe consciencie t'onder soecken, sult ghy vinden in het Hant-boecksken van de Sodaliteyt, ende in den Lust-hof van P. Makeblijde. In 't kort, dient tot het onder soecken, te over-loopen de thien gheboden Godts, ende aenmercken hoe dat ghy teghen dese met ghedachten, woorden ende wercken hebt ghesondight, ende om de memorie te helpen, soo over-loopt uwe jaren, officien, bekommeringhen, de plaetsen daar ghy gheweest, ende de persoonen met de welcke ghy ghehandelt hebt; let oock wat quade gheneghentheyt ghy in u selven bevint; want ghy sult sien dat dese gemeynlijck den oorspronck is van alle onvolmaectheden: merckt oock wel, ende let dat ghy de ghedaente van de sonde, sonder nochtans eens anders sonden te verclaren, oft on-noodighe omleghentheden in de sonde van on-kuyscheydt, de sonde wel uyt-druckt ende het ghetal der selver ten besten ghy kont; (by exempel) hoe dickwijls in de weke, in de maendt, oft daghelijcks ghy zijt ghevallen; oft is 't dat ghy ghewoonte hebt van te sondigen, noch en kont het getal niet uyt-drucken, alsdan is genoech te seggen, hoe veel jaren dat ghy kostuyme hadt van quade eeden, etc. maer let principalijck na het onder-soeck, dat ghy een oprecht leedt-wesen in u verweckt, ende propoost van beteringhe, ende namentlijck van de occasie der sonden te schouwen, ende uwe quade passien, als wortelen van alle onvolmaectheden uyt te roeyen.

Oeffeninghe oft beraedt van hem oprechtlijck ende dick-vvijls te biechten.

DEn mensch. Een swaer jock isser gheleydt op alle⁺ de kinderen van Adam, van den daghe dat sy gheboren zijn, tot den dach dat sy in de aerde, onser aller moeder, begraven worden: Want Heere ick en weet niet hoe dat het komt dat sy van u aensicht vluchten, ende verborghen hun ende hunne sonden voor u, die in alle plaetsen aenschouwt de goede ende de quade. Maer wat doen wy ellendighe? wy

+ Eccl. 40.

[p. 128]

soecken de sonde te verborghen, dat is de wonde onser siele, om dat sy veranderen soude, om dat de sonde soude worden sondighende boven maten. Want wat is 't anders uyt te stellen de Biechte, dan de medecijne? Wat is 't anders de sonde te verborghen,⁺ dan de wonden bedecken, op dat sy verrotten souden, ende de lit-teeckenen voor het aenschijn onser onwetentheydt? Ick bidde u Heere gheneest de schadelijcke beschaemtheydt, met de welcke d'onbeschaemtheydt bedeckt wordt: gheneest d'ijdele begheerte van eere, door de welcke men d'eeuwighe schande behaelt. Helpt ons Godt onsen Salichmaker, op dat wy onse sonden waerachtelijck ende op-rechtelijck moghen biechten, ende ghy onser boosheden bermhertich wesen.

⁺Christus. Sone en schaemt niet voor uwer siele⁺ wel-vaert de waerheydt te segghen; want daer is eene beschaemtheydt aen-brenghende de sonde, ende eene beschaemtheydt aen-brenghende de glorie ende gratie. Over-leght wat profijt u sal toe komen van eene op-rechte ende dick wijls ghesproken biechte, ende wat u komen sal uyt een valsch, ende uyt een lanck uyt-stel. Indien ghy eene groote wonde, namentlijck eene doodelijcke ontfanghen hadt, en soudt ghy niet terstondt met groote neersticheydt eenen medecijn soecken, ende hem die ontdecken, dit is de sonde? In dien ghy fenijn hadt ghedroncken, soudt ghy vertoeven remedie te soecken, tot dat het binnenste uwes lichaems heel waer door loopen? In⁺ dien ghy vanden vijandt ghevanghen waer't, ende in uwe macht ware om gherantsoent te worden, soudt ghy uyt-stellen tot der tijdt dat ghy met veel boeyen, dat is, sonden, beswaert ende ghebonden waert, tot dat ghy eene lastighe slavernije langhen tijdt hadt gheleden? wie isser soo dwaes, die wilt in ballinckschap blijven, soo langen tijdt tot dat hy veel goederen verloren heeft, ende uyt-ghesloten is uyt een riick erf-goedt ende hooghe eere? Maer indien den mensche terstondt na den val hem oodtmoedelijck biechtede, hy soude van stonden af van 't fenijn ende slavernije ontslagen worden, ende weder om aen-gheschreven onder het ghetal mijnder kinderen, hem soude wederom toeghelaten worden

+ Seer onwijsselijck doet den genen die sijne sonden bedeckt oft uytstelt die te biechten.

+ Eccl. 4.

+ Beter is't hier voor den biecht-vader alleen eens beschaemt te wesen, dan in der eeuwichheyt voor alle menschen.

+ Berispelijck is den genen, die sorgh-vuldiger is voor het tijdelijck goedt ende leven, dan voor het eeuwich.

[p. 129]

daghelijcks met verdiensten sijne kroone te vermeerderen, ende deelachtich te zijn aller goederen. Die dit al veracht, ende uyt-stelt oft schaemt hem te biechten, hoe groot acht hy te zyn mijnen sone ende dienaer? hoe groot acht hy de salicheydt sijnder ziele, d'eeuwighe erf-goederen, ende (dat meest is) mijne gramschap oft goedt-gunsticheyt? Seght⁺ my, in dien iemandt beschuldicht waer van een stuck daer 't leven aen hinck, welcken wetende datter op de selve ure vele uyt hun bedde, na de plaetse des doodts, van sijne rechte ende slincke zijde worden gehaelt, ende dat hy oock over-gedragen is, ja dat de officiers ende beulen daer ontrent zijn, last versoeckende om hem te vangen; ende in dien desen sy-selven met een woort van de doot, van eene wreede straffinghe, van 't verlies van sijne goederen, van des Konincks gramschap, ick segghe met een woordt konde verlossen, belijdende sijn misdaedt aen eenen⁺ ghetrouwen vriendt, dien hy wiste seer secreet te wesen, ende 't selve nochtans versuymde te doen, en soudt ghy soodanighen niet segghen on-beradich ende uyt-sinnich te wesen? Aen-siet de haestighe doodt van veel menschen, de menich-vuldige vijanden vergadert om u te vermoorden, het ghetal der duyvelen meyne ick, die u omringhelen, ende u omgaen, soeckende wien sy souden moghen verslinden. Waer om en slaet ghy uwe salicheydt niet gade? waer om vertoeft ghy, die u selven ende soo grooten⁺ quale, met een woordt kondt ghenesen? Den hert gequetst wesende, loopt tot het kruydt dictamnus,⁺ de swaluwe soeckt het kruydt chelidonia ghenoemt, om hare blinde joncxkens siende te maken: ende een mensche door sijne sonde beschuldicht, heeft liever eenen ooghen-blick verborghen te blijven, ende in der eeuwicheydt verdoemt, dan van de straffinghe ontslaghen ende salich te wesen. O ellendighe, die meerder acht slaet op de schaemte dat op uwe salicheyt! die liever hebt eeuwelijck verloren te gaen, dan uwe sonde t' openbaren! Wat soudt ghy in dit stuck uwen vriendt raden, wat u-selven ?

Den mensch. Heere is sie dat het swaerder is de bedreven sonden te openbaren, dan te schouwen de

+ Die in 't biechten traech is, toont dat hy onachtsaem is in't stuck sijnder salicheydt.

+ De biecht is eenen licht en middel om onse siele te bewaren, ende noodtsakelijck, gemerct dat wy soo veel vijanden ende perijckelen onderworpen zijn.

+ 1. Pet. 5.

+ De onredelijcke creaturen leert ons de biechte ghebruycken.

[p. 130]

ghene die noch te doen staen, ende ick moet my verwonderen⁺ over onse uyt sinnicheydt. Ick ben stom⁺ gheworden, ende om dat ick 't goedt versweghen hebbe is mijne pijne vernieut. Voorwaer mijnen Godt, ick sal u mijne onrechtveerdicheyt belijden, ende ghy sult vergheven d'on-goddelijckheyt mijnder sonden, door uwe oneyndelijcke goedertierenheydt: want in dien ick swijghe, ick sal meer beschuldicht wesen; ende hoe ick langer vertoeve, hoe ick met meerder swaricheydt ghelijck-men van den eghel seght, baren sal de sonde die ick ontfanghen hebbe.

⁺Christus. Och met wat benautheden zijn sy bevanghen in de ure des doodts, die door hunne hooverdije, ende eene ijdele schaemte zijn weder houden gheweest van op-rechtelijck ende dickwijls te biechten! want hoe veel zijnder, die hun veel jaren valschelijck hebben ghebiecht, ende mijn bloedt met voeten ghetreden, ende souden als-dan willen eene op-rechte biechte spreken; maer konnen nauwelijcken in dese laetste ende benoude ure des doodts het fenijn der sonden uyt-spouwen. O wat droefheydt is't my om sien, dat dit Sacrament, 't welck ick tot troost hebbe in-ghestelt, wordt door de boosheydt en de ijdelheydt der menschen, in eene seer schadelijcke bederffenisse verkeert! wat hebbe ick saechter oft lichter konnen segghen, dan: Belijdt uwe sonde, ende sy sal u vergheven worden; biecht te voor eenen alleen, ende dat met een woordt, ende ghy sult daer van ontslaghen zijn, oock van alle de sonden des wereldts, in dien ghy die hadt ghedaen.

Den mensch. 'T is alsoo alder-goedertierensten Iesv, daer en kan gheene sake lichter zijn: maer eylaes! aen de bedorven nature en dunckt geene sake swaerder noch pijnelijcker te wesen.

Christus. Hoe soo heeft den mensch dan niet op eenen tijdt voor hem genomen sijnen sonde te biechten? in dien hy dat wilt doen op eenighen stonde,⁺ waer om stelt hy dat uyt van daghe tot dage, ghelijck ick gheseydt hebbe, tot dat het quaedt door het lanck vertoeven, meerder ende ergher, ende den vijant stercker wort? want de schaemte en mindert niet door het uyt-stellen, maer vermeerdert. Ende

+ Psal. 38.

+ Psal. 31.

+ Hoe schadelijck dat het is de biechte te vervalschen door ijdele schaemte.

+ Dwaesheydt der gener die uyt-stellen hun te biechten.

[p. 131]

wat groote oorsaecke is daer toch van soo groote schaemte?

Den mensch. Ick en kenne gheene andere, dan de dwase hooverdije der menschen, die vreesen ontslagen te worden door het vonnisse van eenen mensch, ende seer on-wijsselijck verkiesen liever voor de gheheele wereldt beschuldicht ende verdoemt te worden, dan hunne schuldt voor eenen te bekennen ende daer van vry te wesen. Wy hebben liever voor alle menschen beschaemt te wesen, dan voor eenen sondighen mensch alleen onse mis-daden te belijden, ende eene eerlijcke victorie over sy-selven te behalen. Wy hebben liever van u in der eeuwicheydt verworpen te wesen, dan dat onse wercken van eenen worm der aerden berispt souden worden.⁺ Wel aen Heere, uwe ooghen hebben onse on-volmaecktheydt ghesien, helpt ons, ende breeckt de banden onser sonden.

Christus. Wat sult ghy ellendich mensch doen in⁺ dien schroomelijcken dach, als ick sal openbaren de verholentheden der duysternissen, ende sal verlichten de raden der herten, ende alsser niet verborghen en sal zijn, dat niet veropenbaert en sal worden, ende datter niet gheseydt oft ghedaen is, oock in de meeste duysternissen, sal in't licht voor de gheheele wereldt blijcken? Hoe klaer-schijnelijck sal haer dan verthoonen mijne wet ende waer-achtighe sententie: Al die hem verheft sal vernedert⁺ worden, ende die hem vernedert sal verheven worden.

Den mensch. Vreese ende bevinghe zijn over my⁺ ghekomen, ende de duysternissen hebben my bedect: 't is schroomelijck in uwe handen te vallen, o almachtichsten Godt? 't is schroomelijck te overpeysen⁺ de beklaghinghe ende wee der ellendighe, welcke de onnutte schaemte sal verdoemen tot de eeuwighe tormenten: al-daer sal de boosheydt gheopenbaert ende ontdeckt worden, tot eene eeuwighe schande, de welcke waer't sake dat soo veel jonck-mans, soo veel dochters, soo veel mannen hadden in de biechte gheopent, de sonde soude hun tot eene eeuwighe glorie gheweest hebben. Wat sullen wy hier op segghen, o mijne siele?

+ Psal. 138.

+ In den dach des oordeels sullen alle verborgen saken vertoont worden. De hooveerdige vernedert, en de ootmoedighe verheven.

+ Luc. 14.

+ Psal. 54.

+ Heb. 10.

[p. 132]

Christus. Mijne heylige vrienden onder-wesen eer-tijdts de hunne alsoo, dat eenen moninck soude verklaren, hoe veel stappen hy wandelde, in dien 't⁺ doenlijck ware; sy en keerden hun herte niet af tot⁺ woorden der boosheydt, om te ontschuldighen de onstschulden in de sonden; maer sy wiesschen hunne sonde af met dicwijls ende oodtmoedelijck te biechten: Hier door genietteden sy soo grooten vrede ende in-wendighe blijdschap; daer de sondaren gheduerichlijck ghepijnicht worden van den beul hunder conscientie, ende soo veel te wreeder, hoe 't selve heymelijcker gheschiedt: sy broeyen het serpent in hunnen boesem, ende het vernielende vier. Dunckt u dan dat de biechte lanck uyt-ghestelt dient te wesen, op dat de straffe dies te langher, de verghiffenisse te swaerder, ende d'inwendich knagen, oock in 't midden der wel-lusten, te on-verdraghelijcker soude wesen? Want (soo mijnen Propheet seght) de⁺boosheydt van Ephraim is t'samen ghebonden, sijne sonde verborghen, de pijnen van eender barender vrouwe sullen hem over-komen. Siet ontdeckt die aen eenen met een woordt, ende den vrede met de stilheydt des ghemoets, daer ghy naer verlanghde, sal u weder-om toe-komen, ende alle goedt met haer. Noch sy en openbaerden niet alleenlijck opentlijck ende op-rechtelijck hunne weghen in 't Sacrament der Biechten, maer sy gaven oock een ghemeyn⁺ ende klaer teecken, ende openbare kennisse⁺ der duyvelscher ghedachten, in dien sy beschaemt waren die aen den Ouderlinck oft oversten te openbaren: als-dan waren sy gherust ende sonder sorge als sy hem gheheel bekent waren, want sy wisten als dan dat den Oudt-vader niet en soude toe-laten, dat hun meerderen last soude op-gheleydt worden, als sy souden konnen draghen; want sy die hunne kracht hadden verklaert, en vreesden niet, maer⁺ wenschten veracht te worden. Ende bemerckt dat⁺ dit mijne in-stellinge ende Goddelijck voor-nemen seer seker is, dat den ghenen die hem vernedert; sal verheven worden. Daer om en verliesen soodanighe noyt hunnen goeden naem, maer vermeerderen dien eer, want mijn woordt en kan niet missen ende is onbedrieghelijck, ende mijne oordeelen blijven

+ Psal. 140.

+ De Godt-vruchtighe door de biechte, ghenieten vrede des herten, ende de sondaren worden gheduerichlijck ghepijnicht door den beul hunder conscientie.

+ Oseae 13.

+ Cass. libr. 4.

+ Instit. c. 4.

+ Matth. 23.

+ Die hem in de biechte veroodtmoedicht, wordt daer naer van Godt verheven.

[p. 133]

in der eeuwicheydt: Want soo ick gheseydt hebbe, van der eeuwicheydt af hebbe ick ghestelt ende gheordineert: Dat alle de ghene die hem vernedert, sal⁺ verheven worden; ende alle de ghene die met 't verswijghen sijnder sonden hem pooght te verheffen, sal eer-loos bedwonghen worden door eene te spade penitentie oft leedt-wesen, het vier door den roock, en de de wonde door den stanck te ontdecken ende t' openbaren.

Den mensch. O goeden Iesv! hoedanighe profijten bemercke ick? met hoe veel goederen, met hoe veel beloften noodt ghy ons, om die leelijcke ende schadelijcke gheveynstheydt te verwinnen, om dat onse sielen dickwijls in u dier-baer bloedt ghewasschen, ende onse wonden souden ghenesen worden, om dat wy tot u wederom souden keeren, om dat wy suyver van herten souden zijn, om dat wy ten laetsten tot u souden komen, dat wy u sonden aen-schouwen, regnerende met den Vader ende den H. Gheest in der eeuwicheydt der eeuwicheden.

+ Matth. 23.

Ghebedt om hem vvel te biechten.

O Eeuvvighe vvaerheydt, mijnen Godt, die onder-soeckt⁺ de herten ende nieren, ick sal u mijne sonde belijden ende niet verborghen: vvant in dien ick in den hemel op-klimme, ghy zijt daer; ende in dien ick neder-dale in der hellen, ghy zijt daer teghen-vvoordich. Ghy vveet alle dinghen eer die geschieden, ende ghy en kondt de sonde niet aen-sien. Ick sal dan teghen⁺ my selven mijne onrechtveerdicheydt belijden, ende ghy sult vergheven de boosheydt mijnder sonde: Ick sal die belijden voor eenen mensch, als voor u mijnen Godt, ende ick vveet vvel dat ghy door uvve goedertierenheydt, sijne tonghe ende mijne vveghen⁺ sult stieren. Vvve vvaerheydt sal my met eenen schilt omringhelen, ende ick en sal niet vreesen van de nacht-vreese, maer u oordeel, ô eeuvvighe VVaerheydt! in't vvelck de raden der herten sullen vvorden verklaert, ende de verborghentheden der duysternissen sullen gheopenbaert vvorden. Door u Christe Iesu is ghemaeckt de gratie ende vvaerheydt: sonder u zijn alle⁺ kinderen der menschen ijdel ende leughenachtich in hunne vveegh-schalen, om dat sy door de ijdelheydt al t'samen souden⁺

+ Godt is over al en aen siet al watter in de werelt om gaet.

+ Psal. 31.

+ Psal. 90.

+ Ioan. 4.

+ Psal. 61.

[p. 134]

bedrieghen, ende sy ellendighe souden bedroghen vvorden, als sy verberghen vvillen voor den ghenen die 't al siet, ende den snellen ghetuyghe hunder boosheydt. O hoe veel sullender in u oordeel, af-legghende het masker der gheveynstheydt, voor gheheel de vvereldt beschaemt blijven, ende men sal als-dan sien de ghevvitte graven, ende dat sy hun-selven schalckelijck hebben verootmoedicht,⁺ vviens binnenste vvaren vol bedrochs. O on-verstandighe, vvie heeft u betoovert, om der VVaerheyt niet onderdanich⁺ te zijn? Ghy hebt u geschaemt u-selven voor eenen mensch te beschamen, ende siet voor gheheel de vvereldt sal de boosheyt der aerden geopenbaert vvorden. O hoe kort is den lof der goddeloosen,⁺ ende de blijdschap van den gheveynsden duert als eenen⁺ oogen-blick! In dien sijne hooverdije klimt tot in den hemel, ende sijn hoofdt de vvolcken geraeckt, hy sal als eenen mest-hoop ten eynde verdorven vvorden, ende die hem ghesien hebben, sullen seggen: VVaer is hy? De hemelen sullen sijne boosheyt openbaren, ende de aerde sal tegen hem op-staen. VVee u die diep van herten zijt, ende verborght voor den Heere uvven raedt! vviens vvercken zijn in duysternissen, ende sy segen: VVie siet ons, ende vvie⁺ kent ons? Heere ghy siet ende aenschout op alle plaetsen de goede⁺ ende de quade, ende daer om en sal ick mijn herte niet af-keeren tot de vvoorden der boosheydt, om te ontschuldighen d'ontschuldinghen in de sonden; maer vrij-vvillichlijck sal ick offeren, ende ick sal aen uvven naem belijden, vvant dien goedt is. Ghy sult my vvijsen den rechten vvech door den genen; die ghy u ghevveerdicht hebt my tot eenen leydts-man te gheven, hem sal ick hooren als u selven: vvant daer en is gheen raedt, daer en is gheene voorsinnicheydt Heere, dan die van u komt; alle onse voorsichticheden zijn onseker: ick bidde u Heere, geeft hem eenen op-rechten gheest, op dat hy mach bekennen de vvonderheden van uvve VVet, dat hy my opene uvven goddelijcken vville, die ick seer begheere te vveten, ende u alleen te behagen ende te dienen in op-rechte heylicheydt ende recht-veerdicheyt, in oodtmoedicheydt ende verduldicheydt, in vol-maeckte suyverheydt ende ghetrouvve liefde alle de daghen mijns leven, Amen.

+ Eccl. 19.

+ Gal. 3.

+ Iob. 20.

+ Hoe dwaes is den mensch, die liever heeft in den dach des oordeels voor de heele werelt, dan nu voor eenen mensch beschaemt te wesen.

+ Isa. 29.

+ Psal. 41.

[p. 135]

Pracktijcke om de sonden te biechten.

D'Eerste. Bemerckt dat den duyvel, ende namentlijck⁺ op desen tijdt gheene sake meer en beneerstight, dan om de menschen door eene groote dwaesheydt, oock somwijlen de Godtvruchtighe sonderlingh de vrouws-persoonen te doen hunne sonden verswijgen, bedecken, ontschuldighen, ende gheerne vermaninghe toe te laten; ende alsoo met eene groote loosheydt (ghelijck S. Bonaventura seght) alle remedien teghen onse sonden ende ghebreken ons t' on-trecken. O hoe veel aen-ghenamer zijn voor Godt de meeste sondaers, dan soodanighe gheveynsde menschen! want die lichtelijcker dan dese, om datse flouw ende lou zijn, ghenesen worden. Een ieghelijck dan voor het eerste moet hem ghewoon maken sijnen Biecht-vader, ende indien hy eenen Religieusen persoon is, sy-selven oock oprechtelijck openen aen sijnen Oversten; ende met alleen sijne ghebreken, maer oock de bekoringhen ende andere Godtvruchtighe oeffeninghen.

De tweede. Maer hoe wel dat het gheraden is hem⁺ te biechten aen eenen sekeren ende ghesetten Biecht-Vader, nochtans, indien het selve schijnt schadelijck te zijn aen de vrijheydt, gelijck het somtijdts ghebeurt; soo en is 't niet alleenlijck goedt, maer noodich den selven te veranderen: ende men moet liever gaen by eenen onbekenden ende in 't doncker, dan dat de siele door het verswijgen van den stommen duyvel, ghetrocken soude worden in de uyterste pijnen ende duysternissen. 'T selve moet men doen, indien men door de biechte vreest eenich perijckel der siele, oft openbaringhe der sonden. Hier om heeft onse Moeder de H. Kercke in-ghestelt, dat in der vrouwen Kloosters, ten minsten dry-mael 's jaers, door de Bischoppen, ander Biecht Vaders, dan den ghewoonelijcken soude ghegheven worden. Hierom wordt⁺ oock in de af-laten diemen Iubileum noemt ghemeynlijck eenen - ieghelijcken, oock den Religieusen gheoorloft hun te biechten aen eenen - ieghelijcken, die eens daer toe macht ontfangen hebben. Maer de discrete Oversten, ende die oprecht ijverich zijn der zielen, voorsien gheerne in dit on-gheval, ende gheven van selfs oorlof om aen eenen anderen te biechten, ghelijck sy met

+ Den duyvel doet neerst om onse biechte te doen vervalschen door verswijghen oft ontschuldingen, etc.

+ Beter is sijnen gereden Biecht-vader te veranderen, dan een on-volmaeckte Biechte te spreken.

+ Concil. Trident.

[p. 136]

⁺ reden behooren te doen, indien sy bemercken, dat hunne ondersaten anghst ende benouwtheydt der consciencie lijden; verre is 't van daer, dat sy 't selve souden weygeren te doen. Voor waer dit te weygheren, sonderlingh in Vrouwen Kloosters valt seer hert, ende die om Christus wille hun hebben laten binden, dese (by maniere van segghen) in stricken te verwerren, ende in de haven der salicheydt haer de poorte der selver eylaes te sluyten. Hier om heeft wel voorsichtelijck ghedaen de salighe Moeder Teresa in hare Ordre, 't vry verkiesen van eenen Biecht Vader ghegheven. Daer om en kan ick niet gheraeden vinden, datmen de biecht-kinders aen lockt: maer den raedt van den eerweerdighen P. Alvarez heeft my altijt goedt ende profijtelijck gedocht,⁺ dat den Biecht Vader die soude hooren ende helpen, die den Heere tot hem soude gesonden ende gestiert hebben; want voor dese gheeft den Heere hem gratie, ende (om soo te segghen) spijse, waer mede hy hunne sielen soude spijsen: ende d'oodtmoedicheydt wijst dit oock uyt; want indien een ieghelijck een ander beter dan sy selven achten moet, soo moet hy oock peynsen, dat een ander bequaemer is om de sielen te helpen: ende niemandt en moet hem laten voorstaen dat hy daer om bequaemer is, om dat hy misschien geleerder ende ervarender is, aengesien hy wel weet, dat het Gode alleen toestaet te trecken, te ghenesen, ende de zielen te stieren tot het eynde ende volmaecktheydt, die hy hun heeft toegheschickt: maer dat de voorsichticheden der menschen bedrieghelijck ende onseker zijn. Dit voornemen van sommighe wort oock voor loffelijck ghehouden, dat sy den Biecht-vader ghebruycken, dien den Heere in hunnen ghewoonelijcken stoel oft biecht plaetse ghestelt heeft, ende hier in volghen met oodtmoedicheyt sijne Vaderlijcke voorsichticheydt. Hy weet wien hy tot iemanden seyndt: alsoo heeft hy ghesonden Philippum tot den ghesneden, Ananiam tot Paulum, Petrum tot Cornelium, ende hy en heeft die niet alleen gesonden, maer oock van te voren onder-recht, wat sy moesten doen, jae dat meer is heeft de seyndinge tot Cornelium met een mirakel betuyght.

De derde. Men moet tot eenen Biecht-vader verkiesen eenen gheleerden, voor-sichtighen, rijpen man; niet

+ Den ijverigen Oversten staet toe sijne onder-saten die benaut van conscientie zijn, eenen anderen biecht vader te laten gebruycken.

+ 'T en betaemt niet dat de biecht vaders iemant tot hun aenlocken, maer moeten hooren die van Godt tot hun ghesonden worden.

[p. 137]

die veel ende vleyende woorden ghebruyckt; ick segghe⁺ dat voor de vrouwen, want dese ghelijck sy moeten schouwen de ghemeynsaemheyt met den Biecht-vader, moeten sy oock hun wachten van dick-wijls hem te besoecken, ende langh t'samen-spreken, 't en waer sulcks den noodt vereyschte; ende dat moet als-dan met korte woorden gheschieden, ende noyt sonder ghetuyghe, al waer 't oock eenen Enghel uyt den Hemel: alsoo hebben alle H. Vrouwen ende Mannen ghedaen. Die eenen anderen wech in-gaet als hy kan, en volght de voetstappen der heylighen niet, ende moet vreesen de straffe sijnder vermetelijckheydt.

De vierde. Men moet in het biechten sijnder sonden⁺ hier op wel letten, dat men sy-selven daer toe begheve met diep-grondighe oodt-moedicheydt; dat men sijne sonden uyt-spreke met goede ordre; met clare, geschickte ende korte woorden, achter-latende de generale beschuldinghe, die gheene fouten in 't bijsonder en raken; ende van veel persoonen onder conditie oft bespreeck worden ghebiecht: (by exempel) Ick biechte my van achterklap, is 't dat ick achter-klap ghesproken hebbe; ende soo van andere sonden, schouwende oock soo veel als 't mogelijck is lange proopoosten ende verhaelselen, sonderlingh in 't ghene dat de suyverheydt aen-gaet: ghemerckt dan een lanck verhael oft beschuldinghe in dese materie dick-wijls niet sonder perijckel en is, soo voor den ghenen die hem biecht, als voor den Biecht vader; 't is genoech dat men uyt-leght de gedaent van de daet oft sonde, dat is, de circumstantie oft om-standt, die de sonde swaerder maeckt, ghelijck zijn d'om-standen van den persoon, oft die ghehouwt, oft die Religieus, oft die met beloften verbonden is. Maer wilt ghy u bequaemelijck bereyden tot de biechte, ghebruyckt de maniere van 't ghemeyn onder-soeck. Ten eersten, danckt Godt dat hy u tijdt van penitentie heeft ghegheven. Ten tweeden, bidt om licht, op dat ghy uwe sonden mooght bekennen, ende die verfoeyen. Ten derden, onder-soeckt⁺ u. Ten vierden, verweckt leedt-wesen. Ten vijfden, maeckt een vast voor-nemen van u leven te beteren; ende ghy sult u-selven moghen onder-soecken waer in ghy teghen Godt, teghen uwen naesten, ende u-selven ghesondight hebt met ghepeysen, woorden,

+ Men moet eenen ghesetten, geleerden ende Godt-vruchtighen biecht vader verkiesen.

+ De biechte moet oodtmoedich kort en klaer wesen.

+ Maniere van sijne conscientie t' ondersoecken, ende hem tot de biecht te bereyden.

[p. 138]

wercken en achter-laten: oft over-loopt de wecken van den daghe, ende vergadert dry oft vier, (alsser niet swaers en is) om u daer van in de biechte te beschuldighen: maer doet meest u beste om een waerachtich leedt-wesen te verwecken, ende sterck voor-nemen van beteringhe te maken. 'T is seer gheraden om eene veerdighe biecht te doen, in 't daghelijcks onder-soeck aen te teeckenen het ghene men moet biechten: tot het leedt-wesen sal grootelijcks helpen te lesen de maniere ende verweckinghe der selver, voor-ghestelt fol. 120.

De vijfde. Hoe wel het dick-wijls biechte te prijsen is, nochtans moet men hier in maticheydt ghebruycken.⁺ Aen de Priesters soude ick raden hun daghelijcks te biechten, na het exempel der Heylighen: maer voor de Godtvruchtighe wereldsche menschen, is 't ghenoech eens oft twee-maels in de weke het selve toe doen, ende dat in't kort; 't en waer den noodt anders vereyschte. Men moet hem wachten dat de biechte niet en gheschiede door eene ghewoonte, maer een-ieghelijck moet hem pooghen die alsoo te doen, als oft hy na de selve tersont moeste sterven; nochtans niet scrupuleuselijck ende met anghst. 'T is seer profijtelijck ende salich d'eene biechte by d'andere te ghelijcken, ende hier uyt bemercken wat voordt-ganck men ghedaen heeft.

De seste. Vele hebben seer wel beschreven met wat eer weerdicheydt, oodtmoedicheydt ende maniere men⁺ moet biechten: hier om ick vermane alleenlijck hier eene sake, te weten, als den ghenen die hem biechten wilt, sijne voor biechte spreeckt: Ick belijde voor Godt, &c. oft den Confiteor, &c. dat hy aen-mercke ende ernstelijck peyse, dat hy niet en spreeckt aen eenen mensch, maer aen Godt, voor wien alle dinghen klaer ende openbaer zijn, ende niet en betrouwe op eenighe menschelijcke voorsichticheyt, maer op Godt alleen ende sijne oneyndelijcke gratie; dat hy daer komt als om ghewasschen te worden in 't bloedt Christi. Daer naer als hy ghekomen is tot dese woorden: Mijne aldermeeste schuldt, oft Mea maxima culpa; dat hy weder om verwecke leet wesen, ende daer by voegende ten minsten met der herten: 'T is my leet, dat ick voor soo veel wel-daden, soo groten liefde van mijnen Godt, anders niet dan sonden in wisselinghe oft weder-ghifte hebbe ghegheven. 'T is

+ Hoe dic-wijls het betaemt dat-men hem biechte.

+ Wat dat-men in de voor-biechte moet peysen.

[p. 139]

goedt dat dit insghelijcks gheschiedt naer de biechte, tot de selve woorden die men ghemeynlijck naer de biechte her-haelt. In dien de kortheydt des tijdts niet toe en laet eene langhe voor-biechte te spreken, soo moet-men ten minsten eene korte ghebruycken, te weten dese oft dierghelijcke: Ick biechte my voor Godt al-machtich, de H. Maria, alle Heyligen, ende u Vader, want ick te veel hebbe ghesondicht, 't is mijne alder-meeste schult; oft in 't Latijn: Confiteor Deo omnipotenti, B. Mariae, omnibus Sanctis, & tibi Pater; quia peccavi nimis, mea maxima culpa.

Als ghy nu op de voor-seyde manier uwe biechte ghesproken hebt, Ten eersten, looft Godt: Ten tweeden, begheert gratie, op dat ghy u mooght beteren; mistrout op u selven, ende betrout op Godt: Ten derden, vernieut u voor-nemen; voor alsoo veel als ghy kondt, voor siet d'oorsaken, ende neemt voor u die te schouwen:⁺ Ten vierden, vol-brenght uwe penitentie, lesende de Ghebeden die u bevolen zijn. Ghy sult daer moghen byvoeghen eenighe kastijdinghe des lichaems, als soude moghen zijn on-ghemackelijck knielende, oft iet diesgelijcks dat het lichaem moeyelijck ende pijnelijck valt; oft wel gheven eenige aelmoesse, ten minsten eene gheestelijcke, biddende voor uwen naesten, ende sonderlinge voor de ghene die u niet wel toe-ghedaen en zijn; want alsoo sult ghy vol-brocht hebben de drijderhande manieren van goede wercken.

+ Wat dat-men na de biechte moet doen.

Ghebedt naer de Biechte.

Ick sal uwe ghenaden, o Heere, inder eeuwicheyt verheffen,⁺ die my soo dick-wijls in u dier-baer bloedt gewasschen hebt, ende in het badt uwer tranen, die ick eylaes! uwe Goddelijcke Majesteyt, sonder beweeght te worden, sie storten. O oneyndelijcke goedtheydt, hoe grootelijcks acht ghy eene ontrouwe siele, waer voor ghy 't Hemelsch palleys verlaten hebt, ende uwe siele te pande gestelt, ende over-ghegeven in de handen van uwe vijanden? Ghy hebt u erf-dom ten laetsten aen-ghesien, ende met lanck-moedicheyt tot penitentie verwacht, ende niet verworpen van u aenschijn, maer wel alle mijne sonden in't diepste der zee.

+ Psal. 88.

[p. 140]

O Heere versterct doch het gene dat ghy in my ghewrocht hebt, ende weest mijns bermhertich, op dat het laetste niet ergher en zy dan het eerste, naer dat ghy my ghebrocht hebt tot u lieffelijck om-helsen, door eene quijdtscheldinge mijnder sonden. Och oft ick brandede in uwe Goddelijcke liefde, op dat door mijne slappicheydt my niet benomen en worde, ende aen een ander ghegheven, 't ghene dat ick nu ghekreghen heb, ende dat ick my doch niet en verworpe tot mijne oude sonden. O beminner der menschen, het is my leedt, dat ick u tot eenigher tijdt vergramt heb, om dat ghy goedt zijt; niet ten opsichte van de helle, oft dat ick de hemelsche vreugden soude moeten derven. Och, oft ick dat soo mocht ghevoelen, ghelijck-men ghewaer wordt ende ghevoelt het on-gemack des lichaems, het verlies van kinderen, van rijckdommen ende tijdelijcke goederen, &c. Ende nochtans die u verliest, verlieset al, den hemel, de hulpe ende bijstandt der Heylighen, uwe vriendtschap, ende alle goede wercken. Ende ghy, o Heere, en hebt onse goederen van gheenen noode, maer wenscht, dat ick hier salichlijck, ende hier-namaels eeuwelijcken leve, ende dat met een gherust herte, het welck met u vereenicht ende aen u ghehecht zy. Ick sie het Heere, ende ick ben beschaemt, ende als-dan meest, als ick bemercke ende over-dencke, dat-men ten opsichte van eene ijdele glorie, ter begeerte der rijckdommen soo veel doet, ende dat uwe liefde soo veel van my niet verkrijgen en kan: maer ick bidde u vveder-om, verghevet my, o Heere, verghevet my, door uwe verdiensten ende het dierbaer bloedt van uvven eenighen Sone, den welcken ick uwer Goddelijcker Majesteyt op-draghe, ende in de vereeninghe van sijne verdiensten, al het ghene dat my aen-gaet, om u te dienen. VVaer door ick voordt-aen betrouwe ende verhope, maer sonderlinghe door uwe gratie, een nieu leven te beghinnen. Komt my te hulpe alle Godts Enghelen, alle mijne heylighe Patroonen, op dat ick al het ghene dat ick in de teghen-woordicheydt van de alder-heylichste Drij-vuldicheydt, ende van u lieden alle voor my neme, door de Goddelijcke gratie soude moghen vol-brenghen, Amen.

[p. 141]

Het ghene dat-men doen moet naer de generale Biechte.

SIet ten eersten, hoe dat ghy nu met grooten arbeydt,⁺ met den verloren sone in gratie ontfangen zijt, ende bedanckt Godt uyt het binnenste uwer herten, ende volght Magdalena naer, ende maeckt een propoost, dat ghy naer haer exempel, al het gene dat ghy tot noch toe ghebruyckt hebt, al het gene dat ghy tot noch toe ghebruyckt hebt, om de ijdelheydt deser wereldt te dienen, wilt Gode al-machtich toe-eyghenen.

Ten tweeden, laet u voor-staen, dat dit tot u gheseydt⁺ is: Siet ghy zijt nu ghesont ghemaeckt, en wilt nu niet meer sondighen, ende verweckt in u selven weder om een waerachtigh berou, in de teghen woordicheydt van⁺ Godt al-machtich, ende alle sijne lieve lieve Heylighen, die ghy hier toe sult nemen tot ghetuyghen; ende belijdt voor haer-lieden, dat ghy in der eeuwicheydt niet afwijcken en sult van de gheboden Godts.

Ten derden, over-leght welck dat uwe quade gheneyghelijckheden⁺ zijn, ende de voor-naemste occasien die u tot sonden brengen; ende laet u voor-staen dat ghy u beste moet doen om dese te verwinnen: want die het⁺ perijckel bemint, sal daer in vergaen. Ende desen voorwaer en schijnt in gheender maniere tot een oprecht berou ghekomen, ende waerachtelijck tot Godt bekeert te zijn, den welcken, wel wetende dat hy door sulcken oorsake seer dick-wijls ghevallen is, ende door het dick-wijls vallen altijdt krancker ende krancker gheworden is, ende niet tegen staende hem vrij-willichlijck in dit selve perijckel weder-om stelt, by exempel te hanteren met on-ghelijcke persoonen, met dronckaerts, etc. Seght my ter goeder trouwen, waer 't saecke dat ghy twintichmael op de selve plaetse, eene groote tijdelijck schade door het verlies van goeden ghekreghen hadt, en soudt ghy de selve niet schouwen? Waer 't by aldien, dat ghy op sulcken plaetse doodelijck ghewondt hadt gheweest, en soudt ghy dese niet vlieden? Waer 't sake dat iemant dickwijls hadde gheweest in dangier van sijn leven, van schip-brake te lijden, van verlies van eere ende goederen, ende sy selven nochtans weder om willens ende wetens, sonder eenighe redene oft oorsaecke, in de selve perijckelen ende dangieren wierp; soudt ghy ghelooven,

+ Ten eersten, na de biechte moet-men Godt dancksegghen.

+ Ten tweeden, op-set maken van niet meer te sondighen.

+ Ioan. 5.

+ Ten derden voort-aen de gelegentheden der sonden schouwen.

+ Eccl. 3.

[p. 142]

dat hy in aller manieren begheert hadde van schipbrake t'ontgaen, oft wel eer, dat hy heeft willen verloren loopen? Des-ghelijcken behoort men neerstich ende voorsichtich te wesen, om alle perijckelen, die onse siele eenichsins souden moghen hinderen, t'ontgaen.

Hier toe dient oock te bemercken, tot wat gebreck wy meest gheneyght zijn, want een ieghelijck heeft sekere fauten, waer uyt d'andere spruyten; dese moet men uyt-roepen, oft wel als fonteynen toe stoppen, het welck sal konnen gheschieden, door het besonder examen oft onder-soeck (al waer wy na-der-handt breeder af sullen spreken, ende door eene sonderlinghe neersticheydt, om ons in alles te versterven ende te breken.

⁺Ten vierden, over leght neerstelijck het ghene dat u te doen staet, ende siet hoe dat ghy uwe wercken beter ende vol-maeckter soudt moghen uyt rechten.

⁺Ten vijfden, bemerct wat dat u soude moeyelijck ende swaer van een ander aen-ghedaen worden, ende wat u dies aen-gaende ghemeynelijck placht te ontmoeten: ende ten eersten, en neemt dit van de handt Godts tot voldoeninghe uwer sonden, ende daer-en-boven bereydt u daer toe noch op andere manieren, om het selve kloeckelijck te verdraghen.

+ Ten vierden, een op-set van alles beter te doen.

+ Ten vijfden, hun bereyden tot lijdtsaemheydt.

Patroon van goede propoosten, naer de generale biechte, dienende om ons leven te beteren.

⁺RIjperlijck door-sien hebbende den staet ende gheleghentheydt mijnder conscientie, neme ick voor my met Godts hulpe,

Ten eersten, dat ick wel ende Christelijck begeer te sterven, ende op deser maniere mijn leven wil aen-legghen aen-ghesien dat soodanich de doodt is, als het voorgaende leven geweest is: over-sulcks verkiese ick in desen wech, ende in het ghene dat mijne siele salicheydt aen gaet N. den welcken ick houde voor een geleert ende Godt-vruchtich man, ende neme voor my, den selve[n] mijn gantsche siele te kennen te geven, ende sijne onderwijsinge dies aen-gaende te volgen, ende dic-wijls m[et] hem te spreken van het ghene dat den voordt-ganck d[es] selver aen-gaet; voordts van hem te versoecken, dat [hy] my vrijelijck, ende sonder vermijen van alles verman[t].

+ 1. Propoost van het verkiesen van eenen stadigen Biecht-vader.

[p. 143]

Helpt my hier in, mijnen Heere ende mijnen Godt, want ghy zijt Godt mijne sterckte, ende mijne toevlucht; ende ick en begheere anders niet dan u te soecken ende te beminnen uyt het binnenste mijnder herten, Amen.

Ten tweeden, aen-gaende mijne siele, ick neme voor⁺ my de selve ten minsten alle viert-thien daghen met het H. Sacrament des Ovtaers te spijsen, maer alle acht daghen door de Biechte te suyveren; want ick sie claerlijck dat ick door langh beyden dickwijls bedroghen ben geweest, ende seer ghedoolt hebbe, aen gesien dat ick door het uyt stellen al-tijt on-ghereeder ben geworden, ende dat ick my in gheender manieren by u mijnen al-machtighen Godt en kan ontschuldighen, ter oorsaecke van mijne bekommeringhe; want die van de siele, alle d'andere behoorden boven te gaen. Ick beschame my dan grootelijcks in de teghen-woordicheydt van uwe Goddelijcke Majesteyt, dat ick soo menich mael mijnen tijt onnuttelijck over-ghebracht heb met spelen ende door ledicheydt ende occasie van eenich tijdelijck ghewin, soo sorghvuldelijck waer ghenomen hebbe, ende alleen veronachtsaemt heb, het ghene dat mijnder siele salicheydt aen-gaet.

Ick neme voor my de selve te spijsen met het gebedt,⁺ ende u Goddelijck woordt, daghelijcks Misse te hooren, mijne consciencie t'onder soecken, ende ten minsten een quaertier van eene ure te besteeden in het lesen van iet goedts. Want ick hier toe leve, ende daer toe gheschapen ben; ende is 't saecke dat my gheboden is altijdt te bidden, hoe sal ick dit konnen achterlaten? Onder de sieckten mijnder siele, sal ick alle neersticheyt doen van dese faute N. voor al te ghenesen door uwe gratie, ghelijckerwijs ick soude doen, waer't sake dat ick met eenighe lichamelijcke sieckte bevanghen waer.

Aengaende mijn lichaem, ick sal hier in wel toesien,⁺ gheholpen zijnde duur uwe gratie, dat ick het selve niemermeer soo leckerlijck en sal onder-houden, dat het uwer Goddelijcker Majesteyt weder-spannich valle: maer sal het in sulcker voeghen temmen! met matelijck eten ende drincken, kleederen ende vermakinghen, ghelijck mijnen staet toelaet, dat het altijdt bequaem zy om de siele onderdanich te wesen ende te dienen, maer uwe Goddelijcke Majesteyt voor al. Daer en boven sal ick

+ 2. Propoost van op sekere tijden te biechten, ende ten H. Sacramente gaen.

+ Van ghesette ghebeden te doen, ende daghelijcks Misse te hooren, ende sijne conscientie t'ondersoecken.

+ Van 't lichaem niet leckerlijck te spijsen.

[p. 144]

mijne uyt-wendighe sinnen, sonderlingh mijne ooghen, ooren ende tonghe bewaren door uwe hulpe ende bijstant, als de poorten ende deuren mijnder siele.

⁺Ten derden, aenghesien dat ick rekeninghe moet geven van mijne goederen (want het u al toe behoort, ende dat ick van de selve alleen eenen ghetrouwen uyt deylder ghestelt ben) neme ick ten eersten voor my, de selve niet al te sorghvuldelijck te vergaderen, maer matelijck gelijck dat betaemt; soo om mijn leven t'onder-houden, als oock om de ghene, die ick schuldich ben te betalen, op dat sy die mijne broeders ende kinderen Godts zijn, in haren noodt ende ghebreck niet en roepen naer den hemel om wrake tot u, die eenen Vader zijt der bermherticheydt ende ghenade. Ten tweeden, op dat ick mijn huys-ghesin eerlijck naer mijne staet mach onder houden, ende niet nae het sot ende dwaes goet-duncken des wereldts; want ick niet en begheere rijcker ende machtigher te schijnen, dan ick waerachtelijcken ben. Ten derden, tot eene matelijcke ende tamelijcke recreatie. Want wat isser leelijcker van de rijckdommen, die met het sweet ende den sueren arbeydt van arme menschen ende van myne ouders by een vergadert zijn; waer mede ick den hemel kan koopen; ende de arme ende hongherighe menschen, die mijne broeders zijn spijsen: te verquisten met het worpen van eenen teerlinck? etc. Ick en sal voordtaen niet toelaten, dat den armen te vergheefs voor mijne deure blijve roepen, om een beetken broodts, ende dat ick daer en tusschen on-nuttelijck sal verspelen, het ghene daer veel armen, mede souden konnen gespijst worden, ende Godt souden loven ende dancken, waer door ick met-eenen van den hemel ghebenedijdt soude worden.

⁺Ten vierden, als ick rekeninghe sal hooren van mijne huysghesin: Ten eersten en sal ick my niet opgheblasen draghen, maer sal my laten voorstaen, dat mijne dienaers, mijne mede knechten zijn. Ten tweeden, sal haer lieden van noodtsakelijcke dinghen voorsien. Ten derden, sal besorghen datse ten minsten mijnen Godt alsoo neerstelijck dienen als my, ende en sal niet anders toelaten, dan dat sy ten minsten alle maenden eens te biechten sullen gaen, ende ontfanghen het hooch-weerdich H. Sacrament, want het en is niet redelijck, o Heere, dat

+ 3. Van 't gebruyck der tijdelijcker goederen.

+ 4. Van 't regeren sijnder dienaren.

[p. 145]

ick ghedient worde, als ick u gheenen dienst en bewijse. Soo veel als aen'-gaet eenighe andere die my onderworpen zijn, sal besorghen dat alle verergheringe wech-ghenomen, ende een-ieghelijck soo haest als 't mogelijck is, recht ghedaen worde.

Ten vijfden, heb ick by my selven over-docht, waer⁺ ick van officie weghen toe verbonden ben, ende ick bevinde, o Heere, dat ick my soo veel te neerstigher moet begheven tot een goedt ende Godt-vruchtich leven, hoe ick meer van uwe milde handt, al ben ick dies on-weerdicht, ontfangen heb. Voordts is my veel te voren ghekomen, het welck ick ter eeren van uwen Goddelijcken dienst sal konnen te werck stellen, het welck ick als-nu in de teghen-woordicheydt van uwe Goddelijcke Majesteyt neme te doen N.

Ten sesten, ick sie dat ick groot acht moet nemen op⁺ den tijdt die ghy my verleent hebt; want desen seer kostelijck is, ende gheensins te her-halen: waer om ick den selven aldus bedeylt heb; ten eersten, gelijck dit mijner sielen salicheydt nut ende profijtelijck soude mogen wesen, ende voordts naer het uyt-wijsen van de rechte redene, ende soo veel als mijnen even-naesten van my soude moghen vereyschen.

Ten sevensten, aen-ghesien datter niet ghebonden en⁺ wordt, dat soo seer helpt tot een goedt leven, als het verkeeren met goede menschen; soo sal ick dusdanige verkiesen, die ick wel wete dat uwer Godlijcker Majesteyt getrou zijn: ende daer-omme die sulcks niet en zijn, sal ick met alder neersticheydt schouwen. Want het quaedt gaet allenghskens voordts, ende kan u niet aen-ghenaem wesen; ghelijck oock aen gheenen goeden Vader, oft Prince kan behaghen dat sijnen sone oft ondersaet, met soodanighe menschen verkeere, die niet anders en begheeren dan raedt te slaen, hoe den sone sijnen vader soude mogen vermoorden, oft den ondersaet sijnen Koninck weder-spannich vallen. Want dit selve doen de goddeloose menschen, ons verweckende ende lockende tot de sonde, waer door Christus onsen Salich-maker weder-om ghecruyst, ende wy wederspannich aen u mijnen Heere ende Godt worden.

Ten achtsten, ende op dat dese propoosten vast ende⁺ geduerich mochten zijn, neme ick Ten eersten voor my,

+ 5. Van officien, daer men toe verbonden is, neerstelijck te bedienen.

+ 6. Van geenen tijdt onnuttelijck over te brenghen.

+ 7. Van goedt gheselschap te verkiesen.

+ 8. Sy selven sekere wetten stellen om dese propoosten te onder-houden.

[p. 146]

hier af met mijnen Biecht-vader alle veerthien daghen te handelen. Ten tweeden, op dat ick het selve beter te wercke mochte stellen, soo stelle ick my selven dese pene van een aelmoesse uyt te deylen, 't en zy dat ick dit N ghedaen hebbe. Ten derden, is 't sake dat het mijnen Biecht-vader goet sal vinden, sal ick my selven voor eenen tijdt verbinden, met eene belofte van een sekere penitentie te doen, in ghevalle ick in ghebreke ben van te vol-brenghen 't ghene ick voor ghenomen hadde. Ten vierden, ick neme voor my dit selve daghelijcx 's morgens te her lesen. Ten vijfden, ten minsten alle weken oft maenden, dit oock aendachtelijck te over-legghen.

Ghebedt, om te verkrijghen volherdicheydt in ons goedt voor-nemen.

O Heere Godt, Koninck der Koningen, ende Heere der heyrkrachten, ick belijde u in de teghenwoordicheydt van u gheheel hemelsch heyr, dat ick uwer Goddelijcker Majesteyt tot noch toe wantrouwich gheweest heb, daer ick nochtans ontallijcke wel-daden van uwe milde ende liberale handt ontfangen heb, de welcke ick niet tot uwen dienst, maer wel om teghen u op te staen, ghebruyckt heb. O Vader der bermherticheydt, weest mijns ghenadich; want het is my hertelijcken leedt dat ick ghedaen hebbe, ende ick kome met den verloren Sone ootmoedelijck gratie versoeckende, ende worpe my ter aerden voor den throon van uwe glorie, aen-siet het maecksel uwer handen. Siet ick versake den duyvel, de wereldt, ende alle de pompe der selver, ende neme dit voor my N.N. in uwe teghen-woordicheydt, ende te schouvven dese N. occasien, door de vvelcke ick soo dick-vvijls ghevallen ben. Ick vvete vvel dat ick in den dach des oordeels niet en sal hebben, daer ick my mede sal konnen ontschuldighen; vvant ghy hebt my den vvech ghevvesen, die ick moeste door-vvandelen, uvve vvetten ende oordeelen besonderlijck my openbarende, ende sonderlinghe gratie daer toe ghevende om het selve te vol-brenghen. Ende voor-vvaer vvaer't sake dat ick het hondertste deel ghedaen hadde, van het ghene

[p. 147]

dat ick voor de vvereldt ghedaen ende geleden heb; ick soude volkomelijck uvve vvet onder-houden hebben, ende soude ontvvijfelijck onder uvve vrienden ende ghetrouvve dienaers gherekent hebben ghevveest; maer ick en ben als-nu niet vveerdich ghenoemt te vvorden uvven sone; maer maeckt my een van⁺ uvve huerlinghen, ende gheeft my uvve gratie door het bloedt van uvven eenighen Sone Christus Iesus, vvaer door ick dese goede propoosten mach vol-brenghen, ende u, ende Christus uvven Sone, ende sijne alder-heylichste Moeder mach dienen, ende met u in der eeuvvicheydt leven, Amen.

+ Luc. 15.

Schiet-ghebedekens.

ICk heb ghesvvoren ende een vast opset ghemaeckt te bevvaren⁺ de oordeelen uvver recht-veerdicheydt.

En sal mijne siele Gode niet onderdanich zijn? vvant van⁺ het is mijne salicheydt.

Ick ben bereydt ende niet beroert om uvve gheboden t'onder-houden.⁺

Mijne siele heeft lust ghehadt om te begeeren uvve gheboden⁺ tot alle tijden.

Den vvech der vvaerheydt hebbe ick ghekoren, uvve oordeelen⁺ hebbe ick niet vergheten.

In alle mijn herte heb ick u ghesocht, en vvilt my niet verstooten⁺ van uvve gheboden.

+ Psalm. 118.

+ Psalm. 61.

+ Psalm 118.

+ Ibid.

+ Ibid.

+ Ibid.

Remedie teghen de scrupulen.

DEn duyvel heeft voor eene ghewoonte, ghelijck het⁺ serpent listelijck op de hielen te volghen den sondaer, die van hem vlucht, den selven met scrupulen ende benouwtheden der consciencie quellijck ende moeyelijck te vallen, ende sijn herte, in 't welck Iesvs Koninck des peys ende vredes begeerde nu te rusten, on-gerust te maken: zijt ghy van wille hem te hooren, ende onderdanich⁺ te wesen? oft wel, wilt ghy sijne bedriegelijckheden ende valschen aerdt leeren kennen; ende onder-scheyden oft dese benouwtheden van Godt oft van den duyvel zijn? Bemerckt: En is Godt niet het waer-achtich licht verlichtende alle menschen, in 't welck geene duysterheden en worden ghevonden. Gaet tot hem, ende hy sal u ver-

+ Den duyvel volght ende quelt de sondaer die hem wilt bekeeren.

+ Waer uyt dat-men sal bemercken oft de benautheyt des herten van Godt oft van den duyvel komt

[p. 148]

lichten; neemt uwe toe-vlucht tot hem door uwe ghebeden, ende dat soo dick-wijls als ghy kondt. Den duyvel ter contrarien stroyt duysternissen, beroert, ende ontstelt het herte, want hy den prince is, der duysterheden. Daer-en-boven, en is den Heere niet onsen peys? ende en heeft hy niet gegeven vrede aen de menschen van goeden wille? laet u dan vastelijck voren staen, dat het gene dat den in wendigen peys, ende vrede des herten turbeert van den quaden is. Godt is oock waerachtighe liefde; ghemerckt dan dat dese de vreese verjaeght, leght af alle on volmaeckte ende slavelijcke vreese, ende verstout u te gaen tot hem, die soo minnelijcken noodt, seggende:⁺ Komt alle tot my die beladen ende belast zijt, ende ick sal u vermaken.

⁺Alle de scrupulen worden tot dese naer volghende bedeylinghen ghebrocht: eenighe raken de biechte. Teghen dese, over peyst in den eersten, wat dat Godt door⁺ het ghebodt der biechte, van u vereyscht; is het iet dat ghy op menschelijcke maniere met goeder trouwe, ende on-gheveynst u aen den priester soudt openen? in sulcker voeghen dat hy hier door tot kennisse uwes staets mach komen? want aen gesien dat niemandt van alles in 't besonder en kan ghedachtich wesen, en slijt ende en eet ghy u selven niet op door eenen sotten arbeydt? wie isser die met den Propheet niet en moet bidden om van sijne verborghen ende vremde sonden ghesuyvert te wesen? Voor-waer niemandt. Ghemerckt dan dat dit soo is, te vergheefs is 't dat ghy alle uwe voor-leden wercken, etc. wilt indachtich wesen, ende soo nauw onder-soecken, aengesien datter naer alle devoir ende neersticheydt al tijdt noch eenighe bedeckt ende verborghen sullen blijven, ende immers niet en kondt weten, oft ghy haet oft liefde weerdich zijt. Daer-en boven, ghy weet uyt de een-stemmige leeringe der Doctoren, dat naer een biechte met behoorlijcke neersticheydt gedaen, u anders niet en staet te biechten, dan dat ghy seker zijt gedaen te hebben. Ten 2. dat daer groote sonde in gheleghen is. Ten 3. dat ghy daer van noyt uwe biechte ghesproken en hebt, ende dat soo seker, dat ghy 't soudt derren sweyren.⁺ Voor al, weest ghehoorsaem aen den Medecijn, die u Godt ghegheven heeft, ende houdt voor seker (welck oock het ghevoelen is van alle ervaren ende wijse Leer-

+ Matth. 11.

+ Bedeylinghe der scrupulen.

+ Remedien tegen de scrupulen die uyt de biechte spruyten.

+ Den scrupuleusen moet ghehoorsaem zijn aen sijnen biecht-vader wilt hy victorie verkrijgen.

[p. 149]

raers) dat alleen den onderdanighen in dit stuck victorie sal behalen. Ten 4. en weet ghy niet dat den Heere door den Biecht-vader tot u spreeckt, ende u beveelt dat ghy u soudt gherust houden? wilt ghy hem dan wederspannich zijn?

Ten tweeden, voor soo veel als aen-gaet het berouw⁺ der sonden, twijfelt ghy oft sy u op-rechtelijck leet zijn? uyt wat oorsake? wilt ghy dan door dese oft dierghelijcke na-der handt Godt noch vergrammen? ghy antwoordt my, Neen; maer u overkomen dick-wijls begeerten ende ghedachten: 't is den duyvel die u dese in gheeft, ende u aen-lockt tot het vol-brenghen der selver, verstootse ende verachtse, in-dachtich dat ghy eens vastelijck voor u ghenomen hebt, Gode aen te hanghen, ende hem te dienen; noch soo dwaes ende uyt-sinnich niet en zijt, dat ghy 't al, oock u wel varen ende eeuwighe salicheydt wilt verwerpen. Vernieut dit propoost alle morghen-stonden, ja oock dick-wijls binnen den daghe, ende besit altijdt uwe siele in verduldicheydt. 'T en is niet te verwonderen, dat ghy gheleydt wordt, door uwe ghedachten, tot het ghene dat u ghewoon is gheweest, de gewoonte brenght dit mede: door dese gheschiedt, dat somtijdts in ons ghemerckt wordt eenighe on-betamelijcke beweginge oft roeringhe des lichaems, dat wy onbedachtelijck spreken, ende van stonden aen her-roepen 't. Maer ick hoore u klaghen dat ghy gheen leet-wesen en ghevoelt: moghelijck gheschiedet oock dick-wijls, dat ghy gheen vermaeck oft ghenuechte en ghevoelt, als ghy door haet oft grammoedicheydt ghesondigt hebt: ende niet teghen-staende, hoe ghy die min ghevoelt, ende vrij-willich ghesondight hebt, soo veel te swaerder is uwe sonde. In sulcker voeghen oock, hoe dat ghy dickwijls min u berouw gevoelt, hoe 't selve voor Godt meerder ende vol-maeckter is: want wat is het berouw? anders niet dan een versaken der⁺ sonde, wenschen dat die noyt gheschiedt en ware, noch voordt-aen die niet te willen doen; ghelijckerwijs om beswaert ende beschuldight te wesen van eenige sonde, het is ghenoech te begheeren oft te wenschen die volbrocht te hebben.

Ten derden, de scrupulen spruyten hier uyt, dat iemandt⁺ aen Godt niet vol-daen en heeft. Wilt ghy vol-

+ Remedie teghen de scrupulen en die spruyten uyt twijfelachticheydt des leet-wesens der sonden.

+ Wat dat leetwesen der sonden is ende waer in gheleghen.

+ Remedie tegen de scrupulen die uyt de voldoeninghe der sonden spruyten.

[p. 150]

doen? ghy sult meer vol-doen, door een werck dat uyt liefde gheschiedt, dan door duysendt andere uit vreese ghedaen; jae dit werck uyt liefde vol-brocht, soude konnen soo krachtich ende innich wesen, dat het alleen soude⁺ af-nemen de sonde, ende ontslaen van de schult der pijnen. Seght my doch eens, in wat maniere hebt ghy Godt vergramt? een ander beminnende, hem hatende: seght nu eens uyt der herten ende on-gheveynst, Ick hate ende versake u werelt, met al dat u aengaet; ende u mijnen Heere mijnen Godt, wil ick ghetrouwlijck beminnen; ghy hebt hem versoent: maer ghy vergramt hem, is't dat ghy hem on-matich veest, is't dat ghy van hem mis-trout, van sijn gheloove, ende van sijne liefde. Seght my noch eens, wilt ghy van Godt bemint wesen? bemindt hem: ende hoedanich ghy Godt t' uwaerts wilt hebben, draeght u soodanich tot hem: Ick, seght hy, beminne de ghene die my beminnen. Het meeste ghebodt is van de liefde, ende ghy draeght u als oft het van vreese ware.

Ten vierden, den anderen is met alsulcke benouwtheydt des herten bevanghen, dat hy in alle saken tast, als eenen die in duysternissen wandelt; over al ende in⁺ alles vreest hy te misdoen. Hoort een kort vermaen: Hebbende ghesproken uwe biechte, ende een op-set ghemaeckt van Godt te dienen, loopt in den wech sijnder geboden, ende verbreyt u herte; schout 't gene, daer ghy seker in weet perijckel gheleghen te wesen, ende is 't dat ghy daer van niet heel seker en zijt; Gaet voordts, ende ghy sult vry wandelen op d'andere ende den basiliscus; ende ghy sult vertreden den leeuwe ende den draecke;⁺ ende weet dat den Heere sijnen Engelen u bevolen heeft,⁺ op dat sy u souden bewaren in alle uwe weghen, ende dat sy in haerlieder handen u sullen draghen, op dat ghy by avonturen uwen voet niet en stoot aen den steen. Siet wat dat Godtvruchtighe ende voorsichtighe mannen doen in twijfelachtighe saecken, wat dat ghy een ander soudt raden; ende doet het selfste. In 't ghemeyn vermaen ick u, wilt u betrouwen in Godt stellen, ende⁺ weder-staet vromelijck den boosen vijandt, maer meest hem verachtende ende versmadens-wijs, als van eenen bassenden hondt uwe ghedachten af-keerende. Wacht u wel van te wijcken oft hem iet toe te laten, door dick-

+ Kracht der wercken die uyt liefde geschieden.

+ Den scrupuleusen moet met eene resolutie voort gaen in al het gene daer hy niet seker en is perijckel in gheleghen te wesen.

+ Psal. 90.

+ Den scrupuleusen moet doen ghelijck voorsichtighe persoonen in twijfelachtighe wereldtsche saken.

+ Den duyvel wordt meest door versmaden verwonnen.

[p. 151]

wijls biechten, beraden ende ondersoecken uwer sonden: want dat en is anders niet, dan uyt duysternissen licht willen trecken; dan in de vuylicheydt oft ghedachtenisse der sonden te wentelen, ende daer uyt reynicheydt soecken. Schout oock het gheselschap der genen, die met scrupulen oft diergelijcke benouwtheden des herten gequelt zijn, als oock het ghebruyck der boecken, die de Casibus conscientiae van sonden, oft vande swaricheden der⁺ consciencie handelen: maer boven al, uyt den raet uwes Biecht-vaders, versmaet de quade gedachten, die u invallen; ende hout dit voor een seker teecken datse u mishaghen, dat ghy in dese niet en consenteert: ende over-sulcks het en is niet gheraden, datmen die naders, dan in 't generael ende aen eenen voorsichtighen Biecht-vader te kennen gheve, ende alsoo dick-wijls als ghy door 't versmaden u af ghekeert sult hebben van het in gheven ende de duysterheden der sonden: keert u van stonden door een ghedurich ghebedt tot Godt; want hy is het waer achtich licht, ende door sijn licht, sult ghy⁺ 't licht sien. Treckt uyt alle occasie van danck-segghinghe ende liefde tot hem; eens-deels bemerckende dat ghy van de voor leden sonden ontslaghen zijt: ten anderen dat ghy van de teghenwoordighe ende toekomende bewaert wordt. Is't sake dat u den duyvel ingheeft het⁺ perijckel van te hervallen, voorhoudende 't ghene dat ghy moghelijck sult moeten lijden, oft verliesen om de sonden t'ontgaen, wacht u van dit in't bijsonder t' onder-soecken, maer in 't ghemeyn offert Gode u herte t'eenemael op, weest seker ende gherust, dat de goedtheydt Godts niet toe-laten en sal, dat ghy boven uwe macht bekoort sult worden, ende is't sake dat hy u den last oft het pack op-leght, dat hy u 't selve door sijne gratie sal helpen draghen, ende licht maken. Boven al⁺ weest uwen Biecht-vader als aen Godt ghehoorsaem, ghemerckt datter geschreven staet: Die u-lieden hoordt, die hoordt my; want is de waerheydt waerachtich, soo en sult ghy in den dach des oordeels niet konnen beschuldicht worden, dat ghy sijnen wille ende ghebodt vol-brocht hebt.

+ Den scrupuleusen moet schouwen 't gheselschap van andere die daermede oock gequelt zijn, moet hem oock onthouden van boecken te lesen die van de sonden handelen.

+ In wat maniere ende aen wien hy de quade ghedachten moet biechten.

+ Hoe den scrupuleusen hem dragen sal, als hy vreest te her-vallen.

+ Hy moet sijnen Biecht-vader gehoorsaem zijn.

[p. 152]

Oeffeninghe by maniere van Ghebedt voor eene scrupuleuse ofte door teghen-spoedt bedruckte siele.

VVVe Heylighen Heere, hebben eenen wonder-baren wech ghevolght dienende aen uwe gheboden: VVant wat isser meer te verwonderen dan te wandelen door het midden der baeren, ende te ontvlieden het sweerdt van Pharao? wat is wonder-baerder, dan te segghen aen de huylende zee, Swijght ende houde u stil; ende dan van stonden af, de baeren worden ghetemt, ende de schuymende tempeest, in eene groote stilte verandert, ende uyt veel tentatien winste worde getrocken? ende al is't dat de legheren der krachten deser duysternissen teghen opstaen, nochtans on-bevreest te blijven. Voor-waer te verwonderen zijn uwe wercken! ende mijne siele salse al te wel bekennen: maer eylaes! siet mijne vijanden hebben my om-ringhelt, ick ben ghedreven in't vlacke der zee, ende de tempeest over-valt my! niet wetende waer ick my keeren oft wenden sal; ick sie alleen de haven van uwe bermherticheyt open: tot de welcke ick mijne ooghen slae: ende sult ghy o Godt van alle troost u aensicht van my kunnen af-keeren, op dat ick gelijck soude wesen, aen de ghene die dalen in de diepte? VVat sal 't u baren, is 't dat ghy my te niet doet, die ben een werck van uwe handen?⁺ o on-ghepaelde Goedtheydt? mijnen Godt, uwen wille en is niet datter iemandt verloren gae, noch ghy en verblijdt u niet in de bedervenisse der levende! och hoe dick-wijls hebt ghy my vermaent dat ick op u soude betrouwen! uwen Konincklijcken Propheet die roept tot my, ende seght: Hopt in den Heere, ende doet goetheydt: maer door wiens behulpsaemheyt sal ick ellendigen mensch, wiens sinnen van mijne kindtsche daghen af, gheneghen zijn gheweest tot quaedt, eenich goedt konnen doen? maer weder-om ghevoele ick mijnen moet versterckt, wederom hoore ick uwen Propheet tot my roepen: Hopt in hem, ende hy sal 't doen. Maeckt dan Heere dat ick allen mijn betrouwen op u alleen stelle: werckt ghy het goedt in my, want ghy op-recht

+ Hoe men in teghen-spoet sijne toevlucht tot Godt soecken moet.

[p. 153]

ende louter goedt zijt: doet bermherticheydt aen uwen katijvighe dienst-bode; want ghy bermhertich zijt, ende sult my salich maken, ende inder eeuwicheyt sal ick uwe bermherticheden singen: want gheluck-salich zijn alle de ghene, die in u hopen; gheluck-salich is den mensch, wiens hulpe ende onderstandt van u komt; gheluck-salich is de siele, die soo-danighe op-klimminghe by haer-selven heeft versint ende over-leyt in dit dal der tranen; door de welcke sy wordt verheven boven de⁺ hoocheyt der aerde, boven alle de Enghelen, boven al de hemelen: vernaerdert haer selve tot u, werpt haer gheheel in u, ende omhelst u; want ghy t'eenemael goedt zijt, uwe grondeloose bermherticheydt ende on-ghemeten goedtheydt over alle uwe wercken zijn in der eeuwicheydt: want ghy en bemindt niemandt, ende verlaet hem daer na; ghy en roept niemant tot u, ende verstoot hem; ghy en noodt niemandt, die ghy daer na met ijdel handen ende on-begaeft van u wech seyndt; ghy en ghebiedt ons niet op u te steunen, ende treckt u van onder wech, op dat onse vijanden met ons souden spotten, segghende: Hy heeft in den Heere ghehopt, dat hy hem helpe, dat hy hem verlosse, want hy begeert hem; oft wel dat sy vraghen dien boosen: VVie is't die u sal ontweldighen⁺ ende trecken uyt mijne handen? want ghy de waerheydt zijt, mijnen Godt, ende goedertieren aen de ghene, die in u hopen; ende noyt en is 't ghesien gheweest, dat iemandt op u heeft betrout, ende dat hy verlaten is gheweest. VVaer-om dan mijnen Godt, ick sal op u mijn betrouwen stellen, ende ick en sal niet beschaemt blijven: in u Heere sal ick hopen ende in der eeuwicheydt en sal my gheene schande gheschieden; noch mijne vijanden en sullen my niet bespotten: want alle de ghene, die u verwachten, en sullen niet beschaemt ghemaeckt worden. En is u Heere (die de nieren ende herten onder-soeckt) niet bekent, dat ghy alleen zijt mijn verlanghen? want verbeydende heb ick u verbeydt Heere met uwen Propheet; ende hy heeft my gheseyt dat ghy op hem hebt ghelet. Ick bidde u, o Vader, let, ende neemt oock achte op my; ende gunt oock eene kleyne segheninghe aen my uwen verloren sone: want ick hebbe in uwe

+ Waer door de siele boven de Enghelen verheven wort.

+ Ghewichtighe redene, waerom men sijn betrouwen op Godt stellen moet.

[p. 154]

bermherticheden ghehopt, ende die in u hopt sal uwe bermherticheydt om-ringhen, ende nu voordt-aen sal ick voor u leven ende niet voor my, gantscher herten in u betrouwen, aen-ghesien dat ghy de doodt voor my ghestorven zijt, ende duysendt-male u-selven my ghegheven hebt, ende sonder mate meer bemindt hebt dan ick my selven, mijnen Godt, Vader der ghenaden, ende Godt van allen troost.

Protestatie voor den morghen-stondt, teghen de aen-staende tentatien ende scrupulen.

ICk bekenne in uwe teghen-woordicheydt mijnen Godt voor uwe Engelen, ende Heylighen ende voor al u hemels hof, dat ghy my eenen Godt sult wesen en ick uwen getrouwen dienaer, tot den uytersten dach mijns levens: want ghy zijt mijnen Heere, ende ick uwe slave; ghy zijt mijnen Vader ende ick uwen onweerdigen sone; ghy zijt mijnen loon, maer al te groot ende rijck⁺ voor my, ende noyt oore en heeft ghehoort, noch ooghe ghesien, noch menschelijck verstandt begrepen, t gene ghy voor my bereyt hebt: Ende niet teghen-staende dat die dinghen groot ende veel in 't getal zijn, nochtans ghy zijt on-spreckelijck meer weerdt, dan alle uwe gaven: want ghy zijt mijn deel, ende kostelijck erf-goedt. Om uwen t' wille dan als pelgrim, ende uyt-lander, sal ick gaen, ende loopen in den wech van uwe gheboden, om dies wille dat ghy mijn herte hebt verbreydt. Is 't datter eenighen vijandt my laghen leght, op my valt, my aen-lockt, vervaert maeckt, oft listelijck soeckt t onder-kruypen, ghy alleen sult mijne vreese zijn, mijne hope, ende mijne liefde. Ick hebbe u uyt-ghelesen voor mijnen Heere, ende den duyvel af-gesworen, ende mijne siele blijft aen u gehecht: ende wie sal my af-scheyden van uwe liefde? hoe soude ick u konnen verlaten Fonteyne aller goedt, ende van selfs loopen in eenen af-grondt van alle quaedt? hoe soude ick u konnen haten, ô oneyndelijcke goedtheydt? soo langhe alsser leven in my sal wesen, soo en sal ick van mijne onnooselheydt niet af-wijcken; noch en sal iet voor goedt houden, van al dat u mishagen kan, noch en begheere datter

+ Prijs der uyt verkorenen.

[p. 155]

van mijnen 't weghen iet voor sulckx ghehouden worde, 't en zy dat ick eerst hemel ende aerde, de H. Maghedt Maria, d'Enghelen ende uwe Heylighen, ende alle creaturen die mijne ghetuyghen zijn gheweest, aen-gheroepen hebbe om het selve te ghetuyghen, ende in hunne teghenwoordicheydt u verloochene mijnen Godt, ende verkiese alle quaedt voor u, die zijt alle goet, de bitterheydt voor de soeticheydt, uwen haet voor uwe liefde, ten laetsten de doodt ende den eeuwighen rouwe, voor het ghelucksalich eeuwich leven ende vreucht in u ende van u mijnen Godt ende mijnen al.

Oeffeninghe voor den scrupuleusen.

ICk hebbe gheseydt dat ick belijden sal aen u Heere, mijne onrechtveerdicheydt, ende ghy hebt vergheven de boosheyt van mijn misdaet: Ick hebbe gheseydt, ende van stonden aen hebt ghy uyt ghesproken een troostelijck woordt, segghende: Vwe sonden worden u vergheven, vvant ghy 't op my begheert hebt, en my hebt bemindt. VVie en soude u niet beminnen, o grondeloose⁺ goedtheydt! want ghy my opende de sloten van uwe bermherticheden, ende met de beke uwer ghenade hebt ghy my overwatert ende ghesuyvert. VVat soudt ghy anders moghen doen, o Vader der bermherticheden? ghemerckt dat ick weet dat ghy my verbeydt hebt van der eeuwicheydt, ende gesocht dat ick van verre ende vremde landen tot u weder-keere soude: aen-ghesien dat ghy drij-en-dertich jaren in dese plaetse vol schrooms, ende woeste wildernisse my hebt ghesocht met arbeydt ende liefde. VVat kondt ghy anders doen, dan uwen boet-veerdigen verloren sone t' om-helsen? ende het roockende vlas niet gheheel uyt-blusschen, noch het ghekroockte riedt t'eenemael in stucken onder de voeten treden? maer mijne handt te vatten,⁺ my te bewaren, my die ghevanghen ben, ende in duysternisse sitte, uyt de banden ende het huys der ghevanckenisse te gheleyden. Maer waer uyt bemercke ick dat ghy my bermhertich zijt gheweest? dat ick ghenade in uwe ooghen hebbe gevonden? Ick weet wel, dat ick verre van u was, ende dat eenen sterck-ghewapenden my hadde ghebonden; ende op mijn onversiens

+ Betrouwen op Godt, spruytende uyt sijne liefde tot ons ende sijne wel-daden.

+ Isa. 42.

[p. 156]

ghy (vvant door niemandt anders en kan dat gheschieden) hebt mijne banden in stucken ghebroken, op dat ick van selfs soude komen tot de suyveringhe des leedt-vvesens, op dat ick u offeren soude een vermorvvet ende ghebrijselt herte, ende eene offerande des lofs; ghy hebt my ghetrocken met de koordekens van Adam; met de bandekens van liefde, op dat ick komen soude, jae loopen naer den reuck van uvve specerijen ende salven. VVat is't anders tot u komen, dan te verlaten ende te verfoeyen de gevvoonelijcke conversatie ende ghemeynschap, dan u te beminnen, die my van der eeuvvicheydt hebt bemindt? ende vvat is u te beminnen, dan u te vvenschen uytter herten allen goedt;⁺ ende van u door eenighe sonde noyt verscheyden ghevveest te hebben? dan bereedt te vvesen alle uvve Goddelijcke gheboden te onder-houden, verachten alle aerdtsche saken, ende liever alle gheschapen dinghen af te gaen ende te verliesen, dan u te vergrammen, gherne met u te redenen, u Godlijck vvoort te hooren.

Ghemerckt dan, dat ick dit door uvve gratie in my ghevoele; soo late ick my voor-staen, ende hope eenichsins uyt u te vvesen: want die uyt u is o mijnen Godt die hoort uvve vvoorden; vvant uvve uyt-spraken zijn soeter dan honich ende honich-raten. Ick sal dan hooren vvat dat ghy in my spreeckt, ende en vvilt my niet beschamen o mijne Hope, ende ick betrouvve dat my, in u hopende, gheene kranckheydt en sal bevanghen. vvel is 't vvaer dat ick niet en vvete oft ick liefde oft haet vveerdich ben: maer aen vvien is dat bekent, daer uvven Apostel oock vreesde, als hy aen d'andere soude gepredickt hebben, selve vervvorpen te vvesen: ende hoe vvel ick duysent-mael hadde ghebiecht, soude nochtans gheloof-seker vvesen, dat ick daer van on-seker ben, ende niet en vvete oft ick u behaghe. Maer dit en moet my niet beanghst maken, aen-ghesien ghy zijt de eeuvvighe VVijsheydt ende Goedtheydt, ende hebt begheert dat ons dit on-bekent soude vvesen, om dat het ons profijtelijcke is, ende dat vvy betrouwen souden op uvve on-ghemeten liefde tot ons. Och oft dese ghestort ende verbreydt vvierde in mijn herte, op dat hy daer uyt soude bannen alle vreese, de vvelcke door dick-vvijls

+ Teeckenen van eene waerachtige bekeeringhe, ende van de gratie Gode.

[p. 157]

biechten ende onder-soecken, niet vermindert; maer eer vermeerdert wordt; aen-gesien sy daer uyt alleen haren oorspronck neemt: die is 't mijn verstandt verduystert, mijne memorie turbeert, krenckt mijnen wille, ende alsoo komt te begheven in het onder-soecken, ende als ick arbeyde om tot claerdere kennisse mijnder sonden te gheraecken; om die te moghen verfoeyen ende door de biechte af te legghen, mijn verstandt wordt verdooft, mijne memorie ontstelt, ende den wille verflout door de groote benouwtheydt, die my bevanght. VVaer-om is t dan dat ick in-wendichlijck soo ghepijnight ende ghespannen worde, ende wentele in de vuylicheden mijns levens? is 't om u hier⁺ door te behaghen Heere? verre zy 't van daer: want ghy ghebiedet ende bevelet dat-men uwen Stadt-houder ghehoorsaem soude wesen: den ghenen van hun, die u-lieden hoort, die hoort my, ende die u lieden versmaedt, die versmaedt my: Is't⁺ om vrede ende ruste des ghemoets te bekomen? maer wie isser die aen u, ende uwe Stadt-houders weder-spannich is geweest, ende die verkreghen heeft? oft wel is't om dat ick ten langhen laetsten soo verre gheraken soude, dat ick door mijn eyghen oordeel ende veel onder-soeckens gherust soude wesen, als gherechtveerdight⁺ in uwe teghen-woordicheydt? maer hier teghen hebt ghy gheseydt: Dat alle die leeft voor u niet gherechtveerdight en sal wesen, ende dat na-de-mael wy 't al hebben vol-brocht, zijn on-nuttighe dienst-boden: voor-waer en is 't dan niet beter dat ick volge den leydts-man ende onder-recht, dien ghy⁺ my hebt ghegheven? maer eylaes! die en weet niet mijne benoutheden, maer u alleen, o on-ghemeten Goedtheydt zijn die alle, jae oock die noch te gheschieden staen van der eeuwicheyt bekent gheweest, eer ghy oyt bevolen hadt, dat ick aen dese als aen u-lieden gehoorsaemheyt soude bewijsen: noch ghy en laet die tot gheenen anderen effecte oft eynde gheschieden, dan om my te proeven ende te suyveren, ghelijck het goudt in het forneys der tribulatien, ende dat ick claer blincken soude in uwe teghen-woordicheydt, ende voor de ooghen der menschen. Daer-en-boven al dat my van den vijandt in-ghegheven wordt, en

+ Waer uyt het komt, dat-men in-wendich gequelt wort ende on-gherust is.

+ Luc. 10.

+ Psal. 142.

+ Hoe goet het is in de scrupulen te verwinnen, eenen leydts-man te volghen.

[p. 158]

zijn mijne wercken niet, noch en besmetten mijne siele niet meer als wel doen de sonden van andere die ick hebbe ghehoort, oft sien gheschieden. Maer ghemerckt dat ick ijverich ben gheweest voor u, ende de on-bevlecktheydt des herten hebbe bemint; hier door worde ick ghesuyvert, hier door soo worden mijne verdiensten voor soo veel vermenich-vuldicht, als ick ghevoele dat sy my om uwe liefde mishaghen. Maer ick twijfele oft ick voorsichtelijck ende oorboorlijck mijn officie hebbe bedient: hier op hoore ick u antwoorden, ende verbieden: en wilt op uwe eygen vernuftheydt niet steunen; ende ick bemercke datter niet sekerder noch gheruster en is, in eene duystere ende onsekere sake, dan met oodtmoet zijn verstant aen andere t' onder-werpen, sonder te willen alleen wijs wesen, ende hooveerdelijck op sijn eyghen oordeel oft sinnelijckheydt betrouwen. Maer mijne vreese houdt my voren, andere saken dan ick van den Medecijn, van den Leydts-man, oft van den Enghel door u ghesonden (want soo hebt ghy den Priester gheheeten) en worde gheleert: hoe blijve ick dan aldus twijfelachtich hanghende, oft ick uvven⁺ vville, Heere, oft mijnen eyghen vville moet volghen? oft ick in een sake die my aen-gaet, op mijn eyghen verstandt, oft op eens anders (ghelijckervvijs alle gheleerde ende voorsichtighe raden) moet betrouvven? Ick bidde u, o Heere, en vvilt niet in t oordeel oft recht treden met uvven knecht, vvant ick en kan niet een voor duysendt antvvoorden; niet-te-min hoe-vvel ick u hebbe vertoornt, ghy doet my nochtans hopen op uvve bermherticheydt, ende niet en isser dat ghy straffer sult vvreken dan mijn mistrouvven ende vvan-hopen van uvve ghenade, die alle dinghen voor my gheschapen hebt, ende voor my gheleeft, ende ghestorven zijt, op dat ick in u soude hopen, ende op u alleen⁺ mijn betrouvven stellen. Is 't moghelijck dat een vrouvve haer sprakeloos kint soude vergeten, dat sy de vrucht haers lichaems niet en soude ontfermen? ende al vvaer 't dat sy 't vergate, ghy⁺ en kondt nochtans my niet vergheten: vvant vvy en storten onse ghebeden niet in onse rechtveerdicheden voor u aensicht, maer in u veel bermherticheden. Helpt ons dan Godt onsen

+ Men moet op sijn eygen verstant niet steunen, noch sijnen eyghen wille volgen.

+ Isa. 49.

+ Daniel. 9.

[p. 159]

Saligh-maker, ende om de glorie uvves naems Heere verlost ons, ende vveest versoenelijck over onse sonden om uvven naem, Amen.

Schiet-Ghebedekens.

SIet ghy zijt ghesont ghemaeckt, en vvilt voort-aen⁺ niet meer sondighen, op dat u niet arghers en gheschiede.

Ick hebbe u mijne misdaedt kennelijck ghemaeckt, ende en⁺ hebbe mijne onrechtveerdicheydt niet verborghen: Heere vvischt uyt mijne boosheydt.

Ick hebbe in den hemel ghesondicht ende voor u, ende ick⁺ en ben nu niet vveerdich uvven sone ghenaemt te vvorden, maer maeckt my als een van uvve huerlinghen.

Wie verstaet de misdaden? suyvert my van mijne verborghentheden,⁺ ende spaert uvven dienaer van vremde sonden.

+ Ioan. 3.

+ Psal. 31.

+ Lucae 15.

+ Psal. 18.