Een verdeelde Verlichting. Stemmen uit de spectators

[p. 25]

De noodzakelijkheid van een voorzichtige^o keuze in het huwelijk

Bataafsch Musaeum (no. 15 - de 8e april 1771)

Niets is gemener,^o dan dat wij lieden van beide seksen over het huwelijk horen klagen. Hierdoor hebben sommigen geredelijk^o verondersteld, dat het huwelijksgeluk maar een hersenschim is. Ik heb deze klacht menigmaal aangehoord, en erken, dat zij mij niet zelden verdroten heeft, dewijl^o het huwelijk mij altoos voorgekomen is als een bron van vrede en huiselijk genoegen. Het zou mij zeer onaangenaam geweest zijn, indien de droevige ondervinding mij had genoodzaakt van gedachten te veranderen. Doch nadat ik de voor- en nadelen van het huwelijk met de vereiste nauwkeurigheid getoetst en overwogen heb, vind ik tot mijn groot genoegen, dat de eerste over het geheel genomen de laatste overtreffen. Zo het somtijds anders uitvalt, schijnt dit meest van een kwade keuze af te hangen. Gelijk een verstandig man in het uitzoeken van zijn vrienden zich alle moeite geeft om dezulke te kiezen, die in gemoedsneigingen en manier van denken met hem overeenkomen, zo behoorde men ook de uiterste omzichtigheid te gebruiken in het verkiezen van een voorwerp waarmee men levenslang dagelijks zal moeten omgaan.

Ondertussen is er bijna niets, waar de meeste mensen zo licht overheen stappen. Het tijdelijk belang of een blinde drift tot een voorwerp, welk zij nog niet recht kennen, doet hen al het andere in de wind slaan en, om zo te spreken, met een verhaaste tred zich in een poel van wederwaardigheden storten. Deze zijn meest ongelukkig, en de te laat komende nagedachten dat zij zich dit onheil door een al te grote onbedachtzaamheid op de hals gehaald hebben, vermeerderen hun verdriet. Daarentegen zijn die huwelijken zeer gelukkig, waar men van weerskanten op

o voorzichtige wijze, weloverwogene

o gemener algemener, gewoner

o geredelijk licht, gemakkelijk

o dewijl omdat

[p. 26]

de gemoedsneigingen zeer nauwkeurig heeft acht gegeven. Het geval^o doet ons somtijds een voorwerp aantreffen, waarmee wij op het eerste gezicht geheel ingenomen zijn, zodat wij als^o een voorgevoel krijgen van het geluk welk wij, daarmee verenigd, zouden kunnen genieten: doch hoe bedrieglijk dit zij, leert de ondervinding dagelijks, en wij handelen even onvoorzichtig wanneer wij ons aanstonds met zulk een voorwerp verenigen, als wanneer wij een zeer nauwe vriendschap aangaan met iemand die wij bij geval^o ontmoeten, en wiens aard ons nog niet bekend is. Dagelijks gebeuren er gevallen,^o waaruit men genoegzaam de aard en de gemoedsneigingen van iemand kan leren kennen, en eenieder die hierop gedurende enige tijd een nauwkeurig oog vestigt, zal zich zelden in zijn keuze bedrogen vinden. Om mij echter beter te doen begrijpen, wat ik versta onder die overeenstemming van gemoedsneigingen welke het ware geluk van het huwelijk uitmaken, zal ik onder verdichte^o namen de geschiedenis van zulk een gelukkig paar verhalen, als er op aarde mogelijk ooit geleefd heeft.

Lindor was de enige zoon van een edelman van goeden huize, en werd tederlijk bemind door zijn ouders. Nauwelijks had hij de loop van zijn studiën ten einde gebracht, toen hij zijn brave vader verloor, wiens overlijden hem zo ter harte ging dat zijn vrienden het nodig oordeelden, dat hij een reis door Europa deed om zijn zwaarmoedigheid wat te verzetten. Een deugdzaam gemoed en een uitnemend verstand bezittende, bemoeide hij zich^o onder zijn reizen in het bijzonder om de deugden van de volken die hij bezocht, na te streven, zonder dat hij hun dwaasheden of gebreken overnam. Dus verenigde hij in zijn gedrag de Franse wellevendheid met de Engelse rondborstigheid en de edele Hollandse eenvoudigheid. Daarenboven maakten zijn bevallige gedaante en houding hem op het eerste gezicht beminnelijk, en zijn oprechtheid, edelmoedigheid en goede aard stelden hem in de vaste bezitting van de achting van degenen die hem van nabij kenden.

o het geval het toeval

o als als het ware

o bij geval toevallig

o gebeuren er gevallen vallen er dingen voor

o verdichte fictieve

o bemoeide hij zich spande hij zich in

[p. 27]

In zijn vaderland wedergekomen zijnde, ontving hij van zijn vrienden vele gelukwensen wegens het voordeel welk hij uit zijn reizen getrokken had. Doch hier wachtte hem een veel groter heil, dan hun ijdele loftuitingen. Op zekere dag ontmoette hij een oud medestudent: de vriendschap die hij met hem in zijn jeugd gehouden had, toen zij van gelijke rang en dezelfde neigingen waren, was onveranderd gebleven. Lindor, door die vriend verzocht hem een bezoek te geven, nam dit met vermaak aan. De hemel geleidde hem zekerlijk tot Lucinda, de zuster van zijn vriend. De lichamelijke schoonheid van deze dame ging gepaard met een openhartige en innemende aard, en een vloeiende taal, die de glans en het vermogen van haar bekoorlijkheden merkelijk^o vergrootte. Zonder veel woorden te gebruiken wist zij haar uitdrukkingen met een ongemene kracht en levendigheid voor de dag te brengen. Op het eerste gezicht kreeg Lindor genegenheid voor haar; en Lucinda scheen voor zijn verdiensten niet ongevoelig te wezen. Het goede vertrouwen is een bestendige gezellin van deugdzame gemoederen: de inspraak van de natuur, die zo onschuldig is als zijzelve, trekt vriendelijke harten altijd krachtig tegader^o en noopt hen om in een nauwe vereniging te leven. Het genoegen, welk zij in elkanders gezelschap vonden, maakte dat de tijd die zij tezamen sleten hun zeer kort voorkwam. Zij waren beiden niet weinig aangedaan, toen Lindor Lucinda verlaten moest: doch hij beloofde, dat hij zijn vriend spoedig eens weer zou komen bezoeken.

Hij kwam binnen enige weken ook weerom. Hij vond Lucinda alleen: zij las, en haar ogen stonden vol tranen. In zulk een staat overvallen te worden, baarde haar enige verlegenheid: zij legde haar boek neer en draaide het hoofd om, om de tranen, die zoete getuigen van haar gevoelige teerheid,^o af te wissen. Lindor verzocht verschoning^o wegens zijn vrijpostigheid, en scheen door haar tranen ontroerd te worden, doch dwong zich echter een vrolijke houding aan te nemen. Hij begon met haar al te grote teerhartigheid te boerten,^o en had vrijmoedigheid genoeg om

o merkelijk aanzienlijk

o tegader tezamen

o teerheid vatbaarheid voor gemoedsaandoeningen

o verzocht verschoning verontschuldigde zich

o boerten schertsen

[p. 28]

naar de reden van haar droefheid te vragen. ‘Daar,’ zei zij, ‘lees dit, want onmogelijk kan ik het doen.’ - Het was een brief, die Pamela^o aan haar ouders schreef toen zij op het landgoed in het graafschap Lincoln bewaard^o werd, en haar heer de Graaf B. de uiterste list gebruikt had om haar eer^o te krenken. De aandoenlijkheid^o van dit verhaal trof Lindor dermate, dat hij zijn gevoeligheid onmogelijk kon verbergen. De tranen ontliepen hem, in weerwil van alle pogingen die hij deed om zich te bedwingen. Hij bloosde. Lucinda werd ontroerd, en haar tranen raakten wederom bij menigte aan het vloeien. Intussen nam zij deze omstandigheid voor een overtuigend blijk van de overeenkomst van hun beider neigingen, en hij scheen haar thans beminnenswaarder te zijn dan tevoren. Het leed niet lang,^o of er gebeurde een geval, welk deze gunstige gedachten nog meer bekrachtigde.

Lucinda werd met enige vrienden genodigd om aan boord van een schip te spijzen.^o Het was een schone dag, doch geweldig heet, waarom het gezelschap op het verdek^o at. Bij geval kwam er een zeer prachtig jacht voorbijvaren. Het gezelschap stond op en ging aan die zijde van het schip waar het jacht langsvoer, om er des te beter gezicht van te hebben. Daar staande schoot Lucinda's broertje, een kind van acht jaren, welk zij meegebracht had, onvoorziens overboord. De schrik van alle aanwezigen over dit ongeluk was zeer groot. Elk betoonde zich ten uiterste verlegen.^o De verwarring belette de goede wil, iets te ondernemen. Lindor echter, die mede in het gezelschap was, behield de bezadigdheid,^o welke in hachelijke omstandigheden geheel onontbeerlijk is. Hij sprong terstond in het water, om de broeder van zijn beminde te redden: hij greep hem en zwom met hem naar de sloep, die hij eindelijk na grote moeite bereikte. De vrees, welke het gevaar van beiden in allen veroorzaakt

o Pamela verwijzing naar de eerste briefroman van Samuel Richardson, Pamela, or virtue rewarded (1740-1741), die al in de jaren 1742-1744 in het Nederlands vertaald werd; Richardson wordt beschouwd als een van de grondleggers van het sentimentalisme, een literaire stroming uit de tweede helft van de achttiende eeuw.

o bewaard vastgehouden

o eer hier: maagdelijkheid. In Richardsons roman verzet het dienstmeisje Pamela zich uit alle macht tegen de aanhoudende pogingen van haar werkgever graaf B. om haar in bed te krijgen.

o aandoenlijkheid hier: ontroeringskracht

o het leed niet lang het duurde niet lang

o te spijzen de maaltijd te gebruiken

o verdek (scheeps)dek

o verlegen hier: onzeker met de situatie

o bezadigdheid kalmte van geest

[p. 29]

Afbeelding 3 Huwelijksaanzoek door een ideale kandidaat: de gevoelige man.

[p. 30]

had, werd thans in blijdschap en verwondering^o veranderd. - Wat pen is bekwaam om het gemoed van Lucinda af te beelden! Zij ziet haar broeder en minnaar in het uiterste gevaar, en kort daarop hen beiden behouden weer aan boord komen. - Zij kust en omhelst haar broertje, en beschouwt haar minnaar met tedere ogen. Deernis, liefde en dankbaarheid en al wat zij nog meer in haar hart gevoelde, kon men uit haar ogen lezen.

Van die dag af aan, vestigde zij haar gedachten bestendig op de vereniging van hen beiden, waarnaar hun ouders ook even begerig waren. Ingevolge hiervan werd hun bruiloft ook kort daarna gevierd. Zij hebben malkander reeds twintig jaren sterk bemind, en hun liefde groeit nog dagelijks: zij hebben maar één wil en maar één ziel. De kinderen van dit gelukkige paar erven de deugden van hun ouders over, en zijn even beminnelijk als zij.

Dit is het grootste heil, waartoe wij stervelingen hier beneden kunnen geraken. Laten alle ongelukkige paren uit de bovenstaande geschiedenis leren, het huwelijk nooit enig onheil ten laste te leggen, dan dat zij door een betere keuze en verstandiger doorzicht hadden kunnen ontgaan: en laten zij die door deugd en liefde verenigd zijn, gerustelijk vertrouwen dat zij een dergelijk ongelukkig lot niet te vrezen hebben.

o verwondering bewondering