P.C. Hooft en de ongeziene, eerste 'fontein' van Amsterdam

11. Luz wel rijk genoeg?

P. Leendertz jr. schreef in zijn nagelaten en ongepubliceerde studie naar de ‘Dateering der gedichten van Hooft’ over het jaar van ontstaan van

de kleine versjes op bl. 302 [van Hoofts eerste rijmkladboek, waaronder die op de galerij en timmerage van Signor Lus] kunnen wij alleen zeggen, dat zij ouder zijn dan 1608 en jonger dan de voorgaande [uit 1602]. Dat de lombardhouder, die in 1598 te Leiden bankroet sloeg, reeds in 1602 te Amsterdam zulk een prachtig huis zou hebben laten bouwen, lijkt ook wel wat vlug (Leendertz jr. 1930: 25-26).

Dat laatste schijnt zo, want inderdaad vermeldde de Beschryving der stad Leyden in 1770 dat ‘Sion Luz en zyne Medestanders, een bankqueroet van eenige duizenden ponden Vlaamsch,⁷⁷ zoo hier [in Leiden] als in andere Steden gemaakt hadden’ (Van Mieris & Van Alphen II (1770): 489b). Maar dat betrof in het geval van Luz dan toch geen werkelijk faillissement, dus geen bankroet waarbij ten behoeve van de gezamelijke schuldeisers een gerechtelijk beslag zou zijn gelegd op zijn gehele vermogen,⁷⁸ want in 1600 bezat Luz in Leiden meer dan honderdduizend gulden, waarmee hij tot de tien rijksten van Leiden behoorde.⁷⁹ Zijn zoon Abraham was goed voor twintigduizend gulden (Bok

77 Één pond Vlaams was toen gelijk aan zes gulden. Leendertz sr. I (1871): 32n (L-St I (1899): 27n) tekende ook aan dat Luz in Leiden ‘een groot bankroet maakte’.

78 Vgl. Van der Feltz I (1896): 371.

79 Uit de bescheiden over de Leidse jonkheer Daniel van der Meulen - lakenkoopman-ambassadeur en financier van overzeese handelsondernemingen en ontdekkingsreizen - uit het notaris-protocol van Jan van Hout - dichter (zie § 3), notaris en stadssecretaris van Leiden - blijkt dat Sion Luz in het laatst van de zestiende eeuw aan de eerstgenoemde de verhoudingsgewijs luttele som van 55 £ 9 schellingen en 4 groten schuldig was (Prinsen 1908: 163).

[p. 44]

1993: 145, 157).⁸⁰ En in elk geval in 1603 was Luz ook in Amsterdam in goeden doen, want de kunstschilder en schrijver Karel van Mander (1548-1606) moet toen Luz' huis hebben bezocht en hij beschreef in zijn Schilder-boeck van 1604 vier kunstwerken die hij bij Luz had gezien: een schilderij van Bacchus door Joos van Cleve (Van Mander 1604, fol. 227^r = Miedema I (1994): 166-167), van Joachim Beuckelaer twee keukenstukken (fol. 238^v = Miedema I: 212-213), en ‘Niobe beweent haar kinderen’ van Abraham Bloemaert (zie afb. ZZ). Dit laatste is volgens Van Mander ‘een groot [204 x 249,5 cm] en heerlijck stuck, t'welck is teghenwoordigh t'Amsterdam, by den Heer Zion Luz: hier in comen verscheyden naeckten van Mannen en Vrouwen, groot als 'tleven, wel verstaen en uytnemende wel ghehandelt, wesende d'Historie van Niobe’ (fol. 297^v = Miedema: 448-449).⁸¹ Het verzamelen van kunst was ook in de zeventiende eeuw voorbehouden aan welgestelden (Bok 1993: 144b). Rond de eeuwwisseling was bovendien de ‘Deught-spiegel’ verschenen (Van Mander 277^v = Miedema: 368-369), een grote gravure (52 x 37 cm) door Jan Saenredam naar Cornelis Ketel en door de Amsterdamse mecenas Jacques Razet opgedragen aan ‘de doorluchtige weldoener Sion van Lus’.⁸²

Volgens Leendertz jr. schreef Hooft zijn drie versjes op Luz' ‘Galerije’ en ‘Timmeragie’ ergens in de periode 1602-1608. We weten nu van de grote kaart

80 Voor ‘Abraham Lusse sone van Sioud [sic] Lusse wel bekendt’ ontwiep de kalligraaf (en theoloog) Paulus de Kempenaer een heraldiek wapen, zie Hamilton 1980: 297, fig. 2.

81 Bloemaert heeft dit mythologische verhaal twee maal geschilderd (Miedema I (1994): 448-449): in 1591 en, met een andere compositie, rond 1600. Luz bezat het oudste schilderij, dat zich nu in het Statens Museum for Kunst te Kopenhagen bevindt (e-mailbericht van het Statens Museum, 16 april 2016). Zie verder voor Van Mander over Luz' kunstverzameling: Greve 1903: 185, 188 en 202, en Van Mander 1995: 151-152, 193-194 en 387.

82 De Latijnse tekst van de opdracht luidt: ‘Benefico splendidoque Sioni à Lus hunc humanae indolis typum Jac. Razetus in propensae voluntatis et studij tesseram libens lubensque dedic[avit]’ (Miedema II (1995): 90n519): ‘Jacques Razet heeft deze voorstelling van de aangeboren aard van de mens aan de doorluchtige weldoener Sion van Lus volgaarne en met genoegen opgedragen als teken van goede gezindheid en toegenegenheid jegens hem.’ Voor een afbeelding van de gravure, zie Lunsingh Scheurleer e.a. VIa (1992): 87, afb. 13 en Miedema V (1998): 147 met fig. 80. Voor de voorstelling en de betekenis van de ‘Deught-spiegel’, zie Heezen-Stoll 1987: 26-37, die aantekende: ‘Het doet merkwaardig aan dat de allegorie van de Weldaad aan de houder van de bank van lening werd opgedragen’ (a.v.: 71n86). Van Mander droeg zijn Het leven der oude antijcke doorluchtighe schilders uit 1603 (opgenomen in Van Mander 1604) op aan de ‘Eersamen, den Schilder-const-liefdighen, en den Schilders seer toeghedanen Heer Iaques Razet, Notarius publicus, en Secretaris op de Convoye tot Amstelredam, mijnen besonderen goeden vriendt’ (fol. 59^r). Voor Razet, zie De Roever 1891 en Miedema II (1995): 89-93. De tekening van Ketel bevindt zich in het Rijksmuseum (Boon 1978, nr. 328; Marijn Schapelhouman: ‘Cornelis Ketel. Design for The mirror of virtue, c. 1595’, in: Van Os e.a. 2000: 205-206 (nr. 86); een exemplaar van de druk naar de gravure door Saenredam berust o.d.t. Naturae sequitur semina quisque suae in The British Museum.

[p. 45]

van Balthasar Florisz. hoe de bebouwing op het door Luz in 1600 verworven en in 1603 naar het zuiden vergrote perceel aan de Grimburgwal er in 1625 en door de tekening hoe de noordgevel langs die wal er in elk geval ná de jaren '10 van die eeuw en tot hooguit 1647 uitzagen. Als Luz de bouwheer was, dan zal dat in zijn eerste jaren in Amsterdam zijn geweest. Later, zoals in de nu volgende paragrafen te lezen valt, had hij daar het geld niet meer voor. We staan nu dan ook eerst stil bij de verdere lotgevallen van Luz in Amsterdam en volgen daarna die van zijn huizen, om uiteindelijk in 1647 bij het Oudezijds Herenlogement te belanden.