P.C. Hooft en de ongeziene, eerste 'fontein' van Amsterdam

[p. 9]

1. Inleiding

Uit versjes van de Amsterdammer P.C. Hooft (1581-1647) blijkt dat kort vóórdat zijn stad uit haar middeleeuwse voegen barstte en het luxe wonen aan de nieuwe grachten met de aanleg van de Herengracht vanaf 1613 mogelijk werd,¹ een van de indrukwekkendste huizen van de stad aan de Grimburgwal stond - een huis met een galerij en met maar liefst een ‘fontein’ bovendien. Die combinatie was rond 1600, buiten Italië, zeldzaam en fonteinen kwamen in Holland zelfs helemaal nog niet voor. Er werden daar toen op dat gebied weliswaar uitvindingen gedaan en octrooien aangevraagd, maar in het echt waren er nog geen fonteinen te vinden. Dit betekent dat Hooft met zijn gedichtjes op een Amsterdams huis en op een galerij tevens de allereerste fontein van Amsterdam op het oog had.

Toch is er in de volgende vier eeuwen nooit meer stilgestaan bij dit volgens Hooft heel bijzondere pand met bijbehorende fontein. Wellicht komt dit omdat het de toenmalige bank van lening betrof. De lommerdhouder, Sion Luz, woonde er en alhoewel die de officiële houder van de Amsterdamse ‘tafel van leninge’ was, liet men zich bij diens pandhuis ongetwijfeld liever niet zien. Daarenboven was deze lombardier in financieel opzicht niet van onbesproken gedrag, wat een reden temeer zal zijn geweest om zich niet met hem te willen inlaten. Deze pandjesbaas was daarnaast echter kunstverzamelaar en dreef als koopman in het groot handel met onder meer Rusland en onderhield goede contacten met de groothertog van Toscane, met Maurits, graaf van Nassau en later prins van Oranje, en met Elisabeth Stuart, prinses van Engeland en Schotland, de latere Winterkoningin.

Mijn betoog over het door Hooft kort na 1600 bezongen huis, de galerij en de fontein van signor Luz biedt geen brede vergezichten. Het beantwoordt wel eindelijk - gedocumenteerd en gedetailleerd - de oude vraag wáár dat imposante gebouw precies stond. Bovendien geeft het antwoord op de nooit eerder gestelde vragen hoe dat er toen uitzag en of deze Luz soms over de vroegste fontein van heel Amsterdam beschikte.

1 ‘De Derde Uitleg’; recent over deze vergroting: Abrahamse 2010: 58-71 en 2013; eerder Taverne 1978, hoofdstuk vier.