'Eene onafgewerkte teekening' van P. C. Hooft. De drost en zijn slot

[p. 9]

Inleiding

Het Muiderslot, al driekwart eeuw het doel van zo menig schoolreisje, is in het Nederlandse cultuurbewustzijn onlosmakelijk verbonden met de naam van P.C. Hooft. Zelfs als iemand, nog uit de tijd van de ‘Lagere school’, het Slot allereerst associeert met de Johan Ising-wandplaat ‘Floris V door de edelen vermoord’, is ook die - nu verloren gegane - traditie in het onderwijs van onze vaderlandse geschiedenis voor een groot deel te danken geweest aan Hoofts Geeraerdt van Velsen en de plaats die dat stuk innam in de literatuur. Maar zo bekend als het voor de gemiddelde Nederlander zijn mag, toch is er nog veel over Hoofts slot onopgehelderd. Van wanneer dateert het eigenlijk, wie bouwde het en welke functies had het in de loop der eeuwen dat het daar stond? Welke afbeeldingen kennen we en welke daarvan is de oudste?

afb. 1 - hs. A. blz. 332

In deze studie zal ik trachten aan te tonen dat die eerste plaats onder de afbeeldingen toegekend moet worden aan een onafgewerkte schets van Hooft waaraan niet eerder aandacht is geschonken, en dus niet toekomt aan de gravure uit 1617 die algemeen als de oudste wordt beschouwd. Het is dan niemand minder dan Hooft zelf aan wie wij het eerste gezicht op het Muiderslot danken, maar zijn tekening is niet meer dan een im-

[p. 10]

pressie en lost niet alle problemen op. Allerhande vragen rond tekening en tekenaar dienen zich immers aan: van wanneer dateert de schets? Is zij werkelijk van de hand van P.C. Hooft? Kon die tekenen? Bovendien, wat is er op te zien, welke onderdelen staan er op? En: vanuit welke hoek is getekend? Hoe kwam je daar? Hoe kon je indertijd het Slot bereizen? Zonder zover te willen gaan om te proberen te determineren welke rietkraag er op de tekening weergegeven is, is het toch noodzakelijk te weten wanneer het Slot welke ontwikkeling heeft doorgemaakt als we willen weten hoe het Muiderslot er in de loop van zijn geschiedenis uitzag en hoe dat complex in elkaar steekt. En hoe zit het met de vestingwerken - het zogenaamde ‘Kasteel’ - in de (directe) omgeving? Van dááruit is de schets toch getekend.

Deze vragen raken aan verschillende vakgebieden en hieronder wordt dan ook vaker buiten de eigenlijke P.C. Hooft-filologie getreden. Achtereenvolgens komen aan bod: 1 de datering van de tekening op grond van de plaats in Hoofts poëzie-handschriften, 2 de authenticiteit op grond van omstandigheden en aanleiding waarom Hooft de schets maakte en 3 had Hooft leren tekenen? Daarna volgen 4, 5 en 6 over de geboorte, de veranderingen en verwaarlozing, en uiteindelijk de herleving van het Slot in het Hooft-jaar 1881. Vanzelfsprekend wordt ingegaan op de militaire betekenis van het Slot en Hoofts rol als kastelein daarbij (7). Na 8 de conclusie volgt ten slotte 9 een aanzet tot inventarisatie van de zeventiende-eeuwse afbeeldingen van het Muiderslot.

Maar nu eerst waar dit hele stuk om draait: P.C. Hoofts tekening in zijn Tweede rijmkladboek.