De kronijk van Antwerpen. Deel 1. 1 januari 1770 tot 31 december 1785

1782.

In dese maend January, wirden in verscheyde vrouwecloosters binnen dese stad, door het aenraeden en versoek van onsen Bisschop, J.F.J. Wellens, openbaere scholen begost, om de arme kinderen te leeren lesen, schrijven, breyen enz.

[p. 120]

Hij hadde dit geraeden, alsoo de spraek ging van de cloosters te vernietigen, om hierdoor een middel te soeken tot hunne behoudenisse. De schole bij de Capucineressen wird op 3 deser maend Januarij geopent, in 't 3^de Order, op 3 Februarij, bij de Annuntiaten ook op dien tijd, en wird met grooten iever en vlijt agtervolgt.

Op 1 Februarij wird in 't collegie door de weth alhier geresolveert het decreet van hunne K.H., de dato van 19 Januarij lest, bekent te maeken, inhoudende dat de maskerade mogten toegelaten worden gedurende de drij vastenavonddagen, met waarschouwing van in geender maniere de voorseyde permissie te misbruyken.

Op 2 April begosten de Italianen, die nu al verscheijde kerken, soo binnen dese stad, als in de andere steden deser Nederlanden en elders, gewit hadden, waer van sij eene besondere maniere hadden, den ouden kalk of witsel van de mueren in de Cathedraele kerke van O.L. Vrouwe, binnen dese stad, af te krabben, om die ook opnieuw te witten, waerdoor men bevond, dat dese kerk eertijds met verscheijde couleuren had beschildert geweest: aen de vunte onder den toren, waren de mueren rood met schepen opgeschildert; langs d'ander sijde, onder den kleijnen toren sag men ook verscheijde dingen als, tegen den muer na de straet, de figuur van den H. Sebastiaen; voorder, aen 't inkomen der capel van den armen, waeren verscheijde lammekens en vergulde ciraden; boven den predikstoel, in het welfsel, sag men eenige vergulde sterren; boven het gestoelte der kerkmeesters, op den muur tegens het epitaphium van Ambrosius Capello, Bisschop deser stad, sijnde nevens de capel van den armen, was eene kruysdraeginge geschildert, waer onder eenige oude letters op eenen brieve, niet wel leesbaer; boven den autaer van den jongen handboge, waeren bogen en pijlen met de wapen van Jerusalem en andere cira-

[p. 121]

den; boven den autaer van de meersche, sag men ook verscheijde ciraden met schaeltiens; boven dien van den bakkers sag men ook verscheyde gereedschappen als oven, paelen kruyswaerts met brooden op; in den kleynen beuk daer nevens, ontrent Venerabel capel, waeren ook verscheijde ciraeden en figuren als de beelden van St Catharina en St Barbara; in de capelle van 't H. Sacrament was het welfsel vol ciraden en figuren geschildert en verguld; en ook op sommige plaetsen van den muer; in Onse L. Vrouwe capelle was het welfsel ook vol ciraeden en tegens den muer sag men verscheyde wapens en pyltiens; in den beuk voor dese capelle, nevens den autaer der timmerlieden of witwerkers, waeren ook ciraeden in 't welfsel geschildert, alsook in verscheyde capellen van den omgang. Gedurende dat dese kerk gewit wird, wirden de epitaphia gekuyscht, alsook den autaer in het choor en de gestoelten, de tomben der Bisschoppen en de wapens der ridders van 't Gulden Vlies, staende boven de gestoelten aldaer. De Bisschoppen op die tombens liggende, uytgenomen Ambrosius Capello, van marmer gemaekt door A. Quellien, en de figuren aen 't oxael, wirden gewit met lijmverve, het gene seer leelijk was, maer wirden op 28 Mey, door order collegiael, wederom afgewassen. Voorts wirden de andere autaeren, alsook de beelden der apostels in den beuk, de andere figuren en de portaelen gekuyst, sommige epitaphia vernieuwt. De kerk wird geschuert, de lijkblasoenen wirden daer uytgelaeten; men hadde nogtans van intentie geweest de selve aldaer wederom te plaetsen op op eene andere plaetse, dog is niet geschied, soo dat er niet één blasoen meer te vinden is in dese kerk.

Op 19 April sijn alhier binnen dese stad geweest, sijne Eminentie den Cardinael Joannes Henricus van Franckenberg en van Schellendorff, Artsbisschop van Mechelen, sijne excellentie den heere Ignatius Busca, Artsbisschop van Emessa, Nuntius van den Paus aen 't hof van Brussel, sijne Hoogw

[p. 122]

Felix Jos. Hub. Wavrans, Bisschop van Ipre en den Eerw^sten heere Robertus Delesenne, abt van St Martin tot Doornik, komende van Mechelen, nemende het noenmael bij onsen Bisschop, en vertrokken na middag om 5 uren, na de Cathedraele kerke en de militaire schole besigtigt te hebben.

Op 22 der selve maend is alhier gepubliceert de verklaeringe van den keyser, raekende de invloeijinge en de oeffeninge van de Bisschoppelijke overheijd op de geestelijke ordens binnen de Nederlanden van den 3^en April 1872.

Ten selven dage, 22 April en gister is voorbij dese stad gemarcheert na Bergen op Soom en Breda, het detachement voetvolk, in dienst van de Staeten der vereenigde Provincien, het welk was agter gebleven in Namen, sijnde nu alle de barriersteden en kasteel ontruymt. Op 22 Meert lest, was eene verdeelinge voorbij dese stad gemarcheert, op 23 Meert is een tweede bataillon der hollandsche troupen, Namen ook ontruijmende (welke ontruyminge op 18 Meert begost was) ook voorbij dese stad getrokken, na Stabroeck, om 't ander van het regiment van Leeuwen op te volgen na Bergen op Soom, waerdoor sullen ontruymt wesen alle forte en steden in de Oostenrijksche Nederlanden, die door het Tractaet van Barrieren, binnen dese stad Antwerpen gesloten op 15 November 1715, en door 't reglement ter uijtvoering van 't selve gemaekt in den Haege 1718, waeren toebetrouwt geweest aen de trouppen van de staeten generael der vereenigde Provincien.

De fortificatien van bijna alle de steden deser Nederlanden waeren sedert het begin van desen jaere geslegt, waeren te Santvliet reeds besig, dese waeren rondom die plaets gemaekt, in 't jaer 1622, door den Markgrave Ambrosius Spinola, om de stad Bergen op Soom nouwer aen te sluijten en het land te beschermen tegens de vijandlijke afloopingen.

De buytewerken der stad Lier wirden ook geslegt. Dese wirden in of ontrent het jaer 1638 opgemaekt voor den dienst

[p. 123]

des konings van Spagnie, gedurende de Nederlandsche Beroerten.

De boomen staende op de forten de Perel en Austruweel, waeren alreeds op 28 Februarij en 2 Meert lestleden verkogt; op 6 deser maend April waeren alle de boomen op fort St Philips ook publiek verkogt, soo dat dese forten ook in 't kort hunne sterkten sullen verliesen.

Op 23 der selve maend April smorgens, is 't garnisoen uyt het kasteel vertrokken en na middag is er wederom een ander ingekomen van Dendermonde.

Op 14 Mey savonds omtrent alf 7 uren, wird den voorslag op den toren der Cathedraele, binnen dese stad, opgehouden, omdat het belfort van den grooten beyaerd geheel moest hermaekt worden, want hadde sedert eenigen tijd al gedreygt in te storten. Sommige klokken waeren alreeds onderschoort. Gedurende men hier aen werkte sloeg de ure op de groote klok, genaemt Carolus.

Omtrent desen tijd wirden, de Mee- en Mestkayen ook hermaekt, besonder de eerste die lang in slegten staet hadde geweest.

In de maend Juny wird het kruys in de schrijnwerkerstraet, tegens de ruye staende, vernieuwt en den muer nieuw gemetselt.

Op bevel van den keyser is door de fiscaelen ofte hunne gesubstitueerden, aen verscheijde cloosters in dese provincie van Brabant bevolen bij provisie geene cloosterlijke belofte te laeten doen, synde aen de selve ook belast van te maeken eenen behoorlijken staet van goederen van de selve cloosters, alsmede de leijsten der naemen, qualiteijten en het getal der religieusen; allen hetwelk binnen dese stad verrigt wird in de maend Mey in de volgende cloosters te weten: Norbertineressen, St Annen

[p. 124]

Dael, geseijt de Luythaeghen, Ternonnen, geseyt Victorinnen, Spaensche Carmelietessen, O.L.V. Presentatie, geseyt Oostmallen, Capucieneressen, Annutiaten, St Josephs Nasareth, geseijt Spinters, Predikheerinnen en Witsusters; en buyten dese stad, in 't Cloosters der Brigitinnen, tot Hoboken. Een ieder stond verbaasd over dese nieuwigheijd van doen, of begon men te vreesen voor de vernietinge der cloosters?

Saterdag 13 July om alf 12 uren voor middag, sijn hier binnen gereden, hunne K.H. Maria Christina en Albert Casimir, hertog van Saxen Tesschen, met den soon van de 't Sarinne van Rusland, en de sijne egtgenote, rijsende onder den naem van grave en gravinne van het Noorden, reden na de abdije van St Michiels, alwaer het noenmael wird opgedient voor 18 persoonen. Sagen dan agtervolgens de Cathedraele en andere kerken, alsook de schilderskamer en eenige huysen van particulieren, de have en andere merkwaerdigheden tot 's avonds toe, alswanneer onse gouverneur generael hun avondmael en nagtrust gingen nemen in de voors^e abdije. Den grave en gravinne van het Noorden logeerden in Grand Laboureur op de Meer. Sanderdags vervoegden sig onse gouverneurs in 't voors^e Laboureur, nemende daer het afscheyd, gelijk ook onsen Bisschop en eersten borgermeester, en vertrokken om alf 7 smorgens, om 's avonds nog in 's-Gravenhage te sijn.

In de selve maend July is den toren der Eerw^e Paters Predikheeren seer gerepareert.

Den 23 Augusti is hier binnen gekomen den heere Cardinael Artsbisschop van Mechelen, vergeselt sijnde door den Nuntius van den Paus aen 't hof van Brussel Ignatius Busca, Artsbisschop van Emesse, den Nuntius in Switserland, den heer Brabeeck van Hildeshem, Domheer van Munster, den heer Grave de Forres Grande van Spagnie, als ook de twee

[p. 125]

susters van den Artsbisschop van Mechelen en de vrouwen van Arberg Neuchatel en Berghe de Trips, alle vier canonikeressen tot Nivelle; namen alle de maeltyd bij onsen Bisschop Wellens, en sagen het merkweerdigste in de Cathedraele en in andere kerken, eenige cabinetten, sijn ontrent den avond wedergekeert na Mechelen.

Den 29 der selve maend sijn de oude kasernen, te weten, twee vleugels, den eenen genoemt S^t Peeter en den anderen S^t Cecilia, staende beijde nevens malkanderen op den slinken kant ofte oostsijde van het kasteel deser stad, voorbij de kerke, aldaer publiek verkogt, met deuren, vensters, met schaliën bedekt, met houtwerk, yser, lood enz., immers sooals de selve aldaer geheel sijnde, en door de koopers opgebroken te worden, alles ingevolge de conditien aldaer voorgelesen.

Den 6 October 's avonds om alf 9 sijn de gouverneurs generael, komende van Brussel, vergeselt van mevrouw Maria Cunegindis van Saxen, koninklijke princesse van Polen en Lithauwen, princesse abdijesse van Thorn en Esschen, met haeren grootmeester en grootmeesteresse, alsook den grave van Kemph, lieutenant generael in dienst van den keyser en kamerheer; namen het logement in de abdije van St Michiels; sagen sanderdags het merkweerdigste binnen dese stad, nemende den maeltyd in de gemelde abdije, alwaer sij onsen Bisschop en buijten borgermeestere genoodigt hadden; sijn om 2 uren namiddag met hun gevolg wedergekeert na Brussel.

In dese maend October verlieten, ingevolge de bevelen, de soldaeten, de corps de gardes buijten deser stadspoorten, uytgenomen op de werf, alwaer de soldaetenwagt in voege bleef.

De valbruggen buyten de poorten wirden 's avonds ook niet meer opgetrokken, de barriers daer ontrent voor desen gesloten

[p. 126]

wordende, alsook de palissadens, daer bijstaende, wirden weggedaen, soo dat men konde tot voor de poorte komen.

Op desen tijd wird het kruijs, staende te midden der Faconsplijn, en dreygende te vallen, van daer weggedaen, laeten alleenlijk den voet van blauwen steen aldaer ter plaetse.

Dit kruys is aldaer gesteld ten jaere 1638. Het beeld van onsen Heere daer aen hangende, is gemaekt door den vermaerden beeldhouwer Arn. Quillins.

Den 21 der selve maend October wird den drijhoek, staende over de Lange Gasthuysstraet, ontrent de Korte- en Huydevettersstraeten, afgebroken met de pompe, en den borneput toegeleijd met eene steen. Het hadde eertijds sonder twijfel eenen borneput geweest, want den haek, daer de katrol aengehangen heeft, sag men nog in 't welfsel. Dit gebouw was verciert met drij pilaeren waerop eene cornisse was, en hooger het beeld van O.L. Vrouwe, waervoor dagelijks alle avonden drij lanteernen branden, welk beeld, benevens den gemelden drijhoek, ten tijd der processien, schoon verciert was. Als nu is er eene nieuwe pompe gestelt, tegens den muer der huysinge van S^r Hubens, M^r Pingieter, op den hoek der Korte Gasthuysstraet tegenover de Lange Gasthuysstraet, boven welke pompe het voors^e beeld is gesteld en waer voore des savonds ligt word gebrand in twee lantaernen.

Op 22 November wirden de stellingen gemaekt in St Joriskerk, in venerabel capelle aldaer, om een nieuw welfsel te maeken en het oud welfsel af te breken, hetwelk van hout was en met figuren beschildert. De kerkmeesters waeren van intentie wederom een houte te doen maeken en dit te laeten leemplakken, denkende dat de fondamenten geen steenen welfsel souden kunnen draegen, maer de selve gevisiteert wordende, wirde sterk genoeg bevonden, mits daer nog eene freijte tegen

[p. 127]

te metsen, en hebben ten dien eynde request gepresenteert aen het magistraet, hetgene hun is toegelaeten.

Op den 3 December, namiddag om 4 uren, wird alhier te puye gepubliceert de ordonnantie van den keyser van den eersten December 1782, raekende de bestieringe van de kamer van den Armen der stad Antwerpen. Inhoudende onder andere dat de Aelmoesseniers en H. Geestmeesters, in alles immediatelijk onderworpen synde aen de jurisdictie en het gesag van het magistraet, gehouden sijn hun te conformeeren aen de bevelen hun door het selve gegeven, en alnog te geven, mitsgaeders in 't aenkomen van hunne bedieninge te sweeren dat sij hunne fonctie van aelmoesseniers of H. Geestmeesters, wel en getrouwelijk sullen bedienen, en onderhouden de reglementen, placcaerten en ordonnantien, soo van den keyser als van het magistraet, op 't point van hunnen dienst reeds gemaekt en te maeken.

Sanderdags wirden de nieuwe aelmoesseniers gekosen, te weten: Mher Joannes Baptista grave de Baillet en Jon^r Joan. Bapta Van Delft, die den eed hebben gedaen, maer nogtans onder protest.

Op 21 der selve maend is den spijker voor de chijnsen alhier omgestelt, te weten: terwe de veertel f 5,3 2/3; rogge f 3,10 1/3; boekwey f 3, -; haver f 2,19; gerst f 3,18; evene f 4,10; evit f 2,7; witte boonen f 8, -; erweten f 7,5; peerdeboonen f 3,15; sloorsaet f 7, -; spariesaed f 3,15.

Op het lest van dese maend December is alhier uijtroep gehouden in de militaire school (eertijds professiehuys der gewesen Jesuiten) van bedden, wolle matrassen, sargien, koper en tin, musikaele instrumenten enz. Dese schole was onlangs alhier te niet gedaen, de soldaetejongens waeren sedert 17 October lest alreeds vertrokken, ende officierskinderen waeren hun

[p. 128]

in dese maend gevolgt, aldus is de selve geeijndigt, die alhier begost was ten jaere 1776, gelijk ik alsdan hebbe geseijt.