De kronijk van Antwerpen. Deel 1. 1 januari 1770 tot 31 december 1785

1777

9 Januarij nam S.E. den marquis De Vogheira generael commandant der troepen in dese Nederlanden, in plaets van wijlen S.E. den Baron De Bulow, inspectie van de K.K. Accademie Militair, binnen dese stad geplaetst. Den heer Steinbach, Lieut. Colonel, is aldaer aengesteld als commandant in plaets van den heer Jamar de Lybois, ook Lieut. Colonel.

17 Meert 1777, wird de andere heiligt van de stadsborse opgebroken om nieuwe paveyden te leggen, te weten: de west sijde, daer wirden vier blauwe steene banken tegen de mueren gestelt. Het welfsel was ook geheel voorsien en veele ciraden ontnomen gelijk ook de verciersels boven de gangen, uytgenomen de wapens die gelaeten wirden.

19 Deser savonds van 7 tot 8 uren was 't een seer onstuymig weder geweest met donder en bliksem.

29 Meert smorgens om 4 uren, is op het Kiel, buyten dese stad, overleden: Cornelis Wuyts, hovenier, inden ouderdom van 104 jaeren en 6 maenden. Hij heeft tot zijne laetste siekte gegaen en gestaen en tot de laetste uur sijn verstand behouden. Deszelfs suster is nog kloek en gesond in den ouderdom van bijna hondert jaeren en sijnen soon, ook hovenier heeft reeds hooge jaeren herijkt en is even kloek van lichaemelijke gestalte.

[p. 62]

16 April wird van stadswegen verboden alle attrouperinge op de straeten, vesten, merkten enz., alsmede het worpen van steenen, groesen en vuyligheyd op pene van gesteld te worden opden gevangene Steene en gestraft te worden als stoorders van de gemeyne ruste; dat gene besonderlijk geschiede alsoo de jongens en persoonen sig al verscheyde reysen hadden vergaedert, ten eynde van onder hun of tegens andere te vegten.

De staete vergaedering geeyndigt synde, is onsen Bisschop Jacobius Thomas Jos. Wellens vandaeg van Brussel op reyse gegaen na Weenen, en voorts na Roomen.

In dese maend April wird de parochiale kerke inde Markgrave-leye afgebroken, om eene nieuwe, grooter en ruymer, te maeken, alsoo de selve te klijn was om alle parochianten, van tijd tot tijd vermeerdert sijnde, te bevatten.

Op 16 Mey na middag om 3 uren wird den eersten steen geleyd van de nieuwe kerk, in den naam van 't capittel, door den seer Eerw^en en Edelen heere Franciscus Engelgrave, Deken van 't capittel Cathedrael binnen dese stad en Vicaris van het Bisdom, ten bijwesen van Dh^r Guilielmus Jos. Verdussen, Pastor der Markgrave-leye en van Dh^r Carolus Franciscus De Fraux, ingenieur-major, en eene menigte van volk onder musikael geschal en blijde toejuijching der parochianten. Men leest tot memorie daer van op drij witte marmeren steenen, wederseyds den hoogen autaer, dit volgende; eerst na den kant 't Evangelie:

Nomine Capituli
Cathedralis Antverpiensis
primarium hujus Ecclesiae Lapidem,
Adm: rev^dus Ampliss. ac praenobilis
Dominus D: Franciscus Engelgrave
ejusdem Capituli Decanus
Episcopatus ac Vicarius generalis

[p. 63]

 

Solemniter posuit

 

decimo septimo cal: Juny

 

M.DCC.LXXVII

Na d'ander sijde, nevens het sacristye:

Sub Rvdo admodum
Dno G. Verdussen
hujus parochiae Pastore
ac
Gaspare De Ridder
et Andrea Van den Branden
hujus Ecclesiae Edituis.
Templum hoc delineavit
extruendoque praefuit
Anno M.DCCLXXVII
D^s Carol^s Fran^s De Fraux
in militarium caesareae suae
Majestatis architectorem
Cohortae Major.

Gedurende den tijd dat dese kerk gebouwt wird, wirden de goddelijke Diensten verrigt in eene houte capelle, te dien eynde opgetimmert voor de hofstede: ‘Ter Beken’ toebehoorende aen Dh^r Dela Rocca d'Emeris, en voor die van Dh^r Boghe, tegens over de gebouwt wordende kerk en Markgrave-leye; de klok om den godsdienst aen de gemeynte aen te condigen hong in eenen boom daer nevens.

Dese kerke daer naer in staet gebrogt sijnde, wird voorsien met drij marmeren autaeren. De schilderije van den hoogen autaer, verbeeldende de martelie van den H. Laurentius, is geschilderd door Jacobus Van Bael, gebortig deser stad.

19 Mey is hier doorgereden den Hertog van Chartres, reysende onder den naem van Grave van Joinville, na Holland komende van Brussel, alwaer hij op 16 deser gearriveert was.

Omtrent desen tijd wird alhier opgeregt den nieuwen ingang der kerk van St Jacobs in 't Kipdorp, en verciert met een schoone poort, tot luyster van het huys Godts, en door mildadigheyd van besondere weldoeners.

[p. 64]

Inde Cathedraele kerk waeren twee marmeren autaeren gestelt, te weten den autaer van O.L. Vrouwe, op 't stoksken; sijnde van de hoveniers, en dengenen van St Antonius, wesende eersten inden omgang na de Noordsijde, sijn beijde gekomen uijt de sodaliteyt der gewesen Jesuiten alhier.

30 July begost alhier het algemeijn gebed in de Cathedraele voor de vrugten des lands en de helderheijd des logts van den Almogenden af te smeeken, sullende vervolgt worden in de andere kerken van dese stad en Bisdom.

Sedert Sondag, 6 Deser, hadden de seculiere en reguliere priesters, op mandement van den seer Eerw. en Edelen heere Engelgrave, Choordeken en Vicaris generael (mits de afwesentheyd van onsen Bisschop) reeds begost te dien eijnde te lesen, in 't H. Sacrificie der Misse, de collecte; en in de loven den psalm, miseriatur nostri, met de selve collecte.

Sondag 3 Augusti is Sijne Doorl. Hoogw^t Jacobus Thomas Josephus Wellens van sijne reyse gearriveert; te gemoet gereden sijnde door desselfs vader en broeder, alsook door den heere Choordeken, en sijn savonds binnen het Bisschoppelijk paleys gearriveert.

Hij was op 16 April lest van Brussel op reys gegaen en op 2 Mey smorgens, tot Weenen gearriveert, van waer hij op 14 Ditto langs Venetien, daer hij op 20 ditto arriveerde, na Roomen alwaer hij binnen quam, 27 der selve maend Mey; (na tot Florence sijn respect betoont te hebben aen hunne Koninglijke Hoogheden den Groothertog en Groothertogin van Toscanen) den heer Ghelini, Artsbisschop van Rhodes en gewesen Nuntius aen 't Hof van Brussel, heeft sijne Doorl. Hoogw^t seer vrindelijk onthaelt, en daegs daer naer vergeselt na de Vaticaensche Hoofdkerk, waer den Paus met het Sacro-collegie, met grooten luyster officieerde inde Vesperen van H. Sacramentsdag.

[p. 65]

30 Ditto wird hij savonds ten gehoor geleijd bij den Paus, met wie hij in een langdurig gespreek geweest heeft. Wederkeerende van Roomen is op 9 July tot Milaenen gearriveert en op 3 Augusti in volkomen gesondheyd al wederom binnen dese stad gekomen.

17 Augusti, kermisdag, is alhier, in plaetse van omgang, processie van devotie gehouden, den heere Bisschop heeft de Misse gedaen en het Alderheyligste gedraegen in dese processie, langs den gewonen tour, om den almogenden Godt te danken voor het gunstig weder.

22 der selve maend, wird de capelle van den H. Judocus, geseyt de Bontwerkerscapelle, geseculariseert sijnde, gestaen inde Wolstraet, met de plaetse waer op sijn 13 huyskens of separate wooningen, gelegen agter de geseyde capelle, en uytkomende met eenen gang daer nevens in de voors^e Wolstraet, ten wijkboeke desr stad bekent vol. 20 fol. 252, ende daer toe alnog eene nieuwe opgebouwde huysinge, genaemt de Drij Sneppen, gestaen in de geseyde Wolstraet nevens de voorsegde capelle westwaerts, alle toebehoorende aen het ambacht der Peltiers binnen dese stad, publiek verkogt ter Vrijdagsche markt, door den gesworen roeper Joannes Van Lemens, opde conditien daer van sijnde, berustende onder den Notaris C. Gerardi alhier, en waer van koopers geworden sijn Petrus Josephus en Maria Clara Moyses, inwoonders deser stad voor de somme van f........ wisselgeld, die daerinne op 6 September van den selven jaere, voor Schepenen deser stad, door den voorseyden Joannes Van Lemens als Deken van 't selven ambacht, gegoeyt en geerft sijn. Dese capelle, waerin altijd de Goddelijke diensten verrigt wirden, de jonkheyd in de Christelijke leeringe Sondags door de P.P. Jesuiten en naer hun door anderen onderwesen, gelijk in dier gelijke capellen nog geschied, worddes sedert voor een pakhuys gebruykt.

[p. 66]

Sedert de maend Juny was den inkom der Schelde in 't St-Jansvliet seer hermaekt, lang in seer slegte gesteltenisse geweest sijnde; op 18 September wird daer eene nieuwe baille gehangen.

1 Oktober smorgens, om alf negen, wird in Besnijdenis choor inde Cathedraele gesongen eene solemnele Misse. De studenten ten dien eynde vergaedert sijnde inde scholen van 't coninglijk collegie, opgeregt in het collegie der gewesen Jesuiten inde Princestraet, van waer sij aengeleyd sijnde met twee standaerden, verciert met de keyserlijke wapens, gegaen sijn, met de bestierders en meesters, na de Cathedraele alwaer den heer Principael ten alf 9 de Misse, onder treffelijk musiek, heeft gesongen, ten bijwesen van den Bisschop, Choordeken, eersten Borgermeester.

4 Deser heeft Dh^r Poijart, leermeester der Rhetorica, een latijnsche oratie gedaen, toepasselijk op 't begin van van de stigting der nieuwe scholen, ten bijwesen van den Bisschop, Choordeken en capittel der cathedraele en van het magistraet.

14 October wird van stadswegen gewaerschouwt dat niemand de stadswerken, boomen, plantagien, staende op de wallen van de vesten, dijken, straeten of elders binnen dese stad, vermogten te beschaedigen, schorsen af te pellen, of eenige takken af te kappen.

31 Deser is het convict der gewesen Jesuiten binnen dese stad, gestaen en gelegen in het Kipdorp ontrent de Roode straet, ten wijkboeke deser stad bekent: vol. 18 fol. 39, etc^a, wesende eene seer groote erve, met sael, kamers, keukens en voordere gebouwen, met plaetse en hof of groote plijn, uytkomende inde klijn St Annastraet, publiek verkogt ter Vrydagsche merkt, opde conditien daer van berustende ten comptoire

[p. 67]

van den Notaris Frans Bernard Beltens, alhier, als ontfanger der goederen van de gewesene Jesuiten en waer van kooper geworden is Jon^r Cornelius, Jos. Osij, voor de somme van f..... wisselgeld, die daer ingegoeyt en geerft is bij transport van haere majesteijt en sijne acceptatie van 17 February 1778, hebbende aldaer in 't vervolg eenen nieuwen bouw gestelt gelijk den selven heden gesien word.

Dese huysinge heeft eertijds toebehoort ende wooninge geweest van Jon^r Antonius van Straelen, Heer van Mercxem en Dambrugge, Borgermeester deser stad inde jaeren 1555, 56, 57, 61, en 65; welkers naem den toren, staende opde huysinge inde klyn S^t Annastraet, alnog behouden heeft, gemeynelijk genaemt wordende Straelens toren; op 't hoogste van desen toren siet men eenen vergulden draek, draeijende met den wind; waeruyt ik gisse dat dese huijsinge te voren heeft toebehoort aen de Familie Van Draek, en aen dese is gekomen door het huwelijk van vrouwe Anna Draek, vrouwe van Mercxem, dogter van Heer Willem Draek, ridder, heer van Mercxem, met heer Goossen Van Straelen, ridder, ouders van den voren gemelden Jon^r Anton. Van Straelen.

De gemelde huysinge in 't Kipdorp hadden dese Paters verkregen bij transport van Jean Van der Meeren aen Eerw. Pater Joes Baptista Ricard op 15 July 1652, ten behoeve van het convict der Societeyt Jesu gedaen. Tot dit convict behoorden nog verscheyde andere huysen, waer van sij er eenige, gelegen inde Roosestraet hadden geincorporeert, en eenige verhuerden, vier sijn er den selven 31 October, in vier verscheijde koopen verkogt geworden; waer van er drij gelegen sijn inde gemelde Roosestraet en het vierde in 't Kipdorp nevens het convict westwaerts, genaemt de halve maen.⁽¹⁾

(1) Het Engelshuys, eertyds het Hof van Liere, is gegeven door dese stad aen de P.P. Jesuiten tot het houden van hunne schole.
De stad had dit huys, a^o 1544 bekomen, de eerste verkrijgbrieven van dit huijs ten behoeven der stad sijn van 5 Mey van gemeld jaer 1544.
De stad had dit huys, a^o 1544 bekomen; de eerste verkrijgbrieven van 18 Oktober 1558.
De stad heeft dit gemelde huys, op versoek der P.P. Jesuiten en ingevolge de autorisatie van sijne Hooghd, aen de Paters gegeven bij resolutie der weth, de dato 11 April 1607; welke Paters daer in den 12 der selve maend April en jaer 1607 gegoyt sijn. Bij de goedenisse en resolutie collegiael blijkt, dat het collegie van de Jesuiten, genaemt: het Engelshuijs, aen hun door de stad is gegeven, alleenlyk tot gebruik, om aldaer hunne schoole te houden en met dese expresse conditie in verbis. ende of in toekomende tijden, dewelke Godt behoeden wilt, de voor^s Paters ophielden van in de voorsegde huysing hunne schole te houden en de jonkheyd aldaer te leeren, gelijk sij als nu in de tegenwoordige school sijn doende, ende gelijk hun deselve huysing tot dien eynde, ende geen ander, word gegunt en gegeven, dat in dien gevalle de stad, als proprietarisse van de voornoemde huysinge, die wederom naer haer sal nemen, als haer eygen goed, sonder ter saeke van aflossing van de renten mitsgaders van de reparatien en de veranderingen aen d'een of d'ander huysinge alreeds gedaen ofte doen, 't waere onder deksel van amelioratien ofte andersints, gehouden te sijn.

[p. 68]

1 December om 9 uren voornoen wird, in 't collegie der gewesen Jesuiten inde de Princestraet alhier, verkogt eene groote partije alderhande soorten van houtwerk, van beddekoetsen, knielbanken, en schapraeyen, tafels enz.

4 Deser sijn alhier voor almoesseniers gekosen Dheeren: .........

Ten selven daege wird in 't convict der gewesen Jesuiten, in 't Kipdorp publiek verkogt: een groote partije houten kassen, schapraeyen, knielbanken, boiseringen, tafels, stoelen, eenen autaer, eenige figueren en decoratiën, een klok enz.

10 Deser en volgende dagen wird in 't collegie der gewesen Jesuiten, inde Princestraet, nu genaemt, koninglijk collegie,

[p. 69]

verkogt eene groote partije wolle en stroije matrassen, hoofdpeulen, oorkussens en sargien; item eene groote partije koperwerk en tinnewerk, met eene groote partije lijnwaet, soo ammelaekens, servetten, als bedden, slaeplaekens; item boiseringen van cathalogen, autaeren, met twee orgels en eenen beijaerd, enz.

19 Deser is den spijker voor de chynsen alhier omgestelt als volgt: terwe, f 4,13 2/3; rogge 2,10 2/3; W. gerst f 2,10; haver f 1,17; boekwey f 2,16; saet f 6, -; evie f 4, -; evit f 1,10; boonen f 8, -; peerdeboonen f 2,18; erweten f 6,5; B. tarwe f 4,4; sparie saed f 3, -; alles par veertel.