De kronijk van Antwerpen. Deel 1. 1 januari 1770 tot 31 december 1785

[p. 43]

1775

4 Januarij is het schip aen boord hebbende het standbeeld van Sijne K. Hoogh^t Carolus Alexander, Hertog van Loreynen en Bar, gouverenur generael deser Landen, gegoten sjinde te Manheim. voorbij dese stad gevaeren, na Brussel, om aldaer gestelt te worden op de Place Royale.

21 January namiddag om 3 uren, heeft Sijne Doorl. Hoogw^t Henricus Gabriel van Gameren XVI^de Bisschop deser stad, de laeste H. Sacramenten ontfangen, aen hem bedient door den seer Eerw^e en Edelen heer Franciscus Engelgrave, Deken der Cathedraele.

26 Deser smorgens om 5 uren is den heere Bisschop overleden; hij was geboren te Saventhem, 25 Mey 1700; zone van den heere Jacobus Ferdinandus Van Gameren, en van vrouw Anna Lucretia Coram. Primus van Loven uytgeroepen in het castrum 1719; agtervolgens begeeft sig opde godtsgeleerdheijd in 't Pauselijk collegie, wort onderregent in 't castrum, daernaer, te weten in 't jaar 1723, professor in de selve Pedagogie. Ten jaere 1724 offerde hij voor de eerste mael het H. Sacrificie op alhier in de kerk der Facons, op welken tyde sijne tante, vrouwe Anna Maria Coram, aldaer Priorinne was en haere jubilé deed. Wird licenciaet en op 19 Augusti 1732 Doctor in de H. Godtsgeleerdheijd, en nog geen jaer daer naer word aenveerd in 't strikt collegie dier wetenschap; bekomt de professors lesse ‘Eloquentia Christiana’, met de daer aen gehegte canonikdye der 2^e fondatie in S^t Peeters kerk aldaer; daer naer professor ordinaris en Canonik der eerste fondatie; ten jaere 1731, President van het Savoye Collegie; 1757: President van 't groot Collegie; word eyndelijk door haere K.K.A. Majesteijt Bisschop van Antwerpen verklaert ten jaere 1758.

[p. 44]

Op 9 September van 't volgende jaer tot Ipre gemytert door Sijne Doorl. Hoogw^t Guilielmus Delvaux, Bisschop van die stad, geassisteert door de Bisschoppen van Gend en Brugge; en is op 8 October 1759 alhier ingehaelt.

Op 26 Januarij overleden sijnde heeft op den volgenden dag binnen sijn paleys ten toon gelegen, en is op 28 Deser begraven in den Bisschoppelijken grafkelder in de Choor der Cathedraele, alwaer men op sijnen zerk leest.

D.O.M.
Et aeviternae memoriae
Ill^mi ac Rev^mi Dⁿⁱ Henrici
Gabrielis Van Gameren
Epi. Antv. XVI. vic. aplici
Dioec. Busc. in part. cathol. etc.
Qui apud Lovan. primus in Art.
et S.F.D. Eximius
acumine ingenii
praesentia doctrinae
facundia linguae celeberr.
sibi fecerat famam: ac dein
ad hanc cathedram evectus,
et forma gregis factus,
tanta cum providentia tanto
cum fructu dioecesi huic
XVI fere annis profuit
ut aeternum sui reliquerit
desiderium
Obit XXVI. Aⁱ M.DCCLXXV
aetatis LXXVI
R.I.P.

8 Februarij na middag om 3 uren begost de plegtige lijkstatie van wijlen Sijne Doorl. Hoogw^t, onder het geluy van

[p. 45]

alle de klokken deser stad. De religieusen der biddende orders gingen vooruyt, de heren Pastors met de geestelijkheyd van alle de Parochien, de capittels van S^t Jacobs en van O.L.V.; voor de lijkbaere wird gedraegen den wapen schilt, de bisschoppelijke gewaeten: myter, staf en andere, alle overkleed met rouwfloers. Den tryn wird gesloten door het magistraet, de aelmoesseniers, kerkmeesters, capelmeesters en menig andere genoodigde, en also uyt het paleys langs de voornaemste straeten na de choor der cathedraele, alwaer de vigilien wirden gesongen. Sanderdags om 10 uren heeft den seer Eerw^e en Edelen heere Franciscus Engelgrave Deken en vicaris generael van 't openstaende Bisdom, de Misse gecelebreert onder groot musiek, ten bijwesen van 't capittel, van de weth, vande reguliere geestelijkheyd en eene groote menigte volk.

Na 't eynde van de plegtige Diensten, wird door den uytmuntenden en seer Eerw. Pater Vincentius Herfs van 't order van den H. Dominicus, Doctor regent in de H. Godtsgeleerdheyd inde universiteyt van Loven, daertoe benoemt wegens de selve faculteyt, uijtgesproken de Latijnsche lijkoratie.

19 Deser wird alhier gehouden wegens het capittel en vicarissen generael des openstaende Bisdoms, een plegtige biddag, om eenen weerdigen Bisschop te verwerven.

4 October hebben de seer Eerw. heeren vicarissen generael des Bisdoms deser stad een mandement uytgegeven, waerbij blijkt, dat de Eerw. Paters Robertus Arbesser en Eusebius Prummann. Minderbroeders recolletten der Provincie van Oostenrijk, vice commissarissen van het H. Land, ootmoedelijk versoght hadden om, ingevolge van seker breve van Sijne Heyligheyd Clemens XVI, en opene brieven van de keyserinne Maria Theresia, te mogen doen binnen dese stad en andere catholieke steden en dorpen, soo van dit Bisdom als van het catholiek deel van het Bisdom van 'S Hertogen Bosch, eene

[p. 46]

generaele collecte tot troost ende onderhoud der religieusen en catholieken die in Palestina, onder de Turken, Godt dienen; en voor het opbrengen van swaere lasten, bewoonen en bewaeren der H. Plaatsen daer onsen Zaligmaeker voltrokken heeft het werk onser Verlossinge. Om welke te ondersteunen wirden alle Paters Predicanten en Landdekens aengemaent om mede te werken tot opsaemeling van milde aelmoessen.

18 Deser wirden de oude boiseringen, tegen de mueren ronden de borse staende, aldaer publiek verkogt in verscheyde koopen om door de koopers afgebroken te worden. Dese hadden uytnemende schoon geweest, geheel van schrijnhout gemaekt sijnde rondomme banken tot gemak der kooplieden: en aengesien deselve in soo slegten staet waren gekomen door den den ouderdom, was er geresolveert die te verkoopen en eenige steene banken tegen de mueren te stellen, inplaets der vorige boiseringe.⁽¹⁾

14 November is alhier, door den stormwind en baeren der Schelde, gebroken de brugge en pijlwerk van de houtkaye; 's avonds het water op nieuw wasschende, heeft den geweldigen wind, vermengt met donder en bliksem, eenen springvloed veroorsaekt, in bijna gelijke hoogte als dien voorgeval-

(1) Ten jaere 1531 wird dese borse begost en, volgens aenteekeningen van eenige liefhebbers der historie, heeft men op 11 July daer aen beginnen te graeven aen de lange Nieuwstraet in het hof ‘van der List’. Op 23 Februarij 1583 is dit treffelijk gebouw verbrand, dog ten selve jaere van Stadwegen wederom herstelt, gelijk de inscriptie aldaer na de suyd sijde, nog in wesen synde ons bewijst, luydende aldus:

Hac mercatorum Basilica cum febr.. Die
XXIII. A^o C I Ɔ. I. Ɔ. LXXXIII fortuito conflagrasset incendio
Eodem. A^o à S.P.Q.A. restaurata fuit Phil. Schoonh.
et Pet. Alost. coss.

Men heeft aldaer voortijds nog eene andere inscriptie gelesen, dewelke Swertius in sijn ‘Monum. Sepulc. Brab.’ pag. 41. ons verhaelt.
Dit vermaerde gebouw word ondersteunt door 50 pilaeren van blauwen steen, uytgehouden op eene verschillende wyse, draegende 46 bogen, konstig gewelft, hebbende vier doorgangen. Was breeder, als de doorgangen inde Israëliet- of Clarastraet gemaekt sijn.
(Op de borse, aen de suyd sijde aen den pilaer, siet men eene ysere galg om de fraudeleuse bankroetiers met de koorde te straffen, maer men gelooft dat sij nog maegd is.
Siet voorts l'Observateur Belgique, pag. 25

[p. 47]

len is in Meert 1715, en dengenen van 15 tot 16 November 1773, welken men geheugt den grootsten te zijn.

20 Deser heeft alhier sijne 50 jaerige jubilé als religieus der abdij van S^t Michiels geviert, den Eerw^sten heere Marcellus De Vos, abt der selve abdije. Den heer jubilant heeft om alf 11 uren de plegtige Misse gesongen, onder uytmuntende musiek, ter assistentie van de Eerw^ste heren Norbertus Bruyndoncx, abt van S^t Bernaerts als diaken; Petrus van den Perre, abt van S^t Salvator, geseyt Peeter Pots, als subdiaken; Gisbertus Halloint, abt van Averbode, ook jubilaris, en Franciscus Genère abt van Perck. De choor was luysterlijk verciert met tapijten. Die Prelaeten en alle overste der religieuse, verscheyden heeren Pastors, soo van 't Artsbisdom van Mechelen als van hetgene van Antwerpen, en meer andere heeren, wirden, na den godsdienst, ter maeltyd onthaeld. Den refter was daerenboven luysterlyk opgeciert.

4 December sijn voor aelmoesseniers gekosen: Dh^ren Joannes Josephus Bertels en Franciscus J. Pauwels.

22 Deser is den spijker der graenen voor de chijnsen, alhier omgestelt als volgt: terwe de veertel f 4,16 2/3; rogge f 3,6;

[p. 48]

W. gerst f 2,17; S. gerst f 2,6; B. haver f 2,10; V. haver f 1,10; boekwey f 2,7; saed f 5,10; evie f 4,1; evit f -,18; boonen f 2,18; B. terwe f 4,7 en erwten f 4,5.

Dit jaer sijn de lindeboomen, op S^t Michiels bolwerk, van stadswegen verkogt, en inde plaets jonge boomen geplant.

In dit jaer ook waeren het lijnwaet en kostelijke ornamenten der kerken van de Jesuiten, bij soumissien, te koop. De gene, voortkomende van het professiehuys, college en convict deser stad; degene van 't collegie van Mechelen en van Lier, waeren in 't collegie ofte klijn Jesuiten, alhier geplaetst. Tot deselve wirden geensints toegelaten als: geestelijke persoonen, ofte die commissie van capittels, abdyen, kloosters, parochiekerken of kapellen hadden; ofte degene er present aen eene kerk van doen wilden, konden, van 15 September 1775 tot 19 September, daer naer, van deselve, inspectie nemen en, voor de geene sij eenen offer wilden doen, was alhier den Not^s Beltens aengesteld. Na den 19 September zal het gouvernement laeten weten, welke offers goedgekeurd sijn; het welk de koopers gehouden sijn eene maend daernaer te betaelen te Brussel, bij den auditeur generael: De Lannoy. Men sag gedrukte lijsten van deese kostbaere gewaeden en lijnwaet uytgedylt worden.