De kronijk van Antwerpen. Deel 1. 1 januari 1770 tot 31 december 1785

1773

9 Februarij wird van Stadswegen geordonneert, dat alle degene die den sneeuw of eijs uijt hunne (huysen?) op de straet brengende, het selven moeten uijt spreyen, sonder hoopen te maeken.

18 Meert is, na het geluij der nieuwe klok der Parochiale kerk van de H. Walburgis ten 11 u. voornoen, onder uijtmuntende musiek, door den Eerw. heere Joannes Antonius Galle, Pastor der zelve kerk, gesongen eene plegtige Misse van Dankbaerheijd met den Te Deum, soo voor de particuliere als andere weldoenders der Parochie, de welke door iever voor den luyster van den Godsdienst hebben gelieven te bevoorderen dit kostbaer werk. Onder andere van: Schilders, Beeldsnyers, Graveurs en anderen.

17 Meij wird S^t Joris Port gesloten gehouden, omdat de

[p. 32]

groote houte brugge, buijten de zelve, moest vernieuwt en hermaekt worden; en tot gemak, wird er van Stadswegen, eene houte brugge geleyt over de Herentalsche Vaert, om alsoo met alle soorten van voituren, langs de buijten werken, in dese Stad te komen, langs de Kipdorp poort.

19 Mey wird alhier, seer luysterlijk geviert, in de Cathedraele het 100. jaerig jubilé der instellinge van het Broederschap van Dobbele Liefde genaemt: de 14 Dagsche Berechtinge, welkers 50^ste jaer, a^o 1723. insgelijks solemnelijk geviert was. De kerk en kapel van het H. Sacrament waren seer luysterlyk versiert; sanderdags, wesende den Feestdag van de Hemelvaert ons Heere, wird de Misse, onder uijtmuntende musiek, gesongen om 11 uren door den heere Bisschop deser stad; ten 5 uren na middag, wird het sermoon gedaen door den seer Eerw^en heere Jacobus Thomas Josephus Wellens; doctor in de H. Godtsgeleertheyd en Rector magnifiek der universiteyt van Loven, wordende deze feest op 28 Ditto gesloten, alswanneer de Misse gesongen wird door den seer Eerw^en en Edelen heere Eduardus Josephus Van Mechelen de Barthout, artsdiaken der Cathedraele, alsook het lof; het sermoon door den Eerw. heere Joannes Carolus Gelys, eersten Provisor der Abdije van S^t Michiels; daer naer de Processie langs den kleynen Pont, gevolgt door den Te Deum.

31 Deser, wird met grooten luijster geviert het 100. jarig jubilé van het Broederschap van het H. Sacrament, in de Parochiale kerke van de H. Walburgis, met octave. De kerk was luysterlijk opgesiert met kostelijke tapyten, figuren, ciraden enz.; wordende desen jubilé gesloten: 7 Juny.

9 September, wird in de Parochiale kerke van S^t Andries alhier, door den seer Eerw^en en Edelen heer Franciscus Engel-

[p. 33]

grave: Choordeken der Cathedrale, de nieuwe hergote klok gewijd onder den titel van den H. Apostel Paulus.⁽¹⁾

14 September is alhier, in 't hotel van Hoogstraeten, gelegen tegenover de Pastorye van S^t Andries, smorgens om alf 7. overleden, Sijne Sereniss^me Hoogheyd: Maximilianus, Prins van Salm-Salm en andere, bij gevolg van eene waterzugtige ziekte, en naer ontfangen te hebben de H.H. Sacramenten. Hij was in Houwelijk met de Princesse Maria Louisa Eleonora van Hesse-Rhinfels-Rotenburg. Zijn lijk is overgevoert na de collegiale kerke van Hoogstraeten, om begraven te worden in den grafkelder van dit Doorlugtig Huys.

20 Deser smorgens, om 7 uren, sijn de commissarissen wegens haere K.K.A. Majesteyt Maria Theresia, hier binnen gereden en hebben sig vervoegt na de drij Huysen der societeijt Jesu; de kerken en scholen wirden seffens gesloten, waer naer

(1) De schrijver geeft in een bijvoegsel, later opgesteld, meer uitleg over deze nieuwe klok; hij schrijft:
Op 30 Meij, (hij vergeet het jaar) wijnig na 10 uren 's avonds, is den toren der kerk van St Andries, binnen dese stad, met groot gedruys ingestort, zonder eenig ongeval veroorsaekt te hebben; hetwelk als een mirakel mag gehouden worden, aengezien eene uur te voorent, de kerk vol volk was, aldaer gekomen zijnde om de Benedictie, die in 't octave van het H. Sacrament volgens gewoonten, 's avonds in alle Parochiale kerken gegeven word, bij te woonen. Den toren dan wederom opgemaekt sijnde, dog niet op de oude plaatse, maar boven de groote kerkdeur, gelijk men tegenwoordig ziet, was ten jare 1763 volbouwt, alswanneer het kruis geweyd sijnde op 14 Sept. van gemeld jaer daer opgesteld is. Dan is voorgenomen dezelve kerk geheel te restaureren, alsook de choor, die geheel klijn, slegt en niet dieper als de sey kapellen was, te vergrooten en uyt den grond nieuw op te bouwen, hetgeene door veele goede aelmoessen, namentlyk van Dhr. Paulus Durand, dien bezonderen weldoender dezer kerk, zoo verre gebrogt is dat dezelve ten jaere 1766 reeds opgebouwd was en dat het kruys daeren 14 September van dit jaer gestelt is; ten jaere 1768 is het sacristy daer aen gebouwt en in 1769 wird den nieuwen vloer in dezelve choor gelegd en eyndelijk is den altaer ingesteld waer aen de Misse van Dankbaerheyd den 7 December 1769 door den Heer Bisschop deser stad solemnelijk is geschied. Den 13 Oktober 1766 wierden in den hof van 't Schermershuys alhier, door G. Dumery, klokgieter van Brugge, vijf klokken voor de Parochie van St Andries gegoten. Deze zijn op 28 Meert 1767 in deeze kerk door Zijne Doorl. Hoogwt Bisschop van Antwerpen geweyd en den 11 April daer naer, om 11 uren voor noen wird, onder het geluy van deeze nieuwe klokken, aldaer, door den Zeer Eerw^en Joes. Frans. De Bruyn, Canonink der Cathedraele, eene plegtige Misse van Dankbaerheyd gesongen om den hemelschen zegen over alle weldoenders af te smeeken.
Op deze klokken staet:

1^o

Illus D. Henricus Gabriel, Episcopus Antv. nos benedixit.

2^o

Ampl. D. Franciscus Engelgrave, F.V.L. Eccliae B.M.V. Decanus.

3^o

Rev. adm. D. Joes. Frans. De Bruyn, Eccliae Cath. Can. Grad. Paenit. Sermin. Episc. Praes. et hujus Eccliae Prov.

4^o

Joes. Bapt. Verdussen, scabinus et hujus Eccliae Provisor.

5^o

Paulus Josephus Durant, hujus Eccliae Benefactor.

6^o

Deeze klok ten jaere 1771 geborsten zynde, is anno 1773 wederom door de zorg der kerkmeesters te Wommelgem door F. Simon hergoten; op dese klokke staet:

Na dat men mij gegoten had..... 1766.
Ging mijne stem door g'heel de stadt.
Ik was al eerder in het graf.... 1771.
Als wel den gever, die mij gaf..... Paulus Durant.
Die naer een jaer of iet wat meer
Gestorven is al in den Heer.... 1773.
De kerkmeesters van desen tijd,
die hebben my dan opgelyd,
Dat ik weer spreken zoud mijn stem,
Mij lieten gieten t'Wommelgem,
Onder de bescherming van
den Eerw. heere Guil. L. Van Dongen.
F.M.L. Pastor St Andreae
ende als kerkmeesters waren:

J. Dargo, Deod. Nys, Norberta.

Metdepenningen, H.J. Verhagen.

[p. 34]

den segel wird geleyd op de effecten; en voorders waer mede de commissarissen zijn gelast, namentlijk alhier de Heeren Van den Cruyce in 't Professiehuys, gemeynelijk genaemt: de groote Jesuiten; Sanchez d'Aguillar, in het collegie, geseyt: klijn Jesuiten in de Princestraet; en Damis in het convict in 't Kipdorp alle drij Raedsheeren van den Souvereynen Raede van Brabant, waer bij wegens onsen Bisschop was gecommiteert, den seer eerw^e heere Wouters, Canonik der Cathedraele en secretaris van gemelde Sijne Doorl. Hoogw^t. Diergelijke commissien wirden volvoert in al de collegien of huysen der gemelde Societeijt, ten getalle van 21 in de verscheyde Provincien deser Nederlanden, bij gevolg der Pauselijke Bulle van 21 July van desen jaere, ende opene brieven van de Majesteit van 13 en 15 September daer naer alhier gepubliceert heden 20 Deser.

Sedert 4 October zijn uyt het collegie der gewesene Jesui-

[p. 35]

ten, de philosophen en meesters der scholen niet Priester zijnde, na huys vertrokken; alle in 't nieuw gekleed en voorsien met eene geldgifte.

23 October zijn de gewesene Jesuiten voor het grootste gedeelte uyt hun clooster vertrokken, gekleed zijnde in het zwert, als andere Priesters, zullende jaerlyks voor pensioen genieten.

Onder deze Paters, hebben altijd groote verstandige mannen geweest, die uijtschenen in geleerdheyd, gelijk de menigvuldige treffelijke werken, door hun in 't licht gegeven, ons doen zien. Sij hadden ook eene besondere maniere om de christelijke Leeringe aen de jongheyd in te boesemen, dewelke sij met grooten yever onderwesen, in hunne kerk en in verscheyde capellen deser stad.

Sij doceerden de Latijnsche en Grieksche taelen en andere wetenschappen, in hun collegie, met sulken iever en neerstig-

[p. 36]

heyd, dat sij altijd seer treffelijke en bequaeme studenten in hunne scholen hadden, waer van er verscheyde de eerste plaetsen in de universiteyt van Loven hebben bekomen.

In het convict, hetgene als een derde clooster binnen dese stad was, woonden vele seer treffelijke jongelingen, zoo van dese stad, al van andere plaetsen; die, benevens de andere studenten van dese Paters, de sekere wetenschappen leerden in het collegie.

Na middernagt van 15 tot 16 November was het alhier seer grooten watervloed, soo dat de nederstad wird overstroomt tot na de opperstad toe, door de opbortelingen der onderaerdsche waterleydingen, tot soo verre, dat het water, indringende langs de voren en sijde deuren der cathedraele kerke, den middelbeuk tot voor het oxaal van de choor, eenige palmen diep onderwater stond, waerdoor verscheyde serken opgeligt, den vloer hier en daer weggespoelt en ingezonken zijn.

Desen jaere is het sinneloos huys seer vergroot en bijna geheel nieuw herbouwt, op welken nieuwen bouw de volgende inscryptie gestelt is:

Den bouw vernieuwt A^o MDCC. LXXIII...
Als Dienende Aelmoesseniers waren:
Joann. Guil. Le Grelle.
Joann. Franc. Van Hal.

[p. 37]

Joann. Bapta Buyens.
Jon^r Joseph De Broëta.

Ten jare 1769 hadden de aelmoesseniers eene som gekregen van 100,000 guldens tot vergrooting van den bouw van 't sinnelooshuys.

4 December sijn alhier voor de aelmoesseniers gekosen: Dheeren jon^r Georgius Franciscus Goubau en jon^r Joannes Baptista Ullens.

24 Deser is den spijker der granen alhier omgestelt voor de chynsen; te weten: terwe de veertel f 5,1; rogge f 2,16; W. gerst f 2,16; S. gerst f 2,9; b. haver f 2,2; N. haver f 1,16; boekwey f 2,2; saet f 6,18; evie f 4.5; evit f 2, -; b. terwe f 4,10; boonen f 2,18; erweten f 2,10.-