Rijmkroniek

[p. 70]

tekstkritische noten

vs. 1. C. en B. Binnen dit ist soe. 3. C. en B. hare misdaet. 7. B. weduen. 10. C. dinct. B. dunct.

Zesde boek.

Hierbinnen est also vergaen,
Dattie Vriesen hebben ghedaen²
Van haer mesdaet jeghen den grave,
Ende gaven hem van haerre have,
Diere leveden, also vele,⁵
Dat hem ghinc al uuten spele.
De weduwen waren bleven
Vanden doden, mosten gheven
Half haer have ende haer goet.
Mi donket dat in minen moet,

2 vs. 2. hebben ghedaen van haer mesdaet. Hier wordt het werkw. doen gebruikt ter vervanging van het woord, dat de lezer van zelf als ter zake dienend denkt. Zoo leest men in d. Minnen Loep I. 2027: Waert dat hi Juno den appel dede. Dus hier: van zijn misdaad doen, dat doen wat na het begaan van de misdaad gedaan moest worden, d.i. voldoening geven, boete betalen, zijne misdaad, als het ware, afdoen.

5 vs. 5. Diere leveden, de levenden, in onderscheiding van de dooden, wier weduwen moesten betalen.

[p. 71]

 

Datter vele uut was ghemaket.¹¹

 

Ic wane daer sulc heeft gheraket¹²

 

Groet goet tote sinen dele.

 

De scade van deen casteel

15

Te Widenesse wert vergouden.

 

Si hadden vele bet ghehouden

 

An den grave, haren here,

 

Dan si den bisscop daden de eere,

 

Dat si hem gheloveden bet.

20

Daer hi se mede lede int net,²⁰

 

Als hi sint de andre dede.

 

Nu hoert hier ene vreemthede,

 

Wat hi dreef ende begheerde.

 

Hets wonder, hoe dat hi gheheerde,²⁴

25

Dat hi voer Oestvrieslant duere,

 

Ende dede prediken ter menigher ure

 

Tcruce opden grave van Hollant,

 

Dien hi so onwettich vant,

 

- Also hi seide dat hem dochte, -

11 vs. 11. uut ghemaket, d.i. weggemaakt. De auteur wil zeggen, dat er veel in de handen van bijzondere personen bleef.

12 vs. 12. sulc, d.i. menigeen. De lezing van C. en B. gheraept, behoeft om des rijms wille niet verworpen te worden. Zie Huydec. op IV, vs. 1170.

20 vs. 20. In den tekst staat: Dat hi se.

24 vs. 24. gheheerde, d.i. geherde, even als vs. 123 gheelden voor gelden en heerden voor harden. gheherden nu is gedoogen, eyenals in vs. 30. Daarom vermoed ik, dat er gelezen moet worden: hoe dat God (dat is Christus) gheheerde.

[p. 72]

30

Dat hijt gheherden niet en mochte,

 

Hi ne most berechten metten swerde.³¹

 

Hierom wast dat hi begherde

 

Helpe van minen here den pawes.

 

Mi wondert, dat hi was dus aves,³⁴

35

Also goet clerke als hi was,

 

Dat hi dorste ghewaghen das

 

Datte liede onghelovich waren,

 

Ende dat dorst openbaren

 

In sermoene onder de liede.

40

Mi wondert, hoe dat oec ghesciede,

 

Dat hi tcruce prediken dorste.⁴¹

 

Hi gaderde lude sonder vorste,

 

Ende doet se alle met loghenen roeren,

 

Dat si met hem overvoeren⁴⁴

45

Met menighen (scepe) ende met groten

 

Quamen si over tere roten,⁴⁶

 

Bi Monekedamme onder dat lant.⁴⁷

 

Tfolc ghevreischeit altehant

31 vs. 31. In den tekst staat: metten woerden. De zin is: dat hij het niet te recht moest brengen.

34 vs. 34. aves, verkeerd.

41 vs. 41. In den tekst staat: cruse.

44 vs. 44. overvoeren, van Oostvriesland (het tegenwoordige Friesland), waar, op de prediking van het kruis, krijgsvolk vergaderd was, naar West-friesland.

46 vs. 46. tere roten, in een hoop, zoo dat zij eene legerschaar vormden.

47 vs. 47. onder dat lant, d.i. aan den oever van het land.

[p. 73]

 

Ende sette hem dapperlike ter were,

50

Als si vernamen tfreemde here.⁵⁰

 

Kenemaers ende Waterlandre

 

Quamen daer ende menich andre,

 

De hem ter weren scoepen wale.⁵³

 

Wat holpe hierof langhe tale?

55

Si voeren toe al sonder vaer.

 

Een groet scip si wonnen daer

 

Met crachte doe den Vriesen af,

 

So dat hem dat volc opgaf,

 

Die daermede quamen ghevaren,

60

Behalven die daer versleghen waren.

 

Men ghinc daer houwen ende slaen;

 

Si vloen, de mochten ontgaen;

 

Dat volc wart al ondaen.

 

Men sachter niement ter weren staen.

65

De bisscob vlo sijnre veerde:

 

Want hi hem emmer niet en weerde.

 

Hi liet sijn scip, het was so groot,⁶⁷

 

Ende spranc in enen mindren boet,

 

Daer hi mede ontfoer altegader.

70

Nu hoert van desen heyleghen vader,

50 vs. 50. In den tekst staat: Als hi.

53 vs. 53. scoepen, verl. tijd van sceppen: hem ter weren sceppen is: zich te weer stellen, zich opmaken ter afwering.

67 vs, 67. In den tekst staat: het was so goet.

[p. 74]

 

Wat wondre dat hi hevet bedreven:

 

Dat aldaer verslaghen bleven

 

So vele lude, dat wonder was,

 

Ende ghevanghen, sijt seker das,

75

So vele, dat si seder gaven

 

Menighen marc van hare haven.

 

Bisscop Willem hevet dit ghedaen.

 

Noch suldijs meer verstaen,

 

Als de tijt coemt suldijt horen.

80

Maer hier gaet een ander voren.

 

Als de bisscop dus hielt dien strijt

 

Te menegher stede, te meniger tijt,

 

Jeghen den grave, waer hi mochte,

 

Nu hoert, wat her Wolfaert wrochte.

85

Hi dede den bisscop spreken,

 

Of men den twiste mochte breken

 

Tusschen den grave ende hem,

 

So datte bisscop Willem

 

Lovede den pays ende quamer toe;⁸⁹

90

Ende voer te Dordrecht doe,

 

Ende voert ter Veren toten grave,⁹¹

 

Daer (hi) blide doe sciet ave,

 

Also als men ghemerken mochte.

 

In weet wat hi int herte dochte.

89 vs. 89. lovede. loven schijnt hier op te vatten in den zin van prijzen, begeerlijk achten.

91 vs. 91. In den tekst staat: ten veereu.

[p. 75]

95

Men mochte doe sien wat hi wrochte,⁹⁵

 

Als men ten utersten besochte.

 

Doe hi was comen in sijn lant,

 

Berieu hem recht altehant⁹⁸

 

Dat hi den grave hadde gheloeft.⁹⁹

100

Ic ne weet, of hi was verdoeft,

 

Dat hi emmer orloghen woude

 

Den grave. Ic wane hi eromme soude¹⁰²

 

Sterven, als zeeder ghevel.¹⁰³

 

Hoet ghesciede, seldi wel

105

Hiernaer horen, alst is stade.

 

Her Wolfaert de wart te rade,

 

Dat hi quam metten grave

 

In Hollant, ende nam hier ave

 

Raet, wat men doe best dade.

110

Doe wort men aldaer te rade,

 

Ende docht hem goet int ghemene,

 

Dat men Ghijsbrecht van Yselstene

 

Ombode, dat hi den grave

95 vs. 95, 96. De zin is: Men kon zijne daden zien, toen men hem op het laatst gadesloeg. Dus. behoefde men toen niet te raden naar hetgeen hij in zijn hart dacht.

98 vs. 98. In den tekst staat: berieden.

99 vs. 99. Wat hi den Graaf beloofd had, berouwde hem.

102 vs. 102. d.i. tegen den Graaf.

103 vs. 103. In den tekst staat: gheviel (: weel).

[p. 76]

 

Iselsteine sijn huys opgave,

115

Want hijt te lene van hem helt,

 

Ende hijt selve besitten wilt

 

Tsinen behoef sijn orloghe duere,

 

Ende recht op dezelve huere,¹¹⁸

 

Dattie orloghe waren gheent,

120

Soude hijt weder onghescent

 

Ende onghescaedt hem dan gheven,

 

Ende alle sticken, diere bleven,¹²²

 

Soude hi hem gheelden scadeloes.¹²³

 

Ghiselbrecht seide, dat hi altoes

125

Sijn huus niet rumen zoude

 

Ende hi sinen rechten here woude

 

Altoes wesen trouwe gherne.

 

Den grave staets nu tonberne:

 

Rumedic thuus, dat ware scande:

130

Ja ne ben ic marscalc vanden lande

 

Van sbisscops weghen miins heren?

 

Ic ne mocht niet doen met eren.

 

Verganghe mi, alst mach vergaen.

 

Doe de grave dit hadde verstaen,

135

Vraghedi heren Wolfaerde doe,

 

Wats wesen soude. Hi spracker toe:

118 vs. 118. huere, d.i. ure.

122 vs. 122. diere bleven, die in het ongereede geraakt waren.

123 vs. 123. gheelden, zie bij vs. 24.

[p. 77]

 

Ghi sult ghebieden hervaert,

 

Ende doen beligghen thuus ter vaert,

 

Ende laten thuus niet begheven,¹³⁹

140

Eer ment op hevet ghegeven;

 

Men salre bliden maken sterke,

 

Ende anegaen met groten werke,

 

Met catten ende met evenhoghen:

 

Si ne sullent niet ghehouden mogen.

145

Men salt hem winnen over thovet;¹⁴⁵

 

Mijn herte des niet ne ghelovet,

 

Dat sijt moghen houden langhe,

 

Si ne moetent opgheven bi bedwange.

 

Dus wart men te rade daer.

150

Ende corteliken daernaer

 

Wort Ghisebrecht selve ghevaen:

 

Dat hebben sine ghebueren gedaen,

 

Her Hubrecht ende sine maghe,

 

Diere dicke op leiden laghe

155

Ende hildene vaste op Kulenborch.

 

Nu moet dat wijf allene de sorghe

 

Van den huse draghen voert.

 

Cortelike men doe hoert,

 

Dat een knecht van Vianen

139 vs. 139. In den tekst staat: latent.

145 vs. 145. hem over thovet, d.i. op hun hoofd. De uitdrukking schijnt te beteekenen: het zal op hun hoofd neêrkomen: zij zullen 't moeten misgelden.

[p. 78]

160

Ghinc heren Hubrechts kint verspanen,¹⁶⁰

 

Ende leide dat mede op Yselsteine,

 

Dat jonc was ende herde cleine,

 

Ende bleef selve aldaer binnen.

 

Dus waren droeve in haren sinne

165

Des kinds maghe, dan was gheen wonder.¹⁶⁵

 

Al waren si gram, menne conder

 

Omme ghedoen ghene dinc,

 

Anders dan men thuus bevinc¹⁶⁸

 

Ende belach harde vaste.

170

Si moesten ghedoghen doe de gaste,

 

Dat bi hem ware, de felle ghebuere.¹⁷¹

 

Men warp hem in (te) menigher uren

 

Meneghen (groten) swaren steen.¹⁷³

 

Si hieldent so dat wonder sceen.

175

Joncfrou Beerte was so stout,

 

Dat sijt om geenrehande gout,

 

Haer huus, op wilde geven,

 

Noch doer vriende noch doer neven,

 

Het ne ware of men woude,

160 vs. 160. verspanen, elders heen lokken.

165 vs. 165. In den tekst staat: den.

168 vs. 168. bevinc, d.i. omving, van alle kanten belegerde.

171 vs. 171. In den tekst staat: waren; doch ik vat den zin dus: zij, de gasten (d.i. vijanden), de felle geburen (vgl. 152), moesten gedoogen, dat het (kind) bij hen (de belegerden) was.

173 vs. 173. In den tekst staat: Menigen swaren menghen steen.

[p. 79]

180

Dat si allene spreken soude

 

Haren man Ghisebrechte:¹⁸¹

 

Dat hi riede, dat dede si lechte:

 

Anders soude si toter doot¹⁸³

 

Houden in alre noot.

185

Dus woude men ghehenghen niet:

 

Van den huse men niet en sciet.

 

Men blever vaste liggen voren

 

Langhe stont, als wi horen:

 

Want menne wouts niet begeven.

190

Daer omme costet hem somen tleven.¹⁹⁰

 

Doch lach menre so langhe voren,

 

Dat joncfrou Beerte, als wijt horen,

 

Boet thuus op daer ter stede,

 

Behouden lijf ende lede

195

Der gheenre, diere waren binnen,

 

De men levende mochte bekinnen.

 

Men wouts niet doen: doe most bliven.

 

Nu hoert behendicheit van wiven:¹⁹⁸

 

Omdat si hopede te maken,

200

Dat sijt beste soude gheraken,

181 vs. 181. In den tekst staat: Ghisebrecht (: lijchte).

183 vs. 183. si, lees sijt, zij het, te weten, het huis.

190 vs. 190. In den tekst staat: Daer omme coste hem selven tleven. De verbeterde lezing zegt: daarom kostte het sommigen het leven.

198 vs. 198. In den tekst staat; behoert.

[p. 80]

 

So bat si, dat men haer gave

 

Die een helf, entie grave

 

Metten andren sinen wille dade.

 

Doe wortmen ginder des te rade:

205

Men gave de helft, de metten lote

 

Haer gheviel, ende ghenote²⁰⁶

 

Elc sijnre avonturen:

 

Anders mochts haer niet ghebueren,

 

Dat men haer iet gheven soude,²⁰⁹

210

Ende oec opdat si leveren soude²¹⁰

 

Den ghenen, diet kint daer brochte.

 

Si namen raet; hem allen dochte,

 

Dat beter ware verre te voren,

 

Dan si alle waren verloren,

215

Ende joncfrou Berte mede.

 

(Si) sprac doe uut ter selver stede:²¹⁶

 

So welke helft dat coemt an mi,

 

Also alst besproken si,

 

Willic hebben quite ende vri.

206 vs. 206. ende ghenote elc sijnre avonturen enz., d.i. men werd te rade, dat elk zou genieten wat het lot hem toewijzen zou.

209 vs. 209. Anders, zoo zij er geen genoegen mede nam, dat het lot zou beslissen, zou zij niets krijgen.

210 vs. 210. In den tekst staat: opdat si woude, de zin is: ook onder voorwaarde dat zij dengenen zou uitleveren enz.

216 vs. 216. In den tekst staat: derzelver stede. De zin is: zij deed terstond uitspraak.

[p. 81]

220

Men antworde haer: dat si!²²⁰

 

Die brugghe de was al tebroken

 

Ende de porte was gheloken,

 

De men ontdede altehant,

 

So dat men horden vant,

225

Die men ondede ende ginc in.

 

Men vanter lude meer no mijn

 

Dan xvi, de ter weren

 

Souden doghen ende niet mere,

 

Dander doot ende somme ghewont

230

Ende vanden live onghesont,

 

Sonder den knechte, de tkint verriet,²³¹

 

Die ne was ghequetst niet.

 

Dien leverdmen heren Hubrecht,

 

De recht dede over den knechte

235

Teerst dat hi hadde stade,

 

Ende deden legghen op enen rade;

 

Ende sijn kint vant hi ghesont.

 

Men voerde op de selve stont

 

De ghevanghen Tordrecht,

240

Daer Olout over dede recht.²⁴⁰

 

Hi setter achte an deen side,

220 vs. 220. dat si, d.i. dat zij zoo!

231 vs. 231. verriet, d.i. listig verlokte om met hem mede te gaan.

240 vs. 240. Hier en in vs. 254 staat in den tekst: clout.

[p. 82]

 

An dander achte; herde onblide

 

Mochten si wesen, so help mi God!²⁴³

 

Aldaer werp men om hem lot.

245

Dat lot was also ghemaket:

 

Twe bollekine, wel gheraket;

 

Ront was elc, als een cloot,

 

Ghelijc ghevarwet, even groot;

 

In deen was een Hollanschen penninc,

250

In dander een Lovensche; dese dinc

 

Was ghemaect so, dat men niet

 

Segghen mochte: hier is ghesciet

 

Vordeel of valsheit inne.

 

Olout sprac: nu siet, minne,²⁵⁴

255

De den Lovenschen penninc toehoert,

 

Hevet hier sijn lijf verboort,

 

Ende (de) den Hollanschen sal ontfaen,

 

De sal metten live ontgaen.

 

Si worpen tlot, men sloech af²⁵⁹

260

Hem, deent de aventure gaf;

 

Dandre dede men doe ghevaen:

 

Dat dochte mi onrecht ende mesdaen.²⁶³

 

Doe hadde de grave thuus al vri.

243 vs. 243. In den tekst staat: mocht.

254 vs. 254. minne, d.i. lieve vrouwe. Aloud spreekt vrouw Beerte aan.

259 vs. 259. sloech af, d.i. onthoofde, zie vs. 274.

263 vs. 263. deet (deed het), in den tekst staat: deed.

[p. 83]

 

Daerna ghevielt, gheloves mi,

265

Dat Her Wolfaert bat den grave,

 

Dat hijt sinen wive gave,

 

Yselsteine ende Benscop mede.

 

De grave deet staphans ter stede.

 

Hi hadde haer ghegheven al

270

Tlant van Woerden, groot ende smal,

 

Dat her Wolfaert hem selven bat.

 

Ic wane hijt dede omme dat²⁷²

 

Dat men Yselsteine wan,

 

Ende men de lude onthovede dan,

275

De daer op waren vonden,

 

Dat gheen man tote dien stonden

 

Jeghen hem verheffen soude.

 

Ic ne weet, wat hi doen woude.

 

Int lant van Woerden begondi maken²⁷⁹

280

Ene borch, conde hijt gheraken;²⁸⁰

 

Groot, wijt ende daertoe starc

 

Dede hi beginnen daer dat werc,

 

Tote eenre stede, de men hiet

272 vs. 272-277. De auteur wil zeggen: Dit, dat men, na de overgave van Yselstein, de lieden, die daarop waren, onthoofde, bewerkte Wolfaert, opdat niemand zich tegen hem zou verheffen.

279 vs. 279. In den tekst staat: Int ende.

280 vs. 280. conde hijt gheraken, d.i. zulks was het voornemen, dat hij wenschte te volvoeren.

[p. 84]

 

Die Pitkupe, sodat men niet²⁸⁴

285

Int lant soude moghen comen:

 

Men hadt metter borch benomen.

 

Het was aent ende vanden lande.

 

Nu hoert hier ene niwe scande:

 

In de porte van Dordrecht

290

Was doe menich pilic knecht.²⁹⁰

 

Dat vermoyede Aloude sere,

 

Ende men teech hem dicke mere,²⁹²

 

Dan met rechte die scoude was.²⁹³

 

Op een tijt bat Alout das²⁹⁴

295

Al den scepenen van der poort,

 

Dat hem lief si, dat men hoert²⁹⁶

 

Ene stille waerheyt van swaren dingen.²⁹⁷

 

De scepen woudent wel ghehinghen²⁹⁸

 

Behouden al der porten recht,²⁹⁹

284 vs. 284. In den tekst staat: so dat men hiet.

290 vs. 290. pilic knecht heet de man, die aan eene pijnlijke klage, d.i. crimineele vervolging bloot staat.

292 vs. 292. hem, d.i. den pijnlijken knechten. Men teeg hun vaak meer, d.i. men betichtte hen vaak van meer schuld.

293 vs. 293. In den tekst staat: der scoude.

294 vs. 294. In den tekst staat: op een dit bat alouc.

296 vs. 296. hem, d.i. den schepenen.

297 vs. 297. stille waerheit, eene rechtspleging van 's Graven wege, waarbij een ieder werd opgeroepen, om wegens begane overtredingen klachten in te brengen.

298 vs. 298. In den tekst staat: wouden.

299 vs. 299. In den tekst staat; Si houden.

[p. 85]

300

Ende op ene vorwaerde echt,

 

Dat scepene de besitten souden³⁰¹

 

Ende bannen, de si bannen wouden,

 

Waert drie jaer, vier ofte vive;

 

Daerbi ne soude hi vanden live³⁰⁴

305

Niement roven, noch goet ontfaen.

 

Op dese vorwaerde wert bestaen.

 

De si Aloude gaven bescreven,³⁰⁷

 

Mosten de tijt sijn verdreven,³⁰⁸

 

De hem scepenen hadden gheset,³⁰⁹

310

Waest op lijf, waest op let:³¹⁰

 

Quamen si weder binnen der tijt,

 

So mochte de scout sonder verwijt³¹²

 

Hem dat doen alst was besproken,

 

Ende dat recht bleef onghebroken.

315

Die waerheit was doe beseten,

 

Ende eer men se ute, seldi weten,³¹⁶

301 vs. 301. Dat is, op voorwaarde dat de schepenen, en niet de baljuw, de rechtszitting houden, d.i. de aanklacht hooren en vonnis vellen zouden.

304 vs. 304, 305. Dat is, bovendien zou de baljuw niemand ter dood mogen veroordeelen, noch boete opleggen.

307 vs. 307. D.i. hen, die zij (de schepenen) aan Aloud schriftelijk opgaven.

308 vs. 308. In den tekst staat: Moste. verdreven, d.i. uitgebannen.

309 vs. 309. In den tekst staat: scepen.

310 vs. 310. op let, d.i. op straf der verbeurte van een lichaams lid.

312 vs. 312. In den tekst staat: scoude.

316 vs. 316. ute, d.i. uitte, d.i. uitspraak deed.

[p. 86]

 

Quam de grave selve daer,

 

Ende her Wolfaert, wet voerwaer,

 

Heschede der scepene taflen doe.³¹⁹

320

Ende scepene spraken hem toe:

 

Wat woudi daermede maken?

 

Hi sprac: ic salt wel gheraken:

 

Wies mesdaet ic vinde so groot,

 

Dat hi hevet verboert de doot,

325

Men sal hem doen staphant sijn recht;

 

De men (min) vint mesdadich echt,

 

Die sal minre pine ontfaen,

 

Dit ne sal niement wederstaen.³²⁸

 

Scepenen seiden: ten mach niet wesen:

330

Wi hebben vorworde ghemaect van desen

 

Jheghen Aloude, onsen baliu.

 

Trouwen des messaect hi u,³³²

 

Sprac haer Wolfaert openbare.

 

Scepene antworden dernare:

335

Onse hantveste seghet wel,³³⁵

 

Dat wi ende niement el

 

Recht ende vonnesse seggen mogen

 

Over onse poerters, van laghe van hogen.

 

Dese vriheit gaf u oudevader,

319 vs. 319. Heschede der scepene taflen, d.i. eischte de stukken van het geding, door de scepenen opgemaakt.

328 vs. 328. In den tekst staat: die ne.

332 vs. 332. des messaect hi u, d.i. dit lochent hij u.

335 vs. 335. hantveste, van Koning Willem gegeven, zie vs. 339, 340 en Huydec. op dit vers (335).

[p. 87]

340

Coninc Willem, daer wi alle gader

 

Of hebben beseghelt ende bescreven;

 

Dits ons van uwen ouders bleven:

 

Hout onse recht, so doedi wale.

 

Hiertoe en helpt gheen langer tale:

345

Mijn here moet de tafel hebben,

 

Ende sulken tasten op sinen rebben:³⁴⁶

 

Want hi es uwer alre heer,

 

Ende sal rechten also seer,

 

Dat den quaden rouwen mach:

350

Des wil hi sonder verdrach

 

De tafel hebben, wats ghesciet.

 

Scepen spraken: dats om niet,

 

Hen sijn niet onse vorworde.

 

Alse her Wolfert dat horde,

355

Sprac hi: ic seg u twaren,

 

So moeten te Delf te gisel varen³⁵⁶

 

Ende na minen here staphans comen,

 

De u de scoute nu sal noemen.

 

Die grave voer siere straten.

360

Die scoute woude doe niet laten,

346 vs. 346. sulken tasten op sinen rebben, d.i. menigeen zijn ongenoegen gevoelig te verstaan geven. Vergelijk de Fransche uitdrukking: mesurer les côtes, d.i. met een bullepees slaan.

356 vs. 356. Het onderwerp van moeten vindt men in vs. 358.

[p. 88]

 

Hi ne noemde doe bi namen

 

De hi woude dat na hem quamen.

 

Si voeren doe in de poort

 

Te Delf, als men heeft ghehoert..

365

Vive wasser. Men sende hem mede

 

Dre boden uter stede,

 

Die den grave souden volghen

 

Ende spreken, al was hi verbolgen

 

Op de poort van Dordrecht doe,

370

Ende sien, mochten sijt brengen toe,

 

Dat men dat maecte te goede

 

Ende dat in betren poynten stoede.³⁷²

 

De grave voer in den Haghe.

 

Her Wolfaert sat op, ten andren dage,

375

Ende voer te Woerden waert,

 

Ende merrede an de vaert,

 

In weet, der daghe, so vive, so sesse.

 

Wat helpt dese langhe lesse?

 

De poerters senden hem vieren na,

380

Om te spreken, als ic versta,

 

Metten anderen, haren here,

 

De was verbolghen herde sere.

372 vs. 372. In den tekst staat: penten.

[p. 89]

 

Doe de viere aldaer quamen,

 

Tote achten - al bi namen

385

Heyne ende Pouwels hieten de twee;

 

Al was der andre mee,³⁸⁶

 

Ic ne can se niet ghenoemen, -

 

So was hem te voren comen,

 

Dat her Wolfaert niet was daer.

390

Doe senden si haer boden daer,³⁹⁰

 

Om te proevene, op welken daghe

 

Hi comen soude in de Haghe.

 

De bode vantene tYselsteine,

 

Hem ende sijn wijf daer ghemeine.

395

Her Niclaes van Kaets wasser mede.

 

De bode spraken daer ter stede,³⁹⁶

 

Ende hi seide sinen wille.

 

Die bode keerde swigende stille,

 

Ende telde sinen here voert,

400

Wat hi van hem hadde ghehoerd.

 

Si beiden doe toten daghe,

 

Dat hi was comen in de Haghe.

386 vs. 386. In den tekst staat: der andre mere.

390 vs. 390. In den tekst staat: her boden.

396 vs. 396. In den tekst staat: bodene. spraken, d.i. sprak hem.

[p. 90]

 

De grave en woude gheen antworde geven

 

Sonder hem: dus sijn si bleven

405

Liggende stille, ende beiden daer

 

Toter wilen, dat hi quam naer.

 

Doe her Wolfaert comen was,

 

Worden si te rade das,

 

Dat Jan de Moelnaer, Pieter mede,

410

Heren Tielmans soen, voeren ter stede,

 

Ende Jacob, haer derde gheselle,⁴¹¹

 

Toten grave, daer ic af telle,

 

Om te sprekene van hare dinc.

 

De grave doe te rade ghinc

415

Met hem, her Wolfaert ende Aloud,

 

Die te radene hiertoe was bout.

 

Ten lesten sprac hi den Moelnaer an,

 

Ende daer na dander twe man,

 

Ende lede se in de camer mede,

420

Ende spraken met hem daer ter stede

 

Ene wile. Doe quamen si uut,

 

Ende Olout sprac overluut,

 

Ende vraghede, of Heyne ende Pauwels waren

 

Te Delf: dat sect sonder sparen.

425

Men seide: ja! si sijn aldaer.

411 vs. 411. In den tekst staat: hoer.

[p. 91]

 

Sullen si iet comen haer?⁴²⁶

 

Sprac Olout toten Moelnaer.

 

Onbiet men se, si comen haer,

 

Sprac doe Jan, dat wetic wale.

430

Olout hils niet meer tale;⁴³⁰

 

Dan hi ginc ter cameren in.

 

Hi zoude node sinen zin

 

Hebben gheseecht daer voer ogen.

 

Men riep Jan ende ghinc hem toghen,

435

Dat de grave woude gaen eten,

 

Ende dan soude men hem doen weten,

 

Sgraven wille van der zaken.

 

Si mochten hem wel gaen blide maken,

 

Ende na etene wedercomen.

440

Jan de pensede, het sal ons vromen,

 

Ende ghinc ter herberge met sinen gesellen.

 

Alse hi der quam, begonste hi te tellen

 

Enen bode dat hi woude

 

Dat hi den anderen seggen soude.

445

Binnen deen quam de mare,

 

Dat al dat hof ghereet ware

 

Ende de grave woude riden

 

Ende woude langher niet onbiden.

426 vs. 426 en 428. haer, d.i. herwaarts.

430 vs. 430. hils niet meer tale, d.i. hield des niet meer tale, sprak er verder niet over.

[p. 92]

 

Help! seit hi, wat macht bedieden?

450

Ic ne weet hem wat onbieden.⁴⁵⁰

 

Sech hem allen dese zaken.

 

God gheve hem dbeste gheraken!

 

Ic bens wel droeve ende erre.

 

De bode de voer sonder merre:

455

Hi hadde twe paerde in enen waghen,⁴⁵⁵

 

Ende ginc vaste henen jaghen,

 

Ende quam te tide, alst God woude,

 

Daer de grave beten soude.⁴⁵⁸

 

Ende seide hem allen dit.

460

Pauwels langer niet en sit:

 

Hi stont op ende ginc siere straten.⁴⁶¹

 

Heyne de sout node laten,

 

Hi stont op ende dede also:

 

Dus quamt toe, dat elc vlo.⁴⁶⁴

465

De grave quam met heren Wolfaerde.

 

Doe hi ghebeet was vanden paerde,

450 vs. 450. Daar Jan niet wist, wat het beduidde, dat de Graaf weggereden was, zoo wist hij ook niet, wat hij zijnen medeafgevaardigden zou laten zeggen, of zij gaan of komen zouden.

455 vs. 455. in enen waghen, d.i. ingespannen voor een' wagen.

458 vs. 458. Waar de Graaf juist afstijgen zou.

461 vs. 461. De bode bracht daarop aan de afgevaardigden het bericht, dat Jan hem (zie vs. 451) gelast had hun te brengen.

464 vs. 464. vlo, dat wil zeggen: zich uit de voeten maakte.

[p. 93]

 

Quamen si daer dandre waren.

 

Her Wolfaert sprac al sonder sparen:

 

Want hi was int herte fier:

470

De van Dordrecht sijn si hier?

 

Ja wi, seiden deghene doe,

 

De daer waren. Hi sprac hem toe:

 

Gawi dan: laet u spreken:

 

Roept u ghesellen: laet niet ghebreken.

475

Onder de clocke ginc her Wolfaert,⁴⁷⁵

 

Ende vraghede al onghespaert

 

Om Pouwelse ende Heynen mede.

 

Men antworde hem daer ter stede:

 

Si gaen spelen; wi ne weten waer.

480

Doe seyde her Wolfaert: senter naer.

 

Wi hebbent ghedaen, seiden si.

 

Mettien so begonde hi

 

Te seggene, alst voren staet,

 

Van der taeflen al de daet,⁴⁸⁴

485

Hoe dat se de grave hebben woude,

 

Ende over de ghene rechten zoude,

 

Dies hadden verdient, hoe dat ware.

 

Dit toende hi deen van Delf al dare,

 

Daert de van Dordrecht anehoerden.

475 vs. 475. Onder de clocke, d.i. op 't Raadhuis (zie Huydec. op dit vers).

484 vs. 484. Van der taeflen, zie verp. 319.

[p. 94]

490

Si seiden: here, bi vorwoorden

 

- Hoert, de waerheit seggewi u -⁴⁹¹

 

Dit spraken wi metten baliu,

 

Dat scepenen souden nedren ende hoghen ....

 

Olout sprac: dits gheloghen!

495

Voer den grave ende voer hem allen.

 

Doe begonden de lude te callen,

 

Daert de grave selve anehoerde,

 

Dat hi sprake onhovesche woerde:

 

Wilde hi so dat lant berechten?

500

Ja! sprac hi, ic wil vechten

 

Enen camp jeghens wien dat es.

 

Een scepene van Delf sprac, sijts ghewes,

 

Hier ne vecht gijs ghenen camp,

 

Dat waer ons te zwaren scamp:

505

Soude al onser poerten recht

 

Staen aen eens mans ghevecht,

 

So mocht onse recht wel arghen:

 

Dat haer es huden, dats onse marghen.⁵⁰⁸

 

Ghi hebt u qualike hier ghewroken,

510

Dat ghi goede liede hebt versproken

491 vs. 491. Deze regel is een tusschenzin. Zij zeiden: onder voorwaarde, gelijk wij met den baljuw overeengekomen zijn, dat schepenen enz. (vs. 493). Aloud, schijnt het, viel hun in de rede, vandaar dat de zin in dit vs. 493 niet voltooid is.

508 vs. 508. Spreekwoord: wat hun heden overkomt, dat overkomt morgen ons. In den tekst staat: Daet.

[p. 95]

 

Ende gheloghent voer onsen here:

 

Dats u te mesprisen sere.

 

Waert dat ment bevroeden conde!⁵¹³

 

Doe sloech men dat van den monde,

515

Ende vraghede daer openbare,⁵¹⁵

 

Waer Pouwels ende Heine waer.

 

Men antworde: wi ne wetens niet.

 

Doe seide her Henric: ghi heren siet,⁵¹⁸

 

Nu moghedi horen ende verstaen,

520

Dat dese twe hebben mesdaen

 

Jeghen minen here so vele

 

Dat si in nernste noch in spele

 

Niet dorren comen daer hi es.

 

Nochtan waren si, des sijt ghewes,

525

Ghesent van Dordrecht uter poort,

 

Als ghi wel hebt ghehoort.

 

Nu van desen daghe voort

 

Es de vreenscap al ghescoert

 

Tusschen den grave ende hen tween,

530

Ende oec nes daer vrede ne gheen:

513 vs. 513. In den tekst staat: Waer dat ment beroeren conde. De zin schijnt te zijn: Ach! ware het dat men hun dit kon doen inzien, te weten, dat het te misprijzen is, dat men goede lieden wraakt.

515 vs. 515. Hoe dit zij, toen sloeg men dat zeggen van den Delftschen schepen in den wind. van monde slaan, ergens niet meer van reppen.

518 vs. 518. Heer Henric, waarschijnlijk de schout van Dordrecht. Zie Huydec. t.d. pl.

[p. 96]

 

Hi sel se cranken daer hi mach,

 

Weder het es nacht of dach.

 

Mettien lieten si de tale;

 

Si ghinghen doe wech altemale.

535

De grave voer wech, als hi woude;

 

De ghesellen senden also houde

 

Enen bode sonder sparen,

 

Dat hi Tordrecht soude varen:

 

Want si ontsaghen hem van desen,

540

Dat men om hem vervaert soude wesen,

 

Alser quame de niemare.

 

De bode hi voer al dare,

 

Ende eer hi conde comen daer,

 

Hadde een gheseit openbaer,

545

Dat alle lude waren ghevanghen

 

Ende haer ne gheen waer ontghanghen.

 

Dat volc was al tenden rade.⁵⁴⁷

 

De bode quam des avonts spade,

 

De doe al openbare

550

Wederseide de quade mare.

 

Hi seide: ic wil ghijs mi ghelovet:

 

Sijn si ghevaen, ic gheve mijn hovet

 

Af te slane, dat willic wale.

 

Men gheloefde sijnre tale.

547 vs. 547. In den tekst staat: al tenen rade.

[p. 97]

555

Eilc ghinc daers hem luste.

 

Die bode ghinc in sijnre ruste.

 

Men wilde beiden toten daghe

 

Dat men dan ten besten saghe.

 

Des ander daechs wel bitide

560

Wort de porte herde blide:

 

Want Heine ende Pauwels waren comen,

 

Ende ontghanghen te haren vromen.

 

Si waren blide om dese twe.

 

Tsavons quamer lude mee,⁵⁶⁴

565

Ende sander daghes te primetide

 

Waren si daer alle, des waren si blide,

 

Bede ghisele ende boden mede,

 

De te Delf laghen in de stede,

 

Ende waren comen sonder oerlof.

570

Dus en staets de grave niet of⁵⁷⁰

 

Noch her Wolfert noch Olout,

 

De te radene hier in was bout.

 

Si deden scriven in enen brieve,

 

Dattie grave ontseide alle lieve

575

Ende alle vreenscap mede der poort.

 

Alse tfolc dat hevet ghehort,

 

Datse de grave hevet ontseit,

 

Vergaderden de porters ghereit,

 

Ende ghinghen te rade sciere,

564 vs. 564. In den tekst staat: lude meer.

570 vs. 570. en staets de grave niet of, d.i. laat het er niet bij.

[p. 98]

580

Ende coren der hoeftmanne viere,

 

Bi wien men alle zaken dede.

 

Si deden scriven daer ter stede

 

An al de porte van den lande

 

- Dit mochten si doen sonder scande -

585

Ende baden hem op rechte omoet,⁵⁸⁵

 

Dat elc port also vele doet,

 

Dat si bidden den grave

 

Dat hi de dinc wil laten ave,

 

Ende hi haer recht late behouden:

590

Dat si dat wel weten souden,

 

Dat men hem des ghelike soude doen.

 

Men liet die boden niet gheroen,⁵⁹²

 

De dese brieve souden draghen.⁵⁹³

 

Men ghincse henen jaghen

595

In Hollant ende in Zelant mede,

 

An elke porte, an elke stede,

 

Daer men waende dat liede waren.⁵⁹⁷

 

Nu setten toe al sonder sparen

585 vs. 585. op rechte omoet. Elders op groet oetmoet. Deze uitdrukking beantwoordt aan het Fransche de grace; want oetmoet is genade, en het bijvoegel. recht, groot, versterkt slechts de uitdrukking, even als grand in het Fr. grand merci.

592 vs. 592. In den tekst staat: den bode.

593 vs. 593. In den tekst staat: soude.

597 vs. 597. Deze zin bepaalt alleen het antecedent stede (plaats); want omtrent porte kon het wei niet twijfelachtig wezen, dat er lieden in waren.

[p. 99]

 

Sgraven raet rechtevoert

600

Ende leiden liede bi der poert,

 

De souden ligghen in de wachte,

 

Datter niement in en mochte,

 

Ende dat mer niet in en mochte brenghen,

 

Hen ware of men se woude ghehinghen.⁶⁰⁴

605

Men woude doe, dat joncheer Witte

 

Ghinghe ligghen opt huus van Pitte⁶⁰⁶

 

Te wachtene die jeghenoede.

 

Hi most doen, al dede hijt node.⁶⁰⁸

 

TAlblasserdam, hordic bedieden,

610

Lach haer Niclaus van Kaets met lieden,

 

Ende wachte twater daer,

 

Ende dede de scepe comen naer

 

Met corne ende met anderen goede.

 

Te Slidrecht lach hi op de hoede,

615

Olout met sinen knapen,

 

Diet. al op ghinghen rapen⁶¹⁶

 

Datter quam ende liden woude

 

Enter porten varen soude.

 

Voert steenhuus, dat te Slidrecht staet,⁶¹⁹

620

Hadde hi vonden in sinen raet

604 vs. 604. In den tekst staat: ghewinnen. De zin is: ten ware men ze wilde veroorloven binnen de stad te gaan.

606 vs. 606. In den tekst staat: pit.

608 vs. 608. In den tekst staat: doen al doen al de.

616 vs. 616. oprapen, d.i. aanhouden en zich toeeigenen.

619 vs. 619. In den tekst staat: Voer steen huus.

[p. 100]

 

Dat hi den dike dede verslaen⁶²¹

 

Met groten houte ende deraen

 

Sterke planken, als hem dochte,

 

Datter niemant liden mochte.

625

Thuus was wel ghemaect ter were

 

Jeghen scilt ende jeghen spere.

 

Daer lach Olout metten sinen,

 

De gherne hadden vele pinen

 

Der port ghedaen, hadde hi ghemogen.

630

Hen connen vele lude niet ghedoghen,⁶³⁰

 

Si ne moetens hem te voeren doen.

 

Doe was daer een en conde niet gheroen,

 

Hi ne voer met enen cogghe allene

 

Ende met anders niement ghemene,

635

Dan de met hem in de cogghe waren.

 

Hi seide bi Gode wi willen varen

 

Sciten in de poort so menighe pile.

 

Ende dit was ter selver wile

 

Dattie sciltwacht was gaen slapen,

640

Dattie cogghe metten knapen

 

Quamen gheroyt vor de port.

 

Als men dit hevet ghehort,

 

Sloech men de clocke metter vaert,

 

Dat al de porte in rueren waert.

621 vs. 621. verslaen, d.i. versperren.

630 vs. 630. De zin van dit en 't volg. vers is: Er zijn zulke lieden, die niet kunnen velen, dat zij zich in eenige zaak niet vóór anderen kwijten.

[p. 101]

645

Si wapenden hem groet ende clene

 

Ende volgheden naer al ghemene

 

Bede tscepe ende te voet.

 

Al dat volc dat es verwoet

 

Ende quamen rechte vor de were.⁶⁴⁹

650

Alout scout ende hadde ghere⁶⁵⁰

 

Hem te werne, mocht hem ghescien.

 

De porters liepen toe mettien

 

Toter were ende streden se ane,

 

Bede met stekene ende met slane.

655

Men sloech so sere ende stac,⁶⁵⁵

 

Dat men de were te stucken brac,

 

Ende Olout de hevet vernomen,

 

Hoe de lude ghelopen comen

 

Over slote ende over al,

660

Ende hi ontsiet hem dat men sal⁶⁶⁰

 

Thuus onderlopen daer.

 

Des had hi in therte vaer.

 

Hi maecte hem mede in den loop

 

Ende quam in haren hoop

665

Side an side, dat men niet

 

Van hem en weet, eer men siet,

649 vs. 649. vor de were, d.i. de borstwering, die hij had doen maken, zie vs. 621.

650 vs. 650. scout, d.i. schouwde, zag het.

655 vs. 655. In den tekst staat: Ende sloech.

660 vs. 660, 661. Dat men hem den toegang tot het huis zal onderloopen, d.i. afsnijden. Zie Huydec. op I, 847.

[p. 102]

 

Dat hi was comen op de brugghe,

 

Ende men siet, dat hi den rugghe

 

Omme werpt ten huuse waert,

670

Ende hem weert al onghespaert.

 

Daer vochten de van Dordrecht wale.

 

Si waren toe den selven male⁶⁷²

 

Met hem in den huse ghegaen

 

Vechtenderhant, en hadde ghedaen⁶⁷⁴

675

Dat Heyne was metter groter cracht

 

Van der brugghen in de gracht

 

Ghesleghen, als men mochte sien.

 

Eer men uut conste ghetien⁶⁷⁸

 

Ende sine uutbrenghen moghen,⁶⁷⁹

680

Was de valbrucghe upghetoghen.

 

Doe mosten de porters afterstaen.⁶⁸¹

 

Dit pongiis hebben si ghedaen⁶⁸²

 

Up enen woensdach veer den oeste.

 

Doe ghevielt, alst wesen moeste,

685

Dat si weder ghinghen in.⁶⁸⁵

 

Elc was gram in sinen sin.⁶⁸⁶

672 vs. 672, 673. waren ghegaen, d.i. zouden gegaan zijn, wanneer Heyn niet in de gracht ware gevallen (vs. 675-677).

674 vs. 674. en hadde ghedaen, d.i. ten ware.

678 vs. 678. ghetien, d.i. trekken, halen.

679 vs. 679. In den tekst staat: si.

681 vs. 681. after staen, achter blijven staan, nl. achter de opgehaalde valbrug.

682 vs. 682. In den tekst staat: pongus: pongijs is strijd.

685 vs. 685. in, te weten, in de poort, d.i. binnen Dordrecht.

686 vs. 686. In den tekst staat: sinen sijn.

[p. 103]

 

Si hadden ghewonder liede een deel:⁶⁸⁷

 

Want si scoten menighen quareel

 

Nauwelic op anderen in den stride.

690

Daer bleef doot ter selven tide

 

De selve knape, de eerst begonde.⁶⁹¹

 

Also als ic ghemerken conde,

 

So waer hi bet bleven daer

 

Dan hi der porte quam so naer

695

Dat hijs hem al volghen dede.

 

Daer bleef doot ter selver stede

 

Dideric, Claus scouten broeder,

 

Sijns vader kint ende siere moeder.⁶⁹⁸

 

De porters hadden nieman doet,

700

Daer macht an lach clein of groot,⁷⁰⁰

 

Sonder een kint, dat weet men wale,

 

Dat was ghescoten ten selven male,

 

Daert mede liep onder de rote⁷⁰³

 

Ende sterven moste van der scote.

705

Nu was her Wolfaert in de Hage

 

Bi den grave, ende dese claghe

687 vs. 687. In den tekst staat: ghewondet.

691 vs. 691. de eerst begonde, zie vs. 632.

698 vs. 698. Dus geen halve broeder.

700 vs. 700. Daer macht an lach, d.i. daar iets (eenige kracht) aan gelegen was.

703 vs. 703. In den tekst staat: Daer en onder de zoete.

[p. 104]

 

Comt voer hem van Olouts weghen.

 

Die antworde aldus hier teghen:⁷⁰⁸

 

Moet ic leven het wort ghewroken,

710

Hem waer beter hadsi tebroken⁷¹⁰

 

Haer vorwaerde ende opghegheven

 

Die tafel, ende warens bleven

 

Op mijn segghen, ende dat ghehouden,

 

So waren sijs bleven onbescouden.

715

Ic brenghe noch volc voer de poort;

 

Dat men selden heeft ghehoort

 

Volx ghelike uut Zelant varen.

 

Dit hoerden de ut Hollant twaren,

 

Ende pensden: voer hi wech, de grave,

720

Wi ne comens nemmer met joyen ave.⁷²⁰

 

Tkint van Vorne moste wesen⁷²¹

 

Te haren rade, ende riet te desen,

 

Dat men den grave hielt int lant:

 

Anders sijn wi alle ghescant.

725

Dus droech de raet overeen,

 

Also alst seder wel sceen.

 

Ic hoerde segghen overwaer,

 

Dat Gheraert van Voerne al openbaer

708 vs. 708. Die, d.i. Wolfaert.

710 vs. 710. hadsi tebroken Haer vorwaerde, d.i. zoo zij afgeweken waren van de voorwaarde, onder welke zij over de zaak hadden willen handelen, zie vs. 490.

720 vs. 720. In den tekst staat: met leyen.

721 vs. 721. Tkint van Voorne, de stiefzoon v. Wolfaert, die tegenwoordig was bij de beraadslaging van die van Holland.

[p. 105]

 

Doe ontseide sinen zweer,

730

Diene te hant sonder keer

 

Doet woude hebben ghesteken.

 

Men condene hem cume ontbreken,⁷³²

 

Dat hine niet moste ontliven;

 

Doch so moste hi bi hem bliven.⁷³⁴

735

Van buten wachte men overal⁷³⁵

 

Stillekine, sonder ghescal.⁷³⁶

 

Als her Wolfert dit verstoet,

 

Was hi droeve in sinen moet,

 

Ende pensde: hoe sal ic ontgaen?

740

Mi ne es niet so goet ghedaen.⁷⁴⁰

 

Als ic te nacht mi henen make,

 

Ic sal lichte hebben de rake,⁷⁴²

 

Dat ic ontga metten live,

 

Entie grave hier niet en blive.

745

Ende Gheraert van Vorne, mijn lieve kint,

 

Dat mi herde clene mint,

 

Moet ic leven, het sal hem rouwen.

 

Doe beval hi sijnre vrouwen,

 

Vrouwe Kateline, Gherraeds moeder,⁷⁴⁹

732 vs. 732. Men kou hem ter nauwernood aan hem ontrukken.

734 vs. 734. so, d.i. niettemin.

735 vs. 735. In den tekst staat: wachmen.

736 vs. 736. In den tekst staat: sonder getal.

740 vs. 740. Mi ne es niet so goet gedaen, d.i. niets ziet er op deze wijze gunstig voor mij uit.

742 vs. 742. de rake, het geluk, de tref.

749 vs. 749. In den tekst staat: Trouwe.

[p. 106]

750

Dat si van den sone si hoeder,

 

Diene hilt met clene crachte.

 

Dus rede hi hem in der nacht;

 

Wech te vaerne was sijn ghedachte,

 

Ende wech te bringhen, of hi mochte,

755

Den grave ende sinen sone Gheraerde.

 

Men ghereedde doe de paerde.⁷⁵⁶

 

Si saten op al sonder sparen.

 

Doe mosten si op waghenen varen,

 

De met hem wechvaren zoude.

760

Her Wolfaert seide, dat hi woude

 

Tote Sciedam te scepe gaen.

 

Als ment int dorp hevet verstaen,⁷⁶²

 

Worden de lude al in roere,

 

Omdat her Wolfaert henen voere

765

Metten grave dus stillekine,

 

Ende hadden alle grote pine

 

Ente gravinne al te voren

 

Hads int herte merre toren,

 

Dat men voerde haren man

770

Wech, ende niet gheweten en can,

 

Wat bediet dat men bi nachte

 

Wech te vaerne aldus achte.

756 vs. 756. In den tekst staat: Ende gher.

762 vs. 762. In den tekst staat: Als men int dorp, d.i. in den Haag.

[p. 107]

 

Si claghet dien sijt clagen mochte.

 

Her Wolfaert al anders dochte,

775

Ende voer wech sijnre straten.

 

Hi ne woude achter hem niet laten

 

Enighe brucghe, hijn deedse breken,

 

Ende pensede, dat hi met sulken treken

 

Soude de bet moghen ontgaen.

780

Doet dach was, ende men verstaen

 

Int lant heeft, dat her Wolfaert

 

Waer gheporret op de vaert,

 

Ende met hem voerde den grave,⁷⁸³

 

Voer tfolc al ontsinnet daer ave.⁷⁸⁴

785

Het liep, het ran, het jaghede.⁷⁸⁵

 

De gravinne sere claghede

 

Al den luden over heren Wolfaerde,

 

Dat hi voerde sijnre vaerde

 

Haren lieven beddeghenoot,

790

Ende haer en vraghede cleen noch groot,⁷⁹⁰

 

Ende bat den luden op ghenaden,

 

Dat si haer stonden in staden.

 

Dat volc wert al in roere.

 

Men hoerde nie alsulke voere.

795

Si liepen, si reden, dat si mochten,

783 vs. 783. In den tekst staat: voerden.

784 vs. 784. In den tekst staat: der have.

785 VB. 785. In den tekst staat: men ran ende jaghede.

790 vs. 790. In den tekst staat: Ende haer te vraghede. De zin is, dat Wolfaert haren gemaal weggevoerd had zonder haar in het minst te vragen, of zij dit goed vond.

[p. 108]

 

Om haren here dat si dochten.⁷⁹⁶

 

So dat si te Vlaerdinghen quamen,

 

Daer si versaghen ende vernamen,

 

Dat si waren op den diepe.⁷⁹⁹

800

Men gheboet, dat volc toeliepe

 

Ende met scepen an hem voere.⁸⁰¹

 

De doe ghesien hadde de roere,

 

Hoe dat volc te scepe ghinc

 

Met groter haeste om de dinc,⁸⁰⁴

805

Met clenen scepen ende met groten,

 

Beide met emeren ende met boten,⁸⁰⁶

 

Met vischscepen ende met scuten;

 

De dat volc doe hoerde ruten,⁸⁰⁸

 

Hem mochte gruwen aldaer ave,

810

Hoe si riepen om haren grave.

 

Sy roeyden na sonder merre:

 

Want si ne waren op de Mase niet verre,

 

Entie wint de was clene.

796 vs. 796. Zij duchten dat hunnen heer kwaad geschiedde; dat is, als meermalen, aldus aangewend, overtollig.

799 vs. 799. Dat zij, d.i. Wolfaert met den Graaf, op het diep, d.i. op het water te scheep, waren.

801 vs. 801. In den tekst staat: voeren (: roeren).

804 vs. 804. om de dinc, om strijd.

806 vs. 806. Hoezeer eemer, hetwelk (zie Kiliaen) schuit beteekent, hier goed past, kan ook everen (hetgeen C. heeft) goedgevonden worden, daar dit woord (zie Huydec. t.d. pl.) een groot koopvaardijschip beduidt.

808 vs. 808. ruten, d.i. roepen, schreeuwen.

[p. 109]

 

Dus worden si hantghemene,⁸¹⁴

815

Ende vragheden den grave, of hi woude

 

Int lant bliven, dat hi soude⁸¹⁶

 

Gheven de hant, so mocht hi varen

 

Upt lant weder sonder sparen.

 

Die grave boet doe de hant,

820

Ende si voerdene weder opt lant,

 

Also als ic hebbe verstaen.

 

So bleef her Wolfert ghevaen;

 

Ende alle deghene, de met hem waren

 

Voerde men opt lant sonder sparen.

825

Ende Gheraert van Vorne wert verloest

 

Sonder scade ende sonder cost

 

Uter vanghenesse, daer hi in was.

 

Doe worden si te rade das,

 

Die grave soude varen in den Haghen.

830

Her Wolfert most op enen waghen

 

Varen te Delf inde porte,

 

Als men wel heeft ghehoert,

 

Ende op een steenhuus most hi gaen;

 

Entie andre, de ghevaen

835

Met hem waren, ghinghen mede

 

Waer men woude in de stede.

 

Tfolc was wel na uten sinne:

814 vs. 814. worden si hantghemene, d.i. kwamen zij bij elkander.

816 vs. 816. In den tekst staat: dat si soude.

[p. 110]

 

Si hadden tote hem clene minne,

 

Ende wort roepende overluut:

840

Ghevet ons den man hier uut,

 

Die onsen here, den grave, verriet.

 

Of ghi ne sult zelve niet

 

Metten live moghen ontgaen:

 

Want wi u selven sullen slaen:

845

Wildi selve behouden tleven,

 

So moet ghijn ons hier uutgeven.

 

Als ment verstont op den vloere,⁸⁴⁷

 

Dat volc daer buten was in roere,

 

Staken sine ter trappen neder,

850

Ende haelden de vrouwe weder,

 

Dat si niet daer buten quame:

 

Si ontsaghen hare blame,

 

Dat enich quaet knecht an haer

 

Doen mocht dat mesdaen waer.

855

Dus sach si jamerliken rouwe

 

An haren man, de edel vrouwe,

 

Daer menne uut stac, ende haer helt binnen.⁸⁵⁷

 

Ende hi was met onminnen

 

Daer ontfaen, alst wel sceen:

860

Want daer ne was man negheen,⁸⁶⁰

847 vs. 847. op den vloere, d.i. op de bovenverdieping van het steenhuis.

857 vs. 857. menne uut stac, men hem buiten het huis stiet. In den tekst staat: stat.

860 vs. 860. In den tekst staat: datne.

[p. 111]

 

Hi ne begherde sine doot.

 

Doe wert dat gheloop so groot

 

Onder tfolc, ende tgherochte.

 

Het sloech al dat slaen mochte,

865

Beide jonc ende out:

 

Hem ne was niement hout.

 

Daer wert hi verslaghen sciere.

 

Ic wane, dat niet si viere

 

Daer jeghenwoerden stonden,

870

Si ne sloeghen, dere toe comen conden.

 

Aldus heb ict verstaen.

 

Dus en mocht hi niet ontgaen:

 

Hi was daer ghehaet so seer.⁸⁷³

 

Hadde hi met hem enighen here⁸⁷⁴

875

Willen laten in den rade,

 

Sine dinc waer bleven stade,

 

Ende waer lichte te live bleven.

 

Neen hi niet. Hi hadde verdreven⁸⁷⁸

 

De beste gheboerne van den lande,⁸⁷⁹

880

Ende had hem ghedaen de scande,

 

De selve haelden metter hant

 

Den grave Jan vut Inghelant,

873 vs. 873. In den tekst staat: ghehadt.

874 vs. 874. In den tekst staat: hem met.

878 vs. 878. Neen hi niet, d.i. Doch neen! dat was zijn aard niet.

879 vs. 879. In den tekst staat; gheboenre.

[p. 112]

 

De stac hi of al ghemene,⁸⁸³

 

Ende wilde wesen raet allene,

885

Ende doen sinen wille,

 

Beide lude ende stille.

 

Waer hi bleven in desen stane,⁸⁸⁷

 

Sekerlike na minen wane,

 

Hi waer weldigher dan de grave.

890

Hi gaderde so grote have

 

Overal in den lande.

 

Ende hi dede so grote scande

 

Sinen viant, waer hi mochte.

 

Mi wondert sere wat hi dochte.⁸⁹⁴

895

Hi duwede sinen viant tonder:

 

Al haten sine, ten was gheen wonder.

 

Ic weet wel, dat van Renesse⁸⁹⁷

 

Her Jan beriet hem de lesse,⁸⁹⁸

 

Als men verstaen hevet ende ghehort:

900

Want men sach hoetoe ghinc vort.⁹⁰⁰

 

Ende hi quam weder inden lande.

883 vs. 883. De stac hi of, d.i. die verstiet hij.

887 vs. 887. in desen stane, d.i. in dezen staat.

894 vs. 894. Ik verwonder mij over de stoutheid zijner gedachten.

897 vs. 897. In den tekst staat: wel dan Jan van R.

898 vs. 898. beriet hem de lesse (Zie Inleid. bl. liii, liv).

900 vs. 900. hoetoe, d.i. hoe het doe (toen).

[p. 113]

 

Waendi, hi ne pensde om de scande,

 

De hi hem dede? waer hi bleven

 

Te live, hi haddene verdreven

905

Beide stille ende openbare,

 

De wile hi raet te hove waer.

 

Daeromme ghinct alst wesen moste.

 

Op den eersten dach van den oeste,

 

Recht op sinte Pieters daghe,

910

Most her Wolfaert dese plaghe

 

Daer ghedoghen, als wi leren

 

Int carnacioen ons heren

 

xii hondert neghentich ende neghene.

 

Ic rade elcken man te pleghene,

915

Es hi here cleine of groot,

 

Dat hi iement late sijn ghenoot.⁹¹⁶

 

Es een man eens heren raet,

 

Enthem also ziene staet,⁹¹⁸

 

Dat hi es machtich zeere,

920

Namelike met sinen here;

 

Wil hi doen, dat hem sal vromen,

 

Laet ander lude te borde comen,

 

De machtich sijn van groter haven,

 

So ne derf men over hem niet claghen.

925

Maer wil hijt selve sijn allene

916 vs. 916. d.i. dat hij iemand in gelijken rang nevens zich dulde.

918 vs. 918. het staet hem also ziene, d.i. het staat zoo schoon met hem; zijne stelling is zoo gunstig.

[p. 114]

 

Ende met hem niement laten ghemene,

 

So moetene al de werelt niden,

 

So mach hi onlanghe daer op tiden;⁹²⁸

 

Ende ghevalt, dat hem mesgaet,

930

So ne es niement, hi ne ghevet raet,

 

Hoe dat men ghenederen mach.

 

Men siet heden op den dach:

 

Es een man ghenedert so,

 

De here en achts niet een stro

935

Ende haten, dien te voren minde,

 

Ghelijc enen, dies niet ne kinde.

 

Hi dochte mi vroet, de conde houden

 

Mate in desen, ende ombescouden.⁹³⁸

 

Want hen mach gheen here

940

Bliven staende in desen kere,

 

Ende hen mach gheen here allene

 

Here wesen, groet no clene,

 

Sonder God, diet al ghewrochte:

 

Hi pensede wel, die dat dochte.

945

Nu spranc uut de niemare:

 

Als ment ghevreischet openbare

 

Tordrecht, dat dus was vergaen,

 

Sloech men doe de clocke zaen,

928 vs. 928. tiden, vertoeven, verwijlen, blijven.

938 vs. 938. ombescouden. Dit bijvoegel. nw. is gecoördineerd aan vroet, dus; hi dochte mi vroet ende ombescouden.

[p. 115]

 

Ende dat volc wart in roere;

950

Si riepen altoe horre voere!⁹⁵⁰

 

Makewi ons uut al ghemene,⁹⁵¹

 

Ende beligghen Crayenstene.

 

Olout mach ons niet ontgaen

 

Hi ne blivet doot of ghevaen.

955

Als men dit heeft ghehoert,

 

Ghinc haer wapenen de poort,

 

Jonc ende out, meerre ende mindere,

 

Manne, knechte ende kindere:

 

Al liept uut ten selven stonden

960

Voer thuus te Slidrecht. daer si vonden

 

Olout op met siere partien,

 

Die niet en wiste, horic lien,

 

Hoete Delf was vergaen.⁹⁶³

 

Hi sette hem ter weren saen,

965

Want hi ontsagh de felle gaste,⁹⁶⁵

 

Ende pijnde hem thuus te houden vaste.

 

Ende seiden daer boven: sidi dronken?⁹⁶⁷

950 vs. 950. horre voere, zie iv. 942.

951 vs. 951. Makewi ons uut, d.i. Laten wij uittrekken.

963 vs. 963. Hoete, d.i. hoe het te.

965 vs. 965. In den tekst staat: si ontsaghen.

967 vs. 967. Die daarboven, d.i. op het huis waren, zeiden. In den tekst staat: si dronken.

[p. 116]

 

U spise nes noch niet ghesonken.⁹⁶⁸

 

Waendi hier halen u ghewijn?

970

Ic wane u es de duvel in.

 

De porters riepen: hets ghedaen:

 

Ghi stervet zeker, hets so vergaen;

 

Ende liepen toe met groter crachte

 

Ende stormden tote in de grachte,⁹⁷⁴

975

Met al dat si mochten doen.

 

So dat si luttel lieten gheroen⁹⁷⁶

 

Of luttel sliepen binnen der nacht.

 

Si streden se an met groter cracht

 

Toten daghe. Doe quamt zoe

980

Dat her Niclaus, de was doe

 

TAlblas op de wachte gheset,

 

Hem bedochte een luttel bet,

 

Ende pensede: dit spel es verloren.

 

Ic mach mi bringhen in mere toren,

985

Dan ie tote noch hebbe ghewesen.

 

Hi sat op ende voer met desen⁹⁸⁶

 

Te Niemensvreent ende bat ghenade,⁹⁸⁷

 

Dat men hem te sprekene gave stade.

 

Hi wan gheleide ende quam

968 vs. 968. d.i. uw spijs is nog niet verduwd; gij zijt nog zat.

974 vs. 974. In den tekst staat: stormde.

976 vs. 976. In den tekst staat: luttel lief gheroen.

986 vs. 986. In den tekst staat: hi sach op.

987 vs. 987. Niemandsvriend, heerlijkheid in de gemeente Sliedrecht.

[p. 117]

990

Voer dat huus. Als dat vernam

 

Olout, vraghedi openbare,

 

Waer de grave van Hollant ware,

 

Ende her Wolfaert ende die andre mede.

 

Dander antworde op de stede:⁹⁹⁴

995

De grave es in de Haghe,

 

Ende her Wolfert ende sine maghe

 

Sijn ghevaen, ende hi is doot,

 

Her Wolfert selve. Wonder groot⁹⁹⁸

 

Hadde hem des ende den sinen.

1000

Van rouwen waenden si verdwinen.

 

Maer sulke en woudens niet gheloven.

 

Her Niclaes sprac: ic moete doven,¹⁰⁰²

 

Es her Wolfert niet versleghen;

 

Ende ic ne weet van sinen maghen,

1005

Dan si alle ghevanghen sijn:

 

Bi ridderscepe dits de fijn,¹⁰⁰⁶

 

Dat hi doet es. Siet wat gi doet.

 

Aloude wandelde doe sijn moet,

 

Ende wert verveert overzere

1010

Ende bat dor Gode, onsen here,

 

Dat men ontfinghe: hi woude opgheven

994 vs. 994. In den tekst staat: antworden.

998 vs. 998, 999. Hij (Aloud) en de zijnen verwonderden zich zeer over dit bericht.

1002 vs. 1002. ic moete doven, ik mag voor dwaas doorgaan.

1006 vs. 1006. In den tekst staat: dits de sijn. De zin is: dit is mijn laatste woord.

[p. 118]

 

Thuus, mocht hi behouden tleven,

 

Hi ende lieden sine,

 

De met hem waren. Dese pine

1015

Was al verloren, dat verstaet!

 

Si ne haddens ghenen raet¹⁰¹⁶

 

De uter porten aldaer laghen,

 

Dat sijs iet dorsten ghewaghen

 

Voer de ghemeente, dat si se ontfaen¹⁰¹⁹

1020

Hadden, ende si souden ontgaen.

 

Maer si voerden se in de poert

 

Ongheslaghen, ende namen voert¹⁰²²

 

Davonture, alst vallen mochte.

 

Oloude ende den sinen dochte

1025

Dat daventure waer te swaer;

 

Doch seiden si al openbaer:

 

Wildi ons bringhen teser stonden

 

In de porte, tonser ghesonde,¹⁰²⁸

 

Dat gi ons niet nemet tleven,

1030

So willewi ons nu opgheven

 

Al der ghemeenten in ghenaden.

1016 vs. 1016, 1017. Zij die uit Dordrecht daar lagen, mochten op dat verzoek geen raad schaffen. In den tekst staat: voer der porten.

1019 vs. 1019. ontfaen, d.i. op genade aangenomen. In den tekst staat: sijs ontfaen.

1022 vs. 1022. Zij verbonden zich tot niets, maar lieten het aan de onzekere uitkomst, of het toeval, over. Dit achtten Aloud en de zijnen eene hachelijke zaak.

1028 vs. 1028. tonser ghesonde, d.i. zoo dat wij er heelshuids afkomen

[p. 119]

 

Si seiden: wi sijns niet beraden:

 

Wi nemen u op ter meenten wille;

 

Anders moghedi swighen stille;

1035

Wi en willen om uwen wille niet sterven,

 

Ons goeds ende der porten derven.¹⁰³⁶

 

Dus worden si daer upghenomen,¹⁰³⁷

 

Ende sijn vor de porte comen

 

An de brugghe, bi deser vorworden.

1040

Als de ghemente dit verhoerde,

 

Liepen si toe met erren sinne,

 

Ende deden hem so grote onminne,

 

Dat si sonder ghenaden riepen:

 

Slaet al doot, ende si toeliepen

1045

Ende sloeghen haren scoute daer,

 

Ende Oloude, haren baliu, daernaer,

 

Ende twe sijnre broedere: teen was een paep:¹⁰⁴⁷

 

Ende droeghen doed Ekine, sinen knape,¹⁰⁴⁸

1036 vs. 1036. Wij willen geen gevaar van verbeurdverklaring van ons goed en van verbanning loopen.

1037 vs. 1037. opghenomen, vgl. vs. 1033.

1047 vs. 1047. teen, d.i. de een.

1048 vs. 1048. In den tekst staat: Ende droeghen doedekine. Men zou de meening van Huydecoper op dit vers, dat droeghen bij vergissing in den tekst is ingeslopen, kunnen deelen, ware het niet, dat alsdan raadselachtig bleef, hoe Codex C. deze vergissing met A. gemeen heeft. Dus stel ik voor de woorden dus te scheiden: droeghen doed Ekine. dood dragen, met den datief, beteekent den dood toe brengen, en dan is Ekin de naam van den knaap. Graff Althd. Sprachsch. kent den naam Ekino, Echino, en heeft het bijv. nw. tot traganti, met de beteekenis dood aanbrengend, aangeteekend.

[p. 120]

 

Ende daer toe sinen hangheman,

1050

De hem altoes volghede an.

 

Olout bleef met hem sesten doot.

 

Dander ontghinghen uter noet

 

Bi gheluk ende bi helpen mede,

 

So dat si quamen buter stede,¹⁰⁵⁴

1055

Daer si behilden haer leven.

 

Trouwen dit was quaet, beweven¹⁰⁵⁶

 

Ende gheroert onder de liede,

 

Daer dustane scade onder ghesciede.

 

Had Olout ghehouden sijn woert,

1060

Als si waren te rechte vort,¹⁰⁶⁰

 

So ne waer hem niet messciet.

 

Daer dit of quam ende menich verdriet,¹⁰⁶²

 

Dat hier of quam, als ic versta,

 

Ende ghi horen sult hierna.

1065

Dus mach men merken ende scouwen,¹⁰⁶⁵

 

Dat men met droefheit ende met rouwen

 

Dese werelt dus beghevet,

 

Als men se al ghebouwet hevet.

1054 vs. 1054. In den tekst staat: Dandre ontghinghen.

1056 vs. 1056, 1057. beweven ende gheroert, aangelegd en veroorzaakt. Zie Inleid. bl. lvi.

1060 vs. 1060. In den tekst staat: Als varen. Voor den zin van dit vers zie men Inleid. bl. lvi.

1062 vs. 1062-1064. Zie de verklaring dezer verzen Inleiding t.a. pl.

1065 vs. 1065-1068, Zie de verklaring Inleid, t.a. pl. lvii.

[p. 121]

 

Men siet wel dat menich man

1070

Hem ghedoghen niet en can,

 

Dat yement wese sijn ghelike.

 

Hi begerde te wesene rike,

 

Hi begheert te hebbene ere,

 

Hi begeert te wesene here,

1075

Meer vele dan hem betame.

 

Dat dinct mi voer Gode scame.

 

God gaf ons dat exempel niet,

 

Doe hi quam in dit verdriet

 

Ende onse menscheit an hem nam.

1080

Hi was soeter dan een lam,

 

Omoedich ende daer toe stille.

 

Nochtan had hi sinen wille

 

Wel ghedaen met enen winke.¹⁰⁸³

 

Mi wondert, wat de ghene dinke,

1085

Die hier ter werelt heeft ghenoech,

 

Ende in redene sijn ghevoech,¹⁰⁸⁶

 

Ende hem niet en can ghedoghen,

 

Dat hi sijn herte mach gheboghen,¹⁰⁸⁸

 

Dat hi penst, hi sal sterven,

1090

Hi ne hevet liever an te erven¹⁰⁹⁰

1083 vs. 1083. In den tekst staat: winken (: dinken).

1086 vs. 1086. in redene, d.i. in redelijkheid.

1088 vs. 1088. gheboghen (infinitief), vernederen.

1090 vs. 1090. d.i. tenzij hij liever hen, die na hem komen, groot goed doe beerven. Zie Inleid. lvii. lviii.

[p. 122]

 

Groet goet, de naer hem comen,

 

Al eist luttel tsinen vromen.

 

Want selden hout sijn herte vrede,

 

Ende hi verwercter Gode mede

1095

Ende daer toe sinen ommesaten.¹⁰⁹⁵

 

Woude hi hem ghenoeghen laten,

 

Dat iement hem ghelike ware,

 

Ende hi hem dan trecte nare

 

Sine ghebuere, ende hadde te vriende

1100

Diene gherne eerde ende diende,

 

Daer mochte hi bi staende bliven.

 

Maer wilde hi se alle verdriven,

 

So moet men pensen menighen raet,

 

Hoe men ghenedert sijn overdaet.

1105

Dus moet hi vallen, de te voren

 

Na niemens rade en wilde horen,

 

Ende doer niement dede een oert.¹¹⁰⁷

 

Conste hi der ewanghelien wort,

 

Ende pensede derom, ende dede dat

1110

De ewangeli seghet ons dat:

 

So wie hem in hoverden

1095 vs. 1095. In den tekst staat; sine, doch hier schijnt de datief vereischt van den persoon bij wien de gunst verbeurd wordt.

1107 vs. 1107. doer niemant dede een oert. Oert is een kleine munt van luttel waarde: dus beteekent de uitdrukking: niet het geringste deed om iemands wil.

[p. 123]

 

Verheft, hi sal ghenedert werden;

 

Ende wie sijn herte oetmoedich toghet,

 

Hi sal vor Gode sijn verhoghet,

1115

Ja, ende in de werelt mede.

1115b

Ysidorus segt tot eenre stede:^1115b

 

Vrient wiltu verheven sijn,¹¹¹⁶

 

So oetmoedighe therte dijn,

 

Dattu verhevene niet en valles,

 

Wattu does ende wat du calles.

1120

Want oetmoet weet ghenen val.

 

Daeromme prisic bovenal.¹¹²¹

 

De bi hem selven dus vergaet,¹¹²²

 

Eest dat menne wederstaet

 

Of vaet of slaet of tonderdoet,

1125

Ende dat hi coemt onder de voet,

 

Men verghets herde sciere,

 

Alse ghi moghet merken hiere.

1115b vs. 1115b. Deze regel was uit den tekst uitgevallen.

1116 vs. 1116. verhevene. bijwoord. Verhevene vallen is uit de hoogte vallen. Met woordspeling zegt de auteur: zoo gij verheven wilt zijn, zorg door ootmoedig te zijn in woord en daad, dat gij niet verheven valt.

1121 vs. 1121. prisic, namelijk den ootmoed.

1122 vs. 1122. bi hem selven, bij zich alleen, zonder ‘genoot’ of ‘gelijke’ in rang en invloed. vergaet, voortleeft ten einde toe.

[p. 124]

 

Die thof te voren hadde allene,¹¹²⁸

 

Van hem en weet men grot noch clene:

1130

Si sijn nu des hoves verdreven

 

Bede broeder ende neven,

 

Ende alle de maghe, de hem wouden

 

Vaste an haren rade houden:¹¹³³

 

Want hof es verwandelt al.

1135

Als ic u voert segghen sal.

 

Als her Wolfert was verslaghen,

 

Doe ginc men bode henen jaghen,

 

Beide stille ende overluut,

 

Met sgraven brieven, de saluut

1140

Omboet den grave van Henegouwen,¹¹⁴⁰

 

Dien hi best mochte betrouwen,

 

Ende bat hem, dat hi tote hem quame:

 

Want hine gherne bi hem name

 

Tsinen rade om sinen vromen.

1145

Nu wast in Vlaendren so verre comen,

 

Dat Brucghe stont in sconinxs hant,

 

Ende bi der zee al dat lant

 

Sonder de Dam metten Zwene,¹¹⁴⁸

 

Also oestwaert tlant ghemene.

1128 vs. 1128. In den tekst staat: tlof, dat C. tfolc heeft, bewijst, dat in het oorspronkelijke het woord onduidelijk was geschreven en men vermoeden mag, dat er thof stond.

1133 vs. 1133. an haren rade, d.i. aan den raad van Wolfert en de zijnen.

1140 vs. 1140. In den tekst staat: de grave.

1148 vs. 1148. metten Zwene, d.i. met het Zwin.

[p. 125]

1150

Doe de grave hadde verstaen,

 

Hoet in Hollant was ghegaen,

 

Ende wat sijn neve hadde ghebeden,

 

Ghinc hi hem te hant doe reden

 

Ende voer te Brugghen in de poort

1155

Om bi der zee te vaerne voert.

 

Daer moste hi ligghen ene' stonde:

 

Want men ghevaren niet en conde.

 

De wint was hem seer jeghen

 

Ende men wachtene in allen weghen

1160

Om te vanghene ende doen scande,

 

Eer hi quam binnen den lande.

 

Dat wisti wel ende bedochte

 

Ende bedekte hem, waer hi mochte.¹¹⁶³

 

Ten lesten so quam hi ghevaren

1165

Van buten over des zewes baren,

 

Buten Walchren in enen boot,

 

Die hem niet en was te groet,

 

Daer men te visschene plach mede.

 

Hi quam te Middelborch in de stede;

1170

In Hollant vort was sijn ghedochte

 

Te vaerne, als hi eerst mochte.

 

Hi voer voert ende quam

1163 vs. 1163. In den tekst staat: Ende bedochte hem.

[p. 126]

 

In Noert Hollant. Doe dat vernam

 

Sijn neve Jan, was hijs blide,¹¹⁷⁴

1175

Ende voer hem teghen ten selven tide

 

Ende hietene willecome wesen.

 

De gravinne quam met desen

 

Ende ontfingene met groten eren,

 

Ende de grave pinde hem sere

1180

Te doene, stille ende openbare,

 

Dat den neve nutte ware.

 

De graven voeren beide gader,

 

Recht alst kint metten vader.

 

De gravinne, si voer mede

1185

Al te Dordrecht in de stede.

 

Daer wort men te rade doe,

 

Dat men rechte sette toe:¹¹⁸⁷

 

Want de jonghe grave Jan

 

Selve niet berechten en can

1190

Sijn lant, als hem betame,

 

Koes hi doe al sonder blame

 

Sinen neve tot enen voecht,

 

Vier jaer te sine, ende ghi moecht

 

Horen wes men te rade ginc.

1195

De grave verhoerde doe de dinc,

 

Hoe dat kint hadde ghegeven

 

Huus ende lant, ende dat was bleven

1174 vs. 1174. In den tekst staat: sijs blide.

1187 vs. 1187. Dat men rechte sette toe. d, i. dat men de regeeringszaken regelde.

[p. 127]

 

Van den verradre Hermanne

 

Van Woerden, ende meer nochtanne,

1200

Dat goede huys te Yselsteine

 

Metten goeden alghemeine,

 

Dat daertoe behorde al omtrent.

 

Als de grave dat bekent,

 

Docht hem wesen grote gichte,

1205

De heren Wolfaerde herde lichte

 

An waren comen van den kinde.

 

Die grave (diet) van herten minde,¹²⁰⁷

 

Seide: neve, mi seghet mijn moet:

 

De ghene, de bat dat goet

1210

Tsinen behoef, ende oec was

 

U voghet, ic vermoede mi das,

 

Hadde hi ghelevet langhe tijt,

 

Hi hadde u sonder respijt

 

In corten tiden wederstaen,

1215

Oec wat ghi daertoe hadt ghedaen.

 

Hi was u voghet al met crachte,

 

Ende stont emmer na groter machte,

 

Ende werde mi altoes van u.¹²¹⁸

 

Maer Goddanc! mi denke nu,

1207 vs. 1207. diet (die het) is in den tekst overgeslagen.

1218 vs. 1218. werde, d.i. weerde.

[p. 128]

1220

Dat ic (u) spreke ende sie.

 

Al wast, dat men onboet mi:¹²²¹

 

Woude ic (u) spreken, dat ic name

 

Min dan hondert man ende quame

 

Tote u te Bridorpersluse:

1225

Daer mocht ic u spreken op den huse:

 

Anders mocht mi niet ghescien.

 

Ic seide: leve ic, ic salne sien

 

Tsinen eren ende tsinen vromen.

 

Goddanc! hets nu daertoe comen.

1230

U vrome heb ic wille

 

Te doene, lude ende stille.

 

Ic wil, dat ghi de ghifte ontsect

 

Ende alle dinc der nederlect,

 

Ende wederroepe alle zaken,¹²³⁴

1235

De men u hevet doen maken,

 

Ende de men u hevet doen gheven,

 

Sider dat u vader liet sijn leven,

 

Daer ghi toe ne hadt ghene scout.

 

Ghi sijt jonc ende niet out:

1240

Men dede u doen zulke dinghe,

1221 vs. 1221. Te voren, wil de Graaf van Henegouwen zeggen, was alles wat ik verkreeg, dat men mij aanzegde (ontbood), dat als ik u spreken wilde, enz. De Graaf haalt op wat in B.V. vs. 861 en volg. verzen verhaald is.

1234 vs. 1234. wederroepe, imperatief.

[p. 129]

 

Daer misscien u nacomelinghe¹²⁴¹

 

Bi des lants worden verdreven.

 

Daer omme hebben si dit beweven.

 

De grave dede dat men hem hiet.

1245

Doe docht hem goed, dat men riet,

 

Dat men den zegel sloeghe ontwe,

 

Dat men daermede nemmermee

 

Soude beseghelen andre brieve.

 

Dit dede hi al tots neven lieve:

1250

Want sine vrome lacher an:

 

Als hi wort ridder ende goet man,¹²⁵¹

 

So doemen seghelen maken dan,

 

So men alre beste can,

 

Groet ende breet na sijn ghevoech;

1255

Dit clein es hem groet ghenoech:

 

Wat hi seghelt, ic seghelt mede

 

Nu voertan in elke stede,

 

Sprac de grave van Henegouwen:

 

Dit hopic sal hem niet berouwen.

1260

Sulke ghichte en ghevet niet mee.¹²⁶⁰

1241 vs. 1241, 1242. In den tekst staat: Dat messchien. - Di des lants. De zin vordert: zulke dingen, dat daardoor uwe nakomelingen uit het land verdreven zouden worden.

1251 vs. 1251. Dit zijn woorden, aan Jan van Avennes in den mond gelegd. Goed man beteekent hier, die zich door ridderlijke en vorstelijke daden onderscheidt.

1260 vs. 1260. Zulke giften, als graaf Jan aan Wolfert van Borselen gegeven had.

[p. 130]

 

Men sloech den zeghel doe ontwee.

 

Doe was de grave overste raet,

 

Ende pijnde hem voert in elke daet

 

Te doene des lands orbaer

1265

Ende sinen neve eerlic waer¹²⁶⁵

 

Ende sijn vordeel in alre maniere.

 

Hi was soete ende goedertieren

 

Ende sonder (gal): dat mocht men scouwen:

 

Want hem namaels moste rouwen

1270

Dinc de hi doer tbeste dede.

 

Hi hadde ghemaect enen vrede

 

Tusschen heren Wolfaerds maghe

 

Ende den anderen, daer de claghe

 

Over liep dat sine sloeghen,

1274b

Ende pijndet te soenen ende te voegen,^1274b

1275

Ende te effene al de saken,¹²⁷⁵

 

Ende de vede te goede maken,

 

Dat mer niet om dorste sorghen;

 

De ghevanghene liet hi verborghen

 

Ende hulde sweren. Het was om niet.

1280

Maar aldus eist nu ghesciet

1265 vs. 1265. Versta hieronder het subjekt wat: te doen wat zijnen neef ten dienst en ter eer zijn zoude.

1274b vs. 1274^b. Is in onzen tekst A overgeslagen.

1275 vs. 1275. al de saken. Dus bedoelt de auteur niet meer uitsluitend de veete door den moord van Wolfert veroorzaakt.

[p. 131]

 

Dat si swoeren ende verswoeren.

 

Altoes plaghen si sulker voeren:¹²⁸²

 

Dus achten si doe herde clene.

 

De graven voeren hantghemene¹²⁸⁴

1285

In Zeelant doe in elke port,

 

Ende besetten rechtevort¹²⁸⁶

 

Tlant, dat in goeden punten bleve.

 

Doe voer hi voert met sinen neve

 

In Hollant, daer hi wesen woude,

1290

Ende dede beseghelen also houde

 

Den brief van der voghedien,

 

Als ic te voren hebbe horen lien.

 

Den Vriesen screef men haren core,

 

Daer si mede al dorentore

1295

Souden rechten. Doe nam raet

 

De grave van Henegouwen ende verstaet

 

Om te vaerne an den coninc

 

Van Vrancrike om dese dinc,

 

Ende sciere keren ende latens niet.¹²⁹⁹

1300

Hi voer wech ende liet

1282 vs. 1282, 1283. De auteur wil zeggen: Dat zij toen valsche eeden zwoeren, was niet vreemd: want steeds was dit de gewoonte van hen, die hij op 't oog had.

1284 vs. 1284. In den tekst staat: De grave voren. hantghemene is te zamen.

1286 vs. 1286. besetten, d.i. onder hun gezag brengen.

1299 vs. 1299. In den tekst staat: scie keren. ende laten des niet, d.i. zonder uitstel.

[p. 132]

 

Den neve ligghen tonghemake

 

Van den menizoen. Dus quam de zake,

 

Alst God woude, dat hi hierof bleef.¹³⁰³

 

Als ment jaer ons heren screef¹³⁰⁴

1305

xii hondert ende xcix daer mede,

 

Tote Haerlem in de stede;

 

Sente Mertijns avont bleef hi doot.

 

Des hadden de vrenden rouwe groot,

 

In den winter, alse hi ghelach.

1310

Doe sende men over nacht ende dach

 

Na den grave, dat hi kere:

 

Si ne moghen niet wesen sonder here.

 

Doe hi vernam, wert hi droeve;

 

Doch pensede hi om sine behoeve

1315

Ende quam int lant, als hi eerst mochte.

 

Als hire quam, hi bedochte

 

Sijn orbaer, ende deden ter eerden,

 

Sijn neven Jan, met groter weerden,

 

Te Reynsborch, in des vader graf.

1320

De anders dan wel seghet hieraf,

 

Hi mesdoet herde zere:

 

Dat weet God, de overste here,

 

Dat de stucken dus toe quamen.

1303 vs. 1303. dat hi hier bleef, d.i. dat hij hieraan stierf. In den tekst staat: hier bleef.

1304 vs. 1304. In den tekst staat: men jaer.

[p. 133]

 

Des moghen si hem sere scamen,

1325

De so gherne spreken quaet.

 

Ombaren sijs, dat waer mijn raet,¹³²⁶

 

Ende wreken hem metter tonghen niet.

 

Alst God woude, eest ghesciet.

1326 vs. 1326. ombaren, d.i. ontberen, nalaten. De zin is: mijn raad zou zijn, dat zij het nalaten, en zich niet met de tong (door laster) wreken.

vs. 12. C. en B. gheraept (: ghemaect). 13. C. te sinen. 14. C. en B. castele. 20. C. en B. Daer hi se mede leede. 24. B. Mi wondert. 26. B. te menigher. 27. B. opten. 28. C. onwittich. B. ontwittich.

vs. 30. C. en B. ghedogen. 31. C. en B. swaerde (: begacrde). 33. C. en B. an (aen) minen. 35. C. en B. clerc. 40. C. en B. hoe hem oec. B. missciede. 41. C. en B. tcruce. 43. C. en B. deed se. B. al met. 45. C. en B. menighen scepe. B. ende groten. 46. C. en B. over met eenre roten. 48. C. vereysschet. B. vreyschet.

vs. 49. C. en B. setten. 50. C. en B. Als si v. tvremde (vreemde). 53. C. en B. sciepen. 56. C. en B. wonnen si. 60. B. voersleghen. 63. B. ontaen. 64. C. en B. sacher. 66. B. Want hem emmer niet en vaerde (: niene waerde). 67. C. en B. hi was te groot (: boet). B. Ende liet. 68. B. Hi spranc. 69. C. en B. ontvoer algader. 70. C. hoert met. B. hoert wat.

vs. 79. C. en B. comt (coemt) die tijt. 81. C. en B. hilt den. 83. C. grave daer hi. B. grave dat hi. 84. B. Wolfaert dochte. 86. C. en B. bisscop mochte. 87. C. en B. Twisschen. 91. C. ter Vere ten. B. voer ter Vere ten. 92. C. en B. Daer hi blide.

vs. 96. C. en B. ment ten. 98. C. Berieu. B. Berien hem rechte. 99. C. en B. beloeft. 100. C. en B. En weet. 102. C. en B. Teghen den gr. ic wane hi emmer. 103. C. en B. Daerom sterven alst ghevel (: wel). 104. C. en B. suldi. 105. C. Hierna. B. Daerna. 106. C. en B. Wolfaert wart. 111. C. en B. Ende hem dochte. 113. B. Ontbode.

vs. 114. C. en B. Yselsteyn dat huus. 117. B. oerlof. 118. C. en B. ure. 119. C. en B. waer (ware). 121. C. en B. onghescaet. 123. C. en B. gheven. 125. C. rumen woude. B. rumen en woude. 126. C. en B. soude. 127. C. en B. trouwe wesen gaerne (: tontbaerne (tontbeerne)). 131. C. en B. tbisscops. 134. C. en B. hevet verstaen. 135. C. en B. Vraechde (Vraghede) hi heren.

vs. 138. B. beligghen metter vaert. 139. C. en B. laten thuys. 141. B. blide. 145. C. selt. 146. C. des niet ghelovet. B. Sijn. 148. C. en B. Si moetent opgh. bi bedwange (dwange). 152. C. en B. ghebure. 154. C. en B. om leiden (leyden). 155. C. en B. hilden vaste. 156. C. en B. allene dat wijf.

vs. 162. C. en B. cleyn (Yselsteyn). 164. C. en B. Des. 165. C. en B. maghen dan (dat en) was. 166. C. en B. sijs drove (droeve) men conder. 170. B. doe gaste. 171. C. en B. bure. 172. C. en B. in te menighen. 173. C. en B. Menighen groten zwaren. 178. C. en B. vrient noch doer neve.

vs. 182. C. en B. riede, dede. 184. C. en B. in al hare noot. 185. C. en B. Des w.m. ghehinghen. 186. C. men niene sciet. 187. C. en B. bleef daer. 188. B. wijt. 189. C. en B. men wouts. 190. C. en B. Daerom costet hem zomen. 193. C. en B. Boet op thuys aldaer. 194. C. en B. haers lijfs. 196. C. en B. kinnen. 198. C. en B. Nu hoert. 199. C. en B. te ghenaken.

vs. 202. C. en B. helft. 205. B. helfte. 208. B. en mochte. 209. B. woude. 210. C. soude. B. opdat souden. 211. C. en B. Den ghenen geven die. 212. C. Si nams. B. Ende naems. 214. B. Dat si. 216. C. en B. Si sprac doe uut ter zelver. 217. C. en B. welc helft die. 218. C. ghesproken. Regel 218 ontbreekt in B.

vs. 222. C. en B. beloken. 224. C. hurden. 225. C. en B. Die men leide (leyde). 227. C. en B. ter were. 229. C. en B. som. 231. C. en B. knecht. 232. C. en B. Hi ne. 233. B. Die. 234. C. en B. Die rechten (rechte) dede over dien (die) knechte (: Hubrechte). 235. C. en B. hijs. 236. C. op een rade. 239. C. Die ghevanghene. 240. C. en B. Daer Olout.

vs. 242. C. en B. Op dander. 243. B. Mochten. 244. C. en B. Daer soe warp (werp) men om een lot. 249. C. in dene. B. Hollants. 250. C. en B. Lovensch. 252. C. en B. Mochte segghen. 253. C. ofte. B. Voerdeel ende ofte valscheit. 254. B. Olout. 255. C. Lovensche. 256. C. en B. Hi hevet. 258. C. en B. Hi sel. 263. C. en B. dit huus. C. had.

vs. 264. C. ghelovets. 268. C. en B. deet op die stede. 269. C. en B. Hi hadt haer. 270. C. en B. woerden dat niet nes (dan es niet) smal. 271. C. en B. selve. 279. C. en B. Int lant van. 281. B. Grote wijt. 282. C. Hi dede beghinnen dat ware. B. Hi hadde beghinnen dat werc (: sterc). 283. C. en B. ene.

vs. 284. C. en B. men niet. 288. C. roert. 290. C. en B. pijnlic (pijnlijc). 291. C. vernoyde. B. Dat verwonderde. 293. C. en B. die scoude. 294. C. en B. Op een (enen) tijt bat Alout. 295. C. en B. Alle den. 298. C. en B. Die scepenen woudent. 299. C. en B. Behouden al der poerten (poorter).

vs. 303. C. en B. Waert een jaer of vier of. 305. B. roven of. 306. C. en B. wast (waest). 309. C. en B. scepenen. 310. C. en B. lijf of op. 311. C. binder tijt. B. Quamen si weder binder tijt. 312. C. en B. scoute. 314. C. en B. bleve. 315. C. en B. wart. 316. C. en B. zuldi.

vs. 318. C. en B. weet. 319. C. en B. Eijschte den scepenen tafle (tafele) doe. 321. C. en B. wildi. 322. C. en B. Hi seide. 326. C. en B. men min vint. 328. C. en B. Dit ne. 332. B. hi nu. 337. B. Recht vonnisse. 338. B. van leghen.

vs. 340. C. en B. Willem die. 341. C. en B. Hebben ghezeghelt (beseghelt). 344. C. en B. gheen ander tale. 346. C. en B. tasten aen. C. ribben. 348. C. en B. Ende hi sel (sal). 349. C. en B. gruwen. 351. C. en B. so wats gesciet. 352. C. en B. Scepenen. 353. C. en B. Ten zijn. 354. C. en B. dit hoerde (: vorwerde (vorwaerde)). 355. C. segt u. 356. C. moet ghi. B. moeti. 357. C. staphant. 360. Borm. (zie Inleid. bl. xcv). scout en.

vs. 361. Borm. Hi noemde. 363. C. en B. Si voeren na. 366. C. en B. Drie. 367. C. soude. 369. B. Optie poorters. 370. Borm. si. 372. C. en Borm. poynten. B. ponte. 373. C. in die Haghe. B. en Borm. in dien Haghe. 377. C. en B. En weet der daghe vive so (of) ses (: les). Borm. En weet iiii (eerst stond er iii); voor vive schijnt hier ook eerst in viere gestaan te hebben. 378. Borm. Wal holpe. 379. C. en B. sender (seinder) iiii na. 380. Borm. Omme - ict. 381. Borm. Mit den grave haren heer (: seer). 382. C. en B. Die was op hem verbolghen zere.

vs. 384. C. en B. Toten achten die bi. Borm. alle. 385. C. en B. Heyne Pouwels. 386. C. en B. mee. Borm. der ander mee. 389. Borm. niet en was. 390. C. en B. Doe senden (seinden) si hare (haer) boden naer. 391. C., B. en Borm. proven (proeven) op welke. 392. C. in die Haghe. B. in den Haghe. 396. C. en B. bode spracken. Borm. boden. 397. C. en B. seide hem zinen. 399. Borm. tellede. 400. Borm. him (ook elders). 402. C. en B. comen was in dien. Borm. in dien.

vs. 403. C. grave woude. 404. Borm. sien si. 405. Borm. stil. 406. B. wile. 409. C. en B. Moelnaer ende. 410. C. soen voer ter. B. soen bider stede. Borm. sonen. 411. B. haer dorde. 414. Borm. ten rade. 415. Borm. Metten heren W. 416. C. en B. te rade. 417. C. en B. spraken si den. 418. Borm. dandere. 419. C. en B. leden se. Borm. leed se in die camere. 421. C. en B. Een wile 423. C. vraechde. 424. C. en B. segt (seg) al sonder.

vs. 428. C. comen haren (: Molenare). B. en Borm. comen hare (: Molenaer). 430. C. en B. hilt. Borm. hilts. 433. C. en B. gheseit. 434. C. en Borm. Janne. 435. C. en B. soude. 438. C. en B. Si. 439. C. en B. eten. 441. C. en B. herberghen. 442. C. begondi tellen. B. en Borm. begonste (begonst) hi tellen. 445. C. en B. die niemare. 446. B. alle dat. 448. C. en B. niet langher beyden. C. en Borm. biden.

vs. 449. C. Helpt. B. wat salt. 450. C. en B. wat hem. 451. B. Segt hem. 452. C. en Borm. en B. tbeste te raken (geraken). 454. C. en B. bode voer al sonder. 455. C. en B. paerden in enen (een). 456. C. en B. en Borm. vaste. 457. B. als God. 458. C. en B. Dat die. 463. Borm. Hine stont op. C. en B. Doe hijt vreyschte hi ne dede also. 464. B. vloe.

vs. 467. B. andre. 468. Borm. sonder sparen. 470. Borm. sien. 473. C. en B. Gawi dan ende laet. Borm. danne. 479. C. en B. spelen en weet. 480. Borm. sent daer naer. 483. C. en B. segghen. 484. C. en B. tafel al den. 487. C. en B. Dies had verdient hoe soet ware. 488. Borm. dien van Delf dare.

vs. 491. C. en B. segwi. 492. C. en B. bespraken. 494. C. en B. dits al gheloghen. 496. C. en B. lude callen. 498. Borm. onhoveske. 500. Borm. wille. 501. C. en B. jeghen. 502. C. en B. scepen v.D. spr. sijt gewes. 504. C. ten sweren scamp. B. swaeer i. scamp. 507. B. ons recht. 508. C. en B. Dat nu is haer dats onse (ons) merghen.

vs. 511. C. en B. gheloechent. 513. C. en B. Waert dat ment (men) bevroeden conde. 514. C. en B. Doe so sloech men dat van monde. 515. C. en B. vraechden daer al openbare. 518. C. en B. seide Heinric. 519. C. en B. moechdi merken. 522. C. naerste no. B. naernste no. 530. C. en B. vrede gheen.

vs. 531. C. en B. salse krenken. 536. C. en B. ghiselen. 540. C. en B. mer om vervaert soude. 541. C. en B. Als daer. 543. C. en B. Eer hi c.c. aldaer. 544. C. en B. Hadde (Had) gheseit al openbaer. 545. C. en B. al die luden. 546. C. en B. Ende hare gheen en waer. 547. C. en B. was tenden rade. 549. C. en B. Die doe daer al. 552. C. en B. ic legs (legges) mijn. 553. C. en B. Of te slaen.

vs. 555. C. en B. Elc. 556. C. en B. in sijn. 559. C. Des anders. 562. C. en B. ontgaen te haren (hare). 564. C. mee. 565. C. Des anders. B. Des ander. 567. C. en B. ghiselen ende boden. 568. C. en B. Die hem te Delf hadden ghehoden. 572. C. en B. te rade. 578. C. en B. Dede men als men gherne pleget (: ontseghet).

vs. 582. C. en B. aldaer. 583. C. en B. allen poorters. 585. C. en B. oetmoet. 586. C. en B. elke poerte so vele. 591. C. en B. hi des ghelike hem. 592. C. en B. die hoden. 593. C. en B. Die die (de) brieve (brieven) souden. 597. B. lieden in waren.

vs. 600. C. leiden liden. 601. C. en B. legghen. 603. C. en B. menre niet in mochte. 604. C. en B. En waer of mens woude ghehinghen. 606. C. en B. pitte. 608. C. en B. most doen al dede hijt. 615. C. en B. lach op. 619. C. en B. Voert steenhuys (huus).

vs. 621. C. en B. den dijc (dijk). 628. C. en B. hadde. 629. C. en B. Der poerten (poorten) ghedaen had hi mogen. 632. C. en B. een conde. 637. C. en B. poert (poort) somige pilen (: wilen). 639. C. en B. wacht. 644. C. en B. poert (poort) in roere.

vs. 646. C. en B. volchden na. 648. C. en B. Als een volc. 649. C. en B. recht. 651. C. en B. weren. 653. C. en B. weren. 654. C. en B. steken. 655. C. en B. Men sloech. 657. C. en B. Olout hevet. 663. C. en B. maecte. 664. C. en B. quam mede in den hoop (hoep).

vs. 669. C. en B. warp ten (te) huse. 670. C. en B. weerde ongespaert. 672. C. en B. doe ten. 674. C. en B. had. 675. C. en B. met groter. 679. C. en B. sine uut. 680. B. valbrug. 682. C. en B. pongijs. 686. C. en B. sinen sin.

vs. 687. C. en B. ghewonder liede (lieden). 688. C. en B. menich quareel. 689. C. en B. Mallic (Malc) op anderen. 691. C. en B. knaep diet. 693. C. en B. ware. 694. C. en B. hi quam der poorten also. 695. C. en B. hi se hem alle (allen). 697. C. en B. Claeys (Claes). 699. C. en B. niement. 702. C. en B. tenen male. 703. C. en B. die rote. 706. C. en B. Metten grave.

vs. 707. C. Coemt vor. 708. C. andwoerde. C. en B. daer jeghen. 714. C. en B. ombescouden. 715. C. en B. bringhe. 718. C. en B. waren. 720. C. en B. joyen. 723. C. en B. hilde. 724. C. en B. al. 726. C. zider. B. Also als seder.

vs. 732. C. en B. conden. 734. C. en B. hi hem. 735. C. en B. wachte men. 736. C. en B. ghescal. 738. C. en B. Wort. 741. C. en B. hene. 742. B. licht. 749. B. Vrou Catelinen Gheraets moeder. B. Vrou Catelijn Gherijts moeder.

vs. 750. C. en B. behoeder. 751. C. en B. clener (cleenre). 752. C. en B. reet hi hem in der nachte. 753. C. en B. varen. 754. C. en B. Met hem te voeren of. 756. C. en B. Men ghereede. 759. C. en B. wouden (woude). 760. C. en B. zoude. 761. C. en B. Te. 762. C. en B. ment 766. C. en B. haddens. 768. C. en B. meren. 769. C. en B. voerden. 770. C. en B. gheweten can. 772. C. en B. voerne.

vs. 779. C. en B. te bet. 783. C. en B. voerde. 784. C. en B. Wart volc al ontsinnet daer ave. 785. C. en B. het ran het jaghede. 787. C. en B. Alle die lieden. 789. C. bedden ghenoet. 790. C. en B. hare (haer) ne vraghede clene no. 794. C. en B. nie sulke.

vs. 799. C. en B. uten diepen. 800. C. dat folc. C. en B. doe liepe. 802. C. en B. had die roere (: voere). 806. C. en B. everen. 811. C. en B. roeyden an hem. 812. C. opte. B. optie. 813. C. en B. wint was.

vs. 814. C. en B. thant. 815. C. en B. vraghede. 816. C. en B. dat hi soude. 820. B. voerden. 821. C. en B. heb. 825. C. en B. verlost. 827. C. en B. vanghenissen. 834. C. en B. die met hem ghevaen. 835. C. en B. Waren ghinghen. 836. C. en B. Daer men. 837. C. en B. was naer (na).

vs. 838. C. en B. En hadden tot. 844. B. u selve. 846. C. en B. ghine. 847. C. en B. verstoet opten. 848. C. Dat tfolc. C. en B. buten al was. 850. C. en B. vrouwe. 854. B. mochte. 855 en 856 ontbreken in C. en B. 857. C. en B. Dus was si ghehouden daerbinnen. 860. C. en B. Want daer en was.

vs. 861. C. en B. gaerde (gherde). 862. C. en B. dat loep (loop). 863. C. en B. ende gherochte. 867. B. Doe was hi. 869. C. en B. jeghenwoerde. 870. C. en B. diere. 873. C. en B. ghehaet so sere. 874. C. en B. hi met hem. 876. C. en B. ware hem bleven. 878. C. en B. had. 879. C. en B. beste gheboren. 881. B. haelde.

vs. 883. C. en B. of ghemene. 884. C. en B. woude. 890. C. en B. begaerde (begherde). 891. C. en B. in desen. 895. C. en B. want onder. 897. C. en B. wel dat van. 898. C. en B. dene lesse (: Rinisse). 899 en 900. C. en B.:

Want men sach hoe doe ghinc voort,
Als hi vernam dese woert.

vs. 902. C. om sine scande. 904. C. en B. live hi hadden. 907. C. en B. Daerom ghevelt (ghevielt). C. moeste. 915. C. en B. ofte. 918. C. en B. Ende hem. 920. B. Nameliken. 921. C. en B. doen dan sine vromen. 923. C. en B. groten magen. 924. C. dar men. B. darf men. 925. C. en B. wesen allene.

vs. 927. C. en B. moet al. 928. C. en B. Dus mach. C. onlanghen. 929. C. en B. hi misgaet. 931. C. en B. Hoe men. 932. C. en B. huden opten. 935. C. diene te. B. diende te. 939. C. en B. het ne mach. 940. C. en B. staen. 941. C. en B. Ende en mach gheen man. 943. C. en B. die al. 944. C. en B. bedochte. 946. C. en B. ghevreest.

vs. 950. C. en B. alle in hare voere. 951. C. en B. Maken. 952. C. en B. belegghen. 953. B. Olout en mach. 957. C. en B. Jonc out. 958. C. en B. knechten ende kinder (: minder). 960. C. en B. Vor Crayestein daer si. 961. C. en B. Oloude. 962. C. wisten. C. en B. hoordic. 964. C. en B. were. 965. C. en B. hi ontsach. 966. C. pijndem thuys. B. pijnden thuus. 967. C. en B. sidi dronken.

vs. 968. C. en B. spise is. 969. C. en B. ghewin. 974. C. en B. stormden se tot op die. 976. B. lieten gheroen. 977. C. en B. in der nacht. 985. C. en B. heb. 986. C. en B. Hi op ende. 987. C. en B. Nyemensvrient. 988. C. en B. spreken gave.

vs. 993. C. en B. dander mede. 994. C. en B. Hi antwoerde. 999. C. en B. Had hem des entie sine. 1001. C. en B. sulke woudens. 1003. C. en B. verslaghen. 1005. B. al. 1006. C. en B. ridderscepen dits die fijn. 1008. C. en B. Olout.

vs. 1012. C. en B. mosti. 1014. C. en B. waren in dese. 1017. B. uter poorten. 1019. B. si se ontfaen. 1024. C. en B. Olout. 1027. C. en B. te deser. B. brenghen. 1028. C. en B. tot onser ghesonden. 1029. B. nemet leven. 1030. C. en B. willen.

vs. 1032. C. en B. wi ne. 1033. C. en B. U nu op te. 1039. C. en B. An der bruggen. 1040. C. en B. verhoerden. 1047. B. broeder. 1048. C. en B. sijn.

vs. 1051. C. en B. Dus bleef Olout met hem vi doot. 1053. C. en B. Bi ghelucke ende hulpe. 1054. C. en B. So dat si quamen buten der. 1055. C. en B. behilden tleven. 1057. C. en B. beroert. 1058. C. en B. dusdanige scade om. 1060. C. en B. Als si waren. 1064. C. en B. Als ghi. 1068. C. en B. men se ghebouwet.

vs. 1072. C. en B. wesen. 1073. C. en B. hebben. (Deze twee verzen in omgekeerde orde in B.) 1076. C. en B. dunct - scame. 1080. C. en B. sochter. 1081. C. en B. Oetmoedich. 1084. B. wattie ghene. 1086. C. en B. redenen. 1088. C. en B. can gebogen. 1090. C. en B. ane terven.

vs. 1091. C. en B. na. 1099. C. en B. hilde te vriende. 1100. C. en B. eerden ende dienden. 1102. C. en B. Maer nu wil hi se al. 1103. C. en B. gemenen raet. 1104. C. en B. Hoe ghenedert worde sijn. 1106. B. rade ende wilde. 1107. C. en B. nyemende. 1108. C. en B. Conde. 1109. C. en B. dade. 1110. C. ons bat.

vs. 1112. C. en B. vernedert. C. waerden (: hovaerden). Tusschen 1115 en 1116 C. en B. de regel:

Ysidorus seget tot eenre stede

vs. 1118. C. en B. verheven. 1120. C. en B. oetmoede. 1122. C. en B. bi hem dus vort. 1123. C. en B. 1st dat men wederstaet. 1124. C. en B. of onderdoet. 1125. C. en B. Dat hi.

vs. 1128. C. en B. tfolc te voren had. 1132. C. maghen. B. al die magen. 1134. C. Want thof. 1137. C. en B. boden. 1140. C. en B. Ontboet den. 1144. C. en B. Sine. 1148. C. en B. den dam.

vs. 1150. C. en B. had (en zoo ook elders. 1151. C. en B. vergaen. 1152. C. Ende wat sijn neve hem had. B. Ende wat neve hem had. 1153. C. en B. toe reden. 1155. C. en B. varen. 1156. B. legghen. 1159. C. en B. wachten in alle. 1160. C. en B. vanghen ende te doen. 1161. C. en B. quame binden. 1163. C. en B. bedectem daer hi. 1169. C. en B. Hi voer. 1170. C. en B. voert sijn. 1171. C. en B. varen (en zoo hier overal zonder datiefteeken).

vs. 1174. C. en B. was hi blide. 1176. C. en B. hieten wellecome. 1178. C. en B. ontfincken (ontfinken) met groter. 1184. C. en B. gravinne die voer. 1186. C. word. 1189. C. en B. berechten can. 1192. C. en B. Sinen oem.

vs. 1198. B. verrader ismanne (zie Inl. bl. lxxxix). 1199. C. (me, d.i. meer) nochtanne. B. ende mē nochtan (zie Inl. ald.). 1200. C. en B. huus Yselsteine. 1202. C. en B. Datter toe hoerde. 1204. C. en B. Dochtet hem wesen grote gifte (: lichte). 1205. C. en B. Die her Wolfert harde. 1206. C. en B. Hadde (hadden) ghewonnen van. 1207. C. en B. Die grave diet. 1215. C. en B. Oec wat hi daertoe had. 1217. C. en B. na grote. 1218. C. en B. weerde.

vs. 1220. C. en B. ic u spreke. 1221. C. en B. Al was dat men ontboet mie. 1223. C. en B. man dat ic quame. 1224. C. en B. Bridorp sluse. 1225. C. en B. opten. 1226. C. en B. Anders en mocht. 1230. C. en B. Uwe vrome. 1233. C. en B. ter neder legt (: ontsegt). 1234. C. en B. ropen (roepen). 1237. C. en B. Sint u. 1238. C. had ghenen.

vs. 1242. C. en B. Bi des. 1245. C. en B. dochten goet. 1248. C. en B. seghelen ander. 1249. C. en B. al dor des. 1252. B. doet men seghel. 1255. C. en B. clene. 1257. C. en B. voert in elke. 1259. C. en B. hopic tsal hem niet rouwen. 1260. C. en B. gifte ghevet.

vs. 1263. C. en B. pijnde voert. 1266. C. en B. manieren. 1267. C. en B. sochte. 1268. C. en B. sonder gal dat. 1269. C. en B. namels mochte. 1272. B. her Wolferts maghen. Tusschen 1274 en 1275 hebben C. en B.:

Ende pijndet te soenen ende te voegen.

1275. C. alle die. 1276. C. en B. vete (veete) te goede. 1278. C. en B. ghevangen.

vs. 1284. C. en B. graven voeren. 1286. C. en B. besetten rechte (rechten). 1287. C. en B. poynten (ponten). 1288. C. en B. voer die grave met. 1293. C. en B. hare core. 1294. C. en B. doer ende dore. 1296. C. en B. Henegouwen verstoet. 1299. C. en B. sciere.

vs. 1301. C. en B. leggen. 1302. C. en B. Van menisoen. 1303. C. en B. hire of bleef. 1304. C. en B. ons heren jaer. 1305. C. en B. xcix mede. 1307. C. avonde. 1308. C. en B. vriende. 1313. C. en B. hijt vernam wart. 1314. C. en B. om sijn. 1316. C. en B. hire in quam. 1318. C. en B. Sinen. 1319. C. en B. int svaders. 1323. C. sticken.

vs. 1326. C. en B. Ontboren.