Rijmkroniek

[p. 1]

tekstkritische noten

vs. 3. C. en B. Kenemaren die. 6. C. ware. B. hare heer waer ghevaen. 7. C. en B. si daer. 10. B. Doch luttel. 11. B. voeren lolende op. 12. C. en B. vier vive hier drie hier (daer) twee. 13. B. alst. 15. C. en B. Seiden si.

[Tweede deel]

Vijfde boek.

Dat volc wert al in roere
Ende verwoct om dese voere.
De Kenemaren entie Vriesen mede
Ende Waterlanders voeren ter stede,
Daer men hem dede verstaen
Dat haer here lach ghevaen.
Dat was te Muden; doe siere quamen,
Mochten si doen ghene vramen,
Want dat volc was sonder hovet
Ende lettel of niet, des ghelovet.
Si voeren dolen op de zee¹¹
Daer vier, hier vijf, daer drie, hier twe,
Recht als volc dat wilde ontsinnen.
Doe dit vernamen de van binnen,
Seidsi ten grave: doet u liede
Keren: waert dat ons messciede,
Ghi souter selve om sterven mede.
De grave sende staphans ter stede

11 vs. 11. op de zee, d.i. op den oever der zee.

[p. 2]

 

Enen brief, ende onboot

20

Sinen lieden, clene ende groot,

 

Dat si thuus al stille zaten:

 

Hi hopede cortelike der baten,

 

Dat hi met minnen soude comen uut.

 

Dat volc wart doe so luut,

25

Dat wel na al was verdovet:²⁵

 

Gods hat hebbe dies ghelovet,²⁶

 

Spraken douden metten jonghen:

 

Sine hebben hier toe ghedwonghen:

 

Dus ne sulsi niet ontgaen.

30

Als de verraders dit verstaen,

 

Waren si te blivene niet bout

 

Ende wildene voeren in haer behout

 

Verre in een ander lant.

 

Die van Naerden vreeschdent te hant,

35

Ende leiden hem ene laghe³⁵

 

Recht op den vijften daghe

 

Souden sine voeren haerre vaerde,

 

Ende settene op enen paerde,

25 vs. 25. verdovet. Zoo hard schreeuwde het volk, dat nagenoeg alles daardoor verdoofd werd.

26 vs. 26. Gods hat hebbe. hat is haat. De uitdrukking is eene gemeene vervloeking.

35 vs. 35. hem, d.i. den verraders.

[p. 3]

 

Ende bonden hem sine voete

40

Ondert paert, wel onsoete,

 

Ende enen hantscoe in den mont.

 

Dat seide mi, deent was cont

 

Ende diene dus ghebonden vant.

 

Doe voerden sine altehant

45

Tote dat si bi Naerden quamen.

 

Doe saghen si ende vernamen

 

De liede ligghen in dat coren.

 

Gheraert van Velsen, de reet voren,

 

Ende vraghede hem, wat si sochten.

50

Dandre sechten: dat si brochten⁵⁰

 

Dat wildsi hebben: dat waer de grave:

 

Dan wildsi laten doer ghene have.

 

Dan sal niet wesen, sprac Gheraert,

 

Ende warp omme metter vaert.⁵⁴

55

Hi trecte tsweert ende wilde slaen

 

Den grave, de hem pijnde tontgane.

 

Hi waende tpaerdekijn springhen soude

 

Over den vliet, ende also houde

 

Viel dat paert metten grave

60

In den sloot. Gheraert sat ave,

 

Ghetrect sweerts, ende ghinkene slaen.

50 vs. 50, 51. dat si brochten, enz. dat wat zij, Gerard met de zijnen, met zich voerden, was hetgeen zij zochten.

54 vs. 54. warp omme, wendde zijn paard.

[p. 4]

 

De grave mochte niet ontgaen:

 

Want hi an tpaert was ghebonden.

 

Daer stac hine ten selven stonden

65

Mepten sweerde dor den live,

 

Ende gaf hem wonden meer dan vive.

 

Oec stac hine int herte, dats waer,

 

Dat ment vant al openbaer.

 

Si gaven hem ten selven stonden

70

So diepe ende so vele wonden,

 

Dat hi daer den gheest opgaf,

 

Eer de van Naerden wisten der af.

 

Doe sijt vernamen, liepen si toe,

 

Ende Gheraerde van Velsen was doe

75

Sijn paert so verre van hem ghegaen,

 

Dat hijs niet en mochte vaen.

 

En sijn knape gaf hem sijn paert,

 

Daer hi mede ontreet ter vaert.

 

So deden de op peerde waren;

80

Ente knape wert bevaren⁸⁰

 

Van dien van Naerden, de niet en beiden,

 

Dan sine op enen rade leiden,

 

Ende hebben hem sine lede tebroken.

 

Dus wart de grave eerst ghewroken.

80 vs. 80. bevaren, d.i. achterhaald.

[p. 5]

85

Doe si den grave vonden doot,

 

Hadden si alle rouwe groot,

 

Ende namen den doden met zericheden.

 

Si droegene van deer steden

 

Tere ander stat, daer sine ontcleden

90

Ende balsmeden ende bereden

 

Ende leidene in een scrine,

 

Daer menich mede doghede pine,

 

Ende scepeden kortelike daernaer

 

Ende voerdene tote Alcmaer.

95

Daer sette men in den chore.

 

De wonder horen wil, de hore:

 

Twe winde waren hem ghegheven

 

Van eene siere nichten, de bi hem bleven

 

Waer hi ghinc of waer hi stont.

100

Oec was mi ghemaect cont,

 

Dat si liepen mede an de vaert

 

Daer de grave ghevanghen waert,

 

Ende oec mede al tote Muden, -

 

Dit merkeden ende zaghen vele luden -

105

Ende bleven daertoe op deen dach

 

Dat men hem gaf den dootslach.

 

Doe sine voerden, liepen si mede

 

Recht aldaer ter selver stede;

[p. 6]

 

Doe menne moorde, si saghen toe;

110

Als hi doot was, si ginghen doe

 

Bi hem ligghen bede gader,

 

Alst kijnt doet bi den vader.

 

De van Naerden vondense daer,

 

Alsmen mi seide overwaer.

115

Doe men den grave voeren soude,

 

Si quamen ten scepe also houde

 

Ende spronghen in ende voeren mcde

 

Al tote Alcmaer in de stede.

 

Doe si quamen tot Alkemare,

120

Ghinghen si sitten bider bare

 

Ten voeten voer den outare.

 

Ie sachse beide sitten daer.

 

Oec seide mi een garsoen,

 

De se verwaerde in dit doen,¹²⁴

125

Dat si ghevast hadden so langhe,

 

Dat hi hem beiden bi bedwanghe

 

Moste gheven zoete melc.

 

Oec so seide hi mi, dat elc,

 

Gheen van den tween, eten wouden

130

- In weet, hoet quam ende bi wat scouden -¹³⁰

124 vs. 124. verwaerde, d.i. waarnam, gadesloeg.

130 vs. 130. In weet, hoet quam ende bi wat scouden. Deze woorden zijn zoo 't schijnt, door den ‘garsoen’ gesproken: want Melis Stoke zelf wist de reden zeer goed.

[p. 7]

 

Binnen langher tijt daernaer.

 

Dus bleven si beide aldaer

 

Toter wilen en ten daghe

 

Dat menne groef met groter claghe.

135

Doe dedemense beide wech leden,

 

De node van danen wilden sceden.

 

Hadden si ghemoeten, si waren bleven

 

Liggende, wanic, al haer leven.

 

Kerstijn mensche, hoer dit wonder,

140

Dat de hondekijn bisonder

 

Minden haren here alsoe,

 

Dat si bi hem bleven doe,

 

Daer menne vinc ende sloech;

 

Daer togheden si hem ghenoech,

145

Dat sine minden van rechter scout;¹⁴⁵

 

Maer de morders waren so bout,

 

Dat si morden haren rechten here,

 

De hem ghedaen hadde menich ere,

 

Te menigher tijt te menigher stonde.

150

Hier waren si quader, dan de honde.

 

Al hadde hi te voren misdaen,

145 vs. 145. van rechter scout, uit schuldigen plicht.

[p. 8]

 

Ja ne hadden si de zoene ontfaen,¹⁵²

 

Ende was vergheven altemale,

 

Ende scenen vreende also wale

155

Als enighe liede mochten wesen.

 

Dus so dinket mi bi desen,

 

Dat honde niet en sijn so quaet:

 

Es hem ghedaen enighe misdaet

 

Van sinen here, hoe groot et si,

160

Hi coemt tot hem, opdat hi¹⁶⁰

 

Hem ane spreket vriendelike,

 

Ende verghevet hem ewelike,¹⁶²

 

Al haddi hem ofghesleghen den voet.

 

Maer dese moerderen verwoet

165

Hebben haren here verbeten;

 

Hem niet allene, suldi weten,

 

Maer hem selven ende menighen man

 

Als ic een deel segghen can

 

Ende onbinden sal hier naer,

152 vs. 152. Ja ne, aanvang van eene ontkennende vraag, op welke een toestemmend antwoord gewacht wordt: ja ne hadden si; hadden zij niet; immers hadden zij. De auteur wil zeggen: verre daar van daan dat de Graaf hun misdaan had, waren zij het, die vergiffenis noodig gehad hadden.

160 vs. 160. opdat hi (de meester) hem anespreekt, d.i. indien hij hem slechts vriendelijk aanspreekt.

162 vs. 162. verghevet, te weten, de hond komt (vs. 160) en vergeeft.

[p. 9]

170

Daert stede hevet al openbaer:

 

Kindre, maghe sijn ondeert,

 

De an haer doen hem hebben ghekeerd;

 

De noch an haren doene hem houden,

 

Sullen verraders sijn ghescouden

175

Alle daghe, de si leven,

 

Ende met hem sijn verdreven

 

Uut haren lande uut haren goede:

 

Des mach hem wesen wee te moede,

 

De der moert onsculdich sijn.

180

Nu keric op de redene mijn,

 

Daer ict hier te voren liet.

 

Doe Gheraert van den grave sciet,

 

Ende sijn knape bleef ghevaen,

 

Hoet met hem oec es vergaen,

185

Heb di verstaen ende ghehoert.

 

Geraert van Velsen de reet voert

 

Op dat huys van Cronenborche:

 

Daer waende hi wesen sonder sorge.

 

Ghisebrecht de heer van Amestelle

190

Entie van Woerden, sijn gheselle,¹⁹⁰

 

Waren hem ontfaren beide:

 

Si hadden liever op de heide

 

Te wesen te haren dele,

190 vs. 190. sijn gheselle, te weten van Gerard v. Velsep.

[p. 10]

 

Dan te leggen in deen castele,

195

Al waenden si hebben goet ontset.¹⁹⁵

 

Dus quam Gheraert in dat net,¹⁹⁶

 

Die ghene de al dit bedreef,

 

Dat hi op den huus bleef

 

Biden verrader, sinen gheselle,

200

Daer ic u te voren of telle.

 

Dus heeft die verrader den verrader

 

Verraden, ende sijn, beide gader,²⁰²

 

Deene ontlivet, dander ondeert,

 

Ende worden nummermeer gheert.

205

Als Gheraert op den huse quam,

 

Ende dat volc dat vernam,

 

Dat de grave was bleven doot,

 

Was gheruchte harde groot.

 

Tfolc dat liep al te stride

210

Ende quamen ten selven tiden

195 vs. 195. Al meenden zij ook, dat zij, aldaar belegerd, ontzet zouden worden.

196 vs. 196 en volgg. Dus kwam Gerard, hij, die dit alles bedreef, in het net, en wel hierdoor dat hij door toedoen van Herman van Woerden, dien ik (zegt M. St.) te voren genoemd heb, op het kasteel bleef. Bij den zin: Dat hi - bleef kan men het kwam in de gedachte herhalen.

202 vs. 202, 203. Aan de edelen, die zich in het kasteel begeven hadden, is beiderlei uitkomst beschoren geweest, de een is gedood, de ander onteerd (zie mijne Voorlez. over de Gesch. der Nederl., D. III. St. 1. bl. 26).

[p. 11]

 

Vor dat huys al gheronnen,

 

Sodat si niet ontgaen en connen

 

De opden huse waren beseten.

 

Tfolc heeft hem dies vermeten,

215

Dat siere nemmermeer of scieden,²¹⁵

 

Si ne souden hebben van den lieden,

 

Dier op waren, haren wille.

 

Gheraert die zweech harde stille

 

Ende soude hem node hebben ghebaert.²¹⁹

220

Tfolc quam toe, al onghespaert,

 

Beide Kenemaren ende Vriesen,

 

Ende segghen, dat si verliesen

 

Willen beide lijf ende have,

 

Of si wreken haren grave.

225

Waterlanders quamer mede

 

Ende wilden houden ghenen vrede.

 

Tghemene diet van Noorthollant

 

Quam daer op der Vechten cant;

 

Suuthollanders quamen daer

230

Entie porters, dat es waer.

 

Oec waren voer dat huys gheseten

215 vs. 215, 216. Dat zij van voor het kasteel niet scheidden, het beleg niet opbraken, tenzij men hun de belegerde edelen overleverde.

219 vs. 219. In den tekst staat: souden ghebaert. Soude hem hebben ghebaert, d.i. zou beweging, gerucht, gemaakt hebben.

[p. 12]

 

De hem groter dinghe vermeten,²³²

 

De heer van Zulen entie sine,

 

Dat si wel deden an scine,²³⁴

235

Ende dat gheslachte alghemene,

 

Ende Ghisebrecht van Iselsteine,

 

Diet sere pijnde, als men wel sach.

 

Daer na quarn op enen dach

 

Heer Loef van Cleve ende wort hovet

240

Diet daer wel dede, des ghelovet.²⁴⁰

 

Enen anderen wech moet ic gaen.

 

Doe de grave was ghevaen,

 

Ende her Wolfaert was ghevoert,²⁴³

 

De heren werden doe beroert

245

Van Zuuthollant, alst was recht,

 

Ende quamen alle te Dordrecht,

 

Ende spraken daer met goeder stade,²⁴⁷

 

Ende worden onder hem te rade,

 

Dat sijt onboden overal

250

Sgraven vrienden, groot ende smal;

 

Den coninc Adolf onboden sijt mede²⁵¹

232 vs. 232. De hem groter dinghe vermeten, d.i. die machtige heeren zijn.

234 vs. 234. Dat si wel deden an scine, d.i. waarbij zij, blijkbaar. eerlijk te werk gingen.

240 vs. 240. Diet daer wel dede, d.i. die daar eerlijk te werk ging.

243 vs. 243. was ghevoert, met de drie koggen naar Zeeland.

247 vs. 247. met goeder stade, van de gelegenheid gebruik makende.

251 vs. 251. In den tekst staat: ontbodent.

[p. 13]

 

Ende clagheden de jamerhede;

 

Sivaert, de bisscop, most oec weten,

 

Van Coelne, en dochte niet vergheten.²⁵⁴

255

Si onbodent in Henegouwen

 

Den grave Jan den ghetrouwen,

 

Ende clagheden hem sijns neven zeer.²⁵⁷

 

Oec onboden si hem meer,

 

Dat Jan, sijn zone, tDordrecht ware,²⁵⁹

260

Ende si onboden hem daernare,

 

Dat hi metter meester haeste

 

Quame: want hi waer de naeste.

 

Si hopeden wel bi sinen rade

 

Noch te lidene sonder scade:²⁶⁴

265

Waert also dat hem dochte,

 

Dat hi behouden comen mochte,

 

Of dat hi hem liete horen²⁶⁷

 

Sinen raet, ende sendene voren.²⁶⁸

 

Dit was op den derden dach,

270

Dat die grave ghevanghen lach,

 

Dat si dese brieve screven.

254 vs. 254. en dochte niet vergheten, was niet behoorlijk dat vergeten zou worden. dochte, van dogen (deugen).

257 vs. 257. sijns neven zeer. het kwaad zijnen neef overkomen.

259 vs. 259. Dat Jan-ware, d.i. zou komen.

264 vs. 264. te lidene, d.i. de moeilijkheden door te komen.

267 vs. 267. In den tekst staat: si hem lieten.

268 vs. 268. ende sendene voren, d.i. hem (zijnen zoon) vooraf zond.

[p. 14]

 

Swoensdaghes daerna liet sijn leven

 

De grave, als ic u seide te voren.

 

Doe dit den heer quam ten oren

275

Van Henegouwen, wort hijs droeve

 

Ende ghinc te rade, wes hem behoeve.

 

Nutteliken docht hem doe wesen,

 

Dat hi overzende in desen

 

Sinen broeder te Dordrecht,

280

Ende hi daer verneme recht,

 

Watter saken wesen moghen:

 

Die liede souderbi verhoghen²⁸²

 

Ende hem weten souden danc:

 

Hi soude hem volghen eer iet lanc.

285

De broeder dede, dat hi woude,²⁸⁵

 

Als hi metten rechte soude,

 

Ende quam te Dordrecht op enen dach,

 

Als hi alre heimelicst mach,

 

In sine herberghe, in de poort.

290

Alse dat volc dat verhoort,

 

Dat haer Gye daer comen was,

 

Waren si herde blide das,

282 vs. 282. De lieden moesten door de komst van zijn' broeder verheugen, d.i. moed vatten.

285 vs. 285, 286. dat hi woude, te weten, wat zijn broeder Jan wilde, gelijk hij (Guye) met recht behoorde te doen.

[p. 15]

 

Ende hechten an hem alle gader,

 

Also dat kint doet an den vader.

295

Te hant si de liede coren,

 

De met hem voer den huse voeren.²⁹⁶

 

Doe heer Loef dat vernam,

 

Dat heer Gye tot hem quam,

 

Ontfinc hine utermaten wale,

300

Met sconen ghelate, met zoeter tale,

 

Ende wrochte bi hem met alre dade,

 

Bede met doen ende met rade.

 

Men maecte bliden ende evenhoghen,

 

Daer men thuys mede dwinghen mogen.

305

Dat volc voer ende quam.³⁰⁵

 

Alse de here van Kuuc vernam,

 

Dat tfolc dus vaste voer thuus lach,

 

Besprac hijs hem op enen dach

 

Also metten grave van Cleve,

310

Dat dat volc verloren blive,

 

Hi ne holper toe met sinen rade:

 

Hi seide dat hijt gherne dade.

 

Hi voer thuis ende gaderde liede

 

Ende ghelovede goet ende miede,

315

Dat si met hem souden varen³¹⁵

296 vs. 296. In den tekst staat: De met here.

305 vs. 305. De eene partij volks werd telkens door de andere afgelost.

315 vs. 315. In den tekst staat: Dat hi - soude.

[p. 16]

 

Voer Cronenborch, al sonder sparen.

 

Dies alle worden willich dan.

 

Daer brochte hi wel vi hondert man

 

Vor den huis, ende lach daermede,

320

Ende begonde stappans ter stede

 

Hem selven doe daer hoeft te maken,

 

Ende onderwant hem alder zaken,

 

Alse of hi selve here ware.

 

Onder tfolc so spranc de mare,

325

Dat hi de liede opnemen soude³²⁵

 

Ende doen dermede dat hi woude.

 

Tfolc dat was wel na ontsinnet.

 

Als heer Loef dat bekinnet,

 

Wort hi erre ende seer ontdaen

330

Ende ghinc voer den broeder staen:

 

Wapen! broeder, wat doedi?

 

Ghi onteert u ende mi:

 

Men sal ons thoeft te sticken slaen.³³³

 

Wapen! wat hebdi ghedaen?

335

Ic woude (hi) sorloghen had begeven,³³⁵

325 vs. 325. Zijn de liede hier de belegerden, en beteekent dan opnemen, in bescherming nemen? of zijn de liede de belegeraars, en beteekent opnemen zoo veel als medenemen, naar elders voeren, misleiden? Mij dunkt het laatste.

333 vs. 333. In den tekst staat: de sticken.

335 vs. 335. Ik wilde dat hi (de heer van Kuik) had nagelaten mede te oorlogen.

[p. 17]

 

Ende ghi selve thuys waert ghebleven,

 

So warewi bleven in onsen eren.

 

Nu ne verwinnewijs nemmermere,³³⁸

 

Wi ne helpen de morders winnen,

340

De beleghen sijn hierbinnen.

 

Of vaert weder daen ghi quaemt:³⁴¹

 

Want ons emmer niene betaemt,

 

Dat wi de morders souden sterken:

 

Dat mach elc wijs man wel merken,³⁴⁴

345

De dese bescuddet, dat hi es³⁴⁵

 

Haer helper; des sijt ghewes:

 

Want si vermorden haren here.

 

Ne spreecter wort of nemmermere!

 

De grave van Cleve liet so bestaen.

350

Nu most vort also vergaen,

 

Dat men dat huys op hem wan,

 

Ende men vinc daer al de man.

 

Daer waren ghevanghen in den hoop

 

Gheraert ende Aernt van Benscoop

355

Ende Kosijn van Boternesse

338 vs. 338, 339. Nu bekomen wij onze eer nimmer weder, tenzij wij het volk helpen de moordenaren in handen te bekomen.

341 vs. 341. of, d.i. indien gij het volk daartoe niet helpen wilt.

344 vs. 344. In den tekst staat: wijf man.

345 vs. 345. In den tekst staat: besuddet.

[p. 18]

 

Ende Alewijn met siere smisse,³⁵⁶

 

Willem van Teilinghen, Willam van Zaenden.

 

Dát de Hollanders niet ne waenden

 

Dat siere op hadden ghewesen.³⁵⁹

360

Daer waren ghevanghen oec met desen

 

Een deel, de ic niet ne cande.

 

De grave van Cleve sloech de hande

 

An de ghevangen, ende seide:

 

Hi woudse hebben in sijn gheleide,

365

Ende daermede doen sijn ghevouch.

 

Dan dochte den Vriesen niet ghenoech,

 

Noch den Kenemaers oec mede,

 

Ende wapenden hem op der stede,

 

Ende seiden oec al openbare:

370

Waer iement, de so coene ware,

 

Die se levende wechvoeren woude,

 

Hi waer derste de sterven zoude,

 

Waer hi ridder ofte cnape,

 

Waer hi moenc ofte pape.

375

Dus wort theer al in roere.

 

Als de grave vernam de voere,

356 vs. 356. Alewijn met sire smisse, d.i. met zijne smederij. Huydecoper vermoedt dat hij dus genoemd werd, omdat hij het bewind over het geschut zal gehad hebben.

359 vs. 359. In den tekst staat: Had siere.

[p. 19]

 

Vraghede hi, wat bediede dat.

 

Men seide hem aldaer ter stat:

 

Ghi moet ons de morders gheven,

380

Of ghi later omme u leven,

 

Ende alle de uwe, eer ghi ontgaet.

 

De grave de hads anderen raet,

 

Ende sprac: houts uwen vrede:

 

Neemt Gheraerde ende Willam mede

385

Van Zaenden ende noch hem tween.³⁸⁵

 

- In canre u ghenoemen geen. -

 

Heer Loef de hadder twe ghehouden:

 

Hijn waender niet om sijn bescouden:

 

Hi wildse leveren den grave Janne,

390

Als hi quame, ende laten hem danne

 

Na sinen wille hem selven wreken.

 

Dus helt hi se bi desen treken,

 

Ende deetse voeren te Kervenhem:

 

Aernde van Benscop (ende) met hem³⁹⁴

395

Willem van Teilinghen, dien hi niet

 

Meer sal leveren, wats ghesciet.

 

Geraerde van Velsen ende Willem van Zaenden

385 vs. 385. ende noch hem tween, en nog twee er bij: wie die twee waren, zegt M. St. in 't volg. vers, kon hij niet zeggen.

394 vs. 394. In den tekst staat: Ende Aernde van Benscop met hem. Doch de voorslag van Huydecoper om ende in te lasschen komt mij gegrond voor: want Arent van Benschop en Willem van Teilingen waren juist die twee, welke Loef gehouden had.

[p. 20]

 

Trecten de knechte, ende taenden³⁹⁸

 

Alof si se alle wilden eten;

400

Ende doden daertoe, suldi weten,⁴⁰⁰

 

Dander twee, als hem betame.⁴⁰¹

 

Nu mochtens hebben grote scame,

 

De Gheraert in sijn leste bedroech.⁴⁰³

 

Bi Gode, dit es onghevoech,

405

Dat die heren niet en merken,

 

Dat si de verraders sterken.

 

Si ne hebber of ere noch vromen:

 

Want het mach hem selven toecomen:

 

Want heer, daer doghet an lach,

410

Wilen als hi den ghenen sach,

398 vs. 398. taenden, d.i. toonden hun de tanden, sloegen de tanden in hun kleed.

400 vs. 400, 401. doden, d.i. zij doodden de twee anderen, ongenoemden.

401 vs. 401. In den tekst staat: Ende dander, doch zie mijne Voorl. over de Gesch. der Nederl. D. III. St. 1. bl. 28.

403 vs. 403. in sijn leste. Men zou mogen vermoeden dat gelezen moet worden: in sijn lesse, waarmede zijne bekentenis zou bedoeld zijn. In de tusschen 660 en 661 in C. en B. ingelaschte verzen (vers 53) wordt Gheraerds biecht met het woord lesse zelf aangeduid. Op voorwaarde, dat hij het gansche verraad aan den dag zou brengen, bedong hij het leven, en werd het hem geschonken, en alzoo bedroog hij hen, die hem met den dood hadden behooren te straffen. Wellicht wordt ook met dit bedrog bedoeld, dat Gherard in zijne bekentenis noch Wolfaert van Borselen, noch Jan van Renesse als medeplichtigen noemde, hoezeer zij zulks wel degelijk waren (zie de tusschen vs. 660 en 661 ingelaschte verzen). Doch in sijn leste schijnt ook te kunnen beteekenen ten laatste nog, zoo als men zegt: op zijn laatst.

[p. 21]

 

Die vermoert hadde sinen heer,

 

Al hadde hire hem mede ghedaen eer

 

Ende vordeel herde groot,

 

Hi sloegene selve deromme doot.

415

Alse de coninc Davit dede,

 

Doe deghene quam ter stede,

 

Daer hi was ende hadde verslaghen

 

Den coninc Saul, hi ne const verdraghen,

 

Hi ne versloegene metter hant,

420

Ende sprac mede altehant:

 

Mordenare! het was dijn here;

 

Du ne beroemsdi nummermere,

 

Dattu dinen here vermort heves:

 

Het is scade dattu leves.

425

Alexander wilde niet ghedoghen,

 

Dat si quamen voer sinen ogen,

 

De Darius doden haren here,

 

Ende dede hem so groot onnere,

 

Dat hi se slepen dede met scanden,

430

Voeten binden ende handen,

 

Ende deed se hanghen bi der kele,

 

Of pinetse anders also vele,

 

Als men ghescreven noch mach sien,

 

Ende sprac: dit mochte mi ghescien:

[p. 22]

435

Dien ic alre best betrouwe,

 

Mach mi best beraden rouwe.

 

In distorie van Meerline

 

Vinden wi tghelijc an scine,

 

Hoe Vertigier gaf den raet

440

Ende toebrochte al de daet,

 

Dat hi den coninc morden soude,

 

Opdat hi dat rike behoude;

 

Nochtan dede hi se radebraken

 

Of verbernen al an staken,

445

Die ghene, de deden de daet.

 

Dus stac hi van hem dien raet,⁴⁶⁶

 

Ende wilde niet dat op hem quame.

 

Dus mochte hijs bliven sonder blame

 

Voer de lieden, al wast beweven⁴⁴⁹

450

Bi hem selven, dat hi liet tleven.

 

Dustaen exemple hebwi van desen.

 

Noit en horde eer man lesen⁴⁵²

 

Verraders also trecken voert,

 

Als men van desen hevet ghehoert.

455

God, de alle dinc versiet,

466 vs. 446. In den tekst staat: stat hi. Stac hi van hem, d.i. stiet hij van zich af.

449 vs. 449, 450. beweven - dat hi liet tleven, d.i. beraamd, dat de Koning het leven liet.

452 vs. 452, 453. d.i. nooit te voren vernam men uit een historisch bericht, dat verraders zoo ongestraft henen komen.

[p. 23]

 

De wreect al ne dreighet hi niet.

 

Hets deel ghewroken, als men mach sien,⁴⁵⁷

 

Ende noch meer wertet, macht ghescien.⁴⁵⁸

 

God moet bringhen al ten besten.

460

Nu keric weder toten lesten

 

Daer ic de tale standen liet.

 

Als dat volc dat versiet,

 

Dat dat huys was ghewonnen

 

Ende tebrekene begonnen,

465

Ende de morders som verdaen,

 

Ghinghen si thuys trecken saen.

 

Dien van Dordrecht wort ghegeven

 

Huge van Barlant, de sijn leven

 

Tordrecht liet op enen rade,

470

Dat doe sceen wel cleine scade.

 

Viere lagher op den rade doe,

 

Die Gheraert van Voerne brochte toe

 

Ende had se ghevanghen in sinen lande,

 

De leverde hi te haerre scande;

475

Van allen, de hi hadde ghevaen,

457 vs. 457. deel, d.i. voor een deel.

458 vs. 458. In den tekst staat: noch meer wort et mach ghescien. De zin is: nog meer wordt het misschien gewroken.

[p. 24]

 

En liet hiere niet één ontgaen.

 

Van Crayenhorst Gheraert

 

Wart ghevanghen an de vaert,

 

Die de jongher doe van Voerne

480

Breken dede met groten toerne

 

Ende deden binden op een rat:

 

Want hi selve toe sach dat,⁴⁸²

 

Dat Gheraert halp den grave vaen:

 

Des ne conste hijs niet ontgaen,

485

Hi ne coelder over sinen moet.

 

Doet in den lande aldus stoet,

 

De grave van Cleve quam Tordrecht,

 

Ende onderwant hem over recht⁴⁸⁸

 

Des lants, of hi ware here.

490

Dat mishaghede den volke sere;

 

Des was tale ende wedertale.⁴⁹¹

 

Doch ghevielt ten lesten male,

 

Dat her Ghye moste laten bliven

 

Den grave van Cleve, ende bedriven⁴⁹⁴

482 vs. 482. In den tekst staat: sachtat.

488 vs. 488, 489. onderwant hem over recht des lants, nam tegen recht (of wel: als of hij er recht op had) het landsbewind op zich.

491 vs. 491. Er werd over gesproken, en er werd afkeurend over gesproken.

494 vs. 494. bedriven tlant, d.i. het landsbewind uitoefenen, in haerre beider stat, d.i. voor zich en voor hem, Ghye, die zich dan ook op weg begaf om naar Henegouwen terug te keeren.

[p. 25]

495

Tlant in haere beider stat,

 

Ende bescermen mede dat.

 

Hierbi soude hebben gheleide

 

Heer Ghye ende sijn neve beide⁴⁹⁸

 

Van den hertoghe van Brabant,

500

Vri te vaerne doer sijn lant.

 

Heer Ghye ghereedde hem daertoe

 

Ende trecte ten Berghe doe.⁵⁰²

 

De grave van Cleve trac in de Haghe.

 

Tote hem quamen alle daghe

505

Hare vriende ende hare maghe,⁵⁰⁵

 

De ons deden grote plaghe,

 

Ende aten ende dronken sgraven spise.

 

Hem dochte doe in alre wise,

 

Dat si vonden hadden tgoet.

510

Elc pensde doe in sinen moet,

 

Dat hi plocte dat hi mochte,

 

Als dies niet langhe doen en dochte.

 

Hierbinnen ghevielt op enen dach,

 

Als her Ghye ten Berghe lach,

498 vs. 498. sijn neve, te weten de Graaf van Kleef. Dus wilde de Hertog van Braband toonen geene partij voor den een' of den ander te trekken.

502 vs. 502. In den tekst staat: den Berghe. Berg is Geertruidenberg.

505 vs. 505. Hare vriende, d.i. de vrienden van de beide broeders Graven van Kleef,

[p. 26]

515

Dat hem sijn broeder sende brieve

 

Ende hem bat doer sine lieve,

 

Dat hi in den lande bleve,

 

Bede hi ende sijn neve,⁵¹⁸

 

Of later hem eer in verslaen:

520

Hi sal cortelike sonder waen,

 

Selve comen tote hem int lant

 

Ende berechtent metter hant.

 

Dit onboot hi ende volgede naer.

 

Dat seggic u overwaer,

525

Dat noyt man volc so blide en sach,

 

Als in Suuthollant op dien dach

 

Was, als men dat vernam,

 

Dat hi binnen den Berghe quam.

 

De van Dordrecht waren blide.

530

Het liep al ende reet te stride

 

Jeghen daer hi quam ghereden.

 

Ic wane men op den dach van heden

 

So blide volc cume hevet ghesien,

 

Als si alle waren van dien

335

Omdat de grave van Henegouwe

 

Comen was tot haren rouwe,⁵³⁶

518 vs. 518. Eer moest hij zich in het land laten verslaan, dan het land te ruimen.

536 vs, 536. tot haren rouwe, tot hen in hunnen rouw.

[p. 27]

 

Ende hopede te wreken haren toren

 

Van haren here, de si hadden verloren,

 

Ende hopedens te hebben wrake,

540

Ende waren blide. Dit was de zake:

 

Want hi sier moeyen sone was

 

Daer omme hopeden sijs alle das,

 

Ende wilden sterken te desen doene.

 

Des derden daghes, eer leet noene,

545

Hadde hi wel dre dusent man,

 

Die hem alle vielen an.

 

Hi wort te rade, dat volc hem zwoer.

 

Van danen hi te Delf voer

 

Ende van Zuuthollant lude mede.

550

Doe hi quam aldaer ter stede

 

Wart aldaer een parlement.

 

Eer dat pleit doe wort gheënt,

 

Leden zeven daghe daer,⁵⁵³

 

Eert was gheeffent, ende daernaer

555

Datte grave voer siere straten

 

Van Cleve, ende moeste daer laten

 

Janne van Avenes, den wisen grave,

 

Die ne woude laten om ghene have⁵⁵⁸

553 vs. 553-556. Er verliepen zeven dagen en daarna (dat is nog iets meer), eer geeffend (d.i. overeengekomen) was, dat de Graaf van Kleef zou aftrekken.

558 vs. 558. In den tekst staat: moste.

[p. 28]

 

Hi ne soude sijns neven orbaer doen.⁵⁵⁹

560

Wat holpe hier of lanc sermoen?

 

Bisscop Willem was bedroevet,

 

Dat hi hem so hadde gheproevet,⁵⁶²

 

Dat hi dat huys niet hadde ontset,

 

Ende hi so langhe hadde ghelet,

565

Dat hi ghenen scade en dede

 

Der graefscap, ende sette toe ter stede.⁵⁶⁶

 

Te Muden hadde de grave staende

 

Een huys, des ic eer vermaende,

 

Daer sine op hilden ghevaen.

570

Dat dede hi beligghen saen,⁵⁷⁰

 

Daer op was Dideric van Haerlem,

 

Ende een deel lieden met hem,

 

De men anestreet met crachte,

 

Bede bi daghe ende bi nachte.

575

De bliden, de waren sgraven

 

Ende maken dede met siere haven,⁵⁷⁶

 

Dede hi bringgen voer der borghe,

559 vs. 559. sijns neven, d.i. des zoons (Jan) van Floris.

562 vs. 562. Dat hi hem so hadde gheproevet, dat hij zich zoo getoond had, ironisch voor: dat hij zich zoo traag getoond had, dat hij Kronenburg niet had ontzet.

566 vs. 566. In den tekst staat: der stede.

570 vs. 570. hi, d.i. Bisschop Willem.

576 vs. 576. Versta: en die hij (de Graaf) had doen maken voor zijn geld.

[p. 29]

 

Ende deder hem mede anxt ende sorghe,

 

Eer si thuys op wilden gheven.

580

Hadden si twee daghe langher bleven

 

Op den huse, dan si daden,

 

De grave Jan hadde hem te staden

 

Ghestaen ende brocht uter noot,

 

Of hi ware bleven doot:

585

Want hi tAemstelredamme was comen,

 

Omme tontsettene te haren vromen.

 

De met Diedrike op thuys waren,

 

Alle gader teenre scaren,

 

Boden hem op, tote hem viven,⁵⁸⁹

590

De wilden met Diedrike bliven

 

Ende ghenieten der avonturen,

 

Dien Didrike mochte ghebueren.

 

Doe ne mochte Didric vorder niet,

 

Hi ne most opgheven, wats ghesciet,

595

Ende moste bliven daer ghevaen.

 

Dus hevet de bisscop bestaen

 

Tgraefscap te groetene van beginne.⁵⁹⁷

589 vs. 589. Boden hem op, gaven zich over tote hem viven, behalve vijf.

597 vs. 597. Tgraefschap (van Holland) te grooten, d.i. te vergrooten, sterker te maken. Dit is wederom ironisch te vatten Van beginne, d.i. van den aanvang aan had de Bisschop niet anders gehandeld.

[p. 30]

 

Nu mochte men sien hoe grote minne

 

Dat hi droech tot sinen neven.

600

Den enen de daer doot was bleven,⁶⁰⁰

 

Ende ten zone in Inghelant.

 

Hi voer voert altehant

 

Ende troeste de Vriesen doe,⁶⁰³

 

Dat si rechte setten toe

605

Ende keerden omme: want si wouden

 

Voert meer vri sijn ghescouden,

 

Ende den grave begheven al.

 

Doe wort daer een groot ghescal:

 

Dit was ene sware lesse.⁶⁰⁹

610

Si voeren te hant vor Widenesse

 

So starc ende met groten moede,

 

Dat Boudijn, diet in siere hoede⁶¹²

 

Doe hadde, dat hijt huys opgaf,

 

Opdat hire mochte ganghen af

615

Behouden lijf ende lede

 

Ende al sijn gheselscap mede,

 

Ende wechvoeren, dat hire hadde boven.⁶¹⁷

 

Alse de Vriesen hem dat loven,

 

So voer hi wech siere verde,

600 vs. 600. Dat is Floris.

603 vs. 603. In den tekst staat: troesten. Hij belas de Vriezen.

609 vs. 609. ene sware lesse, d.i. eene bedenkelijke gebeurtenis. Les is eigenlijk wat, als gebeurd, verhaald wordt.

612 vs. 612. Boudewijn van Naaldwijk.

617 vs. 617. boven, d.i. op het kasteel, zie beneden vs. 639.

[p. 31]

620

Ende si braken thuis toter eerde,

 

Ende voeren ter selver uren

 

Ende braken thuys ten Niwendueren,⁶²²

 

Dat al niet en was volmaect.

 

Si voeren, als de niet en vaect,

625

Te Medemelc in de poort,

 

Ende hebben se altemael testoert

 

Van enen énde toten anderen,

 

So dat si vriliken mochten wanderen

 

Omme de borch haerentare,

630

Te siene waer si cranxt ware.

 

Florens, heren Wouters zone,⁶³¹

 

Uut Kenemaerlant, was de gone,

 

Die dat huys in hoeden nam.

 

Al waren de Vriesen gram,

635

Hi ne gaf deromme niet een stro.

 

Hi was doe ghemannet so,

 

So wat si stormden et was verloren.

 

Doe bleven si daer ligghen voren

 

Om te verhongeren dier boven waren,

640

Dat si niet mochten ontvaren.

 

Dit ghevreisde de grave Jan

 

Van Avennes, de edel man,

622 vs. 622. thuys ten Niwendueren, zie B. IV, vs. 580.

631 vs. 631. Florens van Egmond.

[p. 32]

 

Dat dat huys beleghen ware.

 

Oec so quam hem de niemare,

645

Dat de bisscop daer hadde ghesent

 

Twe bliden in dat parlement,⁶⁴⁶

 

Om de borch te werpen ontwee,

 

Ende waren de bliden mijn noch mee,

 

De den grave costen sijn gelt.

650

Bin deen men echt den grave telt,⁶⁵⁰

 

Hoe heer Wolfaert hevet belegen

 

Middelborch, ende oversleghen⁶⁵²

 

Die Arne bi den Mortiere:

 

De grave ne coemse ontsetten sciere,⁶⁵⁴

655

Si ne soudent niet moghen houden:

 

Dat quam al bi deen scouden:

 

Daer was van Vlaendren her Ghyoet,

 

De uteleide penninghe groot,

 

Ende gaf groot dat sout

660

Mildelike, al was hi out.

646 vs. 646. parlement, strijd, zie de plaatsen, aangehaald bij Oudemans, in v. bl. 562.

650 vs. 650. In den tekst staat: met echt.

652 vs. 652, 653. oversleghen, d.i. eene brug over de Arne geslagen, of wel een' dam daarin aangelegd. De Mortier, naam waarschijnlijk van een' versterkt punt.

654 vs. 654. Tenzij de graaf hen spoedig kome ontzetten.

[p. 37]

 

Als dit de grave Jan vernam,

 

Haeste hi hem ende quam

 

Te Middelborch, als hi eerst mochte.

 

Ic wane, hi harde cleine rochte⁶⁶⁴

665

Op Gyote, sinen neve,

 

Dat hi langher daerom bleve.

 

Hi quam daer al sonder sparen,

 

Ende Gyoet de was ghevaren

 

Wech te lande siere verde,

664 vs. 664-666. Ik meen, dat hij niet uit ontzag voor zijnen neef Guy van Vlaanderen langer weg is gebleven, vóórdat hij naar Middelburg ging. hi rochfe op Guyote, d.i. hij bekommerde zich om Guy.

[p. 38]

670

Ende hadde ghedaen bi her Wolfaerde

 

Groten cost al om niet.

 

Alse de poorte dit versiet,

 

Dat Gyoet es thuys ghevaren

 

Ende hem helpe comt twaren,

675

Alse hem brochte van Henegouwen⁶⁷⁵

 

Grave Jan, de hem met trouwen

 

Pijnde daerom in allen zaken;

 

Als hi der poort begonde naken,

 

Traken alle de porters uut

680

Ende maecten spel ende groet gheluut,

 

Ende begonden blide wesen.

 

Hi bleef in Middelborch met desen

 

Een stic ende sprac van den zaken,

 

Hoe hi best soude ghenaken,

685

Dat men Medemelc ontsette.

 

Hi spraker omme sonder lette

 

Her Wolfaerde ende andre heren,

 

Dier hem herde node an keren,⁶⁸⁸

 

Hoe dat si seiden toten grave:

690

Si stondens metten scoensten ave,⁶⁹⁰

675 vs. 675. hem, d.i. den Middelburgers.

688 vs. 688, 689. Die er zeer moeilijk toe kwamen, om op doze wijze tot den graaf te spreken.

690 vs. 690. Dat zij op zijn hoogst zooveel afstonden, d.i. hem toestonden.

[p. 39]

 

Dat si hem te helpen gheven

 

Twe man alduere van der heven,⁶⁹²

 

Na jaers daghe ghereet te wesen.

 

Die grave liet hem ghenoeghen met desen,

695

Opdat sijt hem hilden waer,

 

Ende hiet hem dat volgheden naer:

 

Hi soude in Hollant varen voren

 

Herevaert ghebieden. Nu suldi horen,

 

Wat de heren doe bedochten,

700

Hoe si den grave verdriven mochten

 

Alre best ute den lande,

 

Dat mens hem sprake ghene scande:

 

Want de ghemeente van Hollant

 

Die halp hem al metter hant,

705

Entie porters met alre machten.

 

Nu hoert, wat de heren dochten.

 

Si droeghen des wel overeen,

 

Haer ne waer so coen ne gheen,

 

Hoe moghende dat hi ware,⁷⁰⁹

710

Dat hi soude dorren openbare

 

Segghen hierof sinen wille:

 

Daeromme mosten si swighen stille,

 

Ende vonden enen anderen raet,

 

Dat hem best dochte, dat men vaert

692 vs. 692. van der heven, van de heffing van manschappen.

709 vs. 709. In den tekst staat: hi.

[p. 40]

715

Omme den grave in Inghelant,

 

Ende bringhene zelve in sijn lant:

 

So mach hi dan al sinen wille

 

Selve spreken lude ende stille.

 

Tfolc sals hem laten te bet ghenogen.

720

Doe ghinghens si hem ondervoegen,⁷²⁰

 

Wiere best varen mochten.

 

Si pensderomme ende dochten,

 

Dat si ute elker poerte namen

 

Twe manne, de hem bequamen,⁷²⁴

725

Die scepenen selve daer toe coren.

 

Doe namen si ute hem te voren

 

Van edelen lieden een ghetal,

 

De in Inghelant voeren al

 

Om haren grave, den jonghen Janne,

730

Dien si met hem brochten danne.

 

Sijn wijf moste hi trouwen daer

 

Ende beslapen aldaer naer.

 

Doe had hi oerlof thuys te varen,

 

Als hi woude sonder sparen.

735

De grave van Henegouwen

 

De pijnde hem met goeden trouwen

 

Om thuys tontsettene te Medemleke

 

Des hi wille hadde sekerlike.

 

Hi dede dat men mochte prisen:

720 vs. 720. hem des ondervoeghen, onderling beschikken.

724 vs. 724. die hem bequamen, die zij goedvonden.

[p. 41]

740

Want hi recht in alre wisen

 

Daerom pensde met siere herten,

 

Ende hijn ontsach ghene smerte,

 

De hem daerof comen mochte:

 

Want rechtevoert hi doe dochte

745

Thuys tontsettene, als hi dede.

 

Hem quamen te helpen mede

 

De here van Arkel ende Claes van Putte,

 

Entie van Dordrecht, de hem nutte

 

Mede waren an de vaert.

750

Oec quam aldaer onghespaert

 

Van Zeelant siere vreende een deel,

 

Ende niet de herevaert gheheel,

 

De hem toe was gheseget,

 

Also als men noch heden pleget.

755

Hi nam dat hi nemen mochte

 

Met hem volcs, ende volbrochte

 

Des hi te voren hadde gheacht,

 

Ende quam met al sulker cracht

 

Tote Enchusen an dat lant.

760

Daer hi de Vresen ter were vant,⁷⁶⁰

 

Daer ghinc hi op met sinen lieden.

 

De Vresen hem cortelike berieden,

760 vs. 760. ter were, gedekt door eene landweer of aarden wal, zie vs. 766.

[p. 42]

 

Ende ghinghen op, al dat si mochten.

 

Nu hoert wat sgraven liede wrochten:

765

Si ghinghen toe met groten ghere

 

Ende wonnen hem of de were

 

Met crachte, ende sloegher doot een deel,

 

Ende bernden torp al gheheel.

 

Doe si opt huus saghen den brant,⁷⁶⁹

770

Riepen si lude altehant:

 

God danc! ons comt nu troest:

 

Wi sullen tavont sijn verloest;⁷⁷²

 

Onse noot en sal niet duren lanc;

 

Wi sullen drinken verschen dranc,

775

Ende oec eten nye spise,

 

Florans sprac: ie wil dat wi se

 

Harde lieflike onthalen.

 

Vaert trect ut ghene palen,

 

Die de Vriesen lest daer sloeghen,

780

Al souts hem qualiken ghenoeghen:

 

Want wi seident hem te voren:

 

Al haer pine waer verloren,

 

Dit riep Florens overluut.

 

Doe trecken si de staken uut,

769 vs. 769. Van op 't huis te Medemblik kon men den brand van het dorp (d.i. van Enkhuizen, toen nog een dorp) zien.

772 vs. 772. In den tekst staat: tavon.

[p. 43]

785

Dat sire doer souden varen,

 

De der quamen met haren scaren.

 

Teerst dat de marscalc quam an tlant,

 

Riepen de knapen altehant

 

Van den huse onder de Vriesen,

790

De dat spel mosten verliesen:

 

Want si henen ghingen scuven

 

Ente knapen ghinghen cluven⁷⁹²

 

Onder de Vriesen, dees niet ne loughen,

 

So dat xx knapen sloeghen

795

xxxv Vriesen doot.

 

Bisscop Willam dese noot

 

Hebdi den Vresen nu beraden,

 

Noch doedi hem meerre scaden.

 

Dit mach wondren elken man,

800

Wat hiere waende winnen an,

 

Dat hi aldus de verrader

 

Stercte, de met rechte vader

 

Sgraven soude hebben ghesijn.

 

Dat wondert seer der herten mijn.

805

De grave Jan hi was comen

 

In de borch te haren vromen,

 

Die hi belegen aldaer vant.

 

Men spijsde thuus altehant

792 vs. 792. cluven, er op in houwen.

[p. 44]

 

Mit coerne, wijn ende biere;

810

Men dede binden huyse sciere

 

Runtvleisch, baken ende spec,

 

Bede sulpher ende pee,

 

Dat hem nutte was ter were.

 

Dies selves nachts bleef dat here⁸¹⁴

815

Altemale, jonc ende out,

 

Het was utermaten cout.

 

Des anders daghes men ontsach,⁸¹⁷

 

Dattie zee beligghen mach:

 

Want het vroes so oversere!

820

Doe riet men den groten here,

 

Dat hi voere sijnre strate,⁸²¹

 

Ende dien van binnen halen late

 

Dat voer de havene lach in scepen:

 

Want het was also ghescepen,

825

Dat hijt doen moste doer de vriese

 

Van den ijse. Daer dese reyse

 

Eerst of rees, God werde hem gram:⁸²⁷

 

Want here so nauwelike ontquam

814 vs. 814. bleef nog bijeen: later verstrooide zich het leger.

817 vs. 817, 818. Men vreesde, dat de zee mocht bevriezen.

821 vs. 821. In den tekst staat: state.

827 vs. 827. Hij, die dezen terugtocht toen en dus te ondernemen aanried.

[p. 45]

 

Weder te lande metten live,

830

Hier twee, hier drie, hier vier, hier vive.

 

Dus wart there ghesceiden al.

 

Hadde hi ghehad alsulc gheval,

 

Dat hi de liede al te samen

 

Hadde behouden, als si quamen,

835

Hi hadde verghiselt al de Vriesen,⁸³⁵

 

Daer sint omme mosten riesen⁸³⁶

 

Ende (bleven) verloren hare lieden.

 

De ghene, de hem dat berieden

 

Mochten si haten, waren si vroet.

840

De grave hadde cranken spoet

 

Te doene daer al dat hi woude.

 

Doe ghevielt alst wesen soude,

 

Dattie grave behouden quam

 

Tote Haerlem, ende hi vernam,

845

Dat hi sier liede vele miste.

 

Des was sijn herte in groten twiste.⁸⁴⁶

835 vs. 835. verghiselt al de Vriesen, zich door gijselaars van de onderwerping der Vriezen verzekerd.

836 vs. 836. In den tekst staat: De sint daer omme. De zin van dit en de volgende verzen schijnt re zijn: omdat de graaf het leger niet bijeengehouden had, moest het hier wel alle orde verliezen (het werd, om eene uitdrukking van onzen auteur (II, 780) te gebruiken, te riese gebracht), en daarom gingen hare lieden, d.i. het eigen volk dergenen, die. den raad tot die ontbinding gegeven hadden, verloren. Dat volk mocht wel op zulke raadgevers verstoord zijn. Deze uitlegging vordert de inlassching van het woord bleven in vers 837.

846 vs. 846. In den tekst staat: here. Zijn herte was in twiste: Hij was zeer te onvrede, of met des schrijvers eigen woorden (in vs. 850) hij had des ande.

[p. 46]

 

Ic sect u, also ict versta;

 

Deen quam voren ende dander na,

 

Ende over velt ende som bi lande:⁸⁴⁹

850

Hen was gheen wonder, al haddijs ande.

 

Als hi te lande comen was,

 

Brochte men hem niemare das,

 

Dat sijn neve Jan was comen.

 

Gode teren ende ons te vromen

855

Moete Jan nu comen wesen,

 

Mijn lieve neve! Ende mit desen

 

Voer hi voert inde Haghe.

 

Die liede quamen alle daghe,

 

Die achter bleven op de zee.

860

Wat hulpe hiertoe talen mee?

 

Als hi dit hevet ghehoert,

 

Voer hi Tordrecht inde poert,

 

Ende nam raet, wat hi doen mochte.

 

Den neve te sprekene was sijn gedochte.

865

Hi dede vraghen, of hi iet sciere

 

Comen woude, hi souden hiere⁸⁶⁶

849 vs. 849. Mocht men, zoo als Huydecoper wil, in pl. v. Ende over velt lezen: som bi watre, zoo ware er op dit vers niets aan te merken.

866 vs. 866. In den tekst staat: soude hiere, d.i. te Dordrecht.

[p. 47]

 

Om beiden, ende sijn lant opgheven.⁸⁶⁷

 

Hadde hijs te doene, hem te neven

 

Met hem te blivene ene stont.

870

Als dit den grave Jan was (cont),⁸⁷⁰

 

Moste hi doen dat men hem riet;

 

Allene wast sijn wille niet.

 

Hi ontboet hem bi Aloude:

 

Waert dat hine spreken woude,

875

Dat hi te Bridorp quame danne,⁸⁷⁵

 

Met min dan met hondert manne:

876b

Hi sel hem goet geleide geven.^876b

 

De grave sprac: mijns neven

 

Gheleide so ne behoeve ic niet.

 

Hiers ghene vede noch ghesciet

880

Tusschen hem ende mi.

 

Alout sprac: hoe so het si,

 

Dus moghedine spreken ende sien.⁸⁸²

 

De grave sprac: macht niet ghescien,

867 vs. 867. opgheven, aan zichzelf overlaten.

870 vs. 870. cont is uitgelaten in den tekst.

875 vs. 875. Bridorp is, volgens Huydecoper op vs. 760 van het IXe Boek, een andere naam voor Brouwershaven.

876b vs. 876^b. Dit vers is in den tekst overgeslagen.

882 vs. 882. Dus, wil hij zeggen, en anders niet.

[p. 48]

 

So moet het nu bliven achter:

884b

Diet benemen, si doen mi lachter.^884b

885

Moet ic leven, het sal hem rouwen,

 

Mach icken te minen wille scouwen,

 

Diet nu beneemt: hets wel recht.

 

Doe spraken de van Dordrecht:

 

Here wildi varen daer ter stede,

890

Wi willen alle varen mede.⁸⁹⁰

 

So moghedine nemen bider hant:

 

Hi gaet met u altehant:

 

Dat weetwi wel ten eersten woerde.

 

Alse de grave dat hoerde,

895

Antworde hi ende seide:

 

Hets beter, dat ic onbeide,

 

Dan icken binnen sijns selves lande⁸⁹⁷

 

Met crachte name: het ware scande.

 

Ic sal ontbeiden toter tide,

900

Dat hijs selve sal wesen blide

 

Dat hi mi spreket ende mach sien.

 

De grave versach hem binnendien

 

Ende voer heimeliken siere straten.

 

Hine wout niemenne te weten laten,

884b vs. 884^b. Dit vers is in den tekst overgeslagen.

890 vs. 890. moyhedine, moogt gij hem, te weten, den jongen Graaf.

897 vs. 897. In den tekst staat: Dat icken.

[p. 49]

905

Dan deen van Erkele, de hem ghetrouwe⁹⁰⁵

 

Waren, diene sonder rouwe

 

Deeden gheleden tsinen lande.⁹⁰⁷

 

Des had hi ere ende ghene scande:

 

Hi moste varen hemelike

910

Hi coste te wachten sekerlike⁹¹⁰

 

Meer dan vijf dusent pont,

 

Toter wile ende toter stonde

 

Dat men ter waerheit hadde verstaen,

 

Dat hi hem allen was ontgaen.

915

Men wachtten (bi) watre ende bi lande,⁹¹⁵

 

Bede bi horde ende bi sande,⁹¹⁶

 

In menighen lande, in meniger steden,

 

Dat hi niet mochte sijn leden,⁹¹⁸

 

Hi ne moest emmer sijn ghevaen.

920

Al quamt, dat hi es ontgaen,

 

Ic wane dat God selve dede.

 

Hierbi hebben onhovesschede

 

De Vlaminghe dicke (van hem) gheseghet.

905 vs. 905. van Erkele, van Arkel.

907 vs. 907. In den tekst staat: deede.

910 vs. 910. Aan de genen, die hem wilden onderscheppen, kostte hij zeker meer dan 5000 pond. Zij legden er die som aan te koste.

915 vs. 915. In den tekst staat: wachten watre.

916 vs. 916. horde of oorde, oord is rand, kant, dus een uiteinde van een of ander bosch.

918 vs. 918. In den tekst staat: dat hi uut mochte.

[p. 50]

 

Ic wane, hijs van rechte pleghet,

925

Dat hi gherne lachter spreket,

 

Dien hi haet ende hem so wreket.

 

Wie hi es ende uut wat lande,

 

Hi heves alte grote scande,

 

De sinen viant verspreken wille.⁹²⁹

930

Want pensedi. hi sweghe stille:⁹³⁰

 

Also goet man, viant, alse vrient.

 

Al heeft hi hem te danke niet ghedient,⁹³²

 

Daerbi en heeft hi niet verloren

 

Sine doghet van te voren;

935

Diene wert ontlesen noch ontsonghen,⁹³⁵

 

Al moet si draghen quade tonghen.⁹³⁶

 

Des pleghen sotte ende niet de vroede:⁹³⁷

 

Dat is dat ics best vermoede.

 

Dit was in den selven jare,

940

Dat grave Florans de pine sware

929 vs. 929. verspreken, kwalijk van iemand spreken.

930 vs. 930, 931. In den tekst staat: Wanen penst hi ende swighen stille Alse enz. De zin is: hij zou stil zwijgen, zoo hij bedacht, dat iemand evenzeer, wanneer hij onze vijand, als wanneer hij onze vriend is, een goed man kan wezen.

932 vs. 932. Al heeft hij hem ondienst gedaan.

935 vs. 935. De deugd wordt door geen geschrift noch gedicht iemand ontnomen.

936 vs. 936. si, d.i. de deugd.

937 vs. 937. In den tekst staat: sot. Des plegen, dit, d.i. kwaad te spreken van den vijand plegen zotten.

[p. 51]

 

Hadde gheleden van der doot;

 

Doe dreven deghene bliscap groot,

 

De hem selven wisten besmit,⁹⁴³

 

Ende pensden: - wel ghelove ic dit -

945

Dits een kint ende sals vergheten:

 

Hen wort ons nemmermeer verweten:

 

Wi sullen hem dienen scone voer oghen⁹⁴⁷

 

Ende grote vrienscap toghen;

 

Hi ne sals ghedinken nemmermeer.

950

Dies pijnde hem elc even zeer

 

Te dienen, de quade, als de goede

 

Ende diet deden met trouwen moede,

 

Al was onghelike die daet.⁹⁵³

 

Doe maecte men daer des graven raet,

955

De moghenste ente rijcste heren,

 

De alle de dinc souden keren

 

Ten besten, entie jonghe grave

 

Bat hem allen, dat elc gave

 

Den besten raet, dien hi vonde,

960

Ende dien hi ghemerken conde,

 

Dat hem nuttelicste ware ghedaen.

 

Doe wart men ten rade zaen,

 

Dat de grave dede ghebieden

 

Hervaert al sinen lieden,

965

Alsi sculdich waren te doene,

943 vs. 943. Die zich besmet wisten met de schuld van Floris dood.

947 vs. 947. voer oghen, voor het uiterlijk.

953 vs. 953. Al deden zij hetzelfde, toch was wat zij deden niet gelijk.

[p. 52]

 

Ende hi bat oec de baroene

 

Ente edele luden mede,

 

Als men pleghet in elke stede:

 

Want hi woude al sonder sparen

970

Vechten op de Vriesen varen.

 

Daer ghewan hi een groot heer.

 

De Vresen setten hem ter weer,

 

Daer si dwaesheit ane daden.

 

De ghene, de dat hadde beraden,

975

Halp hem clene teser noot.

 

De grave brocht een heer groot

 

In de vesten, tot Alcmare.⁹⁷⁷

 

Ende korteliken daernaer,

 

Als de Vresen hadden ghevreest,

980

Quamen si te Vronen op de gheest⁹⁸⁰

 

Met ere herder groter scare,⁹⁸¹

 

Entie grave trac bet naer

 

Met sinen luden sonder sorghe,

 

Al tote bi der Niwerborghe,

985

Dat een den anderen mochte sien.

 

Daer scede men dat heer in drien.

 

Een deel cocghen men doe sende

977 vs. 977. In den tekst staat: vasten.

980 vs. 980. In den tekst staat: te voren.

981 vs. 981. herder, het gemeenlijk als bijw. gebezigd harde (herde) komt ook, gelijk hier, als bijv. nw. verbogen voor.

[p. 53]

 

Van der gheest al toten ende,

 

So datter geen daer ontweke.

990

Doe storet men de stoutelike⁹⁹⁰

 

Ende ghinc striden op de Vresen,

 

De dat spel mosten verliesen.

 

Nochtan vochten si over zere.⁹⁹³

 

Daer worden versleghen mere

995

Dan dre dusent op de stat.

 

Oec derric mi vermeten dat,⁹⁹⁶

 

Datter vele in der mare⁹⁹⁷

 

Verdronken ende haerentare

 

Worder versleghen herde vele.

1000

De van Oudorp mochten te spele¹⁰⁰⁰

 

Vertellen, dat si stille saten

 

Ende gheens orloghens hem vermaten,¹⁰⁰²

 

Als de van Vronen, haer ghebuere,¹⁰⁰³

 

Hadden ghedaen ter selver uren,

1005

De daer verloren lijf ende goet.

 

Mi donke wel, dat hi es vroet,

990 vs. 990. Met behulp der lezingen in C. en B. kan men de verkeerde lezing in den tekst aldus verbeteren: Doe streec men toe stoutelike. Strijken is snel aanrukken.

993 vs. 993. over zere, d.i. meer dan zeer, uitermate.

996 vs. 996. hem vermeten, onderstellen.

997 vs. 997. mare, moeras, onder water staand land.

1000 vs. 1000. te spele, d.i. blijde.

1002 vs. 1002. In den tekst staat: orloghe.

1003 vs. 1003. In den tekst staat: Vrolen.

[p. 54]

 

De hem te tide bedenken can,

 

Eer hem de scade coemt an.

 

Als de Vresen hadden verloren,

1010

Des si langhe groten toren

 

Hebben moghen, de daer leven

 

Entie daer inden lande bleven,

 

Ghinc men doe ansteken brant

 

Ende verbernde altehant

1015

Dat dorp te Vronen al te male.¹⁰¹⁵

 

Wat holpe hierof langhe tale?

 

Daerna bi ghebode des graven

 

Worden de Vriesen al begraven.

 

Men voer danen met groten spele:¹⁰¹⁹

1020

Want der scaden was niet vele,

 

De den grave was ghedaen,

 

Sonder den ghenen, dien ontfaen¹⁰²²

 

Hadden van vrienden, (die) drevens rouwe.

 

Daer bleef doot de ghetrouwe

1025

Van Arkele, de goede her Jan.

 

Hoe mochten si bliscap driven dan?¹⁰²⁶

 

De sulken vreent hadden verloren,

1015 vs. 1015. In den tekst staat: Vroule.

1019 vs. 1019. met groten spele, met groote blijdschap.

1022 vs. 1022. Sonder enz., d.i. behalve de schade, dengenen geschied, die haar ontvangen hadden, in 't verlies van vrienden bestaande: dezen treurden daarover.

1026 vs. 1026. In den tekst staat: mochte hi.

[p. 55]

 

Mochtens te rechte hebben toren.

 

Desghelike waren si alle.¹⁰²⁹

1030

De doe waren in den misvalle¹⁰³⁰

 

Van haren vreenden ende maghen,

 

Mochten daer met rechte claghen.

 

De grave gaf orlof sinen lieden,

 

Entie heren hem berieden,

1035

Dat si den grave Florens souden

 

Aen de reise brenghen ter mouden:¹⁰³⁶

 

Men wonne niet aen den staen.¹⁰³⁷

 

Men hoeven op ende droeghen daen,¹⁰³⁸

 

Sulc met bliscap, sulc met rouwen

1040

Ende voerdene onder de vrouwen¹⁰⁴⁰

 

Te Reinsborch int cloester rike.

 

Daer laghen in desghelike

 

Sijn wijf ende sijn dochter bede.

1029 vs. 1029. In plaats van waren zou ik hier wenschen te lezen twaren, d.i. voorwaar, want het praedikaat van si alle is mochten, in vs. 1032.

1030 vs. 1030. in den misvalle sijn, d.i. verlies geleden hebben.

1036 vs. 1036. Aen de reise, d.i. op den tocht. Men zou gebruik maken van de gelegenheid, die de krijgstocht in West-Friesland aanbood, om Floris' lijk van Alkmaar naar Rijnsburg te vervoeren.

1037 vs. 1037. Men wonne niet aen den staen. Hier zou ik wenschen te lezen: men woune niet laen staen, d.i. men wilde hem (Florens) daar (te Alkmaar) niet laten blijven. Was de l van laen (laten) niet duidelijk, zoo lag de opvatting van aen als aen̅ (d.i. aen den) voor de hand.

1038 vs. 1038. hoeven op, d.i. hoef (hief) hem op.

1040 vs. 1040. In den tekst staat: verdienen.

[p. 56]

 

Daer so brocht men gherede,

1045

Omdat men daer wilde graven,

 

Ter eerden bringhen met groten haven,

 

Als men cortelijc daer na dede.

 

Hi wort begraven ter selver stede

 

In den coer met groter eeren.

1050

Doe moeste de grave danen keren

 

Ende varen over al int lant,

 

Al haddijt wel in sijn hant.¹⁰⁵²

 

Hi moste berechten ende wesen

 

Nu met dien, nu met desen,

1055

Ende doen alse heren plegen,

 

Beide in steden ende in weghen.

 

Vrieslant was comen te bande¹⁰⁵⁷

 

Ende hadt weder in sijn hande,¹⁰⁵⁸

 

Ende sette baeliuwe ende rechtere,¹⁰⁵⁹

1060

Die dwinghen souden de vechtere.

 

In Zuuthollant wort baliu

 

Her Jan ghemaect, dat segic u,

1052 vs. 1052. De voorkeur schijnt te geven aan de lezing: Al haddijt wel in hant. Immers is de gewone uitdrukking voor onder zijn beheer hebben: in hant hebben. Wel is waar leest men beneden (vs. 1058) in sijn hande, doch daar noopte rijm en maat tot dien vorm. Al beteekent hier alles, het geheele land.

1057 vs. 1057. te bande komen, bedwongen worden. Zie I. 308.

1058 vs. 1058. hadt, d.i. hij (de Graaf) had het (Friesland).

1059 vs. 1059. In den tekst staat: baeliu ende rechte.

[p. 57]

 

Van Renesse, diet ontfinc.

 

In can gheweten, om welke dinc

1065

Men hem sulke dinc beval:

 

Ic weet wel, dat ment mi hal.

 

Men sette baliu in allen steden,

 

De dat lant souden bereden,

 

Als betaemt te sulken zaken.

1070

Ic sal u segghen, can ict gheraken,

 

Als ic beste hebbe verstaen,

 

Hoet voert int lant es ghegaen.

 

Daer na droech men overeen,

 

- Dat den rade moghelic sceen -¹⁰⁷⁴

1075

Dat sijn wijf bi hem ware.

 

Dus ghevielt. Men voer om hare

 

Ende brocht se int lant met eren,¹⁰⁷⁷

 

Doe pensden de grote heren

 

In Hollant ende in Zeelant mede:

1080

Hi mach hebben moghenthede,

 

Die den grave hebbe in handen:¹⁰⁸¹

 

Wat hi wil, mach niement anden.

 

Dus pensden si an beiden siden;

 

Maer de ghene, die ten tiden

1085

Den grave brochten uut Enghelant,

1074 vs. 1074. moghelic, voegzaam.

1077 vs. 1077. In den tekst staat: brochten se.

1081 vs. 1081. In den tekst staat: hebben.

[p. 58]

 

Dochten dat sine in de hant

 

Doe hadden zeker ghenoech:

 

Want men altoes overeen droech,¹⁰⁸⁸

 

Dat men ghene dinc en dade,

1090

Hen waer bi ghemenen rade:

 

Dus ne mochte niement vermoeden,

 

Dat mer. iet voer soude hoeden.¹⁰⁹²

 

Dus ghevielt tot enen male,

 

Dat men voer te Remerswale,

1095

Om enen dach daer te houden,

 

Daer de van Brabant comen souden

 

Daer jeghen, (te) Berghen anden Soem.¹⁰⁹⁷

 

Men spracker om ende men nam goem,

 

Wie over soude draghen de tale.¹⁰⁹⁹

1100

Doe dochte hem allen ghedaen wale,

 

Dat her Jan soude varen¹¹⁰¹

 

Over ende den dach verwaren.¹¹⁰²

 

Die lettel pensde alhier ave.

 

Dandre bleven bi den grave.

1088 vs. 1088. In den tekst staat: Wat.

1092 vs. 1092. Dat mer iet voer soude hoeden, d.i. dat men er iets tegen in den weg zou leggen.

1097 vs. 1097. In den tekst staat: Dat jeghen. De zin is: De Graaf bleef te Reimerswale; de gezanten van Brabant daarentegen te Bergen op Zoom, en zoo onderhandelde men door eenen bode.

1099 vs. 1099. In den tekst staat: De.

1101 vs. 1101. Heer Jan van Renesse.

1102 vs. 1102. den dach verwaren, d.i. waarnemen, ter bijeenkomst tegenwoordig zijn.

[p. 59]

1105

Her Jan voor ende voerde mede

 

Van sinen vreenden daer ter stede,

 

Die hi betrouwede alre beste.

 

Des wort hi beseert int leste.¹¹⁰⁸

 

Hi voer ende keerde ende droechte tale.¹¹⁰⁹

1110

Doe ghevielt tot enen male,

 

Dat de grave ende her Wolfaert voeren

 

In rivieren. Nu sal roeren¹¹¹²

 

Van ouder vete een niwe spel.

 

Nu hoert, wat aldaer ghevel.

1115

Alse quamen bi Lodike,¹¹¹⁵

 

Dede men verstaen sekerlike

 

Den grave, dat men soude vaen,¹¹¹⁷

 

Ende dat her Jan hadde ghedaen,

 

Ende men in Brabant voeren soude.

1120

Men vraghedem, of hi woude

 

Varen opt thuus te Lodike;

 

Daer mochte hi wesen sekerlike,

 

Dat men iet soude vanghen.

 

De grave sprac: ic wil ganghen

1108 vs. 1108. beseert, geschaad, in het verderf gestort.

1109 vs. 1809. d.i. droeg de tale, bracht het resultaat der onderhandeling over.

1112 vs. 1012. In rivieren varen, beteekent ter jacht gaan. riviere is jachtperk. Roeren, aanvangen besproken te worden.

1115 vs. 1115. In den tekst staat: Alst. Lodik, verdronken dorp in Zuid-Beveland.

1117 vs. 1117, 1119 en 1123. men, d.i. men hem (den graaf).

[p. 60]

1125

Op den huse ende ontbieden

 

Den Hollandre met sinen lieden,¹¹²⁶

 

Ende Bouden, sinen broeder.

 

Doe sprac daer een: ghi sijt vroeder

 

Vele, dan ic hadde ghewaent.

1130

Trouwen, binnen deser maent

 

Crighen u de van Brabant niet,

 

Noch van Vlaendren, wats ghesciet,

 

Al hadt her Jan oec ghesworen.¹¹³³

 

Dese pine heeft hi verloren,

1135

Ende sijn wille sal niet ghescien.

 

Her Jan quam over doe mettien,

 

De sijn dinc te doen achte,¹¹³⁷

 

Ende wiste niet van deser drachte.¹¹³⁸

 

Als hem dit quam te voren,

1140

Pensede hi wel: ic hebbe verloren¹¹⁴⁰

 

Den grave, wat sals ghescien.

 

Hi voer wech staphans mettien,

 

Beide droeve ende erre,

 

Tsinen huse, sonder merre,

1145

Mormont, ende spijsde dat

1126 vs. 1126. Den Heer Hollander van Reimerswale, zie Huydecoper op VII, vs. 52.

1133 vs. 1133. hadt, d.i. had het. In den tekst staat: had.

1137 vs. 1137. achte, d.i. achtte, van plan was, sijn dinc te doen, zijn voornemen uit te richten.

1138 vs. 1138. drachte, listige toeleg.

1140 vs. 1440. In den tekst staat: weel.

[p. 61]

 

Ende mandet staphans ter stat,¹¹⁴⁶

 

Op avonture, wats werden soude.

 

Her Wolfaert voer also houde

 

Metten grave sijnre straten,

1150

- Hi souden node achterlaten -¹¹⁵⁰

 

So dat hi ter Veren quam.¹¹⁵¹

 

Hi aehtens cleme, al was hi gram¹¹⁵²

 

Hieromme, her Jan van Renesse.

 

Ie sal hem lesen sulken lesse,¹¹⁵⁴

1155

Pensde hi; behoud ict leven,

 

Ic doe hem dissipline gheven,

 

Hine beroemes hem nemmermere,

 

Dat hi mijns ghelike is here.¹¹⁵⁸

 

Ende hi brocht sider toe,

1160

Dat men her Janne daghede doe

 

Voer den grave toter Vere.

 

Her Jan en hadde ghenen ghere

 

Daer sonder gheleide te comen:

 

Hen hadde hem niet moghen vromen.

1146 vs. 1146. mandet, bemande het. In den tekst staat: naemt.

1150 vs. 1150. souden, zoude hem (den jongen Graaf).

1151 vs. 1151. In den tekst staat: ter weren.

1152 vs. 1152. Hi, d.i. Wolfaert. al was hi gram, namelijk Jan v. Renesse, in 't volg. vers genoemd.

1154 vs. 1154. Ic, d.i. Wolfaert.

1158 vs. 1158. In den tekst staat: ghelikes.

[p. 62]

1165

Dus wort hi ghebannen daer

 

Ende korteliken daernaer

 

Dede men daghen sine vriende,

 

Daer hi jeghens goeds verdiende.

1168b

Die voert quamen, mosten legghen

 

Te ghisele, sonder wederseggen;

1169b

Die niet en quamen, bereet men al^1169b

1170

Ende woestetse groet ende smal

 

Naden kure van den lande.¹¹⁷¹

 

Heren Wolfaerde dochte wesen scande,

 

Soude dat huys behouden bliven,

 

Ende seide: men soude eer ontliven¹¹⁷⁴

1175

Hem honderden, of men sal winnen

 

Thuys ende de daer leggen binnen.

 

Dus belach men Mermond.¹¹⁷⁷

 

Men lach er voer ene stont,¹¹⁷⁸

1169b vs. 1169^b. bereet, van beriden, d.i. met mannen te paard de goederen der verbannenen afloopen.

1171 vs. 1171. Na den kure, zie Huydec. op vs. 1173 van zijne uitgave (D. II. bl. 427).

1174 vs. 1174. In den tekst staat: Jan soude eer enz. Doch de zin is: eer zou men hem met hun honderden dooden, of men moest Moermont innemen, d.i. dan dat hij zou gedoogen, dat men Moermont niet innam.

1177 vs. 1177. In den tekst staat: in oermond.

1178 vs. 1178. lach er, in den tekst staat lachter.

[p. 63]

 

Eer ment ghewan ende sijt opgaven.

1180

Al had tghecost vele haven,¹¹⁸⁰

 

Men most breken al te male

 

Van boven neder toten dale.

 

Dus wort verdreven her Jan:

 

Want hem her Wolfaert niet en gan,

1185

Dat hi in den lande blive,

 

Ende jeghens hem iet kive.¹¹⁸⁶

 

Dus berechte hi dat lant,

 

Dat hire ghene so stout en vant,

 

Noch so moghende, hijn deden tafter.¹¹⁸⁹

1190

Dit vernoy ende menich lachter

 

Moste menich man verdraghen.

 

Her Wolfaert met sinen maghen

 

Haddent allene op den dume¹¹⁹³

 

Metten grave, so dat hi cume

1195

Kende yement, de hem gheleke.¹¹⁹⁵

 

Doe so dede hi huweleke

 

Met siere dochter, als wi horen,

 

Ende gaf se Gheraerde, here van Voerne.

1180 vs. 1180. In den tekst staat: had.

1186 vs. 1186. iet kive, iets te zeggen hebbe.

1189 vs. 1189. hien deden tafter, d.i. of hi deed hem het onderspit delven.

1193 vs. 1193. Haddent op den dume, hadden het volkomen in hunne macht. Vergelijke onze tegenwoordige spreekwijze: iets op zijn duimpje hebben, gemeenlijk voor: in de macht van zijn geheugen hebben; vandaar dnt men steeds op zijn duimpje kennen zegt. De duim, het vermogendste deel van de hand, is het symbool der macht.

1195 vs. 1195. In den tekst staat: gheleken.

[p. 64]

 

Daerna dat so verre quam,

1200

Dat hi Gheraerds moeder nam

 

Te wive ende had se een stic daerna.

 

Doe ghevielt, als ic mi versta,

 

Dat de van Vlaendren hem verhieven¹²⁰³

 

Jeghen den coninc, ende in brieven¹²⁰⁴

1205

Hem ontseiden vrienscap al.

 

God hi gheve hem ongheval,

 

De hem eerst gaf den raet!¹²⁰⁷

 

Daer es of comen so menich quaet.

 

Doe sochte hi helpe in Enghelant.¹²⁰⁹

1210

De coninc quam hem te hant,¹²¹⁰

 

Also als hi hadde ghelovet.

 

Nu denc mi, dat elc man dovet

 

Ende oec is uten kerc,

 

Dat hi sinen gherechten here

1215

Niet wil wesen onderdaen,

 

Hine soude liever anegaen,¹²¹⁶

 

Datten een ander sloech bi tore,¹²¹⁷

1203 vs. 1203. In den tekst staat: hem verbinden.

1204 vs. 1204. den coninc, te weten van Frankrijk.

1207 vs. 1207. hem, d.i. den Vlamingen.

1209 vs. 1209. hi, d.i. de Graaf van Vlaanderen.

1210 vs. 1210. de coninc, te weten, van Engeland.

1216 vs. 1216. Hine soude enz., d.i. zoo dat hij zich niet liever zou getroosten, dat een ander hem om de ooren sloeg, dan dat zijn rechtmatige heer hem een woord tegen zijnen zin toevoegde. anegaen is laten begaan.

1217 vs. 1217. In den tekst staat: bi thore, d.i. bij het oor.

[p. 65]

 

Dan hi van sinen here hore

 

Een woert jeghen sinen wille.

1220

Hem waer beter sweghen stille,

 

Dan hi hem verheft so sere

 

Jeghen sinen gherechten here.

 

Hierbinnen heeft men vernomen,

 

Dat des coninx bode es comen

1225

Van Vrancrike an den Hollanschen grave,

 

Ende boet hem van siere haven,

 

Dat hi in sijn helpe ware:

 

Hi woude hem stille ende openbare

 

Sinen vader helpen wreken.

1230

Doe begonde men hieromme te spreken.

 

De grave van Vlaendren boot algelike,

 

Hi woude den neve maken rike,

 

Woude hi hem in staden staen.

 

Wat holpe? het moste so gaen

1235

Daer, also alst ganghen soude.

 

Men dede dat haer Wolfaert woude.

 

Wat men sprac of wat men riet,

 

Dat ne deede algader niet.

 

Hadde (de) coninc ghewilt gheven¹²³⁹

1240

Half dat conincrike sijn leven,

 

Het ne hadde een twint niet besloten:¹²⁴¹

1239 vs. 1239. Al had de koning van Frankrijk den jongen Graaf al zijn leven zijn halve koningrijk aangeboden, toch zou door Wolfaerts invloed zulks zijn afgeslagen en een verbond met den Graaf van Vlaanderen zijn aangegaan.

1241 vs. 1241. besloten, d.i. gebaat, zie Huydec. op dit vers.

[p. 66]

 

Men hadt wel. int vat gheghoten:¹²⁴²

 

Emmer dat hi scoudich ware

 

Sinen maghen openbare

1245

Te dienen, dan enen vreemden.

 

De nochdan dat gheteemden,¹²⁴⁶

 

Dat si daer toe gaven raet

 

Ende holpen met alre daet,

 

Dat sijn vader word ghevaen.

1250

Ay bi Gode! dat was mesdaen,

 

Dat hi mettenghenen soude

 

Gaen vechten, of men woude,

 

De sinen vader metter hant

 

Vinc. Ghi moghet weten te hant,

1255

Dat de van Aemstelle ende van Woerden

 

Mochten vertellen in groter boerden,

 

Dat si metten grave souden

 

Vechten, opdat si wouden,

 

Ende met hem totegaen in sine scare,¹²⁶⁰

1260

Die sinen vader openbare

1242 vs. 1242. Hadt, d.i. had het. In den tekst staat: had. De zin van dit vers is: men had er wel een goeden uitleg aan kunnen geven, dat hij zich met den Graaf van Vlaanderen verbond, te weten, dezen, dat hij verplicht was zich aan zijne verwanten te houden, veeleer dan aan den hem vreemden koning.

1246 vs. 1246. De nochdan. De schrijver wil zeggen: En dat was nog wel op raad en door den invloed van dezulken, die het van zich konden verkrijgen (zie over gheteemden Huydec. op dit vers) den vader gevangen te nemen. In den tekst staat: gheteemde. Eigenlijk heeft de auteur dan ook vooral Wolfaert alleen op het oog.

1260 vs. 1260. In den tekst staat: Van sinen vader.

[p. 67]

 

Vinghen, eer hi bleef doot.

 

Bi Gode! dat was jamer groot,

 

Dat men des moste ghehenghen,

 

Dat ment daertoe soude brenghen,

1265

Dat een kint aldus dade.

1265b

Ic ne was daer niet te rade.

 

Had mens daer op mi ghegaen,¹²⁶⁶

 

Ic hadt helpen wederstaen,

 

Ende eens anders had ic ghedacht,¹²⁶⁸

 

Had ics wel ghehadt de macht.

1270

Het moste wesen: het was bescreven.

 

Dit was te voren al bedreven,¹²⁷¹

 

Dats her Wolfaert machtich was.

 

Al hadde ghedacht yement das

 

Dat tander beter hadde ghewesen,

1275

Men moeste hem volghen dus in desen:

 

De sticken waren ghemaect vaste.

 

Doe quamen den grave lede gaste,

 

Dat waren van Vlaendren sine omen.

 

Si baden, dat se God verdoemen

1266 vs. 1266. De zin is: ware men in die zaak tot mij gekomen.

1268 vs. 1268. eens anders, genitief van gedenken, de zin is: ik zou een ander gevoelen hebben uitgesproken.

1271 vs. 1271. bedreven, er op aangelegd, beklonken. Verkieselijk dunkt mij de lezing van C. (en B.) ter Vere en dan ook in 't volg. vers Daer in plaats van Dats. Te Vere, Wolfaerts heerlijkheid, was die staatkunde vastgesteld.

[p. 68]

1280

Moeste, of si gaven raet

 

Tot so jamerliker daet,

 

Ende of si noyt tote enigher stede

 

Pensden so onnoyaelhede;¹²⁸³

 

Ende of si de morders hadden ghesien

1285

Sonder enich malegien,

 

Ende of de verraders van Amestelle¹²⁸⁵

1286b

Ende die van Woerden, sijn gheselle,

 

Oyt van hem hadden confort,¹²⁸⁷

 

Also vele als een woert,

 

Ende oyt van hem ghevordert waren,

1290

So moeste de duvel in hem varen.

 

Des baden si al openbare,

 

Ende her Roebrecht swoert aldare.¹²⁹²

 

Swoer hi wel? God weet al.

 

Wat holpe hier of groot ghescal?

1295

Dat kint moste also ghedoghen.

 

Nochtan sach hine noyt in doghen,¹²⁹⁶

 

Hi ne sloech sijn oghen ter eerde neder,

1283 vs. 1283. onnoyaelhede, d.i. onloyauteit. Het is of de auteur de Vlaamsche graven opzettelijk in basterttaal laat spreken. Dit is te recht door Huydecoper opgemerkt.

1285 vs. 1285. malegien, maligniteit.

1287 vs. 1287. confort, aanmoediging.

1292 vs. 1292. Roebrecht, van Vlaenderen, oudste zoon van Graaf Guy.

1296 vs. 1296. In den tekst staat: hijs.

[p. 69]

 

Ende cume woude hi opsien weder.

 

Het most wesen: het was om niet.

1300

Doe voer hi over te Biervliet

 

Ende voer te Ghent, als ic wane.

 

Daer saghen doudervader ane,¹³⁰²

 

De sere blide was van desen,

 

Ende hietene willecome wesen.

1305

Een stic bleef hi met hem daer;

 

Ende corteliken daernaer

 

Keerde hi weder in sijn lant.

 

Doe gheviel, dat te hant

 

De coninc keerde, de was comen

1310

Ute Inghelant tsinen vromen;

 

Ende maecten vrede onderlinghe

 

De Inghelsche ende die Vrancse coninge.

 

De coninc voer wech te hande

 

Ende liet Vlaendren in de scande.

1315

Hoe si voert voeren, weet men wale:

 

Van hem latic nu staen de tale:

 

Want ics van hem niet began

 

Ende wil wederkeren dan

 

Daer icte tale of begonde.

1320

Also ic ghemerken conde,

 

So was haer Wolfaert allene

 

Hoeft vanden rade alghemene.

1302 vs. 1302. doudervader, d.i. grootvader van moederszijde.

vs. 19. C. omboet (: groet). B. ontboet (: groet). 20. C. cleen. B. sine luden cleen. 22. C. en B. hoepte cortelic (corterlic). 25. C. en B. wel naer al was verdoeft (: gheloeft). 26. C. had hebbe hi. B. hebbe hi die des. 27. C. en B. die oude. 28. C. en B. bedwonghen. 29. B. suldi. 30. B. Alse. 31. C. en B. niet te bliven bout. 32. C. en B. wilden. 34. B. vereyschtent thant. B. vreystent. 38. C. en B. setten doe.

vs. 39. B. bonden sine. 40. C. harde ons. B. onder tpaert harde ons. 42. B. Dit s. mi diet. 46. C. versaghen si. B. si versaghen. 48. B. die ret. 49. C. vraechde. 50. B. Seiden si. 51. C. en B. wouden si. 52. C. en B. Dien wouden si. 54. B. werp. 55. C. en B. Ende trecte tsweert ende woude. 57. C. en B. waende dat tpaerdekijn. 61. C. en B. Ghetoghens zwaerts ende ghincken.

vs. 62. C. en B. ne conste niet. 65. C. dor. 67. C. en B. in hert (herte) aldaer. 68. C. en B. men vant. 70. C. so menighe. B. So diep ende so menighe. 72. B. yet wisten af. 74. C. was doe. B. Gheraet v.V. was doe. 78. C. en B. Hi sat op ende ontreet. 79. C. en B. deden si die op paerde (paerden). 80. C. en B. Ende die kn. wart ghevaren. 81. C. en B. die niet verbeiden. 82. B. eene rade. 83. C. en B. hebben sine lede.

vs. 85. C. en B. Als si den grave dus vonden doot (: groet). 86. C. en B. sijs. 88. C. en B. droeghen (droghen) daer vander. 89. C. en B. Ter. 90. C. en B. balsemden. 91. C. en B. leiden in eene. 92. C. en B. Des si int herte dogheden. 93. C. en B. sceepten cortelic. 94. C. en B. voerden tot. 95. C. en B. sette men. B. in eene coere. 96. B. wille die hoere. 97. C. en B. winden. 100. C. en B. ghemaket. 103. C. en B. Ende liepen mede tote. 104. C. marcten. B. mercten. 105, B, bleven tot op. 106. B, die doetslach.

vs. 109. C. en B. men. 110. C. en B. was doot. 111. B. Bey. 112. C. en B. bi sinen. 115. B. die grave. 116. C. en B. te scepe. 117. C. en B. Si sprongen. 120. C. en B. liggen. In C. en B. vindt men de verzen 122 en 123 niet. 124. C. in dit doet. 126. C. en B. Dat si hem bi. 128. C. en B. Oec seide. 129. B. eten en woude (: scoude). 130. C. en B. Ende weet h.q. of.

vs. 131. B. langhe. 132. C. en B. si aldaer. 134. C. en B. men. 135. C. en B. dede men se wech. 136. C. wilde. B. willen. 137. C. en B. moeten. 138. B. hoer leven. 139. C. en B. Kersten. 140. C. besonder. B. hondekine. 141. C. Minde haren here soe. B. heere soe. 146. C. en B. Daer die moerdenaers. 147. C. en B. vermoerden haren heer (here). 148. C. hadde sulc ere. B. hadden sulc eer. 149. C. ure. B. Te minniger uren ende stonde. 150. C. en B. argher dan honde. 151. C. had hi.

vs. 152. B. Ja si hadden die soene. 154. C. en B. vrienden. 155. C. lieden. B. luden. 156. C. in desen. B. duncket mi in. 157. C. en B. honden niet sijn. 159. B. groet dat si. 160. C. en B. Hi come. 161. C. en B. spreke lieflike. 163. C. had hi hem gheslegen. 164. C. en B. Op meer dese moerders. 168. C. en B. eendeels. 169 en 170 staan in C. en B. in omgek. orde. 169. C. en B. ontbinden.

vs. 171. C. en B. maghen hebben si onteert. 172. C. en B. doen hebben. 173. C. en B. in haren (hare) doene houden. 175. C. en B. Alle die daghe die. 180. C. en B. weder ter reden (redene). 184. C. en B. hem is. 185. C. en B. Hebben verstaen. 187. C. en B. Op den huse. B. van Cronenbrugghe (: sorghe). 188. C. Cronenburghe. C. en B. bliven. 190. C. en B. Ende Harman die verrader fel (: Aemstel). 193. C. en B. tot horen dele (horen deele).

vs. 194. C. en B. bliven opten. 197. B. die dit al. 198. C. en B. buse. 199. B. sine. 201. C. en B. deen verrader den ander. 202. C. en B. sijn met mallic ander. 203. C. en B. Deen ontlivet en dander onteert. 208. C. en B. tgherufte (tgheruchte). 209. C. en B. Tfolc liep. 210. C. en B. tide.

vs. 211. C. en B. Voert huys. 213. C. en B. opten huse. B. gheseten. 214. C. en B. hem vermeten. 215. B. of en sceiden. 216. C. Sine soude. B. Sine zullen hebben van den leiden. 217. C. en B. Diere. 218. B. Gheraert zweech. 219. C. en B. soude h.n.h. verbaert. 221. B. ende oec Vriesen. 224. C. en B. wreken den gr. 226. C. en B. wouden hebben ghenen (ghene). 228. C. en B. Quamen. B. op den. 230. C. Ende oec die poerters. B. poerters oec dat. 231. C. en B. voer (vor) den huse.

vs. 232. C. en B. dinc. 234. C. en B. hi wel dede. 235. C. Yselstene. B. al ghemeen (: Yselsteen). 237. C. en B. Die sere (seer) pijnden. 239. C. en B. cleve wart. C. Haer Loef. 240. B. dies. 241. C. moet hi. B. moeti. 245. C. en B. alst wel was. 249. C. en B. ontboden. 251. C. en B. Adolfe (Odolfe) ontboden.

vs. 252. C. en B. jammerhede. 254. C. en B. Colen het ne docht. 256. B. Jan enten. 258, C. si heer meer. B. sier meer. 259. C. en B. sijn sone Jan. 261. C. en B. haest (: naest). 263. C. en B. Si hoepten wel te zinen (sine). 264. C. en B. liden. 267. C. en B. hi hem liete. 268. B. senden. 269. C. opten.

vs. 272. C. soe liet sijn. B. lieti. 273. C. ic s. hiervoren. B. ic seide hier te. 274. C. en B. Als dit den heren. C. te oren. 275. C. en B. was hi. B. drove (: behove). 276. B. ten rade. 277. C. en B. Nuttelic. 281. C. en B. Wat der. 282. C. lude. B. luden. 283. C. en B. Ende soudens hem dan weten danc. 284. C. en B. souden (soude) volghen. 286. C. en B. met rechte. 288. B. heimelicste. 289. C. en B. sijn. 290. C. en B. Als. 292. C. en B. Worden si. B. alle blide.

vs. 293. C. algader. B. trecten. 294. C. Als tkint. B. Alst tkint doet ane den. 295. B. ghecoren. 297. C. en B. Daer. 300. C. en B. Met scoen (scone) ghelaet. 304. C. en B. moghe (: hoghe). 306. C. en B. Als. 307. C. so vast. B. so vaste. 310. C. en B. Dat het volc. 312. C. en B. gaerne. 314. C. en B. loefde hem goede miede. 315. C. en B. si m.h. souden.

vs. 318. C. en B. brocht. 319. C. en B. huse. 320. C. staphant. B. beghonste staphans. 323. C. en B. Als. B. heer waer. 325. B. luden. 326. C. en B. Ende sinen wille daermede doen soude. 327. C. en B. Tfolc wort wel na al ontsinnet. 329. C. en B. ondaen. 332. C. Sprac hi ende onteert. B. Sprac hi ghi. 333. C. en B. te sticken. C. sel. 335. C. tsorloghes had. B. toerloghens hat.

vs. 336. C. en B. thuus waert (wart) bleven. 337. C. onser eren. 338. C. en B. wijt. 339. B. moerders. 340. B. beleven. 341. C. dane. B. danen. 342. C. en B. niet betaemt. 343. C. en B. wi moerders souden (sullen). 344. C. en B. wijs man. 345. C. en B. bescudde. 347. C. en B. Die vermoerden. 348. C. Nu ne spreecter voert of mere. B. Nu en sprecter vort of meere. 352. B. alle die man.

vs. 357. B. ende Willem van Sanen (: waenden). 359. B. Dat siere. 360. B. Daer worden. 361. C. en B. deel dien ic. 362. C. en B. sloech sine (sijn) hande. 368. C. en B. Ende ghinghen hem wapenen ter stede. 369. C. seyden wel al. B. seiden al. 371. C. en B. wech levende. 373. B. ofte paep. 374. B. monic ofte knaep. 375. C. wart. B. wartet heer al in roer (: voer).

vs. 379. B. moeders. 380. C. en B. om. 381. C. en B. ghi gaet. 382. C. en B. grave hadts (hads) corten raet. 383. C. houdets. B. houdes. 386. C. en B. En. 387. C. en B. Haer. 388. C. en B. ghescouden. C. Hi. B. Hine. 389. C. en B. woudse. 390. B. Alse. 393. C. deed se. 397. B. Gheraet.

vs. 398. B. knechten. 399. C. als. B. al. 401. C. en B. betaemde (: scaemde). C. dandre. 402. B. Si mochtens. 407. B. hebbenre of eere no vroem (: comen). 409. C. en B. Want elc heer.

vs. 411. C. had. 412. C. had. B. had hiere. 414. C. en B. daerom. B. sloechen. 417. C. en B. conde versleghen (: verdreghen). 419. B. versloechen. 421. C. en B. Mordenaer. 422. C. en B. nemmermeer. B. vermomes di. 424. C. en B. Het waer. 425. C.A. woude. B.A. en woude. 426. C. en B. si hem quamen vor ogen. 427. C. en B. Die doden Darius haren (horen). B. heer (: onneer). 428. C. en B. grote. 431. B. keel (: veel). 432. C. pinnetse. 433. C. en B. ghescreven mach. 434. C. en B. seide.

vs. 435. B. betrouwede (: rouwe). 436. C. best bringhen in den. B. best binnen in. 437. C. Marline. B. Martine. 438. C. en B. ghelike in. 440. C. en B. al die raet. 444. B. Ende. 445. C. Den ghenen die dede. B. dede. 446. C. en B. den. 447. C. Ende woude. B. Ende en woude. 451. C. en B. Dusdaen (dustaen) exempel hebben wi.

vs. 456. C. en B. wrect al en spreect hi (sprecti). 457. C. en B. Hets eer ghewroken. 458. C. en B. Noch worts meer nach (machs). 460. C. en B. weder ten. 461. B. staende. 462. C. Als dat God. B. Als God dat. 463. C. en B. Dattet huys (huus). 464. B. breken. 466. C. Ghing si. 468. B. Barlanc. 470. C. en B. sceen clene. 471. C. en B. Vier lagher op rade. 473. C. en B. ghevaen had hi se. 474. B. tot haren. 475. C. alle die hi had. B. alle die daer waren.

vs. 476. C. en B. Ne liet hire gheen. 479. C. en B. Die doe die joncheer van. 480. C. en B. dede ende met toerne. 483. B. grave halp. 486. C. en B. dus. 488. C. en B. Ende begonde (begonste) hem onderwinden echt. 489. C. en B. hijs waer een. 494. B. Ende die grave van Cleve tlant bedriven.

vs. 495. B. In hare. 496. C. en B. Ende bescreven beide dat. 500. C. en B. Vrilic te varen dor (doer). 501. C. reede. B. rede. 502. C. en B. ten. 503. C. en B. in den Haghe. 505. C. en B. vriende ende maghe. 506. C. en B. deden die grote. 508. B. Hoe dochte. 510. C. en B. peinsde in. 511. C. plocte wat. B. plucte. 512. C. en B. langhe herden er (en) mochte.

vs. 515. C. en B. sijn neve. B. Als hem. 516. B. Ende het bat dor. 518. B. sine. 524. C. en B. u al overwaer. 525. C. noyt man tfolc. B. noyt tfolc so. 526. C. en B. Als al Zuuth. 527. C. en B. Was doe men vernam. 528. C. en B. binden Berghe. 532. C. en B. Ic wane op. 533. B. So bliden volc. 534. C. en B. Yement als si worden. 536. C. en B. was te haren.

vs. 537. C. en B. hoepten. 539. C. en B. dochtens. 540. C. en B. warens. 544. B. leet die noene. 547. C. dat tfolc. B. dattet volc. 549. C. en B. Entie lieden (lude) van Z. mede. 551. C. en B. Wort. 552. C. en B. pleyt wort. 554. C. Eer was. 556. C. moste. B. mosten. 557. B. Jan. 558. C. en B. woude.

vs. 559. C. en B. woude. 560. C. holp. B. Want hulpe of. 562. C. had. 563. C. had. B. niet en hadde. 564. C. had. 565. B. ghene. 566. B. Dat graefscap. 571. C. en B. Daer Diederic op was. 572. C. en B. deel knapen met. 573. B. Dienen. 575. B. tsgraven waren. 576. C. Ende doen maken. B. Ende hadse doen maken. 577. C. brenghen.

vs. 578. C. en B. mede grote sorghe. 580. C. Hadsi. 582. C. Die grave had hem staen in staden. B. Die grave hadde hem ghestaen in staden. 583. C. en B. Ende verlost uter noet. 585. B. tAemsterdam. 587. B. met Dirc op huus. 588. B. tot eenre. 589. B. tot hoer viven. 592. C. Die dien Diederic moch. B. Die hem ende Dirc. 594. C. Hi most opgheven. B. Hi moste hem opgheven. 595. B. mosten. 596. C. en B. hevet bisscop Willem. 597. C. en B. groeten.

vs. 598. B. mucht men. 603. C. en B. troeste. 604. B. rechten setteden. 606. C. Voert waert. B. Voert zwaert. 608. C. wort een. 611. C. en B. met so groten moede. 613. B. hi dat huus. 614. B. moste. 616. B. alle sijn. 617. B. had.

vs. 620. C. en B. braken (brakent) thuus al toter aerde (: vaerde). De verzen 621 en 622 ontbreken in B. 623. C. Dat niet al was. B. Dat al niet was. 624. B. Si baerden. 627. C. en B. ende ten (te) anderen. 630. B. crancste. 635. C. en B. gaver niet om 1 stroe (: soe). 637. C. stormden was. B. twas. 640. C. ontfaren. B. niet ne mochten ontfaren. 641. C. vereyschte. B. vreyschede.

vs. 643. C. Dat thuys. B. Dattet thuus. 644. C. en B. quam nyemare (niemaer). 647. C. en B. Die borch te worpen. B. ontween (: mee). 648. C. en B. min no mee. B. Dat waren. 650. C. men echt den. B. Binnen dien men echt die grave telt. 652. C. en B. overgeslegen. 654. C. en B. ne condse (conste) verlossen. 655. C. en B. connen ghehouden. 656. C. en B. biden. 659. B. graf. 660. B. als was.
Tusschen vers 660 en 661 vindt men in C. en B. de volgende regels:

Wildi horen altehant,
Hoe dat quam, dat bewant²
Die grave van Vlaenderen dese dinc:
Doe die zake also verginc,
Dat grave Florens wart gevaen,
Als ghi wel hebt verstaen,
Voerden die van Dordrecht in haer geleide
Heren Wolfaert, als ic u seide,
Tot dat si quamen ter Vere.⁺
Doe dede hi des hi hadde ghere:⁺
Hi voer in Vlaendren ende brochte
Heren Ghyoet, als hi eerst mochte,
Ende omt volc soe proefde hi.⁺¹³
Ende sine vriende waren hem bi,
Ende men gaf tsout mildelike,⁺
So dat hi in eene weke
Vergaderde een groet ghetal
Van luden, die hem wouden al
Helpen: want hi penninghen gaf.
Dat en coste hem niet een caf:⁺
Die grave van Vlaenderen betaelt al,⁺
Groet en cleen, breet ende smal:
Want hi sende penninghen daer.⁺
Doe docht hem, dat verloren waer⁺²⁴
Dat si pijnden, sine mochten bringen⁺
Middelborch te haren dinghen.⁺
Si ghinghen hierom te rade doe,
Ende gaderden volc ende setten hem toe,⁺
Ende belaghen doe die poert.
Ic seg u, dat men heeft ghehoert,
Ne hadde Middelborch ghedaen,
Dat si souden hebben bestaen
Te verlossen al openbare
Op Cronenborch die moerdenare:
Want si riepen binder tijt
Al: heer Wolfaert waer ghi sijt?
Ghi merret ons al te langhe!
Mochti ons helpen uten bedwange,⁺
Het waer tijt dat ghi waert comen,
Of het sal ons luttel vromen.
Hierbi hebbens hem vermeten
Luden, dat sijs die waerheit weten,
Ende ment oec bi deser tale
Mochten proeven harde wale,⁺
Dat hi van haren doene wel wiste,⁺
Al wast dat Gheraet miste
In sine biechte, eer hi bleef,⁴⁷
Of dat die clerc niet en screef,⁺
Doe men dat lijen brochte voert
Al tot Dordrecht in die poert:
Die clerc verswech oec in die lesse⁺
Van heren Jan van Rinesse,⁺
Dat sint heer Ghye van Henegouwen
Orconde mit goeder trouwen,⁺
Ende van Oerscot heer Daenkijn:
Dit waren die zegghers mijn:
Want ict van hem heb ghehoert⁺
Daer om heb ict stille ghezwegen:
Want ic en can in ghenen wegen⁺
Yement belieghen teniger stonde:⁺
Wat ics scrive dats bi orconde.

Dus dede heer Wolfaert in die noet,

Doe grave Florens was doot,
Ende ment lant besetten soude,
Dat hi ontfinc also houde
Die Vlaminghe, ende Middelborch belach.
Men hadden op die selven dach⁺
Doot ghesleghen, had mens vermoet,⁺
- Tfolc was also verwoet,
Dat althant was beroert, -
Ende hi van Tordrecht was gevoert:⁺⁷¹
Dat so wetic herde wale.
Hi lach daer voren ten selven maele
Den somer ende den herfst mede,⁺
Dat die dam behielt die stede⁷⁵
Bi Arnemuden, daer hi lach.⁺
Ic ne hoerde noyt maken gheclach
Di van der poerten op den grave
Dat hi hem dere ende have⁷⁹
Ghelden soude ende hare scade,
Al es ment nu worden te rade
Dat elc sine scade eescht.
Ic waent noyt eer wort vereescht.⁺
Die poerters daden hare rechte scout,⁺
Waren si jonc ofte out;
Doe si nochtan hadden verloren
Haren heer, des si toren⁺
Hadden ende groten rouwe,
Pensden si nochtan om die trouwe,⁺
Die si sculdich waren te houden.
Hierin latic se onbescouden;⁺
Al boet men hem selver ende gout⁺
Ende voer hem lach mit groter ghewout,
Si wouden nieten der aventuren,
Ende nemen des hem mocht gheburen,⁺⁹⁵
Ende hielden vast die poerte op Gode:
Anderen troest no anderen bode⁹⁷
Hadden die poerters onder die sonnen,⁺
Als als wijt ghemerken connen,⁺
Sonder dat si hadden verstaen,
Dat in Hollant dus was vergaen,⁺
Ende dat die grave van Henegouwen
Hem pijnde met wel goeder trouwe
Tlant te berechten, als hi dede.
Ende doe hi dit verhoerde mede,
Was hijs in wel groten twiste:⁺
Want hi in gheenre manieren wiste,
Welken eerst stacn in staden
Ende ontsetten ende beraden,¹⁰⁹
So Middelborch so Medemelic.
Doe riet men hem zekerlijc:
Voere hi in Zeelant hi vonder vriende,⁺
Die hem elc harde gaerne diende:⁺
Hi soude die porte ontsetten wale,
Sonder eenighe wedertale;
So dat hijs wort te rade
Ende makede dach ende stade,⁺¹¹⁷
Ende voer met luden tot Zerikzee,
Ende quam daer min no mee
In den avont berde side.¹²⁰
Des ander daghes vroe betide⁺
Waren die poerters uutghestreken
Van Middelborch, hoeric spreken,⁺
Eer si yet wisten hieraf,
- In weet wie hem den ract gaf, -⁺
Stillekine sonder gheluut
Toten damme ende traken uut.¹²⁷

2 vs. 2. bewant, d.i. onderwond.

+ B. ter weer.

+ B. gheer.

+ B. so provede hi.

13 vs. 13. omt folc proefde hi, hij onderzocht in hoever hij 't volk op zijne hand kon krijgen.

+ B. men tsout.

+ B. Dan coste.

+ B. betaeldet.

+ B. penninghe.

+ B. dochte.

24 vs. 24. Zij achtten, dat hun doel gemist was, tenzij zij Middelb. wonnen.

+ B. mochte.

+ B. tot haren.

+ B. tfolc.

+ B. dwange.

+ B. Mochte proven.

+ B. doen.

47 vs. 47. bleef, d.i. ophield. De zin is, dat Gerard geeindigd zou zijn met biechten, voordat hij Wolfaert genoemd had.

+ B. Op dat.

+ B. verzweech.

+ B. Rinisse.

+ B. oerconde met.

+ B. hebbe.

+ B. ic in gheenre wegen.

+ B. belieghe.

+ B. den selven.

+ B. gheslagen.

+ B. Dat hi v. Dordr.

71 vs. 71. De lezing van B. Dat hi verdient de voorkeur: het antecedent van Dat is op den selven dach (v. 67).

+ B. herft.

75 vs. 75. behielt die stede, daar ter plaatse bleef.

+ B. Arremude.

79 vs. 79. dere, d.i. schade, leed. In den tekst staat: dede.

+ B. gheeest.

+ B. hare scout.

+ B. thoren.

+ B. peinseden si.

+ B. Hier latic se ombescouden.

+ B. silver.

+ B. geboren.

95 vs. 95. aannemen dat wat hun gebeuren mocht.

97 vs. 97. bode, boodschap van behoud.

+ B. onder der.

+ B. Also als.

+ B. is.

+ B. Was hi in.

109 vs. 109. beraden, d.i. helpen.

+ B. voer hi.

+ B. elc gaerne.

+ B. maecte.

117 vs. 117. maecte, beraamde.

120 vs. 120. side, d.i. laat.

+ B. bitide.

+ B. hoerdic.

+ B. Ende. weet.

127 vs. 127. In den tekst staat: staken; doch men vergel. vs. 679 in onzen tekst.

2 vs. 2. bewant, d.i. onderwond.

+ B. ter weer.

+ B. gheer.

+ B. so provede hi.

13 vs. 13. omt folc proefde hi, hij onderzocht in hoever hij 't volk op zijne hand kon krijgen.

+ B. men tsout.

+ B. Dan coste.

+ B. betaeldet.

+ B. penninghe.

+ B. dochte.

24 vs. 24. Zij achtten, dat hun doel gemist was, tenzij zij Middelb. wonnen.

+ B. mochte.

+ B. tot haren.

+ B. tfolc.

+ B. dwange.

+ B. Mochte proven.

+ B. doen.

47 vs. 47. bleef, d.i. ophield. De zin is, dat Gerard geeindigd zou zijn met biechten, voordat hij Wolfaert genoemd had.

+ B. Op dat.

+ B. verzweech.

+ B. Rinisse.

+ B. oerconde met.

+ B. hebbe.

+ B. ic in gheenre wegen.

+ B. belieghe.

+ B. den selven.

+ B. gheslagen.

+ B. Dat hi v. Dordr.

71 vs. 71. De lezing van B. Dat hi verdient de voorkeur: het antecedent van Dat is op den selven dach (v. 67).

+ B. herft.

75 vs. 75. behielt die stede, daar ter plaatse bleef.

+ B. Arremude.

79 vs. 79. dere, d.i. schade, leed. In den tekst staat: dede.

+ B. gheeest.

+ B. hare scout.

+ B. thoren.

+ B. peinseden si.

+ B. Hier latic se ombescouden.

+ B. silver.

+ B. geboren.

95 vs. 95. aannemen dat wat hun gebeuren mocht.

97 vs. 97. bode, boodschap van behoud.

+ B. onder der.

+ B. Also als.

+ B. is.

+ B. Was hi in.

109 vs. 109. beraden, d.i. helpen.

+ B. voer hi.

+ B. elc gaerne.

+ B. maecte.

117 vs. 117. maecte, beraamde.

120 vs. 120. side, d.i. laat.

+ B. bitide.

+ B. hoerdic.

+ B. Ende. weet.

127 vs. 127. In den tekst staat: staken; doch men vergel. vs. 679 in onzen tekst.

vs. 667. C. quam aldaer sonder. B. quam al.

vs. 670. C. had ghedaen bi heren. B. had ghedan bi heren. 671. C. en B. cost ende al. 673. C. en B. thuys is. 674. B. hulpe. 677. B. alle saken. 678. C. poerten. B. Alse si ter poerten begonsten naken. 679. B. Trecken. 681. C. en B. blide te wesen. 685. C. en B. ontsette. 686. B. spracker om. 687. C. Heren W. 690. C. Doch so stonden sijs mitten scoensten ave. B. Doch si stonden sijns metten scoenten ave.

vs. 691. C. en B. hulpe. 692. C. en B. Twe manne van der heven. 696. C. volchden. 705. C. en B. alre crachten. 708. C. Hare en was so coene. B. Haere was so coene. 709. C. en B. hi oec waer. 710. C. Dat dorren soude openbare. B. Die dorren soude al openbaer. 711. B. sine wille. 712. C. Hier om most si. 714. B. docht.

vs. 716. C. en B. bringhen. 717. C. en B. hi selve sinen. 718. C. en B. spreken ende doen. 719. C. en B. hem bet laten. 720. C. en B. ghinghen si. 725. C. en B. scepen. 730. C. en B. Die. 737. C. en B. thuus te Medemelike. 738. C. en B. Toutsetten (toutsettene) zekerlike.

vs. 741. C. en B. in sijn herte. 742. C. en B. Want hine ontsach. 744. B. voert hoe doe. 745. C. en B. tontsetten. 746. C. en B. quam te helpen (hulpen). 747. C. en B. Arkel Claes. 750. C. en B. quam daer. 751. C. en B. sijn vrienden. 754. C. en B. huden. 757. C. had. 758. B. sulker crachte. 759. C. Enchusen al dat. 762. C. en B. cortelic.

vs. 764. B. luden. 765. B. groter gheer (: were). 767. B. sloecher of een deel. 768. C. barnden dorpen. B. bornden dorpe. 771. C. en B. God danc, God danc ons coemt troest. 772. C. en B. Wi willen tavont sijn verloest (verlost). 773. C. noet sal niet. B. onsen. 774. B. verschen sanc. 775. C. en B. Ende eten niewe spise. 776. C. en B. seide. C. wille. 777. C. liefliken. B. lieflic. 779. B. sloghen (: ghenoghen). 780. C. en B. qualic. 784. C. en B. trecten.

vs. 786. C. en B. hare. 788. C. en B. Liepen. 789. B. Van de huse. 793. C. en B. dits niet gelogen. 794. C. en B. xxx knapen versloeghen (versloghen). 798. C. en B. dede hi hem mere. 799. C. en B. Dat mach wondren (wonderen). 800. B. Dat hiere. 801. C. en B. Dat hi dus die verradre (: vadre). 802. B. Strecte. 803. B. Des sgraven. 805. C. en B. Jan die was. 807. C. en B. beleghen daer binnen vant.

vs. 809. C. en B. coerne met wine ende met biere. 810. C. in den huse. B. in de huse. 814. C. en B. Des nachts. 817. C. en B. Des ander daghes. 818. C. en B. belegghen. 821. C. en B. hi voere (voer) sire straten. 822. B. Ende die. 823. C. haven. B. voer havene. 824. C. en B. het is (es) also. 826. C. die reise (: vreyse). B. reysen (: vriesen). 828. C. Want there. B. Wantet theer no nauwelic.

vs. 829. C. en B. lande behouden live. 831. B. wortet theer. 832. C. en B. ghehat sulc. 835. C. verghisel. 836. C. en B. Daer sint om. 838. B. dat rieden. 840. C. en B. hadder. 841. B. doen. 842. B. Doen. 845. C. en B. der lude. 846. B. Dus w.s. herte.

vs. 847. C. en B. Dat wetic wel ende versta. 848. C. voren dander na. 849. C. velde som. B. over vele som. 850. C. en B. En was gheen wonder al had hijs scande. 851. C. en B. Alse hi te Haerlem. 852. C. en B. Brocht men. 853. C. en B. Jan waer comen. 856. B. Minen lieven. 859. C. en B. after. 860. C. en B. hier of talen. C. holpe. 864. C. en B. spreken. 866. C. soude hem hiere. B. Comen soude hi woude hem hier.

vs. 867. C. en B. Beiden. 868. C. en B. hem beneven. 869. C. en B. Hem te bliven. 870. C. en B. Als die grave Jan wort cont. 871. B. hiet. 872. B. Alne. 874. B. Wart. 875. C. en B. dan (: man). Tusschen 876 en 877. C. en B. Hi sal (sel) hem goet gheleide geven. 878. C. en B. gheleide en behove (ne behoeve). 879. C. en B. vete wats ghesciet. 881. B. Aloude sprac hoe dat si. 883. C. en B. Ende hi sprac.

Tusschen vs. 884 en 885. C. en B. Diet benemen si doen mi lachter. 885. C. en B. ic salne scouwen. 886. C. en B. Al souts hem een deel berouwen. 887. C. en B. Diet benemen het waer wel recht. 890. B. Wi varen alle met u mede. 893. C. en B. weten wi. 897. C. en B. Dan icken bi sijns selfs hande. C. hande. 899. C. en B. Ic sals verbeiden toter (toten). 903. C. en B. heimelic. 904. C. en B. niement te.

vs. 905. C. en B. Die van Erckle. 907. C. en B. Deden leiden. 910. B. Hi costede te. 912. C. en B. wilen en toter stont. 915. C. en B. wachten bi water. 916. C. en B. Beide bi oerde. 917. B. menighe lande in menige steden. 918. C. Dat hi niet mochte. B. Dat hi niet en mochte. 922. C. onhoveschede. B. onhoveshede. 923. C. VI. dicke van hem gheseghet. B. Vlaminghe van hem ghezeghet.

vs. 924. C. Ic waens die Vlaminc van rechte pleget. B. Ic waens die Vlaminghe van rechte pleghet. 928. C. hevets harde gr. B. heves herde grote. 930. C. en B. Want peinsedi ende swege (zweech). 931. C. en B. Also g.m.v. als. 936. C. en B. moetse. 937. C. en B. sotte. 939. C. en B. jaer (: swaer).

vs. 946. C. en B. En (Ende) wort. 949. C. en B. sal ghed. 950. C. en B. Dus. 951. B. quade ende als die gode (: moede). 952. C. en B. ghetrouwen. 954. C. maectmen. 961. B. nuttelicx. 962. C. en B. te rade. 964. C. en B. alle. 965. C. en B. doen (: baroen).

vs. 966. C. en B. hi had (hadde) oec. 967. C. en B. edel liede (lude) oec mede. 968. C. en B. plach. 971. C. Dus. 973. B. valscheit. 974. B. hadden. 975. C. en B. in deser. 976. B. brochte. 977. C. en B. In der (deser) vesten. 978. C. cortelic. B. cortelike. 979. C. en B. vereest. 980. C. en B. te Vronen. 981. C. harde. 984. C. nuwer. B. niewer. 987. B. seinde.

vs. 990. C. toe stoutelik. C. en B. Doe street men. B. voert stoutel. 994. C. en B. worden. 996. C. en B. dar ic. 997. C. en B. in dier (diere) mare. 998. C. en B. verdroncken haerentare. 999. C. en B. Worden. 1000. C. en B. mochtent te. 1002. C. en B. orloghens. 1003. C. en B. Vronen. 1006. C. dinct. B. dunct.

vs. 1008. B. Eer men die scade comet an. 1014. C. en B. verbornden. 1015. C. en B. Vronen. B. al te hant male. 1016. C. hi of. 1018. C. en B. alle. 1019. B. Ende voert an. 1020. B. scade en was. 1022. C. en B. denghenen (den ghene) diene. 1023. C. en B. Hadden die haddens rouwe. 1026. C. mochtsi. B. Hoe mochten si.

vs. 1031. C. en B. vrienden van haren maghen. 1032. C. Mochten doe met. B. Mochten met. 1037. C. en B. stane (: dane). 1038. C. en B. Si hieven op. 1039. B. bliscapen. 1040. C. en B. Ende voerden.

vs. 1044. C. en B. men wel ghereyde (: beide). 1046. C. en B. Ter aerden bringen (brenghen) met groter haven. 1052. C. en B. wel in hant. 1053. C. en B. most. 1054. C. en B. dien dan met. 1056. B. steghen en. 1059. C. en B. setter. C. baeliuwe ende rechtre (: vechtre). B. beliuwen ende rechteren (: wechteren).

vs. 1064. C. en B. En can. 1066. C. en B. men mi dat hal. 1067. C. en B. baliuwen. 1068. B. bevreden. 1069. C. en B. Alst betaemt te (tot). 1070. C. en B. salt u. 1071. C. ict best. B. best. 1072. C. en B. Hoet v.i. tl. is vergaen. 1077. C. brocht se. B. brochse. 1078. C. en B. peinsde dese grote heeren (here). 1081. B. hevet. 1083. C. bede siden. 1084. C. en B. tien tiden. 1085. B. brochte.

vs. 1088. C. en B. Want. 1090. C. en B. En. 1091. C. en B. Dus mochte. 1092. C. yet voren. 1094. B. tot. 1097. C. Daer jeghen te berghen. B. Daer teghen den berghen. 1098. C. en B. ende nam. 1099. C. en B. Wie overdraghen soude.

vs. 1107. C. en B. Dien hi. 1108. C. en B. Dus bleef hi besert int lest (: best). 1109. C. en B. die tale. 1113. C. en B. vete nuwe. 1115. C. en B. Als si quamen. 1119. C. en B. senden soude. 1123. C. en B. yet daer soude. 1124. B. wille.

vs. 1125. B. Opten. 1126. C. sine lieden. 1128. B. Doen. 1129. C. had. 1132. B. Noch vaendren. 1133. C. en B. hadt. 1135. B. wille en sal. 1137. C. en B. doene. 1140. C. en B. wel ic heb.

vs. 1146. C. en B. Ende mandet. 1147. B. Op daventure wats worden. 1150. C. en B. soude. 1151. C. ter Vere. B. ter ure. 1152. C. achtets clene al was gram. B. Hi achtes cleen al was gram. 1154. C. en B. sulc een. 1157. C. en B. Dat hijs hem beroemt. 1158. C. en B. ghelike es (is). 1160. B. Jan. 1162. C. en B. Jan hadde. 1164. C. en B. Ten hadden (hadde) niet.

vs. 1165. B. ghebanden. Tusschen 1168 en 1169 vindt men in C. en B. den overgeslagen regel, in B. met de lezing moesten. Tusschen 1169 en 1170 is de overgeslagen regel in C. en B. te vinden. 1170. C. en B. Ende woestse (woetse). 1171. C. Nader cure. 1172. B. Here. 1174. C. en B. Hi peinsde men sal eer. 1175. C. en B. salt. 1176. C. en B. Ende die ghene die nu sijn daer binnen. 1177. C. en B. Moermont. 1178. C. en B. lacher voren.

vs. 1180. B. hadt. 1186. C. en B. Ende hi jeghen. 1189. C. en B. hine dede hem (deden) tachter. 1193. C. en B. al op. 1194. C. en B. si cume. 1195. C. en B. Kenden yevaert (yement) haers ghelike.

vs. 1203. C. en B. hem verhieven. 1204. B. ende hem in (in C. hem uitgeschrapt, hetgeen geschied moet zijn, nadat B. van het exemplaar was afgeschreven). 1209. B. hulpe. 1212. C. en B. Noch dinct (dunct). 1213. C. en B. buten. 1217. C. en B. toghe bi tore.

vs. 1220. C. en B. waer hi stille. 1222. C. en B. Jeghens sinen rechten. 1225. B. an des hollants. 1226. C. en B. have. 1227. C. en B. sine hulpe. 1230. C. en B. begonste (begonst) men hier of. 1234. C. en B. Wat helpt het mochte hem. 1239. C. en B. Hadde die.

vs. 1242. C. en B. hadt. 1245. B. vremden (: ghetemde). 1246. C. en B. nochtan. 1248. C. en B. helpen. 1252. C. oft men. 1259. C. en B. toe gaen in siere scaren (: openbare). 1260. C. en B. Die sinen.

vs. 1262. C. en B. jammer. 1264. B. Dat men daer. Na 1265 't ontbrekende vers in C. en B.: Ic ne was daer niet te rade. 1266. B. Hadde. 1267. C. hat. 1268. B. Ende eens ander had ic. C. en B. gheacht. 1269. C. ghehat. 1271. C. en B. ter (te) vere. 1272. C. en B. Daer haer (har). 1273. C. en B. had hi ghedoecht. 1274. C. en B. anders. 1276. B. stucken. 1277. C. en B. droeve gaste.

vs. 1280. C. Mosten of. B. Moeten of. 1281. C. en B. jammerliker. 1283. C. en B. Peynsden (Peinsde) sulke. 1285. C. en B. malengien. 1286. C. en B. die verradre (verrader). Na 1286 in C. en B. 't ontbrekende vers: Ende die van Woerden sijn gheselle. 1289. C. en B. Of oyt. 1291. C. en B. Dat. 1292. C. en B. Robbrecht al openbare. 1293. B. weet wael. 1294. B. hulpe. 1295. C. en B. al ghedoghen. 1296. C. en B. hine noyt. 1297. C. en B. aerden.

vs. 1300. B. weder te. 1302. C. en B. doude vaderen (vader). 1308. C. en B. daer die hant. 1312. C. en B. Van Inghelant van Vranckerike die coningen. 1313. B. voer vechten te hande. 1316. C. en B. latic staen. 1318. C. en B. So wil ic. 1319. C. en B. ic die. 1320. B. ict.