Rijmkroniek

[p. 208]

tekstkritische noten

vs. 2. C. en B. sinen sone voert. 3. C. en B. Florens. 4. C. en B. Die jonghe. 6. C. en B. voechdie. 7. B. momber. 8. C. en B. dar. 11. C. Berechtet hevet. 12. C. al den goede. B. die goeden. 13. C. en B. liet dat hi.

Vierde boek.

Nu latic staen van hem de woort

Ende zegghe van sinen sone vort²
Ende van Florense sinen oem,
Den jonghen ridder, die sijns nam goem,
Die onderstont, als men bekande,⁵
Die voghedie van den lande:
Want hi met rechte mombaer was.
Ic der mi wel vermeten das,⁸
Dat hi maecte de Zeusche core,
Daer men mede al dorentore
Berecht heeft al Zeelant.
An al dien goede slouch hi de hant,
Ende dede ende liet wat hi woude,
Als een lantshere doen zoude.

2 vs. 2. In den tekst staat: sinen voert vort.

5 vs. 5. onderstond, d.i. aanvaardde; als men bekande, d.i. gelijk men vernam.

8 vs. 8. Ic der mi vermeten. Ik durf het oordeel uitspreken (het Hoogd. ermessen). Vgl. III. 1421.

[p. 209]

15

Hi maect pais, als ict versta,

 

Op ene corte tijt darna

 

Met heren Ghye van Vlaendrenlant,

 

Ende zekerde metter hant¹⁸

 

Sire dochter, omdat hi woude

20

Dat hise te wive hebben soude.

 

Maer ic ne weet hoe dat quam

 

Datse de hertoghe zider nam,²²

 

Doese Florens liet gaen.

 

Die grave van Vlaendren liet bestaen

25

Dat recht van Zeelant voert,

 

Als men dicken heeft ghehoort;

 

Al hebben sijt weder aneghesproken,²⁷

 

Dat is somwile op hem ghewroken.

 

Dese Florens, de goedertieren,

30

Voer tallen saisoene tornieren.

 

In enen tornoy gheviel hem so,

18 vs. 18, 19. zekerde - sire dochter, d.i. verloofde zich met Guy's dochter Margaretha.

22 vs. 22. de hertoghe, te weten Jan I van Brabant, die Margaretha van Vlaanderen huwde, toen Floris, de voogd van Holland, overleden was. Melis Stoke meent, dat deze Floris afstand van haar gedaan heeft, en dat zij daarom met een' anderen vorst getrouwd is.

27 vs. 27. Al hebben sijt weder anegesproken, d.i. al hebben zij (de graven van Vlaanderen) het (d.i. Zeeland) weder aangesproken, d.i. weder aanspraak op Zeeland gemaakt. Uit dat woordje weder zou men opmaken, dat te voren gezegd was dat Guy van Zeeland afgezien had, en dus de lezing van C. en B. juist is: ‘die grave van Vlaendren die liet ave dat recht van Zeelant.’

[p. 210]

 

Dat hi ente sine worden onvro,

 

Ende hi de porse hadde so groot,

 

Dat hi ghequets was toter doot.

35

TAntwarpen most hi bliven doe;

 

So grote siecheit quam hem toe,

 

Dat hi op de zevende kalende

 

Van aprille dede zinen ende,

 

Tote Andwarpen in de poort;

40

Als men dicke heeft ghehoort,

 

Dat hi ghelevet hadde met eren.

 

Hi versciet int jaer ons heren

 

xii hondert vijftich ende achte.

 

Dese Florens van hoghen gheslachte

45

Leget in Middelborch begraven,

 

Die zijn zuster met groter haven

 

Ende met eren ter eerden dede:

 

Van Henegouwen was si graefnede,

 

Sijns vader kint ende siere moeder.

50

Doe si haren lieven broeder

 

Hadde begraven, nam se in hant

 

Haren neve ende al sijn lant:

 

Want si de naeste was gheboren,

 

Ende berecht, als wijt horen,

55

Tgraefscap ende dat jonghe kynt,

 

Daer wonder of ghesciede sint.

 

Cume haddi der jaren viere,

 

Doe Florens de goedertiere,

 

Sijn oem, sinen gheest opgaf,

[p. 211]

60

Daer men dogheden vele seit af.

 

Die moye nam tkint in hande,⁶¹

 

Ende onderwant haer vanden lande⁶²

 

Ende proefde daerom ende dochte⁶³

 

Hoe si tlant berechten mochte,

65

Ende dede tkint wel achterwaren,⁶⁵

 

Tote het quam te zulken jaren,

 

Dat hi hem selven began verstaen.

 

Doe dede sine ter scolen gaen,

 

Walsch ende dietsch leren wel.

70

Daerna in corter tijt ghevel,

 

Dat den heren vanden lande

 

Onder (hem) dochte wesen scande,⁷²

 

Datse een wijf soude dwinghen,

 

Ende verhoverden doe de dinghen,⁷⁴

75

Dat si te hove lettel waren,

 

Ende treckeden te hope met groten scaren

61 vs. 61. In den tekst staat: Ho hi.

62 vs. 62. onderwant haer van den lande, zie III, 1248.

63 vs. 63. proefde, ging met zich zelve te rade.

65 vs. 65. achterwaren, d.i. oppassen.

72 vs. 72. In den tekst staat: onder dochte.

74 vs. 74. verhoverden de dinghen. Zoo 't schijnt, Vlaamsche spelling voor: veroverden. De dingen veroveren, zal dan zijn: de zaken aan zich trekken, zoodat de zaken, die voor 't hof der Gravin kwamen, weinig in getal waren.

[p. 212]

 

Ende streden daeromme onderlinghe,

 

Ende makeden menich groot ghedinghe,

 

Als ghi wel merken moghet:

80

Haerlijc woude wesen voghet

 

Van den kinde ende tlant berechten,

 

Dat siere omme moesten vechten.

 

Die toten andren doe droech vede

 

Ende te hem hadde enighe lede,⁸⁴

85

De metten grave ende metter vrouwen

 

Best was van Henegouwen,

 

Die claghede dan om dandre zake,

 

Des hi hebben wilde wrake

 

Van sinen vianden bi den here.

90

Dats te lachterne alte zere,

 

Dat die ghene, de is te hove

 

Machtich ende van groten love,

 

Sine veete wille wreken⁹³

 

Metten here bi eneghen treken.

95

Die vrouwe, de was goedertieren

 

Ende wiste niet bi wat manieren

 

Dat de zaken waren comen:

 

Si waende dat ware om sneven vromen

84 vs. 84. lede, d.i. grieve.

93 vs. 93. In den tekst staat: Ende sine veete. Doch daar dit vers en het volgende het gezegde zijn van die ghene in vs. 91, en geenszins gecoordineerd aan den tusschenzin: de es te hove, zoo kan ende geen plaats vinden. Zie Inl. bl. xxvii.

[p. 213]

 

Dat si de sticken brochten voort,⁹⁹

100

Als men hier nu heeft ghehoort,

 

Ende hiet hem doen dat best ware.

 

Dandre worden des gheware

 

Ende sochten hier jeghens raet

 

Ende togheden hierof haren staet

105

Den grave, der vrouwen moyen sone,

 

Van Ghelre. Als hi verstont tgone,

 

Nam hi raet wat hi doen mochte

 

Ende sinen rade doe best bochte.

 

De worden doe des te rade,

110

Dat hi deran dat beste dade,

 

Dat hi des lants hem onderwonde.

 

Hi voer op ter selver stonde

 

In Zuuthollant tordrecht binnen,

 

Ende liet aldaer doe bekinnen,¹¹⁴

115

Dat hi tfolc berechten woude.

 

Tfolc sloech an hem also houde.¹¹⁶

 

De vrouwe was in Zelant bleven

 

Ende nam daer grote hoede haers neven.

 

De grave van Gelre slouch de hant

99 vs. 99. Dat si de sticken brochten voort, d.i. dat zij, de Heeren, met die zaken voor den dag kwamen.

114 vs. 114. In den tekst staat: toe bekinnen. Liet bekinnen is: liet weten.

116 vs. 116. sloech an hem also houde, d.i. viel hem dadelijk toe.

[p. 214]

120

An al den goede, dat hi vant.

 

Des was hi meester ende voghet.

 

Florens de grave, de jonghe joghet,

 

Most ghedoghen wats ghesciede:

 

Want hine mochte sine liede

125

Niet bedwinghen noch berechten,

 

Sine mosten onderlanghe vechten¹²⁶

 

Dicke wile te menigher stont,

 

Alst den lande wel was cont.

 

Sider gheviel tote enen male,

130

Datte grave te Remaerswale

 

Gaderde volc tsinen besten.

 

Der vrouwen partie quam van westen,

 

De den grave waren ghevee,

 

Ende vergaderden op Vornoudsee,

135

Ende vochten aldaer enen wijch.

 

Dat dede al der heren prijch,

 

Die si onderlinghe droughen,

 

So dat si aldaer versloeghen

 

Vele lieden an beiden siden.

140

Maer het gheviel also ten tiden,

 

Dat de grave van Ghelre doe

 

Verwan. Dus eist comen toe,

 

Dat hi des lants bleef doe voghet.

 

Ende Florens, de jonghe joghet,

126 vs. 126. Sine mosten, d.i. dat zij zich niet genoodzaakt achten onderling te vechten.

[p. 215]

145

Nam van Vlaendren sgraven dochter.

 

Dus was daer die pays te zochter

 

Jeghen den grave van Vlaendrenlant.

 

Die grave van Ghelre slouch de hant

 

An der vrouwen medegave,¹⁴⁹

150

Daer hi noyt rekeninghe dede ave.

 

Florens wan an sinen wive

 

Kinder, de lettel te live

 

Bleven tote haren daghen.

 

Ic sals hierna wel ghewaghen,

155

Als men oec wel zal verstaen.

 

Nu eist voort also vergaen,

 

Dat Florens quam te sinen jaren;

 

Doe most heer Otto thuyswart varen,

 

De grave te sijn selves lande:

160

Want Florens sloch sine hande

 

Selve an sijn eyghen goet.

 

Doe quam hem in sinen moet,

 

Dat hi bi siere moeyen rade

 

Altoos gherne dat beste dade.

165

Florens, siere moeyen zone,

 

Beval hi Zeelant omdat de gone¹⁶⁶

 

Harde wel berechten zoude.

149 vs. 149. der vrouwen, d.i. Aleid van Henegouwen, tante van den jongen Floris. Haar huwelijksgoed, in Holland en Zeeland gelegen, wordt hier bedoeld.

166 vs. 166. omdat de gone, d.i. opdat hij het (te weten Zeeland) enz.

[p. 216]

 

Hi vinct ane, als de boude,

 

Ende onderwant hem rechte doe

170

Des gherechts, ende rieper toe

 

Heren Aelbrechte, here van Voren,

 

Ende liet hem sinen wille horen:

 

Want hi borchgrave van Zeelant

 

Was. Ende oec hadde hi in hant

175

Andre heren van den lande:

 

Des ne had hi ghene scande

 

(Bi) so wien hi liet ende dede.¹⁷⁷

 

Hi voer voert in elke stede

 

Om in pais tlant te houden,

180

Bede in Walchren ende in Scouden.

 

Zuutbevelant voer hi aldoor

 

Ende berechtet metter coor,¹⁸²

 

Also als si bescreven was.

 

Doe wort hi te rade das,

185

Dat hi hem pijnde metten grave¹⁸⁵

 

De grote veete te doen ave,

 

De te Vornoudsee ghesciede,¹⁸⁷

 

Ende ghiselder om vele liede,

177 vs. 177. In den tekst staat: so wien. Versta: hij behaalde geene schande bij hetgeen hij naliet of deed.

182 vs. 182. metter coor, d.i. met de Keur, aan het eiland gegeven.

185 vs. 185. den grave, te weten van Gelre.

187 vs. 187. In den tekst staat: Vornouds ie.

[p. 217]

 

Ende brochte de sticken al te goede.

190

Doe quam Florens in sinen moede,

 

Dat hi woude wreken sinen vader,

 

Of avonturen tene gader

 

Dat hi van Gode hilt te lene.

 

Ende gaderde een heer niet clene,

195

Beide tors ende te voet,

 

Als sinen rade dochte goet,

 

Ende quamer mede sonder sparen

 

Tote Alcmare ghevaren,

 

Ende dede dammen ende diken,

200

Ende wilde over tOutdorp striken

 

Ende dan jeghen den Vriesen vechten,

 

Ende hiet mannen ende knechten,

 

Dat si droeghen hoy ende stro.

 

Men dede dikers wachten doe

205

Beide met scutten ende met speren.²⁰⁵

 

Die Vresen, de dat wilden weren,

 

Quamen ghelopen in de vaert

 

Met haesten groot te damme waert,

 

Ende quamen ghelopen also voort,

210

Dat gheruchte quam in de poort.

 

Doe ghinc hem wapenen al dat heer.

205 vs. 205. schutten, d.i. pijlen. In den tekst staat: speten,

[p. 218]

 

De voren mochte, trac eerst ter weer,

 

Beide tors ende te voete.

 

De Vriesen quamen hem te ghemoete,

215

Ende sconfierden dat heer groot.

 

Si sloeghen menighen man doe doot.

 

Dat heer sette hem al ter vlucht.

 

Die Vresen volgheden sonder ducht

 

Van haren live tote Alcmaer toe,

220

Ende voort tote bi Heilichloe.

 

Die Hollanders, de teerste vloghen,²²¹

 

Keerden weder in haer oghen,²²²

 

Doe si hadden de herde gheest.

 

Daer sloech men der Vresen meest

225

Wel viii hondert ofte meer;

 

Daer wrac elkerlike sijn zeer.

 

Der Hollanders bleef v hondert.

 

Dus ghevielt wien soet wondert;

 

Der Vresen bleef de meerre hoop;

230

De grave hads den quaetsten coop:

 

Dus ghevielt, als ic bediede,

 

Want hi verloos siere goeder liede

 

Harde veel van sinen lande.

 

Hi moeste keren, al wast scande,

221 vs. 221. teerste vloghen, d.i. in het eerst, te voren, gevloden waren.

222 vs. 222. in haer oghen, d.i. zij stonden den vijand weder, kwamen hem weder onder de oogen.

[p. 219]

235

Weder thuys dan hie was comen.

 

Ghehaelt had hi lettel vromen.

 

Men dede de doden begraven doe,²³⁷

 

Als menre mochte comen toe.

 

Dit gheviel al overwaer,

240

Als men screef ons heren jaer

 

xii hondert lxx ende twe,

 

Sinte Philiberts daghe min no mee.

 

Menighe dinc ghesciede aldaer,

 

Die mi te telne waer te zwaer;

245

Maer sommighe dinc mach men tellen,

 

De den grave Florens ghevellen,

 

Als van den meesten ende best bekent.

 

Hi voer voert al omtrent

 

Ende anereisde de Vriesen.²⁴⁹

250

Onder tiden most hi verliesen.²⁵⁰

 

Op eenre stont so wort de here

 

Te rade doe, in enen kere,

 

Dat hi ridders name ontfinc.²⁵³

 

Ten Bossche ghesciede de dinc

255

Met bliscepen ende met eren.

237 vs. 237. In den tekst staat: de boden.

249 vs. 249. In den tekst staat: anereisden. Aanreisen is aanvallen, aanranden (Zie Huydec. t.d. pl.).

250 vs. 250. Onder tiden, d.i. op een' of anderen tijd.

253 vs. 253. In den tekst staat: Daer hi. Doch de volzin is het objekt van wort de here te rade. Graaf Floris werd (des) te rade, dat hij enz.

[p. 220]

 

Als men screef de jaer ons heren

 

xii hondert lxx ende zevene,

 

Ontfinc de here in jonghen levene

 

TSertoghenbossche ridders name,

260

Na dertien daghe, als hem betame,²⁶⁰

 

Tenen tornoie, daer de hertoghe

 

Jan was de prince hoghe:

 

Ja! hoech man was hi, weet men wale,

 

Bede in der daet ende in der tale;

265

Daer toe hoefs ende milde,

 

Ende vele dede hi metten scilde

 

Ende metten wapen, dat daer toe hoort.

 

Verstaet wes hi plach voort:²⁶⁸

 

Oersteker ende verrader

270

Stac van hem, der eren vader,²⁷⁰

 

Dese hertoghe, deen ic mene.

 

Ic wilde dus, deden al deghene

 

Heren, de nu hebben macht,

 

Dat si met al haerre cracht

275

Verraders, smekers ende oerstekers,

260 vs. 260. betame, om des rijms wille voor betam, verl. t. van betemen (voegen, betamelijk zijn); of men moet aannemen dat het koppelwoord is uitgelaten.

268 vs. 268. In den tekst staat:. Verstaet wel.

270 vs. 270. Stac van hem, d.i. stiet af.

[p. 221]

 

Ruuners ende plumestrekers²⁷⁶

 

Altoos saghen inden mont

 

Ende merkeden, op welke stont

 

Dat si meer om haer vrome spraken

280

Of smeken om ander zaken,

 

Dan si doen om sheren ere,

 

Ende hi hem daerna nummermere

 

Gheloven wilde enighe dinc.

 

Hets menighe de hem sonderlinc²⁸⁴

285

Saken bewint alle weghe,

 

Plaghens die heren, de wel sweghe.

 

Maer neen si niet: et staet also:

 

De te hove wil wesen vro,

 

Hi moet den heren connen toghen

290

Ende oec dat bringhen voer den oghen,

 

Datte heren willen horen,

 

Al souder hem of comen toren.

276 vs. 276. Ruuners, d.i. oorblazers, vgl. Hoogd. ins Ohr raunen.

284 vs. 284-286. Dat is: Er is menigeen, die zich gedurig met allerlei zaken bemoeit, maar die, wanneer de heren zoo handelden (te weten wanneer zij niet nalieten de vleiers te doorgronden), wel mocht zwijgen.

[p. 224]

 

Doe de grave hadde ontfaen

 

Ridders name, doe kerde hi zaen

295

Tsinen lande, als hi eerst mochte,

 

Ende leider an al sijn ghedochte,

 

Hoe hi sijn lant mochte bedwinghen

 

Ende sine liede te paise bringhen.

 

Dit gheduerde ene stonde,

300

Also als ic ghemerken conde,

 

So verdreef hi uten lande

 

Siere moyen ende dede haer scande

 

Ende haer kinder altemale.

 

De dat riet, en dede niet wale.

305

Doe ghevielt, dat hi tornierde

 

Ende wapenspel hantierde

[p. 225]

 

Ene wile, als hem dochte

 

Dat hi zeker wandelen mochte.

 

Daerna eist also ghesciet,

310

Dat bisscop Jan en conde niet

 

Van Assouwen sijn lant bedwinghen,³¹¹

 

Hi ne hebbe tote sinen dinghen

 

Grave Florence tenen gheselle:

 

Want haer Ghisebrecht van Amstelle

315

Hadde beseten Vredelant.

 

Herman van Woerden hadde in de hant

 

Tghoede huys te Montforde.

 

Haerre (ne) gheen quam te worde,³¹⁸

 

Dat si den bisscop iet ontsaghen,

320

De dat mannen ende maghen

 

Claghede ende bat oec mede

 

Overal in elke stede,

 

Sodat hi bat den edelen grave,

 

Dat hi hier toe helpe gave,

325

Diet oec dede ende trac te hant

 

Met herecrachte voer Vredelant.

 

Doe hire een stic hadde gheleghen,

 

Dede hi alse heren pleghen:

 

Hi voer wech ende liet aldaer

311 vs. 311. van Assouwen, d.i. van Nassau.

318 vs. 318. In den tekst staat: Haerre gheen quam te worde. Geen hunner kwam te woorde, d.i. tot vertrouwelijke onderhandeling ten blijke dat zij den bisschop eenigermate vreesden.

[p. 226]

330

Een deel liede, de dernaer

 

Vredelant belaghen doe.

 

De heer van Aemstelle zette toe

 

Ende gaderde wat hi gaderen mochte:

 

Thuys tontsettene was sijn ghedochte,

335

Ende quam te Loenen op enen dach.

 

Doe sgraven volc dat versach,

 

Bespraken si hem ende berieden,

 

Dat si een deel van haren lieden

 

Lieten ligghen voer deen casteel

340

Ende voeren voert met volc een deel;³⁴⁰

 

Dander hadden volcs so vele,

 

Dat onghelike sceen te sulken spele.

 

Doe si haer lieden hadden ghescaert,

 

Ghinghen si voert onvervaert,

345

Die selve lieden, de der waren,

 

Ende doorvochten dandre scaren.³⁴⁶

 

Daer wort heer Ghisebrecht ghevaen;

 

Dander worden also ondaen

 

Ende ghesconfiert altemale.

350

Wat holpe hierof langhe tale?³⁵⁰

340 vs. 340. De lezing voeren over verdient aanbeveling, als men verstaat over de Vecht, die tusschen 't kasteel Vredeland en Loenen stroomt. Zie Huydec. t. dezer pl.

346 vs. 346. doorvochten, zoo veel als afstrijden.

350 vs. 350. In den tekst staat: hierop.

[p. 227]

 

Men brocht heer Ghisebrecht vort.

 

Als her Arnout dit verhort,

 

Sprac hi mitten broeder te hant

 

Ende gaf op Vredenlant,

355

Behouden lijf ende lede.

 

Men ontfinghen daer ter stede

 

Ende voeretse in Zeelant doe.

 

De grave Florens zette toe

 

Ende belach te hant Montfort,

360

Ende bleef ligghende rechtevort

 

Den zomer ende den winter dure,

 

Ende waerp hem in te menegher ure³⁶²

 

Meneghen swaren blidesteen,

 

Alst den ghenen wael sceen,

365

De binnen der borch waren beseten.

 

Inttende most sijn, als ghi sult weten,

 

Dat si in hant moesten gaen.

 

Die grave ne woudse niet ontfaen,

 

Hine mochter mede sinen wille

370

Doen, beide lude ende stille.

 

Het verghinc alst wesen zoude:

 

Hi deder mede aldat hi woude.

362 vs. 362. waerp hem in, d.i. wierp hun in Montfoort.

[p. 228]

 

Dat huys dede hi doe besetten

 

Tsinen wille ende sonder letten.

375

Herman bleef uten lande,

 

Dander ghevaen, al wast hem scande,

 

Menighen dach ende menighe wile.

 

Daerna ghevielt al sonder ghile,

 

Dat si versoenden teghen den grave

380

Ende setten borghen van groter have,

 

Dat si nemmermeer so coene

 

Waren teghen den grave te doene,

 

Ende wie derteghen iet mesdede,

 

Verboorde lijf ende lede

385

Ende al sijn goet ende leen.

 

Ende der borghen ware negheen

 

Hi ne soude verboren al sijn goet,

 

Waer dat haer enich misdoet,³⁸⁸

 

Ende niet daerjeghens segghen souden.

390

Dat seder qualike was ghehouden.

 

Nu sette de grave sijn ghedochte

 

Die Vriesen te dwinghen, of hi mochte;

 

Ende vergaderde al sijn heer,

 

Hollant, Zeelant, mit groter weer,

388 vs. 388, 389. d.i. Indien het was, dat een van hen tegen 't verdrag handelde, en zij daartegen (de een tegen 't bedrijf van den ander) niet opkomen zouden.

[p. 229]

395

Ende voer in Vreeslant sonder misse

 

Ende logierde te Widenisse

 

Met menighen man coene ende stout,

 

Ende wan enen wijch te Scellinchoute,

 

Ende wort te rade, alst wesen zoude,

400

Dat hi voer voert tHoechoutwoude,

 

Ende vacht daer op de selve tijt

 

Enen bitterliken strijt,

 

So dat de heren van Zeelant

 

Selve vochten metter hant,

405

Dat mens hem groot ere sprac.

 

Oec weet ic wel, dats niet ghebrac

 

Dattie van Hollant vochten so,

 

Dats de grave was wel vro,

 

Ente Vriesen begonsten wiken.

410

Daer mochte men sien banieren striken,⁴¹⁰

 

Deene te prighe tjeghen dander.

 

Ic wane dat nie Alexander

 

Noch Priamus vochten so.

 

Die Vriesen mosten verliesen doe,

415

Ende ghinghen vlien, de mochten lopen;

 

Dander mostent daer becopen.

410 vs. 410. striken, oprukken.

[p. 230]

 

Daer bleven doot op den velde

 

xii hondert, de men telde;

 

Ende dander sonder ommesien

420

Ghinghen dapperlike vlien.

 

De in den wich niet en waren,

 

Volgheden hem al sonder sparen,

 

Ende sloegher meneghen ter doot,

 

Onghetellet in der noot.

425

Hoechoutwoude wort al verbrant

 

Ende beroeft ende ghescant

 

Van menighen goede ende ware.⁴²⁷

 

De coninc hadde xxvii jare

 

Begraven gheweest te Hoechoutwoude:

430

Dat ne wiste jonc noch oude,

 

Dan si viere ende niet mere,

 

Waer begraven was de here.

427 vs. 427. ware, d.i. voorwerp van koophandel.

[p. 231]

 

Daerof was bleven dene doot,

 

Dandre dre dor lives noot

435

Waren ghelopen inde kerke:

 

Anders ne waren pape noch clerke.

 

Die twe sloeghen de boeven doot;

 

De derde bat ghenaden groot

 

Ende riep: edel gravekijn

440

Laet mi behouden tleven mijn:

 

Ic salt doen, du moghest prisen,

 

Den coninc, dinen vader, wisen.

 

Van deen woerde wart hi verblijt

 

Ende gaf hem op sijn lijf tier tijt.

445

Doe sprac de Vrese te hem waert:

 

In dit huys, achter den haert,

 

So suldi den coninc vinden.

 

Dat wil ic mi in verbinden

 

Ende mijn lijf setten te pande.

450

Doe namen si spaden in de hande

 

Ende dolven twee mans langhe diep.

 

Die onder stont, opwaert hi riep:

 

Hier ligghen grote balken onder.

 

Die Vriese sprac: dan es gheen wonder:

455

Heft se op, al wort u te pine:

 

Daer leit de coninc in een scrine.

 

Teerste dat si ter scrine quamen

 

Ende tghebeente daer vernamen,

 

Spraken si: grave, edel here,

460

Nu sijt blide vorwaert mere,

 

Wi hebben uwen vader vonden.

 

Die grave sprac in corten stonden:

 

Des moete God ghelovet zijn.

 

Thoeft nam hi in de handen sijn,

465

Ende dancte Gode ende onser Vrouwen:

 

Dat ic so vele dus mach scouwen

 

Van den vader, de mi ghewan.

[p. 232]

 

Tghebeente van den hoghen man

 

Dede men nemen harde zaen,

470

Scone wasschen ende dwaen,

 

Ende deet voeren haestelike

 

In enen scrine suverlike

 

Te Middelborch in de abdie.

 

Noit en was grave, ghelovets mie,

475

De in Vreeslant je ghedede

 

So uitnemende behaghelhede.⁴⁷⁶

 

De grave dede maken enen casteel

 

Te Widenisse, daer hi gheheel

 

Tlant van Vrieslant mede dwinghen soude,

480

Ende spisen ende mannen also houde,⁴⁸⁰

 

Dat men thuys wel houden mochte⁴⁸¹

 

Jeghen der Vresen fel ghedochte,⁴⁸²

 

Waers te doene, met groter eren.

 

Dit gheviel int jaer ons heren

485

lxxxii en xii hondert,

476 vs. 476. behaghelhede, d.i. dappere daden.

480 vs. 480. spisen ende mannen. De infinitief hangt af van dede in vers 477: of men moet aan de lezing van C. en B. de voorkeur geven.

481 vs. 481. In den tekst staat: kuys.

482 vs. 482. In den tekst staat: de Vresen.

[p. 233]

 

In deen somer, wien soos wondert,

 

Dat hi sinen vader wan

 

Ende versloech oec menighen man.

 

Al was der Vriesen vele versleghen,

490

Nochtan pijnden si in allen weghen

 

Ende pogheden met alre cracht,

 

Die wile tote op de gracht,⁴⁹²

 

Dat huys te velne, of si moghen.

 

Men scoot met ermborsten ende met bogen

495

Meneghen man vor thuys te doot.

 

Nochtan daden si menighen stoot

 

Voor thuus, maer het ne halp twint.

 

Doe ghevielt also zint,

 

Dat op de zestiende kalende

500

Van Loumaent God doe sende

 

Ene vloet also groot,

 

Daer vele volx in bleef dcot.

 

Te hant darna sinte Aechten daghe

 

Sende God tote ere plaghe

505

Echter ene grote vloet.

 

Dese twee waren, als ic verstoet,

 

In enen winter int jaer ons heren,

 

Als ons de scrifturen leren,

492 vs. 492. tote op de gracht, de Friezen kwamen tot aan den kant der gracht.

[p. 234]

 

xii hondert ende seven ende dachtich.

510

Dese twe vloede waren so crachtich,

 

Dat si ghinghen over al tlant,

 

Dat leghet an des sewes cant,

 

Beide oester ende wester Vresen;

 

Ende Hollant moste oec verliesen:

515

Suuthollant verdranc oec mede,

 

Ende ic ne weet ghene stede

 

Bider zee, en ghinc al onder.

 

Tfolc verdranc, dat meer dan wonder

 

Te segghene es; des bleef so vele,

520

Dat het ghinc al uten spele.

 

Al Zeelant verdranc sekerlike,

 

Sonder Walchren ende Wolfaertsdike.

 

Anders hordic noit lant noemen.

 

Nu sijn de Vresen so verre comen,

525

Dat si mosten an haren danc

 

Singhen enen niwen sanc,

 

Dat si met herten niet en gheren.⁵²⁷

527 vs. 527. In den tekst staat: De si gheren, begeeren.

[p. 235]

 

Si moesten hulden ende zweren

 

Den grave, ende onderdanich wesen.

530

Hoe dat si vort swoeren in desen,

 

Si brakent te haren lachter groot,

 

Daer menich man om bleef doot,

 

Als ghi noch hierna sult horen.

 

Maer hier gaet ene tale voren

535

Van andren dinghen; dat ghesciede

 

Inden lande onder de liede.

 

Den grave dochte goet doe wesen,

 

Dat hi maken dede na desen

 

Te Medemelc een casteel,

540

Daer hi mede al gheheel

 

Al Westvrieslant sider dwanc,

 

Ende gaderde heer eer iet lanc,

 

Ende voer ligghen op Melorde,

 

Dat was, als ic segghen horde,

545

Dat hi de felle Vriesen ontsach;

 

Ende lagher also menighen dach

 

Dat de borch was volmaect

 

Ende vast ende wel gheraect

 

Ende scone ende starke.

550

Oec dede hi maken scone ghewarke

[p. 236]

 

Bi Vronen op de harde gheest;

 

De Nuweborch, daer doe was meest

 

Der Vresen macht op dat ende.⁵⁵³

 

Hi dede oec maken daer ghehende⁵⁵⁴

555

Enen dijc met haesten groot,

 

Dat men mochte in alrennoot

 

Vander borch gaen haerentare

 

Van Vronen al tote Alkemare.

 

Oec dede hi maken altehant

560

Een huys op des dikes lant,

 

Dat den dijc bescermen zoude,

 

Waert dat men insteken woude:

 

Middelborch so heet men dat.

 

Tornenborch stont ter stat,

565

Daert nu staet, langhe te voren.

 

Dat was ghedaen, als wijt horen,

 

Omdat men gheen van desen borghen

 

Beligghen mochte sonder zorghen,

 

Om te winnen tenigher tijt:

570

Want sine staen niet so wijt,

 

Men sciet wel te tween dele⁵⁷¹

553 vs. 553. op dat ende, aan dien kant.

554 vs. 554. ghehende, dicht bij.

571 vs. 571. In den tekst staat: Met sciet wel te dween dele. Te tween dele, d.i. in tweeën, met twee boogschoten.

[p. 237]

 

Grote scichte ende quarele.

 

Ic ne weet, hoe ict versta,

 

Weder voren ofte na

575

Thuus te Medebleec was ghemaket;

 

Ben ic daerin iet ontraket,⁵⁷⁶

 

Dat nes niet sere misdaen.

 

Ic weet wel, dat si noch daer staen:

 

Mi ne roec, wilc achter was of voren.

580

Hi hadde begonnen ten Nuwendoren

 

Sider daerna ene veste,

 

De nu wel naer is de beste,

 

De in al den lande staet.

 

Sint droech soe der Vriesen raet,

585

Dat si de veste al tebraken.⁵⁸⁵

 

Ic salt hier na noch wel gheraken

 

U te segghene, wat ghesciede.

 

Nu verstaet wat ic bediede:

 

Dese huse beset hi wale

590

Ende pijnde hem voert telken male,

 

Hoe hi sijn volc mochte berechten.

 

Hi ne woude heren nochte knechten

 

Boven hem niet laten here

576 vs. 576. ontraket, min juist onderricht.

585 vs. 585. tebraken, verbraken, afbraken. Zie Inleid. bl. xxxiii.

[p. 238]

 

Binnen sinen lande; des had hi ere.⁵⁹⁴

595

Doe de Vresen hadden verloren,

 

Als ic u seide hier te voren,

 

Den zeghe, ende hise hadde ontfaen,

 

Ende het ten besten was vergaen,

 

Also als ic te voren seide,

600

Dat hi sijn herte daer an leide,

 

Hoe hi berechte sine liede,

 

Dat rike ende dat arm ghediede,

 

Ende hoe hi dat volbringhen mochte.

 

Den heren van Zeelant doe dochte,

605

Bede den ouden ende den jonghen,

 

Dat si te sere waren bedwonghen,

 

Ende pensder jeghen enen raet.

 

Haer ghepense also voortgaet,⁶⁰⁸

 

Dat si theerscap welna ghemene

610

Van Hollant groot ende clene

 

Hadden brocht van haren strike,⁶¹¹

 

Ende voeren toe behendelike,

 

Ende zoenden onder hem dat veten,

594 vs. 594. In den tekst staat: hi here.

608 vs. 608. haer ghepens also voortgaet, hun raadslag breidde zich zoo zeer uit.

611 vs. 611. In den tekst staat: hare. Van haren strike; strike is datief van strijk, en dit is stamvorm van 't werkw. strijken. Dus is strijk, gang in eene bepaalde richting.

[p. 239]

 

Dat men se vreende mochte heten,

615

De van Barsele ende van Renisse.

 

Dat was den grave ene zwaernisse;

 

Maer de ghemeente entie steden

 

Hildene doe in mogentheden.

 

Als si dit aldus hadden ghedaen,

620

Sochten si hulpe herde saen

 

An den grave haren Gyen

 

Van Vlaendren, dus horic lien.

 

Hi ne hadde niet ghesijn so coene,

 

Sulke dinc bestaen te doene,

625

Hadde hem Zeelant gheweest teghen.

 

Mi wondert, dat des heren pleghen,

 

Dat si also sere doven,

 

Dat si denghenen dorren gheloven,

 

De sinen rechten here ofgaet:

630

Want hi mach wel der zelver daet

 

Hem vermoeden, doet hi iet

 

Jegen dengenen, alst ghesciet.

[p. 241]

 

Nu keric weder ten beghinne.

 

Grave Florens, de grote minne

635

Hadde gheleit an sine liede,

 

Dat hi dor have noch dor miede,

 

Noch dor bedwanc woude laten

 

Dat hi den armen ende den maten

 

Aldus woude laten verduwen,

640

Pensde: men mach mi verspuwen,⁶⁴⁰

 

Late ic de heren aldus risen,

 

De mi begheren in alre wisen⁶⁴²

 

Te verdrivene ute minen lande.

 

In can ghedoghen niet de scande.

645

Dus pensde hi ende wrochter na

 

Ende sende recht, als ic versta,

 

In Middelborch sine vrouwe,

 

De hem goet was ende ghetrouwe,

 

Ende diene minde vor alle manne,

650

Ende zinen zone, den jonghen Janne,

 

De poort te hoedene, als wijt weten.

 

De daer binnen was beseten

640 vs. 640. In den tekst staat: Pensde hi.

642 vs. 642. In den tekst staat: nu.

[p. 242]

 

Van dien van Vlaendren rechte doe

 

Ende van Zeelant mede toe.

655

Niemen derf hem des beroemen,

 

Dat hi te helpen wilde comen

 

Den grave Florens op de tijt.

 

Tmeeste deel dat droech hem nijt

 

Van den heren van den lande.

660

Si ne ontsaghen niet de scande,

 

Als si somen sider daden,

 

Doe si bet worden beraden,⁶⁶²

 

Als ghi noch hier na sult horen.

 

Maer hier moet eer gaen voren

665

Een deel van dat daer ghesciede.

 

Et laghen doe sovele liede

 

Vor Middelborch op sulke stont,

 

Als den luden wel was cont,

 

Dat hem de porters som ontsaghen

670

Ende duchten van meerre plaghen.

 

Doch so setten si hem ter were,

 

Al hadden de Vlaminghe ghere

 

De porte te winnen, si ne conden.⁶⁷³

 

De Mortier was te dien stonden⁶⁷⁴

662 vs. 662. In den tekst staat: best.

673 vs. 673. In den tekst staat: sinen.

674 vs. 674. Mortier, een sterk kasteel.

[p. 243]

675

Ghemannet ende ghespiset wel:

 

Al waren de Vlaminghe fel,

 

Bi den Zeelanders quamt al toe.⁶⁷⁷

 

De grave Florens pijnde hem doe,

 

Hoe hi de poorte mocht ontsetten,

680

Ende ontboot sonder letten,

 

Ende bat oec al dat hi mochte,

 

Sodat hi den lesten brochte

 

Tote Sierixe een scoen here,

 

Wel ghesceept, ende hadde gheer

685

Te vaerne te Walchren waert.

 

Recht als hi quam op de vaert,

 

Quam de hertoghe van Brabant

 

Jeghen hem altehant,

 

Ende brochte hem sulke mare,

690

Dat also besproken ware,

 

Dat hi zoude varen tsinen swere;

 

Oec belovede hem de here

 

Van Brabant, de hertoghe Jan,

 

Bi al dat mochte gheloven man,

695

Dat hine soude gheleiden daer

 

Ende weder thuys al sonder vaer.

 

Hierbi souden rumen te hant

 

De van Vlaendren Walchrenlant,

677 vs. 677. Bepaaldelijk de Zeeuwen verzetten zich krachtig.

[p. 244]

 

Dat men den pays maken soude

700

Jeghen den grave. Also houde

 

Gaf hi oerlof sinen lieden,

 

De droeflijc van hem scieden.

 

Also recht metter vaert

 

Voer hi tote Biervliet waert,

705

Ende ghinghen doe rechte voert⁷⁰⁵

 

Tote si quamen in de poert.

 

Alse heer Ghye dat vernam,

 

Dat sijn zwagher daer quam,

 

Dede hine sonder merren iet

710

Vanghen. Des had hi verdriet

 

Ende seyde: ai mi! ic ben verraden.

 

Heer hertoghe, ic hadde deser daden

 

Niet belovet tot u waert.

 

Ic wilde, ic waer op de vaert,

715

Daer ghi mi vont met minen luden,

 

Ende ic op den dach van huden

 

Nemen moste mijn avonture,

 

Al soudet mi worden te sure.

705 vs. 705. ghinghen, te weten graaf Floris, en hertog Jan van Braband.

[p. 245]

 

Es dit gheleide dat ghi mi doet?

720

God gheve, dat ics untgangen moet.⁷²⁰

 

Is sals mi wachten, ben ic wijs.

 

De hertoghe sprac: ghelovedijs,⁷²²

 

Dat ic u soude hebben ghelogen?

 

Ic ben also wel bedroghen

725

Hierin, heer grave, alse ghi sijt.

 

Ic en waende niet teser tijt

 

Noch opte tijt, dat ict u seide

 

Ende ict u te voren leide,

 

Dat men mit ons dus soude varen.

730

Heer Ghye de sprac sonder sparen:

 

Het is nu also vergaen,

 

Dat ghi hier bliven moet ghevaen,

 

Wien dat lief si ofte leet.

 

Ic segghe u, dat ic wel weet,

735

Dat den hertoghe was wee te moede:

 

Want hi deet alsonder hoede

 

Ende sonder valsch, dat wetic wale.

 

Wat holpe hierof langhe tale?

 

Hi most ghedoghen ende sweech stille;

740

Maer hi pensede zinen wille:

 

Dan mochtemen hem verbieden niet.

 

Als de hertoghe dit versiet,

720 vs. 720. In den tekst staat: God gheve, dat ics u danken moet.

722 vs. 722. In den tekst staat: spac.

[p. 246]

 

Was hem herde wee te moede.

 

Te makene pijnde hijt te goede⁷⁴⁴

745

Ende (maecte) vorworde hieraf,

 

Sodat grave Florens borghe gaf,

 

De vorworde wel te houden,

 

Sodat hijs bleve onbescouden.

 

De hertoghe warp hem in de zorghe

750

Ende wort grave Florens borghe,

 

Dat menne zoude varen laten.⁷⁵¹

 

De grave pensede om ziere baten,

 

Doe hi te lande was comen,

 

Ende seide: al mocht mi vele vromen,⁷⁵⁴

755

Hertoghe, ghi moet u selven quiten,

 

Al soude ment mi hierna verwiten:

 

Want ghi mi selve brocht int stric.

 

Daer omme ghelovic u, dat ic

 

Lettel daer omme zorghen zal:

760

Anders gheve mi God gheval!

744 vs. 744, 745. Hij beijverde zich het goed te maken, en ontwierp een contract daartoe.

751 vs. 751. menne, men hem, te weten graaf Floris.

754 vs. 754. Al mocht ik ook zeer veel voorspoed hebben, ik zal mij toch van 'tgeen waartoe ik mij verbonden heb, niet kwijten.

[p. 247]

 

Wat holpe ghemaect lange worde?

 

En cant van ende toten oerde

 

Altegader vertellen niet;

 

Maer het es also ghesciet,

765

Dat her Wolfaert bleef verdreven

 

Ende sine broeders hem beneven;

 

Maer her Jan van Renisse

 

Maecte sinen pays ghewisse.⁷⁶⁸

 

Her Florens van Barsele keerder hem niet an

770

Den neve, daer hi doe an wan⁷⁷⁰

 

Ende was metten grave wale.

 

Wat soude hierof langher tale?

 

Alle de heren van den lande

 

Ontsaghen hem doe der scande,

775

Ende maecten pays teghen den grave

 

Diet algader doe liet ave.

 

De grave hadde gherne ghesien,

 

Hadde hem dat moghen ghescien,

 

Dat hi met rusten hadde ghewesen.

780

Hi hadde ghemaect binnen desen

 

Een covent ende vorwaerde

 

Metten coninc Edewaerde

 

Van Enghelant van huwelike,

768 vs. 768. In den tekst staat: maecten.

770 vs. 770. In den tekst staat: dat hi. De zin is: Floris van Borselen had er voordeel bij, dat zijn neef Wolfert verbannen werd.

[p. 248]

 

Dat haer gheen daerof beswike,

785

Van sgraven dochter van sconinx zone.

 

Sciere daerna sterf de gone,

 

Doe hi de joncvrouwe hadde ghenomen.

 

Echt wast also verre comen,

 

Dat si vorwaerde makeden sint,

790

Ende Jan van Hollant, sgraven kint,⁷⁹⁰

 

Trouwede sconinx jonxste dochter.

 

Dus was thuwelic te sochter.⁷⁹²

 

Oec hadde de grave van Hollant

 

Te voren gheweest in Ingelant:

795

Want Scotlant was hem an verstorven.

 

Dit heeft de coninc so verworven,

 

Edewaert, dat hi dat gaf

 

Enen anderen, de daer af

 

Den grave gaf penninghe vele.

800

Ic wilde men hinghene bider kele⁸⁰⁰

790 vs. 790. In den tekst is Hollant uitgewischt.

792 vs. 792. Waarschijnlijk is hier thuwelic bij vergissing geschreven, en heeft de schrijver willen zeggen wat hij II, 1300, en IV, 146 gezegd heeft. Daar hier echter van geen geëindigde oorlog sprake is, zoo mag men vermoeden, dat hier in plaats van thuwelic de vriendschap in de pen is gebleven. Zie Huydec. t. dez. pl.

800 vs. 800. In den tekst staat: Ic wildene hinghene.

[p. 249]

 

Den ghenen, de hem gaf den raet.

 

Hoe dorste hi pensen zulken daet,

 

Dat hi hem dat raden zoude,

 

Dat hi een conincrike woude

805

Vercopen, dat hem was comen an?

 

Maer men vint wel zulken man,

 

De penninghe prijst voer alle zaken.

 

Hi waenter wel mede ghenaken

 

Groter dinc, de hi begheert,

810

Ende wesen lief ende weert

 

Met sinen scatte overal:

 

Omme niet es sijn ghescal.⁸¹²

 

Waent hi mitten scatte dwinghen

 

Sine ghebure, of hine moet bringhen,⁸¹⁴

815

Sinen scat, onder de liede,

 

Ende gheven dat grote miede,

 

So is hijs quite, als te voren;

 

So rouwet hem dat hi was gheboren.

 

Hadde hi lude ende lant

812 vs. 812. Ghescal beteekent ophef van het geluk gemaakt, zie VII. 1199, 1200.

814 vs. 814. of hine, d.i. zijnen schat, welk voorwerp van den zin in het volgende vers ten overvloede genoemd wordt.

[p. 250]

820

Wel bedwonghen tsiere hant,

 

Hi soude wel crighen zijn behoefte;

 

Al scenen de lude een gheboefte,

 

Si mosten hem dienen ende onderdaen

 

Wesen ende te gavele staen.⁸²⁴

825

Dus had hi scat ende liede

 

Ende mochte oerloghen ende gheven miede.

 

Dus prisic bet dat conincrike⁸²⁷

 

Dan den scat bi der ghelike.⁸²⁸

 

De grave makede een akort,

830

Dat hi den coninc an sijn bort⁸³⁰

 

Waende hebben sekerlike,

 

Sodat (hi) hem niet en beswike

 

Ende hi hem soude staen in staden,

 

Waert dat hi worde verladen.

835

Dit maecten si vast onder hem tween,

 

Sodat allene vrienscap sceen.

824 vs. 824. te gavele staen: gavel (fr. gabelle) is schatting, belasting; te gavele staen is tot opbrengst van belasting verplicht zijn.

827 vs. 827. In den tekst staat: Dus sprac bet.

828 vs. 828. bi der ghelike, bij vergelijking van het een met het ander.

830 vs. 830. an sijn bort, op zijne zijde.

[p. 251]

 

Hierbinnen eist also vergaen,

 

Dat beide de coninghe hebben bestaen

 

Van Vrancrike ende van Inghelant,

840

Dat si orloghe namen in hant

 

Ende gaderden an beiden siden

 

Alle deghene, de willen striden.

 

De coninc leide saudeniere

 

Van Vrancrike, die hem diere

845

Costen eer dat nam ende.

 

De coninc van Inghelant oversende

 

An Adolfe, den edelen coninc,⁸⁴⁷

 

Of hi hem tote deser dinc

 

Helpen woude: hi soude hem gheven

850

So vele scats hi mochte leven

 

Daerop langhe met vele lieden.

 

Ten lesten si hem so berieden,

 

Dat si beide haren raet

 

Senden tote deser daet,

855

Tote Dordrecht inde poort,

 

Als men wel heeft ghehoort.

 

De coninc dede daer doe segghen,

 

Dat hi den stapel wilde legghen

 

Van der wollen Dordrecht binnen:

860

Daer mocht de grave ane winnen

 

Vele goeds ende sine liede.

847 vs. 847. Adolf van Nassau, Roomsch koning.

[p. 252]

 

Dit omboot hi, ende het ghesciede,

 

Alst vele lieden wel was cont.

 

Dit gheduerde ene stont,

865

Maer niet langhe, als ic verhoerde:

 

Want het was Ingelsche vorworde.⁸⁶⁶

 

Torloghe was ghevredet doe

 

Tusschen de coninghen, in weet hoe,⁸⁶⁸

 

So datte Inghelsche met haren zaken

870

Al tote Macheline traken

 

Ende voerden haer wolle daer.

 

Alse de grave des wort ghewaer,

 

Liet hi hem doen haren wille⁸⁷³

 

Beide lude ende stille.

875

Bindesen ontboten sonder loos⁸⁷⁵

 

De grave Roebrecht van Artoys,

 

Sijn neve, dat hi in Henegouwen

 

Quame: want hi wildene scouwen.⁸⁷⁸

 

De grave Florens dede dat

880

Ende quam ter zelver stat,

866 vs. 866. het was Ingelsche vorwoerde, een Engelsch contrakt, waarop geen staat te maken viel.

868 vs. 868. In den tekst staat: Tusch den coninc.

873 vs. 873, '74. Liet hi hem, de koningen van Frankrijk en Engeland, in allen deele begaan.

875 vs. 875. In den tekst staat: ontboten en sonder loos.

878 vs. 878. scouwen, zien, persoonlijk ontmoeten.

[p. 253]

 

Te Mons, ten selven daghe echt,

 

Dat daer was comen heer Roebrecht

 

Van Artoys, ende si spraken

 

Onderlinghe van haten zaken,

885

Als haerre beider wille was.

 

Inne vermete mi niet das,

 

Dat ic iet weet wat si der deden;

 

Maer si scieden met goeden vreden,

 

Ende elkerlijc voer te lande,

890

Als hi wel mochte sonder scande.

 

Ic segghe u, dat ic dat wel weet:

 

Het was in enen zoemer heet,

 

Dat dese heren te samen spraken,

 

Alst is gheseit, van haren zaken.

895

Daer te voren was bleven doot

 

's Graven dochter, des rouwe groot

 

Hadde de grave van Hollant.

 

Sijn zone was in Ingelant,

 

De woende metten coninc daer.

900

Ende cortelike hiernaer

 

Gaderde de grave van Vlaendrenlant

 

Omme te zoekene echt Zeelant.⁹⁰²

 

Grave Florens sette hem derjeghen,

 

Ende onboot in allen weghen

902 vs. 902. zoeken, zie I, 33.

[p. 254]

905

Beide om vrient ende om man

 

Ende onboot aldat hi can,

 

Ende trecte opt tuterst van Zeelant

 

Tote Vlissinghe an dat zant,

 

Ende zom toten Zoutenlande.

910

De Vlaminghe laghen jeghen Catsande

 

In den polre bider scure.

 

Daer laghen si dus naghebure,⁹¹²

 

Dat haerlijc andren niet en sochte.

 

Van Renissen haer Jan bedochte,

915

Dat hi selve voer ter Sluse,

 

Ende bernede daer vele huse,

 

Ende quam weder sonder strijt.

 

Doe gheviel, een ander tijt,

 

Dat de Vresen voeren over

920

Tote Caetsant an den oever⁹²⁰

 

Ende stichten roof ende brant.

 

De Vlaminghe stonden ant ander lant

 

Ende zaghen toe, si ne mochtent weren.

 

Als de Vresen wouden keren,

912 vs. 912, '13. dus naghebure, zoo dicht bij elkander, dat zij elkander niet behoefden te zoeken.

920 vs. 920. In den tekst staat: hoever.

[p. 255]

925

Voeren si weder an haren danc.

 

Daerna so ne wast niet lanc,

 

De Vlaminghe en haelden scepe groot,

 

Meneghen huelc ende menighen boot

 

Ende beleiden twater ghemene,

930

So dat scip groot noch clene

 

Mochte liden, en was bi hem.⁹³¹

 

Ic segghe u wat ic seker bem,

 

Dat si met menighen soudeniere

 

Voeren in Barlant daerna sciere,⁹³⁴

935

Daer si lettel weren vonden,

 

Ende bernden al dat si conden,

931 vs. 931. en was bi hem, tenzij met hunne vergunning.

934 vs. 934. Barland in Zuid-Beveland.

[p. 256]

 

Bede huys ende kerken mede,

 

Ende liepen te so menigher stede

 

In den lande haerentare.

940

Als de grave des wort gheware,

 

Wort al Zeelant in roere;

 

Het riep al toe: hurre voere,⁹⁴²

 

Ende Zeelant trat al ter were.

 

Het en hadde noyt volc sulke ghere

945

Te striden jeghen de Vlaminghe.

 

Daer quam Doedijn van Everinghe

 

An dene zide wel ghescaert,

 

An dander side quamen ter vaert

 

De van Barselen alghemene:

950

Daer ne bleef man groot noch clene

 

Si ne treckeden alle ter were.

 

Als de Vlaminghe zaghen there

 

Van allen siden tote hem comen,

 

Pensden (si) tot haren vromen,

955

Ende traken vaste te scepe weder.⁹⁵⁵

 

Si ghinghen vanden dike neder,

942 vs. 942. hurre voere, alarmkreet. Zie Kern, Taalgids, jaarg. VIII. blz. 295, 296.

955 vs. 955. vaste, in den tekst staat: waste.

[p. 257]

 

De op den dijc waren comen.

 

Als dandre dat hebben vernomen,

 

Binden lande ghinghen si lopen

960

Te schepe waert bi groten hopen.

 

De Zeelanders versaghen dat

 

Ende volgheden hem op de stat:

 

Si ghinghen heffen ende slaen.⁹⁶³

 

Sulc liep sere, de waende ontgaen,

965

Ende ontvlo al toten dike.

 

Hi spranc neder in den slike

 

Ende voer int water over thovet.

 

Ic wille dat mens mi ghelovet,

 

Dat aldaer ter stat verdronken

970

De int soute water zonken,

 

Meer dan tienwarf hondert man.

 

Nu moghedi mi vraghen dan:

 

Bleef daer enich volc verslaghen?

 

Ter wareit hoerdic ghewaghen,

975

Datter bleef ii hondert doot,

 

Die op den velde laghen al bloot,

963 vs. 963. heffen, een krijgsgeschreeuw aanheffen.

[p. 258]

 

Al sonder de ghene de men vinc.

 

Het ghesciede in waerre dinc

 

Datter Vlaminghe dus vele bleef,

980

Sint Symoen Juden avonde als men screef,

 

Ons heren jaer xii hondert

 

Ende xcv, wien dats wondert,

 

Int lant, daer si doe waren

 

Opghetrect met haren scaren,

985

Wel met drien dusent mannen,

 

De alle tscepe liepen danne,

 

Daer cume si dre hondert quamen,

 

Daer dandre voren de vlucht namen.

 

Als de grave quam int lant,

990

Quam hem bootscap alte hant

 

Dattie Vlaminghe waren verwonnen,

 

Ende si niet gheweten connen⁹⁹²

 

Wat hi metten ghevanghenen wille.

 

Hoert, seit hi, ende swighet stille:

995

De gheven mach, de sal gheven;

 

Ende den armen dien laet leven

 

Ende sentse weder moedernaect.

992 vs. 992. In den tekst staat: gheweren.

[p. 259]

 

Dat si in Zeelant waren gheraect,⁹⁹⁸

 

Sullen si bringhen thuys de mare;⁹⁹⁹

1000

Dat si nemmermeer hiernare

 

Moghen segghen tharen eren,

 

Dat si behouden in Zeelant keren.¹⁰⁰²

 

Dus wast ghedaen, also hi woude.

 

Daerna ghevielt alst wesen zoude,

1005

Dat een storm quam so groot,

 

Dat si ontsaghen alle de doot,

 

De mit scepe doer Zeelant voeren.¹⁰⁰⁷

 

De zee begonde so verroeren,

 

Dat de ankre alle ghinghen.¹⁰⁰⁹

1010

Ende recht doe in desen dinghen

998 vs. 998. Dat si in Zeeland waren geraect, zou de mare zijn die zij t'huis zouden brengen. Met and. woorden: zij zullen kunnen navertelleu, dat zij in Zeeland geweest zijn.

999 vs. 999. In den tekst staat: Si sullen.

1002 vs. 1002. in Zeelant. Huydecoper verlangt hier uit Zeeland, doch dan zou ook in plaats van keren: gekeerd waren gelezen moeten worden. In het vorige vers schijnt te haren heren gelezen, althans verstaan en de verzen 1000-1003 dus begrepen te moeten worden: opdat zij nimmer tot hunne heren mogen zeggen, dat zij er goed afkomen, zoo zij weder een' krijgstocht in Zeeland ondernemen. Wellicht is opzettelijk, om de Vlaamsche uitspraak terug te geven, eren voor heren geschreven; aan eer (eere) kan trouwens kwalijk gedacht worden, daar dan thaerre eren geschreven zou moeten zijn.

1007 vs. 1007. In den tekst staat: voeden.

1009 vs. 1009. ghinghen, d.i. los of verloren gingen.

[p. 260]

 

Quam een scip an enen zande,

 

Daert sittende bleef op den lande

 

Met vele luden, dier waren inne.

 

Als men dies wort in inne,

1015

Voer men daer met menighen man,

 

Ende streetse doe met crachte an,

 

Sodat si hem gaven ghevaen.

 

Als het aldus was vergaen,

 

Voeren de Vlaminghe thuys alle,

1020

Ende dancten Gode van haren ghevalle,

 

De haer lijf hadden ontdreghen.

 

De grave de voer sijnre weghen

 

Ende sine lieden also wel.

 

Nu hoert, wat hierna ghevel.

1025

Recht cortelike hierna

 

Voer de grave, als ic versta,

 

Toten coninc te Parijs.

 

Daer wort hijs ghemaket wijs,¹⁰²⁸

 

Dat hi metten coninc swoer.

1030

Ic ben seker, dat hi voer

 

Toten coninc: dat deed hem noot.

 

Nochtan bleef hiere omme doot,

 

Als ghi hierna sult verstaen.

1028 vs. 1028, '29. Daer wort hijs ghemaket wijs, daar werd hij bevestigd in de meening, dat zijn belang medebracht, dat hij met den koning een eedgenootscap aanging.

[p. 261]

 

Doe dat huwelic was ghedaen

1035

Met sinen zone in Inghelant,

 

Lovede hem de coninc te hant

 

Te helpene boven àlle de leven,

 

Ende hi ne soudene niet begheven,

 

Wanneer hijt hem te wetene dade.

1040

Entie coninc wort te rade

 

Eens anders, doe hijt hem onboot,¹⁰⁴¹

 

Ende ghincs hem of, dats wonder groot.

 

De grave docht int herte sijn

 

Ende pensde: is dit nu mijn,

1045

Morghen salt eens anders wesen;

 

Vonden heb ik niet in desen

 

Enighe trouwe: dus salt ghescien

 

Enen anderen. Ende mittien

 

Pensede hi: ic moet hebben troost,

1050

Had ics te doene, dat ic verloost

 

Worde ende gheholpen mede.

1041 vs. 1041. Doe hijt hem onboot, d.i. toen Floris hem deed weten, dat hij eene grieve had, hierin bestaande dat koning Eduard aan Mechelen schonk, wat hij aan Dordrecht onttrok (zie vs. 858, 859, 869-871).

[p. 262]

 

Dus quam toe, dat hi dat dede.

 

Dit weet men zeker ende wale.

 

Hi hadde ghedaen tote enen male¹⁰⁵⁴

1055

Gheraert sinen oversten raet,

 

Ende vergheven alle misdaet

 

Den heere van Amestelle ende van Woerden,

 

Daer wi hier te voren of horden.¹⁰⁵⁸

 

Si daden int hof dat si wouden,

1060

Dat si deden was ombescouden,

1054 vs. 1054, '55. In den tekst staat: Ghemaect. Huydecoper heeft terecht in plants van ghemaect den naam Gheraert, (d.i. Gerard van Velsen) hersteld. Hi hadde G. ghedaen (d.i. gemaakt) tot zijnen oversten raad, maakt gemaakt overtollig. Zoo Huydec. verder wil lezen: Gheraert van Velsen sinen raat, acht ik dit onnoodig. Al wordt bepaaldelijk Herman van Woerden overste raad genoemd, deze titel zal niet volstrekt uitsluitend geweest zijn.

1058 vs. 1058. te voren, zie vs. 309-390.

[p. 263]

 

Also ghi noch hierna sult horen.¹⁰⁶¹

 

Dese grave wel gheboren

 

Hadde met Philips den coninc

 

So besproken sine dinc,

1065

Beide mit scrifte ende mitter tale,

 

Des ghi mi sult volghen wale,¹⁰⁶⁶

 

Ende keerde weder dan hi was comen

 

Ende pensede om sine vromen.

 

Daer te voren was comen an

1070

Van Zieric den bisscop Jan

 

Dat bisscopdoem van Utrecht

 

Biden paues, diene daerna recht¹⁰⁷²

 

Uten stoele met haesten dede,

 

Ende gaft enen andren daerna mede,

1075

Die ute Brabant was gheboren,

 

Van den van Machline, als wijt horen:

 

De was sgraven naeste neve

 

Ic salre of segghen, eer ics begheve, -

 

Sulc jamer was noyt ghehoort,

1080

Noch opt lant noch in de poort,

1061 vs. 1061. Zie Inleid. bl. xl.

1066 vs. 1066. Dat is, waarin gij met mij wel van hetzelfde gevoelen zult zijn, namelijk, dat Floris met Philips den Schoone een verdrag had aangegaan, en dat dit de oorzaak van zijnen dood is geworden. Zie Inleid. t.a. pl.

1072 vs. 1072. daerna recht, d.i. juist daarna, toen Floris zich aan Philips van Frankrijk had aangesloten.

[p. 264]

 

Alse doe daer na ghesciede -

 

Onder dese ghenoemde liede,¹⁰⁸²

 

Van haren werken van haren daden,

 

Ende hoe de grave wort verraden,

1085

Ende wie de zaken eerst toe brochte.

 

Deus, here God! wat hi dochte,

 

De des eerst ghewaghen durste,

 

Dat men also groot een vurste

 

Soude vanghen of verslaen!¹⁰⁸⁹

1090

Dat moghewi merken en verstaen,

 

Dat sonderlinghe boutheit was,

 

Dat hi dorste ghenenden das.¹⁰⁹²

 

Maer ic waen, tis als men seghet,

 

Dat dene dief den andren pleghet

1095

Wel te kennene, als hine ziet,

 

Al ne hadde hine te voren niet¹⁰⁹⁶

 

Ghesien bin al sijnre tijt.

 

Dus eist dat ghi seker zijt

 

Dat een verrader kennet wale

1082 vs. 1082. Met dit vers worden de door een' tnsschenzin afgebroken woorden van vs. 1078 voortgezet.

1089 vs. 1089. In den tekst staat: vanghene.

1092 vs. 1092. ghenenden, wagen, nl. te reppen van een aanslag tegen Floris.

1096 vs. 1096. In den tekst staat: haddent; doch de laatste twee letters van haddent zijn doorgehaald.

[p. 265]

1100

Sinen ghelike telken male

 

An sinen worden, an sine ghedane.

 

Dus eist dat ics mi vermane,¹¹⁰²

 

Dat hise wel kende, dies begonste,

 

Ende hi ten grave quade jonste

1105

Drouch int harte: dus mocht sijn.

 

Nu keric weder te redene mijn,

 

Daer icse liet ende daer ic ave

 

Began te sprekene. Doe de grave

 

Comen was van den coninc,

1110

Pijnde hi hem om ene dinc,

 

Hoe hi dat beste conde gheraken,¹¹¹¹

 

Dat hi soendinc zoude maken

 

Tusschen den heren van den Ghestichte.

 

Dat te doene was niet lichte.

1115

Want hi de van Woerden minde,

 

Die van Amestelle hi oec kinde¹¹¹⁶

 

Entie van Zulen machtich zere.

1102 vs. 1102. dat ics mi vermane, dat ik tot mij zelven zeg.

1111 vs. 1111 en 1112. In den tekst zijn de regels in verkeerde orde gesteld: men leest er

Hoe hi dat soendinc zoude maken,
Of hi tbeste conde gheraken,

1116 vs. 1116, '17. Die van Amstel en die van Zuilen kende hij als zeer machtig.

[p. 266]

 

Hier omme pijnde hem de here

 

Dit te bringhene ondereen,

1120

Alst cortelikc daerna sceen.

 

Binnen deser tijt ghevielt hem so,

 

Des hi met rechte was onvro,

 

Dat de gravinne, sijn wijf, versciet

 

Van deser wereld; alst God ghebiet,

1125

Soe moetewi allegader doen.

 

Als men screef incarnacioen

 

Ons heren dusent ii hondert mede

 

Ende xxvi, teenre stede,

 

De men noch heet de Haghe,

1130

Recht op den goeden vridaghe,

 

Als men pleghet ons heren doot

 

Te ghedenken met oetmoeden groot,¹¹³²

 

Versciet de vrouwe van den live,

 

De prijs hadde boven andren wiven

1135

In dogheden ende in oetmoedicheden.

 

Noch prijstmen op den dach van heden¹¹³⁶

1132 vs. 1132. In den tekst staat: Te dinkenen.

1136 vs. 1136. In den tekst staat: prijsmen, doch ook met de verbetering is de zin niet in orde. Men zou wenschen te lezen: Noch hoort men op den dach van heden, De Heren spreken enz.

[p. 267]

 

De horen spreken van haren levene,

 

Hoe lieflike si de beghevene

 

Ende al de lieden plach ontfaen.

1140

Alst aldus was vergaen,

 

Most bliven alst was ghesciet.

 

De grave wilde laten niet,

 

Hi ne dede de vrouwe doen ter erde

 

Met eren ende met groter werde;

1145

Te Reinsborch leget si begraven

 

In een cloester van groter haven,

 

Daer in woenen swerte nonnen,

 

De lesen ende singhen connen.

 

Dus was de vrouwe ter erden brocht.

1150

Des was de grave wel bedocht,

 

Dat hise beginc also wel.¹¹⁵¹

 

Nu hort vanden verraders fel,¹¹⁵²

 

Wat si dochten ende wat si rieden,

 

Als men selve hoort bedieden

1155

Gheraerde van Velsen, den mordenare,

 

Daer hijs liede al openbare,

 

Hoe hi de mort eerst dochte,

 

Ende hoe hijt an de andre brochte;

1151 vs. 1151. beginc, d.i. ter aarde bestelde.

1152 vs. 1152. In den tekst staat: verrader.

[p. 268]

 

Hoe hi begonde sijnre daet.

1160

Ten eersten male socht hi raet

 

Ende leit hem te voren danne,¹¹⁶¹

 

Den heer van Woerden Hermanne,

 

De was sgraven nauste raet;

 

Ende hi ghedochte al ouder daet

1165

Hoene de grave hadde verdreven,

 

Ende gherne hadde ghenomen tleven, -

 

Als ic te voren hebbe ghesproken, -

 

Ende pensede, dit wort nu ghewroken

1161 vs. 1161. leit hem te voren danne, d.i. legt het dan aan hem, den heer van Woerden, te voren.

[p. 269]

 

Te minen wille, moetic leven,¹¹⁶⁹

1170

Ende dede, als noch de quade plegen,

 

Dats: na der zoene misdaet gedenken:¹¹⁷¹

 

Hi ne wilde de vete niet laten senken

 

Ende doense ute sinen ghedochte,

 

Hoe qualike hi daer an wrochte:

1175

Want hijt te goede hadde laten maken.¹¹⁷⁵

 

Ay Herman! bi wat zaken

 

Wiltstu der quader name ontfaen?

 

Was di niet ghenoech ghedaen?

 

De grave hadde di ghemaket rike

1180

Ende dinen buren al ghelike.

1169 vs. 1169. moet ic leven, d.i. als ik tijd van leven heb.

1171 vs. 1171. In den tekst staat: de denken.

1175 vs. 1175. Want hij (Herman) had toegelaten, dat het tot goed gemaakt werd.

[p. 270]

 

Hi betrouwede alles di.

 

Oec so weet ic wel, dat hi

 

Sinen oversten raet di hadde gheset.

 

Hi betrouwede di vele bet

1185

Dan du hem naer deets an scijn.

 

Du droeghes oec de cleder sijn.

 

Ende du Gheraert, felle man,

 

Droeghes oec sine cleder an;

 

Du hads van kinde met hem ghewesen.

1190

Dusdaen wonder hoert noit man lesen,

 

Van beghinne toten ende.

 

Nu eist tijt, dat ic wende

 

Weder an de verraetscep groot,

 

De si dreven tot sire doot.

1195

Doe si des onder hem tween

 

Aldus wel droeghen over een,

 

Leiden si dit te voren doe¹¹⁹⁷

 

Den heer van Kuc; de nam daer toe

 

Den heer van Huesden, heren Janne.

1200

Dese worden te radene danne¹²⁰⁰

1197 vs. 1197. leiden - te voren, d.i. deelden mede.

1200 vs. 1200. In den tekst staat: woerde.

[p. 271]

 

Wien men dit ontdecken mochte.

 

De heer van Kuuc hem bedochte

 

In siere herten, ende nam des goem,

 

Dat hi te Berghen an den Zoem

1205

Enen dach makede van dootveten

 

Daer te zoenen. Suldi weten

 

Wat de dach bediede daer,

 

Als Gheraerd liede openbaer:

 

Der zoenen was al een gheswich,

1210

Maer si leiden haren crich¹²¹⁰

 

An de verradenisse van den grave,

 

Daer si niet wouden sceden ave,

 

Ende droeghen aldaer overeen,

 

Als hem seder oec wel sceen.

1215

De heer van Kuuc belovede hem daer

 

Te doene hebben overwaer¹²¹⁶

 

Shertoghen helpen van Brabant,

 

Ende des graven van Vlaendrenlant,

 

Ende des coninx van Inghelant mede.

1210 vs. 1210, 1211. Het betrof hier geen zoen, maar het tegenovergestelde; wat zij hier dan ook verrichtten, strekte tot verraad van den Graaf.

1216 vs. 1216. Te doene hebben, d.i. te doen bekomen.

[p. 272]

1220

Oec belovede hi hem ter stede,

 

Dat hi dat zoude voersien,

 

Dat si ne dorsten niet ontsicn,

 

Dat se Jan iet veten zoude.¹²²³

 

Dit ghelovede hi, ende also houde

1225

Wort daer sekerheit ghedaen.

 

Daerna eist also vergaen,

 

Dat te Camerike was gheleget

 

Een dach, van dien dat men zeghet

 

Dat dese sticken worden ghevest,

1230

Also als hem dochte best,

 

Biden rade mijns heren Gyen

 

Ende heer Roebrechts, horic lien,¹²³²

 

Ende biden hertoghen van Brabant,

 

Ende biden rade van Inghelant.

1235

Desen raet so wisten wale,

 

Als ic verstont an Gheraerts tale,

 

Vele liede van sinen lande,

 

Dien dat dochte wesen scande,

 

Doe ment hem leide te voren,

1223 vs. 1223. Dat se Jan iet veten soude, d.i. Dat Jan, de zoon van van Graaf Floris, tegen hen eenigszins wrokken zou. In den tekst staat: Jan niet weten.

1232 vs. 1232. Roebrecht, van Bethune, zoon van Guy van Vlaanderen (zie Huydec. t. dezer pl.).

[p. 273]

1240

Ende ne wilder niet of horen:

 

Si ghedoghedent ende sweghen stille

 

Ende lieten hem doen al haren wille.

 

Dit was ene sware lesse.¹²⁴³

 

Oec so wist wel van Renesse

1245

Mijn heer Jan, de dese woort

 

Sesse sier knapen seide voort.

 

Des hadden si wel groten vaer,

 

Dat ut soude comen; ende ghinghen naer¹²⁴⁸

 

Ende vinghen, als men horen sal,

1250

Ghevet mi Got goed geval,

 

Cortelike alst ghevel,

 

Ende ghi sult verstanden wel.

 

Nu verstaet alhier ter stede

 

Sheren van Kuuc behendichede.

1255

Hi ontseide den grave allene:

 

Dat en dede anders ghene

 

Van hem allen zonder hi,

 

Ende onboot hem, of dat si

 

Dat ic ga ter heren rade,

1260

Daer u of mach comen scade

1243 vs. 1243. Lesse, iets dat men te lezen krijgt, een vertelsel, geschiedverhaal. Dus zouden wij voor sware lesse zeggen: eene erge geschiedenis.

1248 vs. 1248, '49. Ende ghingen naer Ende vinghen: d.i. en daarna, te weten na de afspraak te Kamerijk, gingen zij en namen den graaf) gevangen. Zij gingen en vingen is eene soort van spreekwoordelijk gezegde: vandaar de kortheid.

[p. 274]

 

An u lijf ende an u ere,

 

Ic wille mi in allen kere

 

Jeghen u der in verwaren.

 

De grave wort lachende twaren

1265

Van wondre int herte, suldi weten,

 

Ende seide: nu, wat sal ic eten?¹²⁶⁶

 

De heer van Kuuc ontseghet mi

 

Bi desen pape. Wat meent hi:

 

Sal hi mi uten lande driven?

1270

So salre cume iement in bliven.

 

Het was een pape, de dit seide

 

Ende den grave te voren leide

 

Van sheren weghen, in enen brieve,

 

Van Kuuc, dor sine lieve.

1275

Als de grave de letteren hoorde,

 

Stont der in: ghelooft der worde,

 

De u dese pape seghet.

 

De pape waert doe ontweghet¹²⁷⁸

 

Ende sere ondaen ende vervaert.

1280

De grave sprac: hort herwaert

 

Ende doet u boetscap stoutelike:

 

U ne messciet niet sekerlike.

1266 vs. 1266. wat sal ic eten? spreekwoordelijk gezegde voor: wat moet ik nu nog verduwen? Hier wordt eten gebruikt, als de Franschen manger bezigen, en de Graaf verstond en gebruikte de Fransche taal.

1278 vs. 1278. ontweghet, ontsteld.

[p. 275]

 

Doe seide de pape, alst voren staet.

 

Mettien hi siere verde gaet.

1285

Hi ne dorste daer niet langher bliven;

 

Hi duchte, dat men soude ontliven.

 

De grave heten doen gheleiden,¹²⁸⁷

 

Dat men soude niet van hem sceiden,

 

Eer hi waer in sijn behout.

1290

Dus sciet de pape van hem bout,

 

Ende voer daer hi begheerde,

 

Dattene niement daer ne deerde.

 

Te Niemensvreent bleef de grave,¹²⁹³

 

Ende sceen of hierre niet omme gave,

1295

Dat hi aldus was ontseghet,

 

Ende pensde, als elc goet man pleget:

 

In minen lande mach hi mi niet

 

Doen, so wat daer of ghesciet.

 

Hi waende, hem sijn volc ghemene

1300

Ghetrouwe waren, groot ende clene.

 

Ay lasi! hi ne mocht niet weten,

1287 vs. 1287. heten, heette (gelastte) hem.

1293 vs. 1293. Te Niemensvreent, spreekwoordelijk gezegde voor verlaten en van vijanden omgeven.

[p. 276]

 

Dat hi van binnen was beseten.¹³⁰²

 

Noch vervaric mi der scande,

 

Dat dit gheviel in sinen lande,

1305

Dat dese verraders hebben ghelaten

 

Den maghen verwijt: si moghense haten.

 

Nochtan so nes niement vroeder,

 

De dat verwijt iement goeder,

 

Dat sijn maech hevet misdaen.

1310

De selve soude eer anegaen

 

De doot, eer hem dat ghesciede,

 

Dat hiere iet toe dede of riede,

1302 vs. 1302. van binnen was beseten, den vijand binnenslands had.

[p. 277]

 

Of iet hoorde na haer ghebot.¹³¹³

 

Hierbi dinct hi mi wesen sot,

1315

De goede liede wil blameren,

 

De hem houden met' allen eren

1313 vs. 1313. of iet hoorde van haer ghebot, luisterde naar hetgeen de verraders verordenden. Doch zie over dit vers Inleid, bl. xliii.

[p. 278]

 

An de trouwe, ende an de doghet.

 

Dus eist dat ghi merken moghet,

 

Dattie ghetrouwe sekerlike,

1320

Om al dat goet van eertrike,¹³²⁰

 

Dade trouwe ende anders niet.

 

Nu keric weder daer ict liet.

 

De grave Florens hadde begonnen,

 

Also als wi merken konnen,

1325

Soene te maken onder de heren

 

Van den Ghestichte; doe wilde hi keren¹³²⁶

 

Hem daer an, dat hijt voldade.

 

Doe so wort hi des te rade,

 

Dat hi doe versoenen liet

1330

Heer Wolfaert, dat hi hem niet

 

Met sinen live soude begheven:

 

Want si waren nagheneven:

 

Dus ghetrouwede hi hem de bet.

 

De grave Florens hem daer toe set,

1335

Hoe hi de dinghen te zoenen brochte.

 

Nu hoort wes hi hem bedochte.

 

Hi voer tUtrecht inde stat

 

Ende onboot daar ende bat

1320 vs. 1320. al was het ook om al het goed der aarde te doen. Aanbeveling echter verdient de lezing van B.

1326 vs. 1326. hem keren daeran, er toe overgaen.

[p. 279]

 

De heren, dat si te hem quamen,

1340

Ende omboot si oec bi namen,

 

Sodat si quamen alle ghemene

 

Van beiden siden, groot ende clene,

 

Ende blevens op sijn segghen daer.

 

Doe beriet hi hem daernaer,

1345

Dat hi daer so langhe lach,

 

Dat hi recht op enen dach

 

Sijn segghen seide vander zoene.

 

Nu hoert, wat hi achte te doene:

 

Omdat hem dochte op de stont

1350

Tghelt te groot, vijf hondert pont

 

Gaf hi der toe van sinen goede,

 

Dats hem te bet soude sijn te moede,¹³⁵²

 

Ende te mijn soude bescelden¹³⁵³

 

Die de penninghe soude gelden.

1355

Doet was gheseghet ende ghedaen,

 

Hiet hi tehants eten gaen.

 

Hi deedse alle mit hem eten.

 

Bi siere side waren gheseten

 

Herman van Woerden ende Ghisebrecht

1360

Van Amestelle, de over recht

 

Altoos te siere taefle saten

1352 vs. 1352. Dat zij daarmede te eerder tevreden zijn zouden.

1353 vs. 1353. En degeen, die betalen moest, te minder klagen noch zich op een billijker uitspraak beroepen zou.

[p. 280]

 

Ende met hem aten ende dronken.

 

Dandre waren gheseten daer,

 

Denen voren dandre naer,

1365

Als daer betaemde haerghelike.

 

Men at ende dranc daer blidelike

 

Overal daer in den hove.

 

De herberghe was van goeden love:

 

Want een hoghe avont was,

1370

Was men vele de blider das.

 

Maer dat hof moeste sceiden,

 

Eer avont quam met droefheiden.

 

Dat pensde van Woerden de verrader

 

Ende sine ghesellen allegader,

1375

Mocht na haren wille gaen.

 

Alst gheten was ende opghedaen,¹³⁷⁶

 

Ghinc de grave in siere rusten:

 

Want hem begonste slapens lusten.¹³⁷⁸

 

Elc ander ghinc daer hi woude.

1380

Doe ghevielt, alst wesen zoude,

 

De verraders treckeden te samen,

1376 vs. 1376. opghedaen, d.i. de tafels weggeruimd.

1378 vs. 1378. In den tekst staat: begonsten.

[p. 281]

 

Sodat si buter stat doe quamen

 

Ende reden voren over de weide

 

Ende hadden liede in haer gheleide,

1385

De alle tharnassche met hem reden,¹³⁸⁵

 

De si met behendicheden¹³⁸⁶

 

Hadden brocht met hem aldaer,

 

De sider wilden aldernaer,

 

Dat si te Romen hadden ghesijn:

1390

Dat seghet mi tghelove mijn.

 

Si soudent hem node hebben gheseget.¹³⁹¹

 

Ic waens elc verrader pleghet,

 

Dat hi heelt sine daet

 

Den ghenen, de sinen raet

1395

Niet en weet; al wil hi dat hi¹³⁹⁵

 

Bi hem si: dat is daerbi:¹³⁹⁶

 

So hi meer volcs bringhet int stric,

 

So hi meer helpen hevet int pic,¹³⁹⁸

 

De mede besmit sijn in de daet,

1385 vs. 1385. tharnassche, d.i. geharnascht, in volle wapenrusting.

1386 vs. 1386. De si, d.i. welke (gewapende lieden) zij.

1391 vs. 1391. Zij (d.i. de verraders) zouden het hun (dien lieden) niet gaarne gezegd hebben wat zij in den zin hadden.

1395 vs. 1395. In den tekst staat: al wil hi dat si, men leze hi, of wel in vs. 1396 Bi hem wesen, als in B. en C.

1396 vs. 1396. Dat is daerbi, d.i. dat komt daarvandaan.

1398 vs. 1398. helpen, helpers.

[p. 282]

1400

Al ne gaven si niet den raet.

 

Hoort hier grote jamerhede,

 

De de here van Amestelle dede

 

Op deen nameliken dach:

 

Hi ghinc daer de grave lach,

1405

Ende wectene ute sinen slape -

 

Dat en dorste doen geen cnape -

 

Ende seide: ghi slaept alte lanc.

 

Also dat de grave ontspranc

 

Ende sprac: wies daer? Ic bent, seit hi,

1410

Ghisebrecht; als scone weder alst si,

 

So slaepti te langhe vele.

 

Ghi sout utevaren met vederspele,

 

Want tweder es also scone.

 

Als de grave hoerde tgone,

1415

Sprac hi: ic hebbe te langhe gheslapen:

 

Roept mi enich van minen cnapen.

 

Ic salt doen, sprac hi doe,

 

Ende seide den camerlinghe toe:

 

Gaet tuwen here ende sect hem, dat

1420

Ic ride voren uter stat;

 

Latene comen, als hi wille.

 

De grave ne bleef niet stille.¹⁴²²

1422 vs. 1422. Deze woorden geven te kennen, dat de Graaf den Heer van Amstel luide teruggeroepen heeft.

[p. 283]

 

Hi seide: heer Ghisebrecht, hierinne

 

Salic u sinte Gherde minne

1425

Geven, eer wi hene riden.

 

Men brochte wijn ten selven tiden.

 

De grave hiet scinken den wijn,

 

Ende seide: drinct van der hant mijn

 

Sinte Gherde minne ende vaert wel!

1430

Doe nam de verrader fel

 

Den wijn van des graven hant,

 

Ende keerde hem omme te hant,

 

Ende seide: God hoed u; ic ga varen.

 

De grave de hiet sonder sparen,

1435

Dat men sadelde al de paert

 

Zonder beiden metter vaert.

 

Sijn neve Jans sgraven zone

 

Van Henegouwen vernam tgone,

 

Ende hiet sine perden sadelen alle.

1440

Hi pensde lettel van den ghevalle,

 

Dat hem inde vaert ghesciede.

 

Gheraert van Vorne ende lettel liede

 

Reden metten grave doe.

 

Hi sprac sinen knapen toe:

1445

Volghet mi, als ghi sijt ghereet;

 

Ie vare voren, ende hi leet

 

De strate mitten twee kinden,

[p. 284]

 

Diene bede gader minden.

 

Hi reet voren ter poorten uut

1450

Blidelike sonder gheluut.

 

Doe hi op de weide quam,

 

Sach hi voer hem ende vernam

 

Den heer van Woerden houden daer.

 

Als hi sijns wort ghewaer,

1455

Reet hi tot hem, omdat hi woude

 

Vraghen, waar hi riden zoude.

 

Doe hi aldus quam ghevaren,

 

Voeren teghen hem tere scaren

 

De van Woerden entie van Amestelle,

1460

Gheraert van Velsen, de morder felle;

 

Daer quam Aernt van Benscop

 

Ende Gheraert van Craienhorst inden hoop;

 

Willem van Teilinghen quam der mede

 

Ende Willem van Zaenden daer ter stede.

1465

Daer quam oec mede menich man,

 

De ic ghenoemen niet en can.

 

Als si hem quamen dus te ghemoet

 

Hevet hi se alre eerst ghegroet.

 

Herman van Woerden reet hem ane,

1470

Als dene wille hadde te vane,

 

Ende grepen biden breidel zaen:

 

Uwe hoghe spronghe sijn ghedaen:

[p. 285]

 

Ghi ne sult niet meer der voeren driven,¹⁴⁷³

 

Sprac hi, heer meester, ghi moet bliven

1475

Onse ghevanghen, wien lief of leet.¹⁴⁷⁵

 

Ic seg u, dat ic seker weet,

 

Dat de grave hilt over spel:

 

Want hi loech, dat wetic wel,

 

Ende andworde den fellen man:

1480

Help!, seit hi, in ben nochtan.¹⁴⁸⁰

 

Arnout sprac: bi gode ghi sijt;¹⁴⁸¹

 

Ic moet nu op dese tijt

 

Uwen sconen sperwaer draghen

 

U te lachteren ende uwen maghen.

1485

Den sperwaer hi doe gheprant,

 

Ende namen hem van der hant.¹⁴⁸⁶

 

De grave sloech de hant ten swerde,

 

Als de ghene, de begeerde

 

Hem te werne, mocht hem ghescien.

1490

Gheraert van Velsen trac mettien

1473 vs. 1473. der voeren driven. Voere beteekent gedrag, en dus de geheele uitdrukking zoo veel als: U dus gedragen.

1475 vs. 1475. In den tekst staat: wie.

1480 vs. 1480. Help! uitroep, gelijkstaande met het tegenwoordige beware! In ben nochtan, ik ben immers niet.

1481 vs. 1481. Arnout, van Benschop.

1486 vs. 1486. namen hem van der hant, d.i. nam hem (den sperwer) hem (den graaf) van de hand.

[p. 286]

 

Sijn zweert ende swoer bi Gode:

 

Ghi moghet dat ghemaken ode,...¹⁴⁹²

 

Ic sal u tsweert tote in den tanden ....

 

Dit mochte den grave seer anden,

1495

Datten Gheraert wilde ontliven.

 

Daer moest hi ghevanghen bliven,

 

Wast hem lief ofte leet.

 

Een knape daer tusschen reet,

 

De met Janne daer was comen,

1500

Ende hadt hem gheerne benomen.¹⁵⁰⁰

 

De knape wort daer ghewont sere,

 

Ende sijn paert ten selven kere

 

Wort ghesleghen in den hals.

 

Dese knape, als ende als,

1505

Pijnde hem te weerne ende niement el;

 

In can gheweten hoe 't ghevel,¹⁵⁰⁶

 

Dat si de kinder lieten riden:

 

Hadsi se ghevaen ten selven tiden,

 

Si warens al te boven bleven.¹⁵⁰⁹

1492 vs. 1492, 93. Beide deze verzen behelzen onvoltooide volzinnen, in drift met sprekend gebaar uitgebracht. Vers 1492 zegt: als gij u verweert, zoudt gij lichtelijk kunnen maken, dat .... en bij vers 1493 blijft het woord slaan in 's sprekers mond.

1500 vs. 1500. hadt hem gheerne benomen, d.i. had hem (den verraders) gaarne hun bedrijf doen mislukken.

1506 vs. 1506. In den tekst staat: En can.

1509 vs. 1509. si warens al te boven bleven, zij zouden er niet zoo onder geraakt zijn.

[p. 287]

1510

Ic wane wel, dat si, beneven

 

Deen den anderen, ter statwaert reden:

 

Si hadden goede paerde bescreden

 

Ende reden sere ter statwaert,

 

Wat ghelopen mochten de paert.

1515

Als si quamen in de stat,

 

Ende men daer ghevreeschede dat,

 

Waren de vreende tonghemake,

 

Alst billic was om sulke zake;

 

Die viende waren an dander zide

1520

Van deser vanghenessen blide.

 

Si voeren te Muden metten grave

 

Ten huse, dat hi met siere have

 

Hadde ghecocht ende doen maken.¹⁵²³

 

Hem dochte doe in allen zaken,

1525

Dat si wel hadden ghevaren.

 

Dit ghesciede in den jaren

 

Ons heren Goeds, dat hi bleef

 

Ghevanghen, als men doe screef

 

Ons heren Jhesus Christus jaer

1530

xii hondert ende daernaer

 

Effene neghentich ende sesse,¹⁵³¹

 

Als was sente Jans messe

1523 vs. 1523. maken, d.i. herstellen, in orde brengen.

1531 vs. 1531. effene, juist.

[p. 288]

 

Op de vigilie daer te voren.

 

Hier na suldi wonder horen

1535

Vanden lieden vanden lande,

 

Hoe doe rees ene niwe scande;

 

Ende sal eerst segghen vanden lieden,

 

De droevelike van Utrecht scieden.

 

De here van Arkele nam beide

1540

De twee kinder in sijn gheleide,

 

Ende voerdse tsinen huse mede,

 

Om te hebbene te beteren vrede.

 

Daerna voerde men se in de poort

 

Tordrecht, als men hevet ghehoort.

1545

Heer Wolfaert quam te Dordrecht mede.

 

Ghi moghet horen, wat hi dede.

 

Hi vant de poorters seer bedroeft,

 

Ende seide, dat hem wel behoeft,

 

Dat al tlant besettet ware,

1550

Ende dat hi vrucht al openbare,

 

Dat de van Vlaendren sullen comen.

 

Daerjeghen is goet - raet ghenomen,

 

Dat mens hem doe wederstoot:¹⁵⁵³

 

Want ic hebbe zorghe groot

1555

Int herte, ende oec groten vaer.¹⁵⁵⁵

 

Ic sout keren, waric daer,

1553 vs. 1553. Dat men hem (d.i. den Vlamingen) daarbij wederstand biede.

1555 vs. 1555. In den tekst staat: ende in gr. vaer.

[p. 289]

 

Sprak hi aldaer int ghemene:

 

Wildi mi helpen, groot ende clene,

 

Dat ic in Zeelant mochte comen,

1560

Ic hope het soude ons allen vromen.

 

De porters, de al rouwich waren,

 

Seiden: heer, wi willen varen

 

Met u daer u wille si.

 

Hi seide: so sent te hant met mi

1565

Twe cogghen, de mi gheleiden:

 

Hier en dooch geen langher beiden;

 

Ic duchte, si sullen comen sijn,

 

Eer ic come ten huse mijn:

 

De meeste haest waer ons goet.

1570

De poorters reden metter spoet

 

Twe cogghen, diene voerden daer

 

Hi wesen woude, sonder vaer.

 

Ghi sult wel horen, wat hi bedreef.

 

Doe de grave ghevanghen bleef,

1575

Ende ment int lant wort gheware,

 

Doe nam Philips van Wassenare

 

Sgraven zeegel ende sloeghen ontwee

 

Vorden raet, dat men niet mee

 

Daermede zeghelen en mochte.

1580

Hi pensde wel, doe hi dat dochte.

 

Elc voer thuus tot sinen maghen;

[p. 290]

 

Tfolc ghemene wort doe claghen¹⁵⁸²

 

Dat haer heer ghevanghen was.

 

Elc vermaende hem selven das,

1585

Dat hi sinen here beschudden soude,

 

Of dat hiere om sterven woude.

1582 vs. 1582. wort claghen, d.i. klaagde. Terecht vraagt Prof. M. de Vries (Taalk. Bijdr., D. II, bl. 79), of men bij uitdrukkingen als: hi wart levende, niet veeleer met infinitieven te doen heeft.

vs. 15. C. en B. maecte pays als ic (ict). 16. C. en B. Op eenen tijt. 23. C. en B. Doese (Dese) Florens liet gaen die Grave. 24. C. en B. Van Vlaendren die liet ave. 26. C. en B. dicke. 27. B. hebbent sijt. 28. C. en B. an hem. 30. C. en B. Voer (vor) alle. 31. C. en B. tornoy so vel (viel).

vs. 33. C. en B. also. B. Daer hi. 34. C. ghequetst. B. ter doot. 38. C. en B. sijn ende. 39. C. en B. Al tot Antw. 41. B. gheleeft. 42. B. Hie v. int carnaeioen. 46. C. Dien. 48. C. en B. gravinne mede. 49. B. sijns vaders. 54. C. als wi. C. en B. berechte. 57. B. hadsi. 58. B. goedertieren (: viere). 59. C. en B. die geest.

vs. 60. C. doechden. B. doechde. 61. B. namt tkint in handen. 63. B. provede. 64. C. si tlant. B. Hoe sijt lant rechten. 65. C. en B. wel verwaren. 66. C. en B. Tote (tot) dat quam. 67. C. en B. Dat het verstandenes (verstandenisse) mochte ontfaen. 68. C. en B. En deden (dedent) doe ter. 72. C. en B. Onder hem dochte. 75. C. en B. Dat si te hove als niet en waren. 76. C. en B. Ende trecken (toghen) te hoep met groter scaren.

vs. 78. C. maecte. 79. C. marken. 82. C. en B. siere dicke om mosten. 83. C. en B. Wie ten anderen. 84. B. Ende hi te hem had. 87. B. clagheden d.o.d. zaken (: wraken). 85. C. metter grave. 90. B. lachteren. 93. C. en B. vete dan wil. 96. B. Ende en wiste. 98. C. Si ware dat. B. om vrome (: comen).

vs. 99. C. broechten. 100. B. Als nu hier heeft. 101. B. doe dat beste waer. 103. C. hier jeghen. B. daer jeghen. 104. C. toechden hier of horen. 105. B. der moeyen vrouwen. 106. B. Ende van. 108. B. raet. 109. B. Die vrouwe wart. 110. B. an tbest. 111. C. hi hem des lants onderwonde. B. hi hem des onderwonde. 112. C. Hier voer op die selve. B. op die zelve. 114. C. en B. aldaer bekennen. 115. C. en B. hi tlant. 118. C. en B. des neven.

vs. 120. B. goeden dat. 125. C. en B. Niet zelve bedw. no berechten. 126. C. en B. onderlinge. 127. C. en B. Dicwile te (tot). 128. B. Alse. 129. C. ghevel tenen male. B. teenen male. 131. B. tfolc te sinen. 132. C. Den vrouwen. 133. C. Dien den. 134. C. en B. daer. 137. B. droghen (: versloghen). 140. B. tenen tiden. 142. C. eist. 143. B. doe bleef.

vs. 145. C. en B. tsgraven. 146. C. en B. Ende maecte pays al zonder lachter. 148. B. van Vlaendren sloech. 152. B. te wive. 153. C. Luttel bleven tot. 155. C. en B. men wel. 156. C. es. B. ist. 158. C. en B. moste. 159. C. en B. tot sijns. 160. C. en B. florens sine hande. 161. B. Sloech selve. 164. B. gerne tbest. 165. C. sijnre moeye.

vs. 168. C. vinc ane. 169. B. hem doe. 170. B. rechts. 171. B. Haren A.h.v. Vornen (: hornen). 172. B. sine wille. 174. C. oec nam hi in hant. B. oec nam hi in sijn hant. 177. C. en B. Bij wien hi (hijt) liet ende oec dede. 178. C. en B. Ende hi voer in. 179. C. en B. payse. 181. C. dore. B. hi doere (: dcore). 182. C. En berechte tlant. B. Ende brachte tlant. 183. B. als bescreven staen ende was. 186. C. en B. te leggen ave.

Na vers 190 hebben C. en B.:

Van Hollant den edelen grave
Dat hi niet woude laten ave.

vs. 191. C. en B. Hine woude. 192. C. tenen. C. en B. om te aventuren. 195. C. en B. torse. 196. C. en B. Alst. 199. B. dammen. 201. B. die vriese. 202. B. man. 203. B. droghen. 204. C. dede die dikers. B. dede des dikes. 205. C. en B. Met scutte ende. 208. B. ten. 209. C. lopende. 211. C. en B. ghinc men.

vs. 213. C. torse. B. te voet (: te moet). 214. C. te moete. 216. C. man doet. B. man doot (: groet). 217. C. en B. leyde hem ter. 220. C. en B. En tote (tot) bi. 221. C. en B. die te voren vlogen. 224. C. en B. die vriesen. 226. C. elkerlic. 228. B. wient soet. 230. B. hadts. 231. B. ict. 232. B. sijn goede.

vs. 235. B. danen. 237. C. en B. die doden. 242. B. dach. 243. C. en B. daernaer. 244. C. en B. tellen. 245. C. en B. mach ic tellen. 247. B. tbest. 248. C. en B. Hi (Hier) voer dicken omtrent. 249. B. avereysede. 251. C. Op een stont. C. en B. stont wort. 254. C. en B. dese dinc. 255. B. bliscappen.

vs. 259. B. T'sertobussche. 260. C. alst. 262. B. In was. 265. C. en B. toe vromich ende. 266. B. velee. 268. C. en B. Verstaet wes. 269. C. verrader. (Zooveel een inktvlek, op het woord gevallen, laat oordeelen, heeft er in 't volg. vers vaders gestaan). B. Oerstekers ende verraders (: vaders). 270. C. en B. Dreef van hem. 272. C. en B. dede al ghemene. 273. C. en B. die heren. 274. B. met haere. 275. C. en B. smekers oerstekers.

vs. 278. C. en B. mercten dan op wellic (welke). 280. C. smeecten. B. smecten. 281. C. tsheren ere. B. om tseren eer. 283. C. en B. eenigher dinghe (: sonderlinghe). 284. C. en B. menich die. 285. C. en B. bewint die wel zweghe. 286. C. en B. heeren alle weghe. 290. C. en B. vor (voer) oghen. 291. C. en B. Dat die heren gaerne horen. 292. Tusschen dit en het volgende vers hebben C. en B. de volgende verzen:

Hets sulc te hove wel gheacht
Ende metten heren in groter macht,
Die meer begheert dat cleve,⁺³
Dan sijn here in die ere bleve,⁺
Ende staet daerna alle daghe.
Trecte die here sijns selfs maghe
An hem te rade ende bi hem wrochte
Meer dan bi andre, misscien hi dochte
Dat hi te min waer gheacht.
Hierom piint hi dach ende nacht,
Hoe hi die heren verwerren moghe
Onderlinghe, ende hi hoghe
Daer bi moghe verheven sijn.
Het nemet gaerne quaden fijn¹⁴
Ende en mach niet langhe dueren,
Als die here bi aventuren
Hem bepenst ende dat verstaet
Dat die ghene quaden raet
Hevet ghejaghet ende toeghebrocht,
So wandelt gerne der heren ghedocht,⁺
Ende moet den ghenen dan verdriven;
Sone mach hi dan niet bliven
Onbescouden after die oghen,⁺
Ende seggen wie soude dit ghedogen?
Wie dienen ende hebben ghedient
Ende soude wesen tsheren vrient²⁶
Beide met live ende met goede?
Die nochtan met allen moede
Meer sijns selfs oordeel jaghet
Dan sijns heren, wies soes claghet.³⁰
Hets menich hi soude lachteren zeer,⁺
Waert also dat sijn heer
Woude doen rechte scoude
Ende met hem nemen die hi soude
Met allen rechte tsinen hove.
Dat mochte hi doen met groten love:
Want hi ontsiet der zelver zede,⁺³⁷
Dat men die sine ende hem oec mede
Mochte achter rugghe steken,³⁹
Die bi el ne ghenen treken
Te hove sijn verheven soe.
Dies nes te prisen niet een stro
Dat eenich man op enighe stont⁺
Eenen anderen siet in den mont
Ende niet siet in sijns selfs stroet.⁴⁵
Hi lachtert dat een ander broet,
Ende te hove tenen male⁴⁷
Woudi hi mochte merken wale
Dat die sine alle daghe
Comen eten, wie soet claghe.
Hets zulc, mochte hi verdriven
Alle dandre, hen soude niet bliven,⁺
Mochte hi die sine bringen int hof.⁺
Hier mede so sta ics of.
Dits waer, ic bins ghewes,⁵⁵
Hi trecs an hem dies sculdich es
Ende pine hem om dandre daet⁺
Ende come des op: dats mijn raet.
Men weet een deel, wie si sijn.
Nu keer ic weder ter redene mijn,
Daer ic die tale of had begonnen.⁺
God moet mi sijnre hulpen onnen,
Dat men niet an mi moet wreken
Mijn dichten ende mijn naspreken.

Nu keer ic weder daer ict liet⁺

Aldus verre wast gesciet.

+ B. dit cleve.

3 vs. 3. In den tekst staat: dat clene lees cleve, d.i. dat het bestendig zoo bleef. Zie Oudem. op cleven. cleve staat voor clave: kleven toch heeft klaf in d. verl. t.

+ B. in sijn eere.

14 vs. 14. In B. overgeslagen.

+ B. dat heren.

+ B. achter sijn ogen.

26 vs. 26. In den tekst staat: sonden.

30 vs. 30. wies, lees: wie.

+ B. Het.

+ B. die selve.

37 vs. 37. hi, d.i. de eigenbelangzoeker vreest.

39 vs. 39. achter rugghe steken, wegjagen.

+ B. eenich stont.

45 vs. 45. In den tekst staat: stoet.

47 vs. 47. een ander.... broet, hier schijnt eet uitgevallen.

+ B. dandre hem.

+ B. Mocht.

55 vs. 55. In den tekst staat: Dits waer is.

+ B. andre.

+ B. hadde.

+ B. keer ict.

+ B. dit cleve.

3 vs. 3. In den tekst staat: dat clene lees cleve, d.i. dat het bestendig zoo bleef. Zie Oudem. op cleven. cleve staat voor clave: kleven toch heeft klaf in d. verl. t.

+ B. in sijn eere.

14 vs. 14. In B. overgeslagen.

+ B. dat heren.

+ B. achter sijn ogen.

26 vs. 26. In den tekst staat: sonden.

30 vs. 30. wies, lees: wie.

+ B. Het.

+ B. die selve.

37 vs. 37. hi, d.i. de eigenbelangzoeker vreest.

39 vs. 39. achter rugghe steken, wegjagen.

+ B. eenich stont.

45 vs. 45. In den tekst staat: stoet.

47 vs. 47. een ander.... broet, hier schijnt eet uitgevallen.

+ B. dandre hem.

+ B. Mocht.

55 vs. 55. In den tekst staat: Dits waer is.

+ B. andre.

+ B. hadde.

+ B. keer ict.

vs. 293. C. en B. Dat die. 294. C. en B. keerdi. 295. B. Tinen. 297. C. en B. hi tlant. 298. C. en B. sijn liede in. 300. B. Als so als ict. 303. B. kindre. 304. B. Hie dat. 306. C. en B. Ende tornoy ende spel. C. hantierde. B. hanteerde (: tornierde).

vs. 308. B. wanderen. 310. B. bisscop en. 312. B. hadde tot. 313. C. Den grave. B. Die grave. 316. C. en B. had (hat) in hant. 318. C. Hare gheen ne quam te woerde (: montfoorde). B. Hare ne gheen ne quam te woerde (: montfoerde). 324. C. en B. hier (hiere) toe hulpe. 327. C. en B. een wijl (wile) had. 328. C. deed.

vs. 330. B. lieden. 332. B. sette hem toe. 333. C. en B. gaderde dat hi. 334. C. en B. tontsetten was (want) sijn. 336. C. en B. tsgraven. 339. B. legghen. C. en B. vor den. 340. C. en B. voeren over met volx een. 341. B. volcx. 346. C. en B. ghene scaren. 347. C. haer ghisebr. B. wart. 348. C. Dander waren also ondaen. B. Die ander waren so ontdaen. 350. B. hulpe. C. en B. hierof.

vs. 351. B. brochte heren. 354. C. en B. Ende boet op te gheven vredelant. 355. B. Behoude. 356. C. en B. ontfincken. 357. C. en B. Ende men voerdse. 358. B. settede. 359. C. belacht thant. B. montfoerde (: voerde). 361. B. doer (: ure). 362. C. en B. warp. 363. C. en B. bliden steen. 364. C. en B. wel sceen. 365. C. binder burch. 366. C. en B. Ten lesten most wesen. 367. C. en B. mosten. 369. C. mochte mede doen sinen wille. B. moster mede doen sine wille. 370. C. en B. Openbaer lude.

vs. 373. C. en B. dedi doe. 374. C. en B. wille al sonder (zonder). 376. C. en B. Dandre ghevaen al had (hadden) sijs. 377. B. menigen wile. 380. B. sette. 381. B. coen (: doen). 383. C. misdede. 384. B. ende oec lede. 385. B. ende oec leen. 386. C. en B. der borghe en (ne) waer. 388. C. Est dat hare. B. Ist dat hore. 390. C. sider. C. en B. qualic. 391. C. grave ghedochte. 394. C. ghere (: here). B. groter gheer.

vs. 395. C. en B. missen (: widenissen). 398. C. en B. Ende vacht eenen wijch (wich). 399. B. wart. 400. C. Dat hi doe voer tot h.B. Dat hi doe tot hoechout woude. 405. C. en B. grote. 406. B. niet ne brac. 409. C. en B. Soe (So) dat die Vriesen. 410. C. en B. mochtmen. 411. C. en B. Deen te. 412. C. en B. Ic weet wel dat noyt. 414. B. mostent. 416. B. Dandre.

In plaats der verzen 417-478 hebben C. en B. de volgende:

Men sloecher vele op die stede;
Oec wart daer ghevangen mede
Een out Vriese, ende wart ghegeven
Op die sake daer sijn leven,
Dat hi wijsde des coninx graf.⁺
Die grave ne wouder niet sceden af,⁺
Eer hi den vader dede ontgraven:
Dat hi prijsde vor vele haven.⁺
Tghebeente dedi nemen saen
Scone wasschen ende dwaen,
Ende deet voeren haestelike
In eene scrine suverlike⁺
Te scepe, als hi eerst mochte,
Ende dede maken, als hi dochte.

+ B. Dat wijsde.

+ B. niet sceiden.

+ B. prisede.

+ B. scrinene.

+ B. Dat wijsde.

+ B. niet sceiden.

+ B. prisede.

+ B. scrinene.

vs. 478. C. en B.

Te widenisse eenen casteel
Daer hi dat lant al gheheel.

479. C. en B. Van vrieslant. Na vs. 479 hebben C. en B. de regels:

Hi deet maken alse houde
Ende also scier alsmen mochte.

480. C. en B. Ende spijsdet ende mannet als hem dochte. 481. C. en B. Dat men thuus. C. wel houden zoude. 482. C. Jeghens jonghen ende oude. B. Jegens alle dat hem dochte. 483. B. doen.

vs. 486. C. en B. In den winter wie (wies) soes. 489. C. veel verslegen. 490. C. en B. si alle weghen. 491. C. en B. met hare cracht. 492. C. en B. Dicke tote op (tot up). 493. C. en B. vellen had si. 495. C. en B. huys doet (: stoot). 496. C. en B. deden. 498. C. ghevelt. B. gheviel. 501. B. ghrot. 502. C. en B. Dar menich mensch (mensche) om bleef (blef) doet (dot). 506. C. en B. Dese waren beide als ict. 508 vóór 507 in C. en B.

vs. 509. C. tachtich. B. ende tatich (: machtig). 510. C. en B. Si waren soe groot (ghrot) ende so machtich. 511. C. en B. overginghen al et. 513. C. en B. vriesen. 514. B. hollaent - voerliesen. 515. B. vordranc also mede. 516. B. wet. 518. C. dats. B. voerdranc dats. 519. C. en B. Ten segghen. B. is dat blef. 521. B. vordranc. 522. B. Soender. 523. C. en B. nomen. Na vers 523 volgt in C. en B.:

In wat lande ic bin comen
Dat staende bleef bi der zee⁺
Sonder Vlander wat sels mee
Ende die lande die ghi hoert nomen.⁺

527. C. en B. Dat si - niet begheren.

+ B. stande blef.

+ B. landen.

+ B. stande blef.

+ B. landen.

vs. 530. C. en B. si swoeren doe in. 531. C. en B. brakent (braken) tot. 532. C. en B. Dar bleef (blef) m.m. om. 533. C. en B. ghi hierna (hir nae). 534. C. een andre tale. B. Mer hir ghat en ander. 535. C en B. wat gesciede. 536. C. en B. die liede. 537. C. en B. goet oec (oc) wesen. 539. B. medemelijc nenen. 549. B. Dar. 542. C. en B. Hi gaderde heer eer (er). 543. C. meloerde (: hoerde). B. leggen. 545. C. en B. die lose (loese) vriesen. 546. C. Ende derdi. B. Ende dat so. 547. B. waes voelmact (: gheract). 549. C. en B. Ende seer schone (schon) ende starc (: warc). 550. B. Oc.

vs. 551. B. up die herde ghest (: mest). 552. C. en B. Die nyewedorp hiet doe (die) was. 554. B. oc maken dar. 555. B. hasten. 556. C. alre. B. Dar m.m. in aller. 557. B. gan. 560. C. en B. dijcs kant. 563. C. en B. hiet. 564. C. dat stontter. B. Tornenboerch dat stoet der stat. 565. B. te voeren (: hoeren). 566. C. en B. Dat was als. 567. B. ghen. 571. C. en B. Men scote wel te tween (twen) delen.

vs. 572. C. en B. scichte grote quarele. 573. B. wet. 575. C. ghemaect (: ontraect). B. gemact (: ontract). 576. B. Bin. 577. B. mysdan (: stan). 578. C. en B. Ende ic weet. 579. C. en B. roeke welc after of voern. 580. C. Hi had begonnen te nyewendoren. B. den niewen toern. 582. B. weelnar. 586. C. en B. hier (hir) na wel. 587. C. en B. segghen hoet. 588. B. ic u bedide. 589. C. en B. besette. 592. B. no.

vs. 594. C. en B. hi ere. 597. C. had. 598. C. en B. Ende ten. B. vorgan. 600. C. en B. dat hi sinnen daer (dar). 602. C. en B. rike ende arme. 604. C. en B. doe dat dochte. 605. B. den ouden ende jonghen. 606. B. toe sere. 607. C. en B. peynsder jeghens. 608. C. en B. ghepens (ghepeins). 609. B. therscap. 610. B. ghroot. 611. C. en B. ghebrocht an hare stricke (: behendichlicke). 613. C. en B. die veten.

vs. 614. C. en B. vrienden. C. mochten. 615. C. en B. rinisse. 616. B. en swaernisse. 617. B. Mar die ghemente. 618. C. en B. Hilden. 619. C. Als si dit hadden. B. Als dit hadden ghedan (: san). 621. C. en B. heren Ghyen. 622. C. en B. Vlanderen hoerdic (hordic). 623. C. en B. niet sijn (sin) soe. 624. B. Sulc dijnc bestan te done. 625. B. ghewest jegen. 626. C. en B. des die heren. 629. C. en B. sinen here ave gaet (ghat). 630. C. en B. Jane (Jaen) mach hi derselver. 632. C. en B. Jeghen hem ende hi niet. En dan volgen in C. en B. de volgende verzen:

Al haren wille can gheraken:
Hi moet bi den selven saken
Sijn bedwonghen of verdreven;⁺
Want sine manne ende sine neven
Ne sijn si niet: want si begheren⁺
Selve te sijn die meeste heren.⁺
Waerom soudsi anders soeken⁺
Andere hulpe ende des roeken
Jeghens haren rechten heren.
Si sijn ghewarren in elken kere,¹⁰
Als die wederhaen op die kerken.⁺
Dit wil ic dat elc merke⁺
Dat hi (bet) bedwinghen sal
Alle lieden, groot ende smal,⁺
Edele onedele al te gader,
In den lande, dat hem sijn vader
Ane ervede, dan hi sal connen⁺
In den lande, dat hi ghewonnen
Mit crafte ende mit onrechte heeft:⁺
Want het ne is man die leeft,
Die minnen mach al sulken here
Mit trouwer herten, als hi dede ere⁺
Sinen here daer te voren:⁺
Wat hi sweert hets al verloren⁺
Siet hijs wech ende heft hijs scade,
Hi sel scier worden te rade
Ende keren weder daen hi quam, -⁺
Al souts dander worden gram, -
Mocht hi versoenen in enighe saken,⁺
Mijt sijnre vrienscepen genaken
Ende dienen hem bet dan te voren,⁺
Onder wien hi is gheboren.
Dit dinct mi dat nature leert,⁺
Al sijn die heren aldus verkeert
Dat si wanen sijn ghemijnt⁺
Van lieden, die sijn ombekint.⁺
Die dient dor danc ende niet dor minne,⁺
Die vrienscep is herde dinne.⁺

+ B. vordreven.

+ B. sin.

+ B. sin de meste.

+ B. war - souden si - suken.

10 vs. 10. si sijn ghewarren in elken kere, d.i. telkens, iederen keer, zijn zij van de vorige richting afgeweken: ghewarren, vgl. het Hoogd. verworren, en ons verward, d.i. in eene verkeerde richting geraakt.

+ B. han up der.

+ B. Dijt.

+ B. luden.

+ B. An eervede.

+ B. heft.

+ B. trower eer.

+ B. dar.

+ B. swert et is.

+ B. danen.

+ B. enigen.

+ B. bat.

+ B. dunct.

+ In den tekst: waren.

+ B. luden.

+ B. mijnne.

+ B. dijnne.

+ B. vordreven.

+ B. sin.

+ B. sin de meste.

+ B. war - souden si - suken.

10 vs. 10. si sijn ghewarren in elken kere, d.i. telkens, iederen keer, zijn zij van de vorige richting afgeweken: ghewarren, vgl. het Hoogd. verworren, en ons verward, d.i. in eene verkeerde richting geraakt.

+ B. han up der.

+ B. Dijt.

+ B. luden.

+ B. An eervede.

+ B. heft.

+ B. trower eer.

+ B. dar.

+ B. swert et is.

+ B. danen.

+ B. enigen.

+ B. bat.

+ B. dunct.

+ In den tekst: waren.

+ B. luden.

+ B. mijnne.

+ B. dijnne.

vs. 636. C. en B. no. 637. B. Noe - wolde. 639. B. vorduwen. 640. C. pensde men. B. Pensde men - bespuwen. 643. C. en B. verdriven ut. 644. C. en B. En can. 648. B. ghoet w.e. getrowe. 649. C. en B. minde boven. 651. C. en B. te houden. 652. C. en B. Die daer (dar) binnen waren.

vs. 653. B. Van die. 655. C. en B. Darf. B. beromen. 656. C. te helpe woude coemen. B. toe helpen woude. 657. C. optie tijt. B. optier tijt. 658. C. en B. Dat meeste (meste) deel droech. 660. C. niet der. B. Sien o.n. der. 661. C. some. B. Alsi somer. 662. C. en B. bet. 665. B. van dat ghesciede. 666. C. Het. B. Het - soe vel. 668. C. en B. Als mi sint is worden. 670. C. duchten meerre. B. Ende doechten merre. 672. C. en B. Vlaminghen. 673. B. sine.

vs 675. C. en B. Ghespiset ende ghemannet. 676. C. en B. Vlaminghen. 677. B. quaemt. 679. C. en B. mochte. 680. C. en B. ontboet. 681. C. en B. bat al. 682. C. hi ten lesten. B. hi hem lesten. 683. C. en B. een (en) groot here (: gere). 684. B. ghescept. 685. C. en B. varen te W.B. wart (: vart). 690. B. ghesproken. 692. B. Oc. 693. C. en B. brabant hertoghe. 694. C. en B. beloven een man. 695. C. en B. gheleiden soude aldaer (: vaer). B. aldar.

vs. 700. C. en B. Die grave ghelovets (gheloves) ende also. 701. C. en B. orlof. 702. C. droevelic. B. drovelijc. 704. C. en B. hi wech te b.B. wart (: vart). 707. C. en B. Als mijn heer. 709. B. Dede hi sonder. 710. B. hadde hi verdijnt. 711. C. mi ic bin. B. mi bin. 712. B. icne. 713. C. en B. Niet vermoet (vormoet) tuwaert (tuwart: vart). 717. C. en B. daventure (davonture). 718. C. en B. sont nu werden. Tusschen vs. 718 en 719 hebben C. en B. de volg. verzen:

Al ware der Vlaminghen noch so vele,
Si ne verteldent nemmer te spele,⁺
Dat si quamen in minen lande:
Hertoghe dits groote schande.⁺

+ B. nimmer toe spele.

+ B. dijt is.

+ B. nimmer toe spele.

+ B. dijt is.

vs. 719. C. en B. Ende dit (dijt). 720. C. ics ontgangen moet. 722. In B. overgeslagen. 726. B. wande. 727. C. op die tijt doe. B. iu seide. 728. B. iw te. 729. B. uns. 731. B. verghan. 732. Deze regel in B. tweemaal. 733. C. en B. of leet. 734. C. ic seg u.B. iu. 736. B. dedet. 738. B. hoelpe. 739. B. ghedoeghen. 740. C. en B. peynsde (peinsde). 742. C. en B. dat versiet.

vs. 744. C. en B. maken. 745. C. Ende maecte voerwaerde alhier af. B. Ende makede voerwarde alhier of (: gaf). 746. C. en B. die grave (ghrave) borghen. 747. C. vorwaerde. B. vorwarden. 748. C. dat hi bleve. B. dattet bleve. 750. C. tsgraven. B. wart selve es graven. 751. C. en B. men soude. 752. C. en B. peynsde (peinsde) om sine. 753. B. Hoe hi. 754. C. en B. mi vromen. 755. C. Her hartoghe. B. mot iu selven. 756. C. en B. mi ewelic verwiten (: quiten). B. verwijten. 757. B. mi selven. 758. C. en B. ghelove ic dat ic. 760. C. en B. God goet (gut) gheval.

vs. 762. C. en B. u (iu) van ende toerde (torde). 763. B. Alghader. 765. C. Daer haer Volfaert. 766. C. en B. sijn broeder. 768. C. en B. Maecte (macte) s. p. des sijt ghew. 769. B. kerdeir hem. 770. C. en B. neve daer (dar) hi doe ane. 771. B. mit den graven. 772. C. lange. B. af langhe. 776. C. en B. altegader (alteghacder). C. doet liet. 778. B. gheschijn (: ghesien). 780. C. en B. Hi maket binnen.

vs. 784. C. en B. hare gheen dat ne breke. 785. B. van coninx hove. 786. C. en B. scier d.n. starf. 787. C. en B. Eer hi die. 788. C. also. 789. C. maecte sint. B. Dat hi voerwarden maecte sijnt (: kint). 790. C. en B. van hollant tsgraven. 791. C. en B. Soude nemen tsconinx. B. oudste. 792. B. toe sochter. 793. B. Oc. 795. C. bestorven. B. ghestorven. 796. C. en B. hevet (heft) die coninc sint. 798. C. en B. Gaf den graven penningen. 800. C. en B. Ic wilde men hinge.

vs. 802. C. en B. selke daet. 803. C. en B. woude. 807. C. en B. penninghen. 808. C. en B. Want men mach niet maken. 809. C. en B. dinc dan hi begheert (beghert) (: waert). 812. C. en B. Om niet so (soe) is sijn gheval. 813. C. en B. Wanen si metten (met) scatte. 814. C. Sine liede hine. B. Ander lude hine. 816. C. en B. gheven grote (groete). 817. C. en B. al te voren. 818. C. en B. hi is gheboren (gheborn). 819. C. Had hi liede.

vs. 821. C. en B. wel hebben sine (sijn). 823. B. ondan (: stan). 825. B. hadde.
Tusschen vs. 826 en 827 hebben C. en B.:

Des hi met schatte niet allene
Conste volbringen groot noe clene.
Als die scat is wech gegheven,
Soe waren magen ende neven
Alle vreemde; maer ondersaten⁺
Mochten haren heren niet laten.⁺

827. C. en B. Dus prisic. 829. C. en B. maecte enen acoert (: boert). 830. B. Daer hi. 831. B. Wande. 832. C. en B. So (soe) dat hi hem. 835. C. en B. vaste onder hem tween (twen). 836. C. en B. al ene.

+ C. Al vremde mar.

+ C. here.

+ C. Al vremde mar.

+ C. here.

vs. 837. C. en B. wast (waest) so (also) vergaen (vergan). 838. C. en B. hebben verstaen (verstan). 840. B. int hant. 841. C. en B. gaderde an beide. 842. C. en B. Als d.d. wilden. 847. C. en B. den duutschen (dutschen) coninc. 848. B. toe deser. 849. B. Hulpen. 850. B. Soe vel scats. 857. C. en B. hem daertoe (dartoe) seggen. 859. C. tordrecht. 860. C. en B. mochte. 861. B. Vele gods.

vs. 862. B. ontboet hi ende dit. 863. B. lieden was. 864. B. gedurde. 865. B. ict. 866. B. ingelsce woerde. 867. B. Dorloge. 868. C. en B. Tusschen die coningen en weet (wet) hoe. 869. C. en B. So (Soe) dat dingelsche. 872. C. en B. Alst die grave wart. 873. C. en B. hi doen (don) al haren. 875. C. Bindesen onboten sonder. B. Binnen desen ontboet sonder loys. 876. C. en B. Mijn heere robb. v. artoys. 878. B. went hi.

vs. 881. C. ten selve daghe. 882. C. en B. daer quam heer. 885. B. Alst har beider. 886. C. en B. Ic vermeet (vermet). 888. B. Ende sceiden met guden. 891. C. en B. seggu dat ic wel. 895. B. is bleven. 898. B. Sin sone. 899. B. wonde. 900. C. en B. cortelic. 902. C. en B. zoeken. 903. C. en B. Die grave v.h. sette daer jeghen. 904. C. omboet.

vs. 905. B. Overal om vrienden (vriende) ende. 906. C. ontboet. 907. C. optuterste. B. Ende trect upt uterste. 908. C. en B. Tote (tot) Vlissingen thant (te hant). 909. C. en B. Ende som wile ten (te). 910. C. en B. jegen carsande. 913. B. Dat hare lijc den anderen. 915. C. Daer hi recht voer. B. hi recht voer. 916. C. bornde. B. boernde. 917. B. strit (: tijd). 918. B. ghevel en ander. 920. C. casant an den oever. In B. overgeslagen. 921. C. en B. stichten daer roof ende brant (braent: lant). 922. C. en B. optander. 923. C. en B. sine condent. C. saghent toe.

vs. 926. C. en B. Daerna wart. 927. C. haelden scepen. B. Vlamingen halden. 928. C. en B. hulc. 929. B. dwater. 930. B. So (Soe) dat datter scip (daer schip) ne ghene. 931. C. en B. Mochte (moechte) liden ten was. 932. C. Ic seg u wes ik seker bem. B. Ic segge iu wes ic seker bin (: hem). Tusschen 932 en 933 hebben C. en B. de volg. verzen (zie Inl. bl. xxxix):

Dat die Vlamingen hem vermaten,
Daer si te samen stonden of saten,⁺
Dat si in Zeelant wouden varen
Emmer met eenre scoenre scaren,⁺
Daer die were niet en ware groot,⁺
Ende reiden toe menigen boot.

933. C. en B. Ende menighe cogge die soudeniere. 934. C. en B. Ende voren doe in Brabant sciere. 935. B. luttel weder. 936. C. en B. Ende ginghen op dat.
Na 936 heeft B. nog een vers:

Dar sijt scone vonden.

+ B. of aten.

+ B. ener schoner scharen.

+ B. niet ware.

+ B. of aten.

+ B. ener schoner scharen.

+ B. niet ware.

vs. 937. C. en B. Si bornden huse ende kerken (kerke). 938. C. tot so menighe. B. tot somige. 940. C. en B. wart des. 941. C. en B. Zeelant doe in. 943. C. en B. Ende al Zeelant trac (traect) ter. 944. C. en B. sulken. 948. C. en B. quam. 950. C. no. B. blef man groot ne. 951. C. en B. trecten. 953. C. Van alle ziden tot. 954. C. en B. Peynsden (Pensden) si dat ware haer (har) vrome (: comen). 955. C. en B. Dat si gingen te scepe weder. 956. C. en B. Doe gingen si van den dike (dinge) neder.

vs. 957. B. dijke. 959. B. Binnen den. 960. B. Tscep waͤrt mit (de e boven wart bewijst dat de spelling vreemd voorkwam). 962. C. en B. volchden vast op (up) die. 963. C. en B. Ende gingen. 964. C. en B. Doe gingen loepen die waenden ontgaen (wanden ontgan). 965. C. Daer ontflo sulc toten. B. Daer ontfloe sulk toe den dike (: slijke). 967. C. en B. thoeft. 968. C. en B. Ic wil dat ghijs mi (mij) B. geloft. 971. B. Mer dan. 972. C. moghedi vraghen. B. moghe ghi. 973. C. en B. Was daer enigh. 974. C. Der waerheit horic. B. Der warheit hordic. 975. C. en B. bleven. 976. C. en B. lagen bloot.

vs. 977. C. en B. Behalven die g.d.m. vinc (vijnc: dinc). 978. C. en B. Hem ghesciede dese. 979. C. en B. So vele bleef (blef, met and. hand een e er boven: bleef). 980. C. en B. St. Simons avende. 982. C. en B. wien soes. 983. C. en B. aldaer (aldar. weder, gelijk later nog meer dan eens, met boven de a geschreven e) si waren. 984. C. en B. met eenre (enre). 987. C. en B. si iii^c cume. 988. C. en B. Daer si voren vloen met scamen. 990. B. boetscap thant. 992. C. gheweten. B. geweten en connen. 993. C. en B. metten (met den) vangenen. 995. B. die sel gegheven. 996. C. en B. die laet (lat) leven. 997. C. sendse over. B. sende si over moedernact (: gheract).

vs. 999. C. en B. Sullen si thuys bringhen. 1000. C. en B. daernare (darnare). 1001. C. en B. Segghen mogen met (mit). 1003. C. en B. ghedaen (ghedan) als. 1005. C. en B. also groot. 1006. B. al die doot. 1007. C. en B. Die in scepen (scepe) dor Z. voeren. 1008. C. en B. begonste also roeren. 1009. C. en B. ankeren. 1010. C. en B. Ende (Den) recht in desen.

vs. 1011. B. een scep. 1012. C. en B. sitten bleef (blef). 1013. C. diere. B. die dar. 1016. B. stercte se. 1020. C. dancte. 1021. C. en B. dat lijf h. ondreghen (ontregen). 1022. C. en B. grave voer. 1025. C. corsteliken daerna. B. cortelic. 1028. C. wart. 1030. B. bin. 1031. C. en B. coninc het dede. 1032. C. en B. bleef hire na om (blef hyre nae om).

vs. 1034. C. Doe hi thuwelic was an ghegaen. 1035. B. soen. 1036. C. en B. Loefde. 1037. C. en B. helpen jeghen alle (al) die. 1038. C. en B. Ende ne souden. 1039. C. en B. Welc tijt h.h.t. weten. 1040. C. en B. wart. 1041. B. Een anders. 1042. C. en B. hem ave. 1043. C. en B. dochte. 1044. B. nu dijn. 1045. C. selt eens. B. sals eins. 1047. B. selt. 1049. C. en B. Peinsde hi moet. 1050. C. ics noet dar ic verloest (: troest). B. Hadde ics noot daer ic verlost (: troest), 1051. B. ghehulpem.

vs. 1052. C. en B. quamt.
Tusschen 1052 en 1053 hebben C. en B. deze regels:

Hadde hem die coninc sin belof⁺
Ghedaen hine waers nemmeer of⁺

1053. C. en B. Hem ghegaen (geghan) dat weet (wet) men wale. 1054. B. ghedan dat wet male. 1055. C. en B. Gemaket. 1056. B. voergheven. 1057. B. heeren. 1058. C. en B. wi te varen of (van) hoerden. 1059. B. hof wat. 1060. C. en B. Wat si.
Tusschen 1060 en 1061 hebben C. en B. deze regels:

Soe wel hadden sijt beide ghader,
Al had hi ghesiin haer vader,⁺
Hine had so niet meer mogen eren;⁺
Dat si al in quade keren.

+ B. beloͤf.

+ B. Gedan hine wars nemmer of.

+ B. hadde.

+ B. hadde si niet mer.

+ B. beloͤf.

+ B. Gedan hine wars nemmer of.

+ B. hadde.

+ B. hadde si niet mer.

vs. 1061. Als ghi. 1067. C. en B. kerde weder danen (dannen). 1068. C. peynsde. B. peinsde om sinen. 1072. C. paeuse. B. paͤuse. 1073. C. en B. stoel. 1074. B. gaeft e.a. daermede. 1075. B. ut b.w. gheborn (: hoeren). 1077. B. naste. 1078. B. af. 1079. C. jammer. 1080. B. noc in die poert (: ghehort).

vs 1082. C. deser ghenoemder. B. genomder. 1084. C. en B. wart. 1087. C. en B. dorste. 1088. C. en B. so (soe) groot enen. C. vorste. B. vorsten. 1089. C. en B. vanghen. 1090. C. en B. moghen. 1091. C. en B. Dattet. 1092. C. en B. Dat yement (yment). C. ghenendes das. 1093. B. want. 1096. C. Al had hine. B. Al hadde hi te voren niet. 1097. C. en B. binnen sire (siner) tijt. 1099. C. en B. Dat die (dattie) verrader.

vs. 1100. C. en B. Sijne (sine) ghel. tot elken. 1101. B. In s.w. an sinen. 1102. B. ic. 1104. C. en B. den grave quaet jonste. 1106. C. keer ic ter reden. B. kerijc ter redenen. 1108. C. en B. spreken. 1110. C. en B. een dinc (dijnc). 1111. C. en B. Hoe hi dat beste conde geraken. 1112. C. en B. Dat hi soendinc soude maken. 1113. B. hern. 1114. C. en B. Datte doene. 1115. B. mijnde (: kinde). 1116. C. en B. Ende van Aemstel. B. oc.

vs. 1118. C. en B. om pijnde h. dese. 1119. C. en B. bringhen over. 1120. C. en B. Alst kenlike (kenlijc) d. sceen (scen: een). 1121. C. Bin deser t. ghevel. B. gheviel em soe. 1122. B. Dat hi. 1123. C. en B. Dat sijn (sin) vrouw sijn (sin) wijf. 1124. C. en B. Van der. 1125. C. en B. moeten. 1126. C. tincarn. B. int carc. 1129. C. en B. heet (hiet) in die hage. 1130. C. opten. B. guden. 1132. C. en B. ghedenken met oetmoede (otmode). 1134. C. en B. boven alle wive (vrouwe). 1136. C. en B. prijst men.

vs. 1137. C. en B. horen gewach van haren leven (: begeven). 1138. C. lieflic. B. lijflijc. 1139. B. alle die. 1140. B. Moest bl. a.w. gedaen. 1141. B. grave ne wilde laten niet. 1143. C. dade - aerde (: waerde). B. arden (: warden). 1149. B. bracht (: bedacht). 1152. C. en B. verraders. 1154. C. en B. hoerde (horde). 1156.. C. en B. lyede openbare (liede openbaer: mordenar). 1157. C. en B. eerst (erst) bedochte. 1158. C. en B. an den anderen.

vs. 1159. C. en B. Ende hoe. 1161. C. en B. leget. 1162. B. heren. 1166. B. had. 1167. C. en B. heb. 1168. C. en B. peynsde dit (peinsde dijt).
In plaats van de verzen 1168 en 1180 hebben C. en B. deze regels:

Dat gi mi dicke hebt ghedaen.
Hi moets nu in boeten staen⁺
Te minen willen, moet ic leven.⁺
Nu siet, hoe hi had begeven⁺
Die doghet ende al goet ghedocht.⁺
Mij dinct, dat hi wel slachten mocht⁺
Den quaden menscen, als Catoen seget,
Die emmer niement goeders pleget:⁺
Na der soene misdaed te denken.⁺
Hi ne moet die vete laten zenken⁺
Ende doen se al ut sinen gedochte, -⁺
Hoe qualike hijt doen mochte, -⁺
Ende int herte (laten) ghene stede:
Want het is der quader sede,
Dat si gedenken der quader dade;
Dat (lees: die) si bi vrienscepe ende bi rade⁺
Hebben te goede laten maken.
O Herman, bi wat saken
Woudstu der quader naem ontfan⁺
Was di niet ghenoech ghedaen
Van al dat di te rechte misquam?
Waerbi wordstu den graven soe gram?⁺
Most hi niet bliven onbeschouden,⁺
Had hi di qualijc vergouden?⁺
Hi hadde di gemaket rike⁺
Ende dinen gheburen al gelike;⁺
Hi stcrcte di met allen ghere
Hadstu te doen ghehadt een heere⁺
Ut sinen lande, du hads macht⁺
Uut te leden al sine kracht.⁺

+ B. mots.

+ B. moeti.

+ B. hadde.

+ B. alt.

+ B. dunct.

+ B. gueders.

+ B. misdat deinken.

+ B. sinken.

+ B. doensi alle.

+ B. qualiken.

+ B. vrientscepen.

+ B. woudtstu - nam ontfaͤn.

+ B. wardstu.

+ B. Moesti - onbeschouwen.

+ B. Hadde h.d.q. vergowden.

+ B. gemakit.

+ B. ghebuͤren.

+ B. en.

+ B. hadts.

+ B. cracht.

+ B. mots.

+ B. moeti.

+ B. hadde.

+ B. alt.

+ B. dunct.

+ B. gueders.

+ B. misdat deinken.

+ B. sinken.

+ B. doensi alle.

+ B. qualiken.

+ B. vrientscepen.

+ B. woudtstu - nam ontfaͤn.

+ B. wardstu.

+ B. Moesti - onbeschouwen.

+ B. Hadde h.d.q. vergowden.

+ B. gemakit.

+ B. ghebuͤren.

+ B. en.

+ B. hadts.

+ B. cracht.

vs. 1181. C. en B. En betrouuede (betrouwede). 1182. B. Oc soe wetic. 1183. C. Tsinen oversten rade. B. Tsinen oversten di. 1184. B. Ende betuͦwende. 1185. C. deeds anscine. B. dedest aen scine. 1186. B. Die drucht oc die cleder sine. 1188. B. Drucht oc sijn. 1190. C. en B. Dus dane (danne) wonder hoerdic (hordic) noit lesen. 1191. B. toe den ende. 1192. C. en B. Nu is tijt. 1193. C. verraedscap. B. verraderscep. 1196: C. en B. Wel droeghen (droghen) over een. 1198. C. en B. here. 1199. C. en B. here (heren). 1200. C. en B. worden te rade.

vs. 1201. C. en B. Wie men dit (dijt) ondecken. 1202. C. en B. here (heere). 1203. B. gom (: soem). 1205. C. en B. Maecte (Macte) enen dach. 1206. B. Dus te. 1209. C. soene w. al een gheswijch. 1210. C. Mer si 1. hare crijch. 1211. C. An den. 1212. C. en B. Des si niet wilden scheden (sceiden). 1213 C. en B. droeghen (droghen) over een. 1214. C. en B. hem daerna wel scheen (scen). 1215. C. en B. geloefdem. 1216. C. en B. Te doen. 1217. C. en B. Helpe (Hulpe) des hertogen.

vs. 1220. C. gheloefde hi. B. Oc gheloefdi hem oc. 1221. C. en B. versien. 1222. B. dorste. 1223. C. en B. Dat se (si) Jan yet veten. 1225. C. Wart aldaer zeker ghedaen. B. Wart aldaer seker gedaͤn (: verghan). 1227. C. te camerlic. B. die camerlinc. 1228. B. En dach. 1232. C. Ende Robbrechts horic lyen. B. Ende Robbrecht hordic. 1235. C. en B. so (soe) wiste. 1237. C. en B. lieden. 1239. C. en B. men hem dat.

vs. 1240. C. en B. wouder niet van. 1241. C. en B. Ende. 1244. C. en B. wiste van. 1246. B. Des sijnre knapen. 1249. B. gingen. 1251. B. Coertelic. 1253. B. verstat alhir. 1254. C. Kuucs. C. en B. Tsheren. 1260. B. iu.

vs. 1261. C. lijf of an. B. iu lijf of an iu. 1262. C. en B. wil. 1263. B. iu. 1265. C. en B. wonder. 1267. C. en B. ontscit. 1268. B. papen wat ment. 1269. C. en B. Sel. 1270. B. selre. 1271. B. Et was. 1275. C. lettren hoerde. B. Alse grave. 1279. B. onthaen. 1280. C. hoert harwaert. B. harwart.

vs. 1283. B. ast voren stat (: ghaet). 1286. B. dochte. 1287. C. en B. hieten (hietene) doe. 1288. C. en B. niet van hem soude. 1289. C. en B. Eer hi ware in sijn (sin). 1291. C. en B. Die pape voer. 1292. C. en B. Datten man ne gheen (ghen) en deerde (derede). 1293. B. blef die graven. 1294. C. en B. sceen (scen) of hire niet om en gave. 1298. C. en B. Yet misdoen (misdȯn) soe wats (wat es) gesciet. 1299. C. en B. Hi waende (wande) dat al sine liede. 1300. C. en B. waren soe wats gesciede. 1301 C. en B. Maer hi ne conde niet geweten.

vs. 1304. C. en B. dit (dijt) ghesciede. 1305. C. verradre. B. verraderen. 1307. C. en B. sone is. 1310. C. en B. eer soude. 1312. C. en B. Er hi daer yet. Tusschen de verzen 1312 en 1313 hebben C. en B. deze regels:

Die goede ne sijns targher niet,
Al is den quaden dijt ghesciet;
Maer si sijns te beter vele,
Dat si hem in haren spele
Niet en keren, mer altoes pogen,⁺
Hoe dat si se nederen moghen.
Nu hoert alhier een ghelike:⁺
Doe onse here in hemelrike
Alle die engelen had ghemaect,⁺
In hare nature wel geraect,⁺
Ende hi hem haren vrien wille
Gaf te doen, lude ende stille;⁺
Dene coes te siene gode⁺
Ende al te doen sine ghebode;⁺
Dander die verhief hem daer;
Omdat hi scone was ende claer,⁺
Soe woude hi wesen Gods ghelike.
Doe ne mochte hi in hemelrike
Niet lange bliven, hi ne moste vallen
Ende wart die lelicste van hem allen,
En die quaetste verre te voren⁺
Van dien die tsinre scharen horen.
Ende wie hem volgede met herten ane,
Die ontfinghen sine gedane.⁺
Nochtan sijn si niet even quaet:⁺
Elc is gheloent na sine daet:⁺
Somige min ende somige bet⁺
Es hem haer torment geset.⁺
Nochtan en hevet daer niment goet.
Trouwe, die gene die misdoet,⁺
Sal men lonen mit swaren lone:
Want hi hem selven doet die hone.
Dander enghelen sekerlike,⁺
Die doe bleven in hemelrike,
Waren hier of niet vervaert,
Dat hare gheselschap also vaert;
Maer si waren te seker vele,
Dat si niet keerden te haren spele.⁺
Onse here niet heeft se te leder niet,⁺
Dat den anderen dat is ghesciet.⁺

+ B. mar altos.

+ B. hort.

+ B. ghemact.

+ B. naturen wel gheract.

+ B. done.

+ B. Deen c. te sinen.

+ B. don sijn gheboede.

+ B. clar.

+ B. quatste.

+ B. ontfinc.

+ B. sien si - quat.

+ B. ghelont - dat.

+ B. min somige.

+ B. har.

+ B. Trowe d.d. misduet.

+ B. ingle.

+ B. niet en keerden.

+ B. here heeft se.

+ B. Datten andren so is.

+ B. mar altos.

+ B. hort.

+ B. ghemact.

+ B. naturen wel gheract.

+ B. done.

+ B. Deen c. te sinen.

+ B. don sijn gheboede.

+ B. clar.

+ B. quatste.

+ B. ontfinc.

+ B. sien si - quat.

+ B. ghelont - dat.

+ B. min somige.

+ B. har.

+ B. Trowe d.d. misduet.

+ B. ingle.

+ B. niet en keerden.

+ B. here heeft se.

+ B. Datten andren so is.

vs. 1313. C. en B. Want si doen al sijn ghebot. 1314. C. en B. dunct. 1315. C. lieden.

vs. 1317. B. trou. 1320. B. Niet en dade om aertrike. 1321. B. Dan trouwe. 1323. C. en B. had. 1324. C. ghemerken. 1325. B. maken an die. 1326. C. en B. woudi. 1328. C. en B. hi oec te. 1329. B. versonen. 1330. C. Haren Wolfaerde. B. Heren Wolfaerde. 1333. C. en B. Des ghetr. (ghetroude) hi hem te bet. 1335. C. soene. 1336. C. hoert wies hi. B. hoort ho hi hem bedocht (: brocht).

vs. 1339. C. en B. tot hem. 1340. C. en B. Ende deed se ontbieden oec. 1341. B. alghemeen (: cleen). 1349. B. docht. 1353. C. en B. te min. 1354. C. penninghen. 1355. C. en B. gheseit. 1356. C. en B. staphans. 1358. C. Bi sire ziden. B. By sijnre siden. 1359. C. her ghisebrecht. 1360. C. en B. Here van Aemstel. 1361. C. tsijnre taflen. B. tsire tafel.

vs. 1362. C. en B. droncken ende aten. 1363. C. en B. Dander. 1364. C. Dene. B. Deen voer ende dander. 1365. C. en B. betaemde een ygheliken. 1366. C. en B. dranc blidelike. 1367. C. en B. al in. 1368. B. Die hertoghe. 1370. C. Was mens vele te. B. Doe was men veel te. 1372. C. en B. Noch eer avont met droefheden (: sceden). 1374. C. al te gader. B. sijn. 1377. B. sine ruste. 1378. C. Hem beg. slapens lusten. B. Hem begonste slapens te lusten. 1379. B. Ende elc ghinc. 1381. C. Dat die verradre trecte te samen. B. Dat die v. trecten tsamen.

vs. 1382. B. buten der stat quamen. 1383. B. voer over. 1385. B. te harnasch. 1387. B. hem daer. 1388. B. Die sint wilden daernaer. 1390. B. seit. 1391. C. en B. geseecht (: pleecht). 1392. C. en B. Ic wane dats elc. 1393. C. en B. Dat hi sijns selves daet heelt. 1394. B. raet steelt. 1396. C. en B. Bi hem wesen dats daerbi. 1397. C. brinct. B. in stric.

vs. 1401. C. en B. Hoert h. gr. jammerhede. 1403. C. Op den. B. Opten. 1405. C. en B. wecten wt sinen (sine). 1409. C. en B. wie is daer ic bint. 1410. C. en B. also. 1413. C. en B. dat weder is so (soe). 1414. C. en B. hoerde (horde) dat gone. 1415. B. hebbe toe. 1417. B. don. 1418. B. camerlinc. 1419. B. Gat. 1420. B. voer. 1421. C. Laten. B. Latten. 1422. C. en B. ne sweech niet.

vs. 1423. B. hier inne. 1424. B. Sel ic iu. 1425. B. Er wi. C. en B. henen. 1426. C. en B. den wijn. 1427. C. scenken. B. schenken. 1432. B. kerde hem om. 1433. C. en B. blijf (blijft) gesont ic. 1434. C. en B. grave hiet. 1435. C. en B. zadelde mitter vaert. 1436. C. en B. Sonder merren alle die. 1437. C. en B. Jan tsgraven. 1440. C. en B. Hi wiste luttel. 1441. C. en B. an die yart. 1445. B. sin ghereet. 1447. B. met den twen.

vs. 1448. C. en B. beyde (beide). 1449. C. en B. voert 1450. C. en B. Blidelic. 1457. C. en B. dus. 1458. C. teghens. C. en B. teenre. 1459. C. en B. ende van Aemstel. 1461. C. en B. moerdenaer (mordener) fel. 1462. C. en B. Gheraet van. 1464. C. en B. ter selver stede. 1465. C. en B. quam menich man. 1466. C. ghenomen. 1467. C. Als si dus quamen te. B. Als dus quamen te. 1469. C. en B. Ende Harman. 1472. C. en B. U hoghe spronghen.

vs. 1474. C. en B. moet hier bliven. 1475. C. ghevanghen ist lief. B. gevangen ist u lief. 1476. B. ic wel weet. 1478. C. weet ic. 1480. C. en B. bin. 1481. C. en B. seide. 1483. C. sparwaer. B. sparwer. 1484. C. en B. lachter. 1485. C. en B. sparwaer (sparwer) dat hi. 1486. C. en B. nammen. 1487. C. en B. sijn hant. 1488. C. en B. begaerde (: swaerde). 1489. C. en B. weren.

vs. 1491. B. Si swaert. 1492. C. en B. mocht. 1493. C. en B. Ic sla u tswaert. C. in toten tanden. B. al toten tanden. 1494. C. en B. Dat mocht d. gr. 1495. C. en B. woude. 1496. B. moeste. 1502. C. keer (: seer). 1503. B. Wart. 1504. C. en B. Die knape. 1505. C. en B. ter were. 1506. B. In can. 1508. C. en B. Hadden si se ghevangen. 1509. C. en B. alle te.

vs. 1512. B. goeden. C. en B. paerde. 1513. C. ter poert. B. ter poorten. 1514. C. mochte. 1516. C. en B. vereysscede. 1518. C. en B. om dese sake. 1519. C. en B. viande. 1522. B. haven. 1523. C. en B. ghecoft. 1525. B. Dat hi hadden voer wel ghevaren. 1527. C. Gods. B. Oons. 1528. C. en B. Ghevaen als men screef. 1529. C. en B. Recht doe ons heren jaer. 1531. C. en B. Effen. 1532. C. en B. Alst.

vs. 1534. C. jammer horen. 1536. C. en B. een nyewe (niewe). 1538. C. droevelic. B. droeffelic. 1541. B. tsinnen. 1542. C. en B. hebben beteren (beteeren) vrede. 1545. B. Haer W. 1548. C. en B. seide wel dat hem. 1549. C. en B. beset. 1554. C. en B. hebs. 1555. C. ende groet vaer. B. ende oec grote vaer.

vs. 1557. C. en B. daer al. 1558. C. en B. Woudi. 1560. B. sal. 1561. C. en B. alle. 1562. C. en B. sullen. 1563. B. daert. 1564. C. en B. sent met. 1567. C. en B. Ic vruchte. C. ghecomen. 1570. C. en B. setten. 1571. C. voeren. 1572. C. en B. woude ghi sult hiernaer. 1573. C. en B. Horen wat hi doe bedreef. 1575. C. en B. mens. 1577. C. en B. sloechen ontwee (ontween). 1578. C. en B. Voerden. 1579. C. zeghelen mochte. 1581. C. en B. tsinen

vs. 1582. B. ghemeen wart. 1585. B. Dat hinen here.