Rijmkroniek

[p. 131]

tekstkritische noten

vs. 2. C. en B. Hevet mare. 9. C. en B. mochts. 11. C. en B. hem an.

Derde boek.

Willem, die in Oostvrieslant was,
Heeft niemare vernomen das
Dat sijn broeder is bleven doot.
Met sericheden harde groot
Es hi ter Zipe comen ghereden,⁵
Ende hi bat om ghelede
Te comene totes broeders grave.
Maer sonder oerlof sciet hijs ave,
Want hi ne mochts winnen niet.⁹
Als hi was in dit verdriet,
Quamen an hem in stilre ware¹¹
Aldaer Philips van Wassenare,
Her Jan van Rijswijc ter stonde,¹³
Ende her Wouter van Egmonde,

5 vs. 5. de Zijpe, thans drooggemaakte plas in Noord-Holland.

9 vs. 9. In den tekst staat: mochs. Mocht des winnen (te weten, des oerlofs); hij kon geen geleide, en daarmede verlof, bekomen.

11 vs. 11. in stilre ware. In ware beteekent: met voorzorg om niet ontdekt te worden. Het bijgevoegd stil versterkt de beteekenis.

13 vs. 13. ter stonde, d.i. op tijd en plaats, waar Graaf Willem zich bevond. De anderen hadden hen afgevaardigd, zooals blijkt uit het Chron. Egm. Kluit, I, p. 183.

[p. 132]

15

Ende van Teilinghen her Willam,

 

Her Simoen van Harlem mit hem,

 

Her Jacob borchgrave van Leiden,

 

Her Alaerd Baniaerd, de hem seiden:¹⁸

 

Si wilden hem in staden staen,

20

Opdat hi tlant wilde anevaen:

 

Vrouwe Aleiden noch den niwen heer

 

Ne swoeren si trouwe nemmermeer.

 

Dus was de grave Willem comen

 

Te Wassenaer, so dat vernomen

25

Niemen en heeft wi hi ware,

 

Sonder de heren entaer nare

 

Twee cnapen van trouwen zinne,²⁷

 

Al omme der vrese van der gravinne.

 

Van daer es hi te Vlaerdinghe comen,

30

Daer sijns ware hebben ghenomen

 

De Scoudenaren, de sijns onbeiden³¹

 

Ende niement de dinghen en seiden.

 

Onbekent was hi den lieden,

 

Sonder allene hem die rieden³⁴

35

Die dinghe wat hem best dochte gedaen.

 

Te hant sijn si te scepe ghegaen³⁶

18 vs. 18. In den tekst staat: Bomaerd.

27 vs. 27. Die twee knapen brachten hem te Vlaardingen.

31 vs. 31. Scoudenaren, inwoners van Schouwen.

34 vs. 34. In den tekst staat: diet rieden.

36 vs. 36. In den tekst staat: sijn te scepe.

[p. 133]

 

Ende namen met hem diene kenden.

 

Ende teerst dat si der Maze ghehenden,³⁸

 

Songhen si lude ende zere

40

Ende waren vro, dat si den here,

 

Trechte oyr, hadden entie guene,⁴¹

 

De was sgraven Florens zuene,

 

Ende versweren hem ende vertien⁴³

 

Hem van Lodewijcs voghedien.

45

Ende als si te Cyrixe quamen,

 

Ende dat volc vernam te zamen,

 

Wast al vro, jonc ende out,

 

Ende baden alle menichvout,

 

Dat hem God moeste gheven

50

Ere, vrede ende langhe leven.

 

In desen tiden so ghelach

 

Sgraven Didrix dartichste dach,⁵²

38 vs. 38. teerst dat si der Maze ghehenden, d.i. zoodra zij de Maas opgevaren waren. Ik meen dat hier het werkw. quamen of waren is uitgevallen: want met Huydec. aan te nemen, dat er een werkw ghehenden bestond, acht ik te gewaagd. hende of ghehende komen, is nabij komen, en hier is bij de Maas, op de Maas, met de bijgedachte, dat de rivier hen uit het gezicht van den oever wegvoerde.

41 vs. 41. In den tekst staat: hadde entie, lees: hadden entien. De spelling guene (: zuene) wijkt van de gewone gone (: zone) af.

43 vs. 43, 44. versweren hem ende vertien hem van Lodewijcs voghedien. Hem versweren van is afzweren, hem vertien van is zich onttrekken aan.

52 vs. 52. dartichste dag, op dezen dag na de begrafenis geschiedde, evenals vroeger op den zevenden, en later op den verjaardag der teraardebestelling, uitdeeling aan bepaalde armen. Zie Huydec. II, p. 127.

[p. 134]

 

Ende grave Lodewijc ende sijn wijf mede

 

Ende gravinne Aleid waren in de stede

55

Van Haerlem comen omme tEgmonde

 

Dat dartichste te doene tier stonde,⁵⁶

 

Ende vernamen al openbare,

 

Dat die meente van Kennemare

 

Metten ridderen overeen droeghen,

60

Omdat si hem wilden ghevoeghen

 

Grave Willem te hebbene tenen here.

 

Dus maecten si hem te vliene sere,

 

Ende ne hadde de nacht ghedaen,

 

Si waren zekerlike ghevaen.

65

Van Amestelle her Ghisebrecht

 

Halp hem dat si quamen tUtrecht.

 

Die dochter ne wiste wat doen;

 

Maer te Leiden is soe ghevloen:

 

Want het haddense met hem

70

Mijn heer Rugier van Maerhem

 

Ende van Borne mijn heer Oest

 

Ende andre ridders, onghetroost,⁷²

 

Alse de vreemde waren int lant:

 

Want Leiden stont in Lodewics hant.⁷⁴

75

Daer voeren si metten ermborstieren;

56 vs. 56. dat dartichste, d.i. wat er op den dertigsten dag te doen was.

72 vs. 72. onghetroest, hulpeloos, zonder toevlucht. Dit woord ziet op Gravin Ada, die zich naar Leiden moest laten voeren, daar de aanhang van den vreemdeling, Graaf van Loon, de macht had.

74 vs. 74. In den tekst staat: Lodewics lant.

[p. 135]

 

Hem volgheden na harre manieren

 

De Kenemaren, dat al ghemene

 

Ende al de meente groot ende clene

 

Biden Rine boosten bewesten,

80

Wielen alle voer dier vesten.⁸⁰

 

Hovetmans waren ter stonde

 

Her Wouter van Egmonde,

 

Heer Alard Banjard, ridder mare,⁸³

 

Ende heer Philips van Wassenare.

85

Daer wort de joncfrouwe ghevaen

 

Met allen haren lieden zaen.

 

Die riddren metten andren mannen

 

Worden alle vaste ghespannen;

 

Maer de joncfrouwe was vanden heren

90

Hoefscheliken ghehouden met eren.

 

Ten naesten jare, ten nien grase,

 

Neven den Rijn enter Mase

 

Gaderde Lodewijc groot heer,

 

Om te stervene in de weer,

95

Of hem doch tontheenne das⁹⁵

 

Dat hij tslants verdreven was.⁹⁶

80 vs. 80. Wielen, verl. tijd v. wallen, in den zin van marcheeren.

83 vs. 83. In den tekst staat wederom: bomard.

95 vs. 95. tontheenne, d.i. te onthenene, datief v.d. infin. onthenen, dat is, maken dat iets henen of weg is. Dus beduidt hem onthenen, zich verlossen, hier van de ramp en de schande dat hij uit het land was verdreven.

96 vs. 96. In den tekst staat: hijs tlants.

[p. 136]

 

Hi gaf ende hi ghelovede miede.⁹⁷

 

Dit waren sine hoghe liede:

 

De bisscop van Ludeke, de stede,

100

De hertoghe van Limborch mede,

 

De grave van Vlaendren, de grave Hare,¹⁰¹

 

De grave Alef van ..... Deser zake¹⁰²

 

Bewant hem de van Gelre niet,¹⁰³

 

Omme dat Willam sijn swager hiet.¹⁰⁴

105

Die bisscop van Utrecht quam daer sterc.

 

Hem was gheloeft twee dusent marc,

 

Ende tenen ghisel dat hi helt¹⁰⁷

 

Lodewijx broeder over tghelt.

 

Vele van Hollant waren met hem

110

Ende alle teghen den grave Willem.

 

Wat sal Willem anevaen?

 

Hi ne can niet wederstaen

 

Also groot heer alse quam mettesen,

97 vs. 97. In den tekst staat: mede.

101 vs. 101. In den tekst staat: de grave Hake; doch er moet gelezen worden Hare of Are; bedoeld is de broeder van den bisschop van Utrecht Dirk de Are, zie Kluit, p. 193, Noot 49.

102 vs. 102. grave Alef, d.i. Adolf van den Berge, zie Kluit, ald. n. 48. Er schijnt in het origineel der afschriften Alef van̅ berge gestaan te hebben: althans dat van, hetwelk in den tekst staat: Alef van deser sake, past niet bij dit deser sake, genitief van 't volgende bewant.

103 vs. 103. bewant (v. bewinden) hem niet deser sake, d.i. bemoeide zich niet met deze zaak.

104 vs. 104 swagher, d.i. schoonzoon.

107 vs. 107, 108. d.i. hij hield Lodewijks broeder als gijzel voor het beloofde geld.

[p. 137]

 

Ende hi ne weet waer zeker wesen.

115

Maer hem dinct best sekerlike

 

Dat hi henen in Zelant wijke:

 

Also dat hi der henen vaert

 

Ende beveelt den here Alaert

 

Ende oec deen van Egmonde

120

Kennemaerlant ter zelver stonde;

 

Teylinghen ende Wassenaere

 

Dien beveelt hi dat beware

 

Tlant dat bi den Rine leghet,

 

Dat den bisdoem gheweghet.¹²⁴

125

Si maecten twee weren ghereet,¹²⁵

 

Ene de men ten Bossche heet,

 

Ende een andere bi den Rine:

 

Heet Swadenborchdam, daer men pine

 

Ende groot arbeit aen leide:

130

Want men maecter wide fosseide

 

Om te houdene des lants invaert.

 

Grave Willam hadde te hem waert

 

Enen sinen broeder, hiet Florens,

 

Die nerenstelike al sijn ghepens

135

Sette, al was hi proefst ende clerc,

 

Omme te verwaerne dat werc:

 

Want hi niet daer jeghen spaert.

124 vs. 124. gheweghet, d.i. paalt aan.

125 vs. 125. weren, versterkingen.

[p. 138]

 

De heren van Kenemarenwaert¹³⁸

 

Droughen te scepe, alse de wise,

140

Wapene, hernasch ende spise.¹⁴⁰

 

Her Wouter ende her Aelbrecht¹⁴¹

 

Hieten hem oec aldaer echt,

 

Dat si den dijc tAmestelle uutstaken,

 

Omdat de hoghe watre inbraken;

145

Ende dit so dede tKenemaersche here.

 

Ende noit so ne mocht met haerre were¹⁴⁶

 

De vanden bisscopdoeme verbieden

 

Met alder macht van haren lieden,

 

De Kenemaren en voeren hene

150

Duert lant over al dat vene,

 

Ende verbernden te hant

 

Van Amestelle al dat lant,

 

Ende roveden al dat si vonden:

 

Amestelle sine veste tien stonden

155

De berneden si al inden gront;

 

Menich appelboem, diere stont,

 

Wort verbernt van den luden.¹⁵⁷

 

Doe voeren si van daer te Muden

138 vs. 138. van Kenemaren waert, d.i. die zich de bewaking van Kennemerland opgedragen zagen.

140 vs. 140. hernasch, alles wat tot de uitrusting behoort.

141 vs. 141. Aelbrecht, dezelfde die boven Alard (Banjaerd) genoemd wordt.

146 vs. 146. met haerre were; d.i. met hunne krijgsmacht.

157 vs. 157. In den tekst staat: verbent.

[p. 139]

 

Ende verberneden de stede,

160

Ende Wesep; al tote Brueklede¹⁶⁰

 

Hebben si verheert, ende van hen somen

 

Hebben si vaste te ghisel ghenomen.

 

Dus sijn si te scepe ghekeert,

 

Als sijt aldus hadden onteert.

165

De bisscop van Utrecht heeft verhoort

 

Sijns lants scade entie moort,

 

Ende versamende groot heer,

 

Alse de wilde ende hadde gheer

 

Te wrekene sine grote scade.

170

Ter were so quam hi met rade,

 

Daer de proefst Florens lach

 

Ende wachte nacht ende dach

 

Dinvaert van Noorthollant.¹⁷³

 

Sine ridders begavene te hant,

175

Die mit hem inder vesten laghen,

 

Als de overeen des draghen,

 

Dat sijs hem waren onhout.

 

Daer waert ghewonnen met ghewout

 

Die veste ende tebroken zaen,¹⁷⁹

160 vs. 160. In den tekst staat: Breuleke.

173 vs. 173. Noorthollant. Daar de naam Holland aanvankelijk slechts op het zuidelijkste gedeelte van het tegenwoordige Zuid-Holland werd toegepast, zoo kreeg al wat noordelijk van dat zuidelijkste gedeelte gelegen was, in dien tijd den naam van Noord-holland.

179 vs. 179. In den tekst staat: was.

[p. 140]

180

Ende de proefst Florens was ghevaen

 

Ende te hant ter Hurst ghesent.¹⁸¹

 

Dus was Noorthollant ghescent:

 

Men ginc bernen ende roven doe

 

Al omme ende om, te Leiden toe.

185

Aldaer quam de bisscop ghevaren

 

Met heercrachte, dat noit tewaren¹⁸⁶

 

Sinen vorders ne ghevel;

 

Maer hi mocht lichte doen wel:

 

Want als een lant in tween hem sceet,

190

So ist te winnen ghereet.

 

Lodewich quam een andre vaert,

 

Some te voete ende some te paert,

 

Met groten here in Hollant,

 

Een deel ghevoeghe sonder brant,

195

Ende es tote Dordrecht comen,

 

Daer hi ghisele heeft ghenomen.

 

Doe moeste grave Willem wiken

 

Ende in Zelant henen striken;

 

Maer dat hi twe scepe doe nam,

200

Daer grave Lodewijx spise in quam:

 

Die trac hi daer an sine line.

181 vs. 181. ter Hurst. Dit kasteel (ter Horst) van het Bisdom, waar Dirk VII geresideerd had, zie boven, II, 1263.

186 vs. 186. In den tekst staat: de noit.

[p. 141]

 

Suuthollant met cleenre pine²⁰²

 

Ghinc saen al te mael in hant:²⁰³

 

Want men niemen en vant

205

Diene dorste wederstaen.

 

Lodewic de voer wech zaen

 

Te Leyden, daer hi den bisscop vant.

 

Daer ghinc hem ter stat in hant

 

Van Haerlem haer Symoen.

210

Si daden dat si wilden doen.

 

Die bisscop entie grave mede

 

Voeren te Haerlem in de stede.

 

Daer quamen de van Kenemare

 

Met scepen om hem te doene sware.

215

Maer si ne constent niet volbrenghen,

 

Sodat si oec in hant ghinghen,

 

Ende verdingheden tier stont²¹⁷

 

Aldaer om v hondert pont,

 

Ende keerden weder thuis bi rade.

220

Willems moeder, Gravinne Ade,

 

Sijn wijf ende sijn ghesinde mede

 

Ende vele, de ontsaghen onvrede,

 

Waren tOutdorp in moede sware,

 

Ende achter Vrieslant haer entaer²²⁴

225

Lodewijch quam ter selver stonde

202 vs. 202. Suuthollant, zie bij vs. 173.

203 vs. 203. Ghinc - in hant. Men zou ghinc hem in hant verlangen te lezen, als vs. 208; doch vgl. 216.

217 vs. 217. verdingheden, d.i. verdingden zich, troffen met hem een verding (verdrag) onder betaling van 500 pond.

224 vs. 224. achter Vrieslant, d.i. verstrooid in Friesland.

[p. 142]

 

Met herecrachte tote Egmonde,

 

Daer hi verbernde ten eersten worpe

 

Dat woende in sinte Aechtendorpe,

 

Heer Alards huys, ende oec mede

230

Heren Wouter hi tselve dede.

 

Den cloester ende sinte Aelbrechte

 

Was hi hovesch in tghevechte.

 

Die bisscop, die te Haerlem lach,

 

Ontsach hem nacht ende dach,

235

Dat men hem van achter soude

 

Dien wech belegghen alte houde,

 

Ende oec ghebrac hem spise mede.

 

Doe keerdi tUtrecht indie stede

 

Ende liet Lodewijch aldaer

240

Bliven onder de Kenemaer.

 

Noch en wach in onghevalle²⁴¹

 

Dese onwille al met alle

 

Grave Willem niet swaer ghenoech,

 

Hem ne quam merre onghevoech:

245

Want bedi de grave van Namen, -

 

Die doe in voghedien te samen

 

Vlaendren helt ende Henegouwen,

 

Metten twee jonghen joncfrouwen,

241 vs. 241, 243. wach - niet swaer ghenoech, d.i. woog hem niet zwaar genoeg: er zou nog meer bijkomen.

[p. 143]

 

Grave Boudijns kindre, de si hieten

250

Joncfrou Janen ende Margrieten, -²⁵⁰

 

Die ghiselde an sine hant²⁵¹

 

Ten selven tiden Walchrenlant,

 

Ende her Hughe van Voerne mede

 

Ghiselde onder sine moghenthede

255

Scouden an grave Lodewijx side.

 

Grave Willam was onblide,

 

Als de hem waer en wiste weghen.²⁵⁷

 

In een vischscepekijn es hi leghen,

 

Van onlande te lande getrect²⁵⁹

260

Ende met natten netten ghedect,

 

Alse de vlo, wiste hi waer vlien.²⁶¹

 

Ghesocht was hi daer mettien,

 

Entiene sochten waren bedroghen:

 

Want sine vinden niet ne moghen.

265

Nochtan hebben si tscip ghelet,

 

Daer hi lach onder de natte net.

 

Dus ontvoer hi sulken te torne.

 

Maer mijn heer Hughe van Voerne

250 vs. 250. In den tekst staat: Jan.

251 vs. 251. ghiselde an sine hant, d.i. door gijzelaars te nemen verzekerde hij zich van de onderwerping van Walcheren.

257 vs. 257. Als die niet wist werwaarts zich te begeven.

259 vs. 259. Van onlande te lande getrect, het scheepje werd getrokken, nu eens langs een' oever waar geen behoorlijk trekpad was, dan weder waar dit wel gevonden werd.

261 vs. 261. Als vliedende, zoo hij maar wist waarheen.

[p. 144]

 

Die wort om sinen overmoet

270

Ute Scouden metter spoet

 

Ende ute Zeelant oec verdreven.

 

Niwe sekerheit hebben si ghegheven,²⁷²

 

Ende zoeken den grave Willem.

 

Ende als si vonden hebben hem,

275

Hebben sine over heer ghehult,

 

Ende hem also seer onscult,²⁷⁶

 

Dat hem de noot ende bedwanc

 

Gheleet had enen andren ganc.²⁷⁸

 

Als grave Willam heeft vernomen,

280

Dattie Zelanders an hem sijn comen,

 

Scrijft hi heer Wouter van Egmonde,

 

Dat hi daer come in corter stonde

 

Te Leiden metten Kenemaren,

 

Ende hi screef hem oec twaren

285

Op wat daghe dat hi woude,²⁸⁵

 

Ende dat hi striden niet en soude,

 

Hijn waerre selve, ende els geen bode:²⁸⁷

 

Want hi des betrouwede Gode

 

Dat hi daer soude de viande

272 vs. 272. Niwe sekerheit. Vernieuwde verzekering van trouw aan Graaf Willem. Daarom trachtten zij hem weder aan hun hoofd te bekomen.

276 vs. 276, 277. hem, d.i. zich.

278 vs. 278. gheleet, in den tekst staat: gheleert.

285 vs 285. dat hi woude, nl. dat Wouter van Egmond met de Kennemers te Leiden kwam.

287 vs. 287. Hijn waerre selve ende els geen bode, d.i. tenzij hij (Willem) zelf en geen bode daar ware. els beteekent in het andere geval, zoo hij zelf niet daar was.

[p. 145]

290

Jaghen uut sijns vader lande.

 

Her Wouter reedde dese dinghe.

 

De heer Willem van Teilinghe

 

Ende her Philips van Wassenaer

 

Holpen hiertoe al openbaer.

295

Nu es ut Kennemaerlant ghecomen

 

Grave Lodewich ende hevet genomen²⁹⁶

 

In Vorscoten sijn heervelt,²⁹⁷

 

Ende hevet ghesleghen sijn ghetelt.

 

Daer was van volke groot gheloop,

300

Grote marct ende groten coop

 

Van alle dies men behoevede doe.

 

Tfolc was blide ende vro

 

Om heren Lodewijc, haren grave;

 

Maer een dinc drouch hem den zanc ave:³⁰⁴

305

Want onderlopen so waren hem³⁰⁵

 

Een, hiet her Ysebrant van Haerlem,

 

Ende heer Aleyn, sijn oem, daertoe,

 

Ende waren tOutdorp ghevanghen doe.

 

Hierna quam een ander mare,

296 vs. 296. In den tekst staat: vernomen.

297 vs. 297. heerveld, veldleger.

304 vs. 304. drouch hem den zanc ave, d.i. benam hem den lust om te zingen.

305 vs. 305. onderlopen, opgevangen, onderschept.

[p. 146]

310

Dat dat volc van Zelant ware

 

An grave Willam ghesworen dare,

 

Ende al dat volc van Kenemaer

 

Ten Rine quamen ende graven zouden

 

Grachten, daer si mede wouden

315

There sluten, dat van dien

 

Een man niet en soude ontflien.

 

Dus so soude men se harde saen

 

An beden siden daer bestaen.³¹⁸

 

Grave Lodewich de nam raet,

320

Wat men best doet na den staet,

 

So dat hem dochte sonderlinghe

 

Best, dat men te ghemoete ghinghe

 

Den vianden toten gaten,³²³

 

Daer men weren wilde die straten.

325

Met desen rade sijn si ghevaren,

 

Lude, de wijs van stride waren,

 

Te Leyden tjeghen de Kenemaren.

 

Ende met corne ende met ruwaren³²⁸

 

Vulleden si de nie gracht.

330

De Kenemaren met groter cracht,

 

De boven inder vesten waren,

 

Weerden hem met haren scaren;

318 vs. 318. bestaan, belagen.

323 vs. 323. gaten, uitwegen.

328 vs. 328. ruwaren, d.i. allerlei afval, zie Huydec. op dit vers.

[p. 147]

 

Maer onberecht ende sonder sin³³³

 

Vochten si. Also vele te min³³⁴

335

Deedde haer overmoede;

 

Dandre vochten in der hoede,

 

Wiselike, alse dalrebeste,

 

Ende wonnen hem of de veste.

 

Oec waren si also begrepen,³³⁹

340

Dat si weder toten scepen

 

Ne conden comen metter vaert.

 

Doe liepen si ter brugghe waert,

 

Die te enghe was ente cranc.

 

Onder also swaer bedranc -³⁴⁴

345

Want de vianden streden hem an -,

 

Die brugghe brac, daer menich man

 

Vallen moste ende versmoren.

 

Philips van Wassenaer ziet verloren

 

Ende ontflo metten zinen saen.

350

Als wort ghesleghen ende ghevaen.

 

Heer Wouter ende heer Aelbrecht

 

Die sijn oec ontweken echt,

 

Metten haren. Met groter cracht

333 vs. 333. onberecht, niet goed onderricht, ongedresseerd. In den tekst staat: sonder sijn.

334 vs. 334 In den tekst staat: Mochten si.

339 vs. 339. si, d.i. de Kennemers. begrepen, d.i. ingesloten.

344 vs. 344. bedranc, d.i. gedrang. In den tekst staat: bedwanc.

[p. 148]

 

Her Willam van Teilinghen vacht

355

Entie sine manne ende neven;

 

Doch so mosten si hem opgheven,

 

Ende worden daer ghevaen.

 

Die Kenemaren sijn ondaen,

 

Ende lieten daer goet ende liede:

360

Haer haest dede dat hem messciede,

 

Ende oec dat si en daden niet³⁶¹

 

Dat hem de grave Willem hiet,

 

De wilde dat men ghenen wich name,³⁶³

 

Eer hi selve ende sijn volc quame.

365

Lodewijc keert te Vorscoten vro,

 

Als dient ghevallen is also,

 

Met rove ende met sine ghevane.

 

Nu waent hi wel voortane

 

Seker bliven, datten viant

370

Nummermeer en soect int lant.

 

Maer daventure heft menighen hoghe,³⁷¹

 

Omdat si wille dat hi ghedoghe

 

Den swaren val, als sijt ghebiet.³⁷³

 

Ende dat selve es hem ghesciet.

361 vs. 361. In den tekst staat: dat si oec.

363 vs. 363. In den tekst staat: dat hi.

371 vs. 371. In den tekst staat: heeft.

373 vs. 373. In den tekst staat: als si dat siet.

[p. 149]

375

Willem, de in Zelant was,

 

Als hi de mare verhoerde das,

 

Was hem herde wee te moede;

 

Doch so dede hi als de vroede,

 

Ende helt hem in dier ghebare

380

Als offer hem niet om en ware.

 

Maer sijn heer ute Zeelant

 

Dede hi versamen te hant,

 

Ende met sinen Hollanders mede,

 

Die waren van sijnre jonstichede.³⁸⁴

385,

Ende es over Mase getrect,

 

Als de ghene de ummer mect³⁸⁶

 

Te soeken den grave Lodewijc.

 

Ghetrect quam hi vromelijc

 

Tote Rijswijc an der Gheest;³⁸⁹

390

Daer dede hi logieren meest

 

Ter Tollen sijn heer groot,³⁹¹

 

So dat hem niement verboot.

 

Lodewike quam de mare:

384 vs. 384. Die waren van sijnre jonstichede. De verklaringen, van deze woorden gegeven, voldoen niet. Ik zou wenschen te lezen: Die varen door sijne jonstichede, d.i. die mede trekken om den wil zijner goedgunstigheid. Meermalen heeft dit Hs. eene w in 't begin van een woord, in plaats eener v. Doch ook C. heeft geen and. lezing, dan onze tekst.

386 vs. 386. ummer mect, het er steeds op toelegt, steeds beoogt.

389 vs. 389. Gheest, nog heeft men bij Rijswijk de Geestbrug.

391 vs. 391. Ook de Tolbrug heeft met alsnog bij Rijswijk.

[p. 150]

 

Deen hertoghe sende hi dare

395

Van Lymborch, dat hi besaghe

 

Met wat volke Willem laghe.

 

Die hertoghe, wijs van stride,

 

Quam besien daer Willams side³⁹⁸

 

Ende wonderde, dat hi ter were

400

Brochte so wel berecht een here,⁴⁰⁰

 

So wel ghewapent ende ghescart.

 

Om pays sprac hi te hemwart.

 

Willem sprac: dit es al bleven:⁴⁰³

 

Ic ben hier des lants verdreven

405

Ende sie mine vreent verderven:

 

Verwinnen willic ofte sterven:

 

Dars gheen ghevoech noch medewerde,⁴⁰⁷

 

Lodewijc en vlie sijnre verde.

 

Sonder pais ende sonder bestant

410

Sciet de hertoghe van daer te hant

 

Ende brochte Lodewike de mare

 

Vul sorghen ende van groten vare,

 

Ende riet anders niet dan wiken.

 

Selve ginc hi henen striken

398 vs. 398. In den tekst staat: Willam.

400 vs. 400. berecht: wij zouden zeggen: gedresseerd.

403 vs. 403. dit es al bleven. Daarvan (van vrede) kan geen sprake meer zijn.

407 vs. 407. gheen ghevoech, geene schikking, noch medewerde, noch middelweg.

[p. 151]

415

Met sinen volke van siere siden

 

Ende liet Lodewike inden stride,⁴¹⁶

 

Die saen vernam sine vlucht,

 

Ende liet staen van groter ducht

 

Die pauwelioene ende tghetelt

420

Tote Vorscoten op dat velt,

 

Vol van menigherande ware,

 

Comanscep van haerentare,

 

Wapene, spise, camerghewant:⁴²³

 

Want men seide daer te hant:

425

Willem quame entie Seusche wolve;

 

Waert so dat men hem ontdolve⁴²⁶

 

Den wech, dat al waer doot

 

Of ghevaen cleen ende groot.

 

Ridders worden op hoer peert

430

Ende worpen wech metter vaert

 

Helm, platen ende scilde,⁴³¹

 

Dat hijt name we so wilde.

 

Oec is hem Willem na comen,

 

Alse dies mare hevet vernomen,

416 vs. 416. In den tekst staat: striden.

423 vs. 423. camerghewant, d.i. behangsel, ter bekleeding van het binnenste der tenten.

426 vs. 426. Dat is, geschiedde het, dat men hun den weg afsneed, dan zouden allen dood of gevangen zijn; ontdelven is eigenl. opgraven.

431 vs. 431. platen, zijn ijzeren handschoenen, zie Huydec. II. p. 133.

[p. 152]

435

Dat hem aldus sine viande

 

Ontvlien willen uten lande,⁴³⁶

 

Ende brochtse in sulken vare,

 

Datter menich haerentaer

 

Inden sloten bleef versmort,

440

Ende oec, alsmen de waerheit hort,

 

Worder vele ter zelver wile

 

Versmoort int water, heet de Zile,⁴⁴²

 

Dats int water bi den Rine.

 

Allegader daden si pine

445

Om te jaghene int bisscopdoeme.⁴⁴⁵

 

Maer des heeft men noch den roem

 

Datse jagheden de wive:

 

So verscubt waren si van live:⁴⁴⁸

 

Want als thoeft siec is, alle de lede

450

Moeten sijn ontset dermede.

 

Het vlo al tUtrecht inde stat.

 

Grave Willem was te lat

436 vs. 436. In den tekst staat: Willam.

442 vs. 442. de Zile, alsnog de Zijl, waarnaar te Leiden de Zijlpoort.

445 vs. 445, 447. jaghen, ijlings geraken. In vers 447 is jagen transitief op te vatten.

448 vs. 448. verscubt, d.i. ontdaan, verachterd. Verscubben, is intensiefvorm van verscuven of verscruven, d.i. achteruit zetten.

[p. 153]

 

Diet met scepen roeiede naer:

 

Want Lodewijc ontreet aldaer

455

Met vele Hollanders ghevaen,

 

De dedi den bisscop ontfaen⁴⁵⁶

 

Voer sijn belof, voer sine scout:

 

Die helt de bisscop met ghewout.

 

Nochtan ontvlo hi niet gheheel:

460

Want siere ridders een groot deel

 

Waren belopen in den start,⁴⁶¹

 

Ende sergante, goet ende wart,

 

Altemael dat karine,⁴⁶³

 

Scepe, waghene, tenten, scrine,

465

Spise, dranc ende ander ghescal⁴⁶⁵

 

Wonnen de Zeelander al.

 

Dus wan grave Willam tlant,

 

Ende wie so hem was viant,

 

Die brac hi of huus ende veste.

470

Hierna so quamen int leste

 

Die van Utrecht uter stede

 

Met vele Hollanders oec mede

456 vs. 456. Die (gevangen Hollanders) deed hij deu bisschop als onderpand houden voor de betaling van de schuld, die hij door zijne belofte op zich geladen had.

461 vs. 461. belopen in den start, ingehaald in de achterhoede.

463 vs. 463. karine, bagaadje.

465 vs. 465. ghescal, tuig.

[p. 154]

 

Te Dordrecht voer de porte met scepen

 

Ende hebben de poort ondergrepen⁴⁷⁴

475

Ende gerovet ende verbrant

 

Wat so men daer inne vant:

 

So dat men dach helt hier ave⁴⁷⁷

 

Tusschen den bisscop enten grave,

 

Dat si te vrienscepen quamen.

480

Maer de grave most altezamen

 

Den heer Henrijc den Crane keren⁴⁸¹

 

Dat hi hem hadde ghedaen tonneren,

 

Doe hi grave van Vrieslant wert:

 

Want hine swaerlike hadde verswart;

485

Ende van Hollant alle de man,

 

De int bisdoem woenden dan,

 

Souden horen in sbisscops recht,

 

Entie mede van Utrecht,

 

Die int graefscap hadden wone,

490

Souden oec pleghen dat gone.⁴⁹⁰

 

Nochtan gaf Willam tier stont

474 vs. 474. hebben de poort ondergrepen, hebben binnen de stad weten te komen.

477 vs. 477. dach helt. dag houden beteekent: op een bepaalden dag samenkomst houden om zich met elkander te verstaan.

481 vs. 481. keren, d.i. vergoeden.

490 vs. 490. pleghen dat gone, d.i. evenzeer als de Hollanders in het Sticht woonachtig tot 's bisscops ressort, zoo zouden omgekeerd de Stichtenaars in Holland tot des Graven ressort behooren.

[p. 155]

 

Vander zoene dusent pont.⁴⁹²

 

Doe bleven den bisscop te pande

 

Sine ghevanghene in sine hande;

495

Den proefst Florense liet hi gaen.

 

Die tot Oudorp laghen ghevaen,

 

Her Ysebrant ende her Alein,

 

Heer Aernout ente broeder sein,

 

Her Heinric, de van Rijswijc waren,

500

Liet de grave Willam varen

 

Ende comen te haren goede,

 

Doe si hadden sine ghemoede.⁵⁰²

 

Dandre hadden den argheren loon⁵⁰³

 

Die volgeden den grave van Loon,

505

Dien nam hi rente goet ende chens⁵⁰⁵

 

Ende gaft sinen broeder Florens,

 

Som den gonen de in desen

 

Hem ghetrouwe hadden ghewesen.

 

Her Hughe van Vorne met sinen neven

510

Die wort uten lande verdreven.

 

Die proefst Florens dede hem verdriet:

 

Want hi brac hem int Poortvliet

 

Sine veste, de seer was vast,

 

Ende dede hem menighen overlast.

492 vs. 492. In den tekst staat: zone.

502 vs. 502. sine gemoede, zijne goedgunstigheid.

503 vs. 503. D.i. de anderen, die op v. Loons hand waren geweest, waren er slechter aan toe.

505 vs. 505. In den tekst staat: Die.

[p. 156]

515

Als men screef ons heren jaer

 

xii hondert ende vive daernaer,

 

Quam ende brochte menich scip

 

Van Vlaenderen der kinder voghet Philip,

 

Joncfrou Janen ende Margrieten.

520

Des mochte Willem seer verdrieten:

 

Want hi wilde met onminnen

 

Hem tlant van Zeelant ofwinnen

 

Ende Lodewijc gheven weder.

 

Willem gaderde op ende neder

525

Sine vreende ende wil eer bliven,⁵²⁵

 

Eer hi hem late slands verdriven.

 

Ende als si so naer waren comen

 

Dat men wijch soude hebben ghenomen,

 

De gone diere om spraken,

530

Brochtent al te goeden zaken.

 

Dat was de conincginne Machtilt

 

Van Portegale, de doe hilt

 

In Vlaendren duwarie groot, -

 

Philips, haer man, bleef doot

535

Voer Akers inde grote vaert,

 

Daer haer de duwarie of waert, -

 

Entie proofst van Brugghe mede.

 

Dese twee spraken om den vrede

 

Also langhe dat si volbrochten

540

Den pais, deen si sere sochten.

525 vs. 525. bliven, te weten in den strijd, d.i. sterven.

[p. 157]

 

Die grave Philips ende Willem

 

Die versoenden onder hem

 

Onder vorworden ende onder gelt,

 

So dat men de dinc vaste helt.⁵⁴⁴

545

Nu was Lodewijc tUtrecht comen,

 

Als de waende hebben ghenomen

 

Van Hollant de moghentede

 

Ende ver Aleit sijn swegher mede,⁵⁴⁸

 

Ende hadden daer versamelt here,⁵⁴⁹

550

Als te winnen sonder were

 

Hollant, dat hem was ghenomen.

 

Metteen sijn daer letteren comen

 

Ende boden de brochten mare,

 

Dat Willem al versoent ware

555

Jeghen Vlaendren altemale,

 

Ende hem, sonder wedertale,⁵⁵⁶

 

Also coes van gheenre zide.

 

Dus mosten si keren onblide

 

Sonder troost danen si quamen,

560

Als de nummermeer ne namen

 

Penwaert vromen in Hollant.

 

Vrouwen raet de hevet ghescant

 

Den grave van Loon ende sijn wijf,

544 vs. 544. Zoo dat men de verzoening als beklonken aanmerkte.

548 vs. 548. ver Aleit sijn swegher, d.i. vrouw Aleid, zijne schoonmoeder.

549 vs. 549. In den tekst staat: haddent.

556 vs. 556. Ende hem coes van gheenre zide. hem van gheenre zide, d.i. die van de andere zijde. Bij deze opvatting ziet hem op Vlaanderen, en is de zin, dat hij (Willem) zonder tegenstreven zich de voorwaarden liet welgevallen, hem van die zijde gesteld.

[p. 158]

 

Daer si sonder enich blijf

565

Onterft of bleven ende ontset.⁵⁶⁵

 

Orloghe scuert alle wet:⁵⁶⁶

 

Die tlant mach winnen, sijn is tlant,

 

Mach hijt behouden metter hant.

 

Dus staet herscepe metten swerde.

570

Ade de voer horre veerde

 

Ende is sonder oer verstorven.

 

Willem hoer oem heeft verworven

 

Tlant van boosten Heidinzee.⁵⁷³

 

Toter Lavecen voert mee⁵⁷⁴

575

Sette hi sine dinghen te vreden,

 

Ende berechte lant ende steden,

 

Ende bleef na sijns vader doot

 

Met vrouden ende met eren groot

 

Grave xv jaer ende mit eren,

580

Ende starf in de jaer ons heren

565 vs. 565. In den tekst staat: Onderft ob.

566 vs. 566. In den tekst staat: alse wet.

573 vs. 573. Heidinzee, stroom in Zeeland, waarschijnlijk de Hont of Westerschelde.

574 vs. 574. Toter Lavecen, zie de Inleid. bl. lxxxvi.

[p. 159]

 

xii hondert xx ende viere.

 

Enen sone liet hi,

 

De men Florens noemen hoort.

 

An hem so stont Hollant voort.

585

Ende Willem de was tEgmonde

 

Int clooster begraven, seget dorconde.

 

Florens na sijns vader doot

 

Wart grave met eren groot,

 

Ende hi was stout ende milde

590

Ende volghede den wapene ende den scilde.⁵⁹⁰

 

Hoefsceit mochte men ane hem scouwen:

 

Dies was hi seer ghemint van vrouwen.

 

Sijns selfs lude ende gheburen

 

Warens hem mede tallen uren.⁵⁹⁴

595

Ende omme aldus ghedane zake

 

Levede hi altoos mit ghemake,

590 vs. 590. volghede den wapene ende den scilde, d.i. liet zich leiden waar iets met wapen en schild te doen viel.

594 vs. 594. Warens hem mede, stonden hem daarom in dezen ter zijde.

[p. 160]

 

Ende voer tornieren achter lande:

 

Want hi ne duchte ghene viande.

 

Dese Florens goet ende ghetrouwe.

600

Nam te wive ene joncvrouwe:

 

Van hoghen maghen was si becant,

 

Shertoghen dochter van Brabant;

 

Machtilt so was hoer name.

 

Mit groter eren sonder scame

605

So levede si al hoer leven:

 

Daerbi mach men haer pris gheven

 

Ende ere spreken na haerre doot,

 

Omdat haer doghet was groot.

 

Nu hoort hoet metten grave verghinc

610

Ende hoe ende nam sijn dinc.

 

Also alse ons dat ware seit,⁶¹¹

 

So was een tornoi opgheleit

 

Te Corbie, daer tornieren souden

 

Riddre vrome, jonc ende oude,

615

Om pris te winnen ende ere.

 

Hierteghen rede hem Florens zere;

 

Ridders, serjante, stout ende coene,

 

De goet waren te sulken doene,

 

Nam hi met hem an de vaert,

620

Gelt, wapenie ende paert.⁶²⁰

 

Dus reet hi als hi eerst mochte

 

Te dien tornoi, dien hi sochte.

 

Doe hi tote Corbi quam

 

Ende sine herberghe daer nam,

625

Hoveerden met hem de lantsheren⁶²⁵

 

Te prighe, ende deden hem vele eren,

611 vs. 611. dat ware, het werkelijk gebeurde en het daarop gegronde getuigenis. Vgl. v. 631 en 816.

620 vs. 620. wapenie, d.i. allerlei wapen.

625 vs. 625. hoveerden te prighe, bedreven om strijd feestelijkheden.

[p. 161]

 

Ente yrauden, de daer waren,⁶²⁷

 

Quamen daer met groten scaren

 

Dor sine miltheit talre tijt,

630

Ende waren sijnre comst verblijt.

 

Also als ic dat ware vernam,

 

Gheviel dat de dach doe quam,

 

Dat men daer tornieren soude.

 

Men ghinc ten wapenen also houde:

635

Ten wapene, so riepet al.

 

Ghinder wort een groot ghescal

 

Ende een michelic gheluut.⁶³⁷

 

Doe toghen ghene ridders uut

 

Te veldewaert met groten scaren

640

Al met dat si ghewapent waren.

 

Nu was comen ter selver stonde

 

De gravinne van Clermonde

 

Te besiene den tornoi.

 

Daer of quam Florence vernoi,

645

Den goeden grave van Hollant,

 

Die so wide was becant:

 

Want het moste hem costen tleven;

 

Onverdient - dus eist bescreven -

 

Quam de grave te sulker noot.

650

Des hadde de vrouwe rouwe groot.

 

Nu lachtaer ter selver stonde

 

De gravinne van Clermonde,

 

Bede met vrouwen ende met joncvrouwen,

 

Die de heren wilden scouwen,

655

Die te Corbi comen waren.

627 vs. 627. yrauden, herouten.

637 vs. 637. michelic groot. Goth. mikils, waaraan de vorm mekel (zie Alex. Jeesten, IV. 1118) beantwoordt. Dit woord raakte buiten gebruik, vandaar dat het, minder goed verstaan en in den opperduitschen vorm (michel, miggel) overgenomen, wel eens met groot vereenigd gebruikt werd.

[p. 162]

 

De vrouwe vraghede sonder sparen

 

Ende bat den grave also houde,

 

Dat hi haer wisen soude

 

Den grave van Hollant, den milden man,⁶⁵⁹

660

Daer so groot prijs leit an⁶⁶⁰

 

Alle de lude ghemeenlike

 

Beide arm ende rike.

 

De grave van Clermont seide: vrouwe

 

Ic doet gerne bi miere trouwe.

665

Siedi van goude ghene vane,

 

Daer de lewe van keel staet ane:

 

Sulke wapene draghet hi an,

 

De selve grave, de u wel an:

 

Besieten wel, den groten here,

670

Hierna en siedis nemmermeer

 

Levens lijfs, dat wetic wel,

 

De aventur ne si mi fel.⁶⁷²

 

Doe de vrouwe dat verstoet,

 

Wart si droeve in haren moet.

675

Nochtan en dorst si niet spreken:

 

Want si kende sine treken.

 

Doe de van Clermont dat vernam,

 

Dat de grave van Hollant te velde quam,⁶⁷⁸

 

Vermaende hi man ende maghe

680

Ende beleiden met ere laghe,

 

Sodat hi niet en conde ontbreken.

 

Dus bleef hi doot van sinen treken.

 

Sint bescreiden sine vreent⁶⁸³

659 vs. 659. In den tekst staat: De grave.

660 vs. 660. Wien zoo grooten prijs toekomt. Het enkelv. leit an stemt overeen met het collectieve arm ende rike in vs. 662.

672 vs. 672. d.i. ten zij het mij erg tegen den zin ga.

678 vs. 678. te velde, in het perk, het tornooiveld.

683 vs. 683, 684. Sedert werd hij, die hem vermoordde, door zijne vrienden beschreid.

[p. 163]

 

Diene vermoorde onverdient:

685

Want het coste hem selven tleven.

 

Dat deden hem die van Cleven,

 

Diene wraken met eren groot

 

Ende sloughen de van Clermont doot.

 

De grave Florens van Hollant

690

Wart ghebrocht alte hant

 

Te Corbien inde stat

 

Ende sijn lichaem ghesouten na dat

 

Ende ghebrocht in Hollant.

 

Van alle, diene hadden becant,

695

Was hi beclaghet herde seer

 

Ende van sijn selves volc noch mere

 

Beweent ende beclaghet sware.⁶⁹⁷

 

Begraven was hi met misbare

 

In Hollant bi sinen maghen,

700

Aldaer sine vorders laghen,

 

Inden cloester herde sciere.

 

xii hondert xxx ende viere

 

Screef men doe de jaren ons heren,

 

Als ons de Coroniken leren.⁷⁰⁴

705

xi jaer lesen wi van desen

 

Dat hi grave hadde ghewesen.

 

De grave Florens liet twee sonen,

697 vs. 697. In den tekst staat: beclaghet sere sware, doch sere is doorgeschrapt.

704 vs. 704. coroniken, d.i. kronieken.

[p. 164]

 

Willem hiet doutste, entien gonen

 

Quam an dat graefscap na den vader;

710

Dander hiet Florens. Beide gader

 

Waren si jonc ende clene.

 

Hi liet twee dochteren, de ene

 

Nam in huwelike met trouwen

 

Den grave van Henegouwen,

715

De Jan van Avennes hiet

 

Ende herde node van Vlaendren sciet,

 

Want het was sijn met rechte:

 

Dat kenden here ende knechte.

 

Die ander, daer ic u spreke ave,

720

Nam van Hennenberch den grave.

 

Ende Willam de hilt Hollant

 

Gheweldelike metter hant,

 

Hoech draghende was hi ende stout sere,

 

Sodat hi hiet der heren here,

725

Also ghi wel hier na selt horen.

 

Maer hier gaet ene tale voren

 

Vanden keyser Vrederike,

 

Die de crone van den Roemschen rike

 

Bi der kueren aenquam.⁷²⁹

730

Des de bisscop van Kuelne was gram,

 

Als ic u hier te voren las;⁷³¹

 

Omdat hier over niet en was.⁷³²

729 vs. 729. Bider kueren, bij de keuze der Keurvorsten.

731 vs. 731. te voren, in Boek II, 1227.

732 vs. 732. In den tekst staat: om hier (hij er). De zin is: omdat hij er geen deel aan gehad had. Zie II, 1229, 1230.

[p. 165]

 

Doe hem de keizer Vrederic sette

 

Om der heiligher kerken lette

735

Ende tachterne tgheestelike goet,

 

Doe was den paues ghemaket vroet,

 

Dat hi wilde cranken kerstinede,

 

So dat hine condampneren dede,

 

Ende roveden vander keysercrone,

740

Die hi verbuerde herde onscone,

 

Ende ontseide hem gracie ende ere

 

Ende scietene daer van onsen here.

 

Alse hi dit hadde verstaen,

 

Pijnde hi hem also saen,

745

Dat hi met crachte wilde houden trike.⁷⁴⁵

 

De paus dochte des ghelike

 

Ende sette hem metten banne toe.

 

Doe moeste keyser Vrederic doe

 

Die crone verliesen met groten scende:

745 vs. 745. In den tekst staat: tsrike.

[p. 166]

750

Want de pauwes uutsende

 

Bullen, brieven overal:

 

Wie hi is, de sterken sal

 

Den valschen keiser ende sine ghebode,

 

Doet hi te banne ende sceit van Gode.⁷⁵⁴

755

Dus moeste keiser Vrederic missen.⁷⁵⁵

 

Die pauwes de ginc hem bewissen,⁷⁵⁶

 

Wien hi de crone gheven mochte.

 

Ten lesten rade hi bedochte,

 

Dat hi den kiesers van den rike⁷⁵⁹

760

Ontboot, dat si vredelike⁷⁶⁰

 

Koren, de hem nutte dochte⁷⁶¹

 

Ende hem de beste wesen mochte,

 

De dat rike houde in de ere.

 

Si namens raet an menighen here

765

Ende koren den lantgrave van Doringen, -

 

Ende weet, dat ic van sinen dinghen

 

Niet begonnen hebbe te spreken,

 

Daerom latict hier ghebreken.⁷⁶⁸

754 vs. 754. In den tekst staat: doet hi de banne.

755 vs. 755. missen, d.i. de nederlaag lijden.

756 vs. 756. hem bewissen, d.i. zich beraden, overleggen.

759 vs. 759. In den tekst staat: keyser.

760 vs. 760. In den tekst staat: dat hi.

761 vs. 761. hem, d.i. den Keurvorsten.

768 vs. 768. In den tekst staat: latic.

[p. 167]

 

Maer ghi moghet seker wesen das,

770

Dat hi onlanghe coninc was

 

Ende here vanden Roemschen rike.

 

Ghi hoert wel van keiser Vrederike,

 

Dat hi scandelike was verdreven:

 

Men wiste niet waer hi is bleven.

775

Sint quamen een in deer ghebare,

 

Of hi keiser Vrederic ware,

 

Tote Nusen, ende dede daer cont,⁷⁷⁷

 

Dat hi keyser waer tier stont,

 

Ende beduide dus de liede.⁷⁷⁹

780

Hort wat hem daer of ghesciede:

 

Van Nusen trac hi opwaert

 

Tote Wittefloer metter vaert,⁷⁸²

 

Daert hem qualike ginc te hant:

 

Want hi was aldaer verbrant.

785

Dat quam in deser noot

 

Was langhe na conincs Willems doot.

 

Van den keiser latic u bliven

 

Ende wil u voert bescriven,

 

Hoet met coninc Willam verghinc,

790

Ende hoe ende nam sijn dinc.

 

Doe de van Dueringhen was doot,

777 vs. 777. Nusen, Nuys.

779 vs. 779. bedulde, misleidde.

782 vs. 782. Wittefloer, d.i. Wetzlar, zie Huydec. t.d. pl. Dus zal Witteslaer gelezen moeten worden.

[p. 168]

 

Die kerstijn heren, de ghenoot,⁷⁹²

 

Gherieden hem, wien men kiesen mochte.⁷⁹³

 

Dies men an meneghen raet besochte

795

Ende anden hertoghe Heinrike,⁷⁹⁵

 

Die moghende was ende rike,

 

Die hem bepensde ende rieter toe,

 

Dat men soude kiesen doe

 

Den jonghen grave van Hollant,

800

Willem Florens sone ghenant.

 

Hi was shertoghen zuster zone.

 

Verstaet, hoe het quam dat gone:

 

Die grave was stout, jonc ende wreet,

 

Ende alle valscheit had hi leet,

805

Ende woude sijn lant houden te rechte

 

Jegen heren ende tjeghen knechte

 

Ende jeghen alle sine ommesaten.

 

Dat ontsach seer utermaten

 

Die hertoghe ende riet, dat sijn neve

810

Ummer coninc ghecoren bleve.

 

Dus was hi coninc ghecoren daer,

 

Als men screef ons heren jaer

 

xlvii ende xii hondert

 

Op sente Michiels dach, wie dat wondert.

792 vs. 792. ghenoot, meerv. De Keurvorsten worden genooten, d.i. Pares regni, genoemd.

793 vs. 793. gherieden hem, pleegden te samen raad.

795 vs, 795. Hendrik van Brabant.

[p. 169]

815

Daerna over enen jaer,

 

Als men recht seghet dat ware, -

 

Men screef xii hondert xl ende achte,

 

Doe de here van groter machte

 

Ghecroent was op alre heiligher daghe, -

820

Ghesciede ene sware plaghe.

 

In dien selven jare mede

 

Dorghinc de vloet meneghe stede,

 

Vlaendren, Zeelant alte male,

 

Ende oec Hollant also wale:

825

In weet wat bedieden mochte.

 

Mi dinct dat in minen ghedochte,

 

Dat een here in sinen lande

 

Bejaghen mach ere ende scande.

 

Berecht hi de ghemeente wel,

830

Die onnosel was ende niet fel?

 

Entie wreet is wederstaet

 

Die altoos begheert overdaet.

 

Ende sinen gheburen si ghelike,⁸³³

 

Sijn si arm ofte rike,

835

Ende overdaet met crachte were,

 

Ende hebbe altoos sulke ghere,

833 vs. 833. In den tekst staat: ende, doch zoo ontbreekt het subject. Zie over deze plaats de Inleid. bl. xix, xx.

[p. 170]

 

Dat hi de sine te rechte houde;

 

Rechte over hem wies. is de scoude,

 

Si hi cleine ofte groot:⁸³⁹

840

Verboort hi tlijf, men slane doot;

 

Verboort hi anders, neme sijn goet.

 

Ic segghe, dat sulc nu misdoet,

 

De lude roept: doet mi vonnesse:

 

Ic wane, hi hebben (soude) sulke lesse,⁸⁴⁴

845

Als recht vonnesse draghen soude,⁸⁴⁵

 

Dat hijt lettel hebben woude.

 

Mar is een here goedertieren

 

Ende hi verdraghet in alre manieren,

 

So wil elc een here wesen.

850

Maer est dat ghevallet tesen,

 

Dat hi scarp is ende fel

 

Den quaden, so penst men wel:⁸⁵²

 

Mochten wi desen setten daer,

 

Daer wi sijns ghenen vaer

855

Dorsten hebben, ende pinen dan

 

So te heffene ghenen man,

839 vs. 839. In den tekst staat: cleine ende groot.

844 vs. 844. In den tekst staat: waende hi hebben sulke ene lesse.

845 vs. 845. In den tekst staat: recht ende vonnesse.

852 vs. 852. In den tekst staat: pense.

[p. 171]

 

Dat hi van hem moet wesen verre,

 

Daer hise niet maken mach erre,⁸⁵⁸

 

Als de hertoghe Heinric dochte.

860

Hi rieter toe aldat hi mochte,

 

Dat sijn neve waer ghecoren;

 

Hi waende te min hebben toren,

 

Als hi ware in vremden rike,

 

Ende andre pensden desghelike,

865

Ende waren blide om dese kore.

 

Dus verstondict ende hore,

 

Dat een here met zoeten seden

 

Meer verliest den dach van heden,

 

Dan hi met scarpheden doet te maten⁸⁶⁹

870

Binnen lants ende teghen dommesaten.

 

Nu keric weder daer ict liet.

 

De jonghe grave en woude niet

 

Laten te doene, dat hi soude.

 

Hi voer voert, als de boude,

875

Want hi was stout ende jonc van live

 

Ende hadde ene joghet te wive,

 

Jonc, scone ende wel gheboren:

 

Van Brusewijc, als wijt horen,

858 vs. 858. In den tekst staat: Dat hise.

869 vs. 869. doet. Hij verliest meer met zoetheid, dan hij doet (d.i. verliest) met scherpheid.

[p. 172]

 

Was si des hertoghen kijnt,

880

Daer de grave aen wan sijnt

 

Enen sone, de Florens hiet,

 

Daer ons of menich verdriet

 

Comen es van sijnre doot,

 

Ende oec jamer alte groot,

885

Als gi hier na sult verstaen.

 

Doe grave Willam hadde ontfaen

 

De ghifte van den conincrike,

[p. 173]

 

Wilde hi voer Aken haestelike, -

 

Want, soude hi den rike ghenaken,

890

Hi moeste op den stoel tot Aken, -

 

Ende is ghetrect rechte voert

 

Voer (Aken) alse ghi hebt ghehoert.⁸⁹²

 

Met groter macht, met siere ghewelt,

 

Slouch hi daer voren sijn ghetelt.

895

Dien van Aken hi boden sende

 

Ende bat hem dat sine kenden

 

Dat hi ware haer rechte here.

 

Desen achten si mijn noch mere

 

Ende seiden tote hem openbaer,

900

Dat hi haer here niet en ware.

 

De stat woude hem niet bekinnen,⁹⁰¹

 

Hijn soud se teersten op hem winnen.

 

Maer teersten dat hi dat verstoet,

 

Pensede hi in sinen moet,

905

Dat hijt anders wilde maken.

 

Dus bleef hi ligghende voer Aken

 

Alomme ende omme met sinen heer.

 

De van Aken setten hem ter weer,

 

Ende werden hem oec langhe wile.

892 vs. 892.-In den tekst staat: voer alse.

901 vs. 901. In den tekst staat: woudsi.

[p. 174]

910

Hoert hier wonderlike ghile -⁹¹⁰

 

Ic salt u segghen, ic bens versonnen, -⁹¹¹

 

Hoe dat Aken was ghewonnen,

 

Ende cort maken dese dinc.

 

Doe voer Aken lach de coninc,

915

Quam een tote hem in nauwen rade⁹¹⁵

 

Ende sprac: coninc, bi uwer ghenade,

 

Wildijs mi loven met minnen,

 

De stat van Aken doe ic u winnen.

 

Ja ic, sprac de grote here,⁹¹⁹

920

Ic sal u danken ummermere:

 

Sech mi in wat manieren.

 

Ic salt u, here, segghen sciere.

 

Doet mi gravers met spaden

 

Comen; ic sal u saen beraden.

925

Doe hijt seide, het was ghedaen.

 

Men dede gravers comen saen,

 

De goed waren te sulken werke,

 

Ende begonsten bi des mans merke

 

Enen pit te makene, daer hem de man

930

Wijsde in enen gheleghenen dan.⁹³⁰

 

Daer dolven si so langhe stont,

 

Dat si op enen steen al ront

 

Quamen, entoe sprac daer een:

 

Hier leget onder een groot steen.

935

De man sprac: also sout sijn.

910 vs. 910. ghile, looze vond, die te weeg bracht dat die van Aken bedrogen uitkwamen.

911 vs. 911. ic bens versonnen, ik ben het te weten gekomen. Zie Inl. xxiii.

915 vs. 915. in nauwen rade, in het geheim.

919 vs. 919. In den tekst staat: sprac te grote.

930 vs. 930. in enen gheleghenen dan, in een nabijgelegen donker bosch: gelegen is het tegenovergestelde van afgelegen.

[p. 175]

 

Ontgravetene, doet den wille mijn.

 

Teerst dat de steen was ontwracht,

 

Hief men op met groter cracht

 

Ende dede hem de stede rumen.

940

Tmeeste water quam daer tumen,⁹⁴⁰

 

Dat men je ut pit sach comen,

 

Sodat wel naer hadde benomen

 

Somighen man, de daer stoet,

 

Sijn leven de grote vloet.

945

Dat water liep tot Aken binnen

 

In al de husen met omminnen,

 

Sodat si waenden verliesen tleven.

 

Doer noot mosten si hem opgheven

 

De stat, haer lijf ende haer goet.

950

Dat dede hem de grote vloet.

 

Dus quam hi op den stoel tote Aken

 

Ende liet hem daer gheweldich maken

 

Coninc vanden Roomschen rike.⁹⁵³

 

Alle de heren ghemeenlike

955

De vanden rike hilden leen,

 

Ontfinghent van hem groot ende cleen.

 

Van desen willic laten staen

 

Ende wille de redene anevaen

 

Te segghen wat de coninc dede.

960

Boden sende hi ende brieve mede

 

Ende beval, dat men niet en late,

 

Men voer te Waerde an den borchsate,⁹⁶²

 

Ende segghet hem met staden zinne:

 

Dat hi mi over here kinne

940 vs. 940. turmen, d.i. ontspringen om straks benedenwaarts te stroomen.

953 vs. 953. In den tekst staat: Van den Roomschen coninc rike.

962 vs. 962. Waerde, Werden aan de Roer. In C. en B. lezen wij Keysersaerde (Zie hierboven p. 173).

[p. 176]

965

Ende thuis opgheve: want hets mine.

 

Doe si dit seiden, verlorne pine

 

Waest, ende al omme niet.

 

Ende alse de coninc dat siet,

 

Dat bode noch brieve en dieden,

970

Omboot hi saen sine lieden

 

Ute Hollant ende uut Zeelant,

 

Ende treckede vor Waerden te hant.

 

Met bliden ende met anderen werke

 

Laghen si vor Waerden so sterke,

975

Dat daer niement mochte ontfaren

 

Van allen, de der binnen waren.

 

vi weken mijn dan een jaer

 

Laghen si vor Waerden aaer,

 

Met arbeide harde groot.

980

Doe moesten si dor de noot

 

Dat huus rumen ende opgheven

 

Den coninc, soudsi behouden tleven.⁹⁸²

 

Van den huse swigh ic stille.

 

De coninc besette tsinen wille

985

Dat huys, ende toech opwaert,

 

So hi eerst mochte metter vaert,

 

Ende dwanc de lande, clein ende groot.

 

Bi wilen vant hi wederstoot

 

Met groten wighe bi den weghe;

990

Maer altoos so vacht hi seghen

 

Met sinen lieden in Overlant,

 

Sodat hem al ghinc in hant

 

Op de Muesele ende op den Rijn,

 

Daer hi hadde gheleden pijn.

995

Ende doe hi wederkeren soude,

 

Doe quam hem bootscap also houde,

982 vs. 982. In den tekst staat: soudhi.

[p. 177]

 

Dat van Vlaendren de gravinne

 

Margriete met enen hoghen sinne

 

Dede gadren maghe ende man

1000

Ende woude Zeelant stoken an.

 

Haer quam te helpen menich grave;¹⁰⁰¹

 

Menich man van groten have,

 

Menich ridder, menich serjant,

 

Quamen daer in Vlaendrenlant,

1005

De haer alle waren hout:

 

Want si gaf mildelike tsout,

 

Borghengioene ende Fransoise,¹⁰⁰⁷

 

Beide Pikaerde ende Vermendoise,

 

Pottevine ende Henewiere,¹⁰⁰⁹

1010

Quamen alle met haer hiere,¹⁰¹⁰

 

Om Zeelant te conquereren.

 

Si ginc te rade metten heren,

 

Wat si haer rieden te bestane.¹⁰¹³

 

Ende als si hem aldus sprac ane,

1001 vs. 1001. In den tekst staat: Daer.

1007 vs. 1007. Borghengioene, Bourguignons (Borgondiers).

1009 vs. 1009. Pottevine, Poitevins (uit Poitou). Henewiere, Hennuyers (Henegouwers).

1010 vs. 1010. In den tekst staat: met haren hiere.

1013 vs. 1013. Na dit vers zijn in den tekst vier regels herhaald; dit vers (1013) echter niet zonder verschil van lezing, te weten dus: wat si hem rieden best te bestane.

[p. 178]

1015

Rieden si haer dese dinc,

 

Dat si sende ten coninc

 

Ende dede hem vraghen, of hi woude

 

Doen, dat hi met rechte zoude,

 

Ende hi Zeelant van haer ontfinghe.

1020

Als dit quam voer den coninghe,

 

Sprac hi: dit ne sceen gheen recht,

 

Dat ic soude wesen knecht

 

Mijns knechts: want si van mi

 

Soude houden goet, hoe dat si:

1025

Van haer en sal ic niet ontfaen:

 

Si sal met rechte onderdaen

 

Mi wesen van sconen lande:

 

Wordic haer man, et waer scande,

 

Van goede datten rike toe hoert.

1030

Ic hete coninc: nu doe voert

 

Dat haer wisen sal haer raet.

 

Als de gravinne dat verstaet,

 

Wort si gram ende dede ghebieden

 

Met haesten groot al haer lieden,

1035

Dat si trecken te scepe waert.

 

Ende si dedent onghespaert,

 

Ende quam met enen groten here

 

Te Waterdunen an dat mere.

 

De coninc was ten selven stonden,

1040

Also als ict hebbe ondervonden

 

Te rechter waerheit, in Brabant

[p. 179]

 

Tote enen parlemente: want

 

Hi waers herde gherne of comen

 

Met eren ende tsinen vromen.

1045

Die voer de vrouwe hilden tpleit,

 

Makedent so langhe ende so breit

 

Ende treckedent willens also langhe,

 

Misselic hoet in Zeelant ganghe,¹⁰⁴⁸

 

Ende scriven dit der vrouwen in rade,

1050

Dat si haren wille dade:

 

Si souden (den) coninc houden daer

 

Met parlemente: want si vorwaer

 

Waenden: waer hire selve niet,

 

Dattie vrouwe sonder verdriet

1055

Zeelant soude winnen wel.

 

Dit was een verraednesse fel.

 

Des conincx broeder jonghe Florens

 

Lach in den dunen haer ende ghens

 

Met sinen vrienden, met sinen here,

1060

Ende was altoos op de were.

 

Dat Hollansche ende dat Zeeusche diet

 

Ne wildene begheven niet.

1048 vs. 1048. Misselick hoet, d.i. bij de onzekerheid, hoe het enz. De uitdrukking is dezelfde als in de plaatsen door Oudemans aangehaald (bl. 377) uit S. Coster, waarbij hij zeer juist aanteekent, dat men daar dit woord door wie weet zou kunnen vervangen.

[p. 180]

 

Oec waren daer coene man

 

Van buten lants, die hem an

1065

(Ende) in staden stoet van alre dinc.¹⁰⁶⁵

 

Dit was gheseit den coninc

 

Tote Antwarpen, daer hi lach,

 

Ende hem des wel sere ontsach

 

Dattie gravinne lach op tmere

1070

Met enen onghetelden here,

 

Als te scepene altehant,

 

Ende over te vaerne in Zeelant,

 

Daer si omme dede pine.

 

De coninc voer al stillekine

1075

Thuuswaert, al dat hi mochte.¹⁰⁷⁵

 

Nu hoert wat de vrouwe dochte.

 

Sy haeste seer, als ic hoer lien;

 

Haren zone, haren Ghyen,

 

Hiet si there leiden ende seide:

1080

Vaert zone in de Goeds gheleide

 

Ende wint ons Zeelant ende en laets niet.

 

Hi sprac: vrouwe, wats ghesciet,

 

Ic wint of ic bliver doot.¹⁰⁸³

 

Nu blijft ghesont. Ende in den boot

1065 vs. 1065. Hier wordt de inlassching van ende gevorderd.

1075 vs. 1075. Thuuswaert, d.i. naar Zeeland, waar met Holland zijn te huis was.

1083 vs. 1083. In den tekst staat: briver.

[p. 181]

1085

Stiep hi metteen ende voer te scepe.

 

Met enen sconen gheselscepe

 

Voer hi bi Westcappel an.

 

Daer ontscepedi menich man,

 

Die wel waenden zonder were

1090

Dat lant winnen. Ende dat here

 

Van Hollant ende van Zeelant mede

 

Stont ghescaert tot ere stede

 

Inden dunen ghereet ten spronghe.

 

Sconinx broeder Florens de jonghe

1095

Wort ridder op den selven dach,

 

Doe hi de viande voer hem sach,

 

Ende ghinc hem tjeghen met stouten moede.

 

De Vlaminghe, de des sonder hoede

 

Waren, sijn op tlant ghetrect,

1100

Als diere niet op hadde ghemect

 

Datter enighe liede waren.

 

Als si saghen ghene scaren,

 

Worden si ontdaen ende vervaert,

 

Ende weken weder te scepe waert,

1105

Ende begonsten sere te vliene.

[p. 182]

 

Nu staet den Hollanders een deel siene,¹¹⁰⁶

 

Alse de voorttrecken met ghenende,

 

Daer dandre vloen met groter scende.

 

Die grave van Giesen helt nochtan¹¹⁰⁹

1110

Ende bi hem oec menich man,

 

Wel opgheseten met scoonre scare,

 

Ende hem was ghebrocht niemare,

 

Dattie coninc quame van achter

 

Met groten here: het dochten lachter,¹¹¹⁴

1115

Souder enich hem ontgaen.

 

Die grave van Giesen gaf hem ghevaen,

 

Onghesleghen ende onghewont,

 

Ende in den wapenen al ghesont.

 

Oec bleef heer Ghye ghevaen.¹¹¹⁹

1120

Maer ic hebt also verstaen,

1106 vs. 1106. staet (staat het) voor de Hollanders een deel siene, d.i. zeer fraai. Het tegenovergestelde onsiene zien wij B.I. vs. 1002. een deel beduidt een goede hoeveelheid, Eng. a great deal. In den tekst staat: Nu staet Hollant.

1109 vs. 1109. Grave van Giesen. Huydec. teekent hier bij aan: Arnoud, Graaf van Guines, zie Butkens, p. 257. Doch Meyerus f. 77a noemt hem Godofredus.

1114 vs. 1114. het dochten lachter. Den koning, dit was de boodscap, kwam het voor, dat het niet te vergeven zou zijn zoo hij een enkel Vlaming liet ontkomen.

1119 vs. 1119. In den tekst staat: Ghye oec ghevaen: dus oec tweemaal.

[p. 183]

 

Dat hi ontfinc ene wonde

 

In den voet, daer hi ghesonde

 

Noit daerna aen ghewan.

 

Wat waendi, hoe menich man

1125

Aldaer bleef ten selven male?

 

Daer blever doot bi ghetale,

 

Onder versleghen ende verdronken¹¹²⁷

 

Ende in de zoute zee versonken,

 

Meer dan vijftich dusent man.

1130

Hoe mochte men gheweten dan,¹¹³⁰

 

Hoe menich daer ghevanghen bleef?

 

Ic hoerde segghen, dat mense dreef

 

Thuys met hopen, oft scape waren.

 

Daer mochte men menich moederbaren¹¹³⁴

1135

Naect sien lopen achter velde:¹¹³⁵

 

Hi ne levet niet de se ghetelde.

 

De coninc selve quam met desen,

 

Die in Brabant hadde ghewesen,

 

Tote Ernemude, met haeste groot,

1140

Ende sloech sijn paert uten boot.¹¹⁴⁰

 

Ende als hi op den lande quam,

1127 vs. 1127. Onder, d.i. beide, het een en h. ander.

1130 vs. 1130. In den tekst staat: Ho.

1134 vs 1134. menich moederbaren, d.i. menich mensch uit eene moeder geboren.

1135 vs. 1135. Naect, d.i. ontbloot van geweer.

1140 vs. 1140. sloech, met de sporen.

[p. 184]

 

Daer verhoerde, hi ende vernam,

 

Datte Vlaminghe verwonnen waren.

 

Hi sachse lopen bi groten scaren

1145

Naect ende tebarenteert sere.¹¹⁴⁵

 

Des danct hi Gode, onsen here.

 

Ende als si sijns worden gheware,

 

De daer liepen haerentare

 

Naect, dat de coninc was,

1150

Worden si te rade das,

 

Dat si de hant boden om ghenade.

 

De coninc wort dies te rade

 

Dor Gode ende. om ontfarmichede,

 

Dat hi hem ghenade dede,

1155

Ende deedse comen met groten roten

 

Ende overdoen met boten,¹¹⁵⁶

 

Also naket als si waren.

 

Dus mosten de Vlaemsche scaren

 

Tonderbliven in Walchrenlant.

1145 vs. 1145. In den tekst staat: tebaertert. tebarenteeren is verschrikt maken, geweldig ontstellen. Barenteren is wellicht het provenç. barountd, dat schommelen, schudden beteekent. Zie Diez. in v. barruntar, II. b.

1156 vs. 1156. In den tekst staat: Ende overvoeren doet. Overdoen is overzetten. Wellicht moet men met Huydec. lezen: overvoeren doe.

[p. 185]

1160

De coninc dede altehant

 

De ghevanghene in sijn behout,¹¹⁶¹

 

Des menich was jonc ende out.

 

Des de coninc was wel vro.

 

Dit gheviel recht also

1165

Als men screef ons heren jaer

 

Dusent twe hondert overwaer

 

Vijftich ende dri oec mede,

 

Bi Westcappel teenre stede.

 

Recht op sinte Martijns daghe

1170

Gheviel den Vlaminghen dese plaghe,

 

In den zomer als hi ghelach,¹¹⁷¹

 

Ende was op enen vridach.

 

Wat holpe dat icker vele of seide?¹¹⁷³

 

Dit ghesciede bi beleide

1175

Van luden, de men doe hiet

 

Verraders: des en twivelt niet,

 

Dat noyt Vlaminc was so coene

 

Diet hadde dorren bestaen te doene¹¹⁷⁸

 

Sonder helpe vanden lande.

1161 vs. 1161. dede de ghevanghene in sijn behout, bracht hen in zijne macht, maakte ze tot zijne onderhoorigen.

1171 vs. 1171. als hi gelach, d.i. als hij (de dag van St. Maarten) inviel, te weten op een' vrijdag.

1173 vs. 1173. In den tekst staat: wele.

1178 vs. 1178. In den tekst staat: dit.

[p. 186]

1180

Al doghede Vlaendren scande

 

Dan was sonder redene niet:

 

Want also alst is ghesciet¹¹⁸²

 

Dat een man des verdient

 

Dat een here nes niet sijn vrient

1185

Ende wort ballinc uuten lande,

 

Hem ne roeket hoe groot scande

 

Dat ander liede daer om ontfinghen,

 

Updat hi met sinen dinghen

 

Sinen wille mach bedriven.

1190

Sy moghen slachten den kaytiven,

 

De hem dus verdullen laten¹¹⁹¹

 

Den ghenen, de bi haerre ommaten

 

Hem setten teghen haren here.

 

Des ghelovic nummermere.¹¹⁹⁴

1195

Mochten si haren wille bejaghen,

 

Hem ne rochte in wat plaghen

 

Si de ghene mochten bringhen,

 

Bi wien si daden hare dinghen:¹¹⁹⁸

 

Dat waer hem al gader goet.

1182 vs. 1182. also alst, versta: als het alzoo geschied is.

1191 vs. 1191, '92, '93. d.i. die zich door degenen, welke zich in hunnen overmoed tegen hunnen heer verzetten, laten misleiden.

1194 va. 1194. ghelovic, d.i. loof, prijs ik.

1198 vs. 1198. daden hare dinghen, hun voordeel bejaagden, goede zaken deden. Vgl. vs. 1206.

[p. 187]

1200

Daeromme setten si haren moet,

 

Hoe si de heren verwerven moghen:¹²⁰¹

 

Anders soude haer dinc niet doghen.

 

Dit siet men ghescien alle daghe,

 

Dat menich hierna leghet laghe,

1205

Ende met allen (doene) daerna staet,

 

Hoe hi te hove mach worden raet

 

Ende hi sine zaken moghe bedriven.

 

So moet torloghe sheren bliven.¹²⁰⁸

 

Dat hi te voren niet vermochte,¹²⁰⁹

1210

Dus volbringhet hi sijn ghedochte.

 

Ende dit geviel den Vlaemschen heren ...

 

Nu willic an den coninc keren.

 

Nu sijn de stucken aldus comen

 

In Zeelant. Dit heeft vernomen

1215

Van Vlaendren de gravinne,

 

Die des rouwe in haren sinne

 

Hadde ende dreef jamer groot.

1201 vs. 1201. de heren verwerven, de gunst der heeren winnen.

1208 vs. 1208. De heer moet er den last van den aangestookten oorlog om lijden.

1209 vs. 1209, '10. Wat hij beoogd en anders niet vermocht had, bereikt hij aldus.

[p. 188]

 

Haer dochte, si waer liever doot,

 

Dan si langher behelde tlijf.

1220

Nu hoert wat pensde dat goede wijf:

 

Haer outste zone entie eerste,

 

Die met rechte was de geheerste,¹²²²

 

Van Avenes mijn heer Jan,

 

De hadde hem ghenomen an

1225

Vrou Aleiden van Hollant,

 

Daer hi altoos trouwe an vant,

 

Te wive, met bliscepen ende eren

 

Tote Aken voer de grote heren,

 

Daer de coninc crone ontfinc,

1230

Vrou Aleyden broeder. Om de dinc¹²³⁰

 

Woudene de moeder onterven

 

Ende goedeloes laten sterven:

 

Want si ne conste ghepensen treken,¹²³³

 

Hoe si haer best mocht wreken

1235

Over tgheslachte van Hollant.

 

Ende si ontboot altehant

1222 vs. 1222. geheerste, d.i. de geëerdste.

1230 vs. 1230. Om de dinc, namelijk om zijn huwelijk met Aleide van Holland.

1233 vs. 1233. Zij kon geen treken bedenken, hoe zich best te wreken: geen treken dochten haar goed genoeg.

[p. 189]

 

Van Anjauwen den edelen grave,

 

Of hi goet woude ende have

 

Hebben over sijn verlies:¹²³⁹

1240

Dat hi hem bedochte dies:

 

Si wilde hem Henegouwen opgheven,

 

Dat de van Hollant niet en bleven

 

In haren lande gheervet iet.

 

Die grave Karel, de dat siet,

1245

Quam in Henegouwen te hant,

 

Ende ontfinc al dat lant

 

Dat hem de vrouwe van Vlaendren gaf,

 

Ende onderwant hem daeraf,

 

Recht also of hi here ware,

1250

Ende seide oec al openbare,

 

Dat de gheboorte van Hollant

 

Nemmermeer ne soude in hant

 

Hebben tgoet van Henegouwen.

 

Nu hoert van deser goeder vrouwen,

1255

Die om niet onterven woude

 

Haren zoen, de wesen soude

 

Met rechte haer outste erfname.

 

Si ne hadde dies neghene scame,

 

Dat si den ghenen tlant opgaf,

1239 vs. 1239. over zijn verlies. ‘Dit zal zien op dien ongelukkigen kruistocht van Lodewijk IX, vanwaar Karel (van Anjou) onlangs was teruggekeerd.’ (Huydec. op dit vers).

[p. 190]

1260

Diere niet met rechte helt af

 

Ende dient niet mochte comen an.

 

Doe claghede dit mijn here Jan

 

Vrou Aleiden, sinen wive,

 

Die hi ghelyc sijns selves live

1265

Minnede, ende toghede haer mede,

 

Dat hi ghedoghede dese onsede¹²⁶⁶

 

Dor haren wille ende haers broeders,

 

Haers vader kint ende haerre moeder,

 

Ende dat hi ontervet bleve

1270

Alle de daghe, die hi leve,

 

Het ne ware, oft wesen zoude,

 

Of hem de coninc Willem woude

 

Te helpe comen met herecracht,

 

Ende te Valenchine op de gracht¹²⁷⁴

1275

Woude logieren met sinen here.

 

Hi hopede dan met cleenre were

1266 vs. 1266. onsede, onbillijke behandeling.

1274 vs. 1274. op de gracht. Valencienues muntte uit door hare diepe walgracht.

[p. 191]

 

Wel te comene te sinen erve.

 

Hi sende doe om dese bederve

 

Sijn vrouwe, sijn wijf, om dese dinc,

1280

Die hem dit claghede, den coninc.

 

Die coninc, de wort des te rade

 

Dat hi screef met liever lade¹²⁸²

 

An heren Kaerle, den riken grave,

 

Dat hi der dinc wilde staen ave,

1285

Ende oec niet onderwinden das,

 

Dat met rechte niet sijn en was:

 

Hi wouts hem danken al sijn leven.

 

Heer Kaerl, dies niet begheven

 

Woude, hi screef hem weder so:

1290

Hi ne dede door hem niet een stro;

 

Hi ne begheerde els ghene saken,

 

Dan hi de tijt mechte gheraken,

 

Dat hine op een velt berede,¹²⁹³

 

Op sulke plaetse, op sulke stede,

1295

Dat hine opt herde mochte beriden;¹²⁹⁵

1282 vs. 1282. met liever lade, op beleefde wijze.

1293 vs. 1293. berede, van beriden, te paard vijandelijk ontmoeten.

1295 vs. 1295. opt herde, d.i. niet in de moerassen, waar de waterkoning te huis was.

[p. 192]

 

Hi soude also op hem striden,

 

Ende hem worden doen in scine¹²⁹⁷

 

Of hine minnede entie sine.

 

Oec vermat hi hem ene dinc:

1300

Mochti wel den waterconinc¹³⁰⁰

 

Uten watre opt lant ghecrighen,

 

Hi soudene saden so met wighen¹³⁰²

 

Ende sinen toren an hem wreken,

 

Men souder ewelike of spreken.

1305

Dit screef hi weder an den coninc

 

Ende onderwant hem zulke dinc,

 

Dat hem de steden ghinghen in hant,

 

Ende trecte vor Adinghem te hant.

 

Den coninc quam hierof de mare,

1310

De weder screef al openbare

 

An Kaerl, den grave, in desen doene:

 

Waer hi goet man ende koene,

 

Dat hi quame tAssche op der heide

1297 vs. 1297. In den tekst staat: woorden.

1300 vs. 1300. In den tekst staat: mocht ic.

1302 vs. 1302. soudene saden, zou hem genoeg geven.

[p. 193]

 

Ende hi aldaer sijns ontbeide,

1315

Eist dat hire comen mach.

 

De coninc besciet hem enen dach,

 

Dat hiere soude wesen dan,

 

Ende met hem menich hoghe man,

 

Ende soude daer sijns ontbeiden:

1320

Want tote Assche op der heiden

 

Es een herde scoen plein.

 

Heer grave, in ben niet so vilein,

 

In dar wel uten watre comen,

 

Tgaet mi te scaden of te vromen,¹³²⁴

1325

Opdat ghi beidet enen dach:

 

Winne daer de winnen mach.

 

So we behout dat velt aldaer,

1324 vs. 1324. In den tekst staat: Laet.

[p. 194]

 

Hi mach wel segghen overwaer,

 

Dat hijt met stride ghewonnen heeft:

1330

Hets recht dat men hem dan gheeft

 

Den prijs al de werelt doer.

 

Welc onser, de dan comet voer,

 

Beide des anders enen dach.

 

Alse de grave hoort ghewach,

1335

Dat hem de coninc heeft ghescreven,

 

Omboot hi mannen ende neven

 

Ende den coninc Lodewike,

 

Sinen broeder van Vrancrike,

 

Ende bat hem sere op ghenaden,

1340

Dat hi hem soude staen in staden

 

Met volke ende met goede mede.

 

De heilighe Lodewich screef ter stede

 

Sinen broeder dese woort:

 

Niet so ne heb ic ghehoert

1345

Dat Willam, de jonghe man,

 

Coninc van Rome, je ghewan¹³⁴⁶

 

Wille te doene jeghens mi;

 

Ende en wil niet, hoe dat si,

 

Jeghens hem doen enighe sake,

1350

Des hi mach worden tonghemake,

1346 vs. 1346. gewan Wille, d.i. in den zin kreeg.

[p. 195]

 

Also langhe als hi blivet

 

In sinen lande ende niet verdrivet

 

Mine liede ute minen lande:

 

Het waer lachter ende scande

1355

Soude ic sijn lant berechten:¹³⁵⁵

 

Jeghens hem willic niet vechten

 

Doer eens wives overmoet:

 

Doet anders dat u dinket goet.

 

Kaerle, de grave, hevet dit ghehort,

1360

Ende zeghet der gravinnen voort.

 

Si andworde dus ter zake:

 

Here en weest niet tonghemake

 

Ende ne hebt enghenen vaer:

 

Ghi soud hier legghen vii jaer,

1365

Eer hi uten lande quame,

 

De coning om enighe vrame,

 

Mids onder sine viande:

 

Hi souds noch bringhen bloedighe hande,¹³⁶⁸

 

Die onse maghe hebben verslaghen.

1370

Des ne derf niemant vraghen.¹³⁷⁰

1355 vs. 1355. sijn lant berechten, mij met het beheer van zijn land bemoeien.

1368 vs. 1368. Zie Inleid. bl. xxv en xxvi.

1370 vs. 1370. Des ne derf niement vraghen, d.i. daaraan behoeft niemand te twijfelen.

[p. 196]

 

So koene wort hi nemmermeer:

 

Weest te ghemake, lieve here,

 

Ghi sult trecken op dat velt

 

Ende daer slaen u getelt

1375

Ende ligghen daer twee daghe of drie,

 

Ic segge u waer, gheloves mie,

 

Dat hi nummermeer wort so coene,

 

Also groot dwaesheit te doene.

 

Ghi blivet van Henegouwen grave

[p. 197]

1380

Ende mijn soen sals bliven ave:

 

Hi ne darfer toe hopen nemmermere.

 

Laet u ghenoeghen, lieve here,

 

Ende scrijft hem weder uwen wille

 

Ende blijft hier ligghene al stille,

1385

Ghi sullets hebben u ghevoech.

 

De grave Kaerl op haer loech.

 

Hi dede voert, dat si hem riet,

 

Oec en wildi laten niet

 

Hi ne ontboot den coninc dan,

1390

Dat hi selve ende sine man¹³⁹⁰

 

Recht tote Assche op der heiden

 

Sijns dre daghe wilde verbeiden:

 

Quame, of hi so coene ware.

 

Als den coninc quam de mare,

1395

Wart hi utermaten blide,

1390 vs. 1390. versproken, met woorden beleedigd.

[p. 198]

 

Ende sende ut in elker zide

 

Bede an mannen ende an maghen,

 

Ende dede dit hem allen claghen,

 

Hoe sere dat hi was versproken.

1400

Hi ne woude niet ten waer ghewroken,

 

Ende bat hem allen, dat hi mochte,

 

Dat elc om sijn ere dochte,

 

Ende hem nu in staden stonde,

1405

Hi souts hem lonen mildelike,¹⁴⁰⁵

 

Ende de arme maken rike,

 

Ende den riken ende den heren

 

Soude hijs danken met groten eren.

 

Wat holpe hier vele of gheseget?

1410

Hi dede also als men noch pleget

 

Ende gaderde sine liede te samen,

 

Die ute meneghen lande quamen,

 

Ende trac ute met sconen here

 

Doer Brabant, al sonder were,^{1414, '15}

1415

Ende quam met sijns selves gheleide

 

Al tote Assche op der heide,

 

Op den voerghenoemden dach.

1405 vs. 1405. In den tekst staat: soust, voor souts, d.i. soude des.

1414, '15 vs. 1414, '15. al sonder were: in Brabant vond hij geen weerstand. Hij had er geen vrijgeleide noodig: dat verschafte hij zich zelf.

[p. 199]

 

Als heer Kaerle dat ghesach

 

Ende vernam, dat de coninc

1420

Wilde voldoen al de dinc,¹⁴²⁰

 

Die hi hem hadde vermeten,

 

Hi de Adinghem hadde beseten,

 

Brac op ende vlo sierre veerde,

 

Bede te waghene ende te peerde,

1425

Ende voer recht also voort

 

Tote Vlaenchine in die poort,

 

Ende dede hem daer besluten vaste

 

Jeghen de Hollansche gaste,

 

Die hi verproken hadde te voren.¹⁴²⁹

1430

Dit quam den coninc ten oren.

 

Doe brac hi op ende volghede mede

 

Ende voer doer Adinghe, de stede,

 

Dien seer wel ontfinghen,¹⁴³³

 

Ende tjeghen hem blidelike ghinghen.

1435

Hi woude voert ende deet an scine

 

Ende trac voer Valenchine,

 

Ende dede daer slaen an den velde

 

Sine pauwelioene ende ghetelde.

1420 vs. 1420, '21. voldoen al de dinc, die hij hem hadde vermeten, uitvoeren wat hij beraamd en waar maken wat hij verkondigd had. Zie hoe de auteur hem vermeten, in B. IV. vs. 8, gebruikt.

1429 vs. 1429. versproken, zie vs 1390.

1433 vs. 1433. Adinghe, de stede, heeft als collectief het praedikaat (ontfingen) in 't meerv.

[p. 200]

 

Kaerl, de der binnen was,

1440

Hi ne vermat hem doe niet das

 

Dat hine soude te velde zoeken,

 

Als ic versta; hi ne wils niet roeken;

 

Maer hi trac ut an dander zide.

 

Dat hi ontquam, des was hi blide;

1445

Ende hi voer weder van daer hi quam.

 

Als de gravinne dat vernam,

 

Wort si droeve ende seer. ondaen,

 

Ende sende boden herde zaen

 

An den coninc van Hollant:

1450

Si woude hem gaen in hant

 

Ende doen dat hi haer bevale.

 

De coninc, de bedocht hem wale,

 

Ontfinc de vrouwe aldaer.

 

Doe most si al openbaer

1455

Haren zone gheven te hant

 

Van Henegouwen al dat lant,

 

Ende tlant van Aelst ende Vier Ambochte:

 

Want den coninc goet dat dochte,

 

Dede hijt beseghelen ende bescriven,

1460

Al mocht hem namaels niet bliven.

[p. 201]

 

Dus ghesciede daer de dinc,

 

Ende mijn here de coninc

 

Voer thus te lande daer na saen.

 

Dit was int jaer Goeds ghedaen

1465

xii hondert vijftich ende vier mede,

 

Dat voer Valenchine, de stede,

 

Coninc Willem dus was comen,

 

Sinen swagher te groten vromen

 

Ende sijnre suster kinder na.

1470

Dus ghevielt, als ic versta.

 

Onghegoet waren si bleven,

 

Hadt de coninc niet bedreven.

 

Nochtan sijn somighe Henewiere,

 

Als si int lant comen hiere,

1475

Segghen si: Hollant moet versinken.

 

De willen qualike dat bedinken,

 

Dat de van Hollant haren here

 

Brochten in so groter ere.

 

Binnen deen dat de coninc lach

1480

Vor Valenchine op enen dach,

 

Quam hem bootscap openbare,

 

Dat hem een zone gheboren ware

 

Van siere vrouwen, sinen wive,

 

De oir soude zijn na sinen live.

1485

De coninc verblide sere

[p. 202]

 

Ende dankets Gode onsen here.

 

De sticken worden doe beweven,

 

Als hier voren staet bescreven,

 

Ende quam thuis op enen dach

1490

Aldaer sijn vrouwe van kinde lach.

 

Doe dede hi dopen sinen zone:

 

Florens was gheheten degone,

 

Daer men of mach horen tellen

 

Ende vertrecken ende voerspellen¹⁴⁹⁴

1495

Wonder ende jamer groot,

 

Dat ghesciede van siere doot,

 

Als ghi hier na sult verstaen.

 

De coninc Willam heeft ghedaen

 

Feeste, als hem selven dochte

1500

Dat hi met eren doen mochte,

 

Ende bleef ene wile in rusten daer,

 

In weet, hoe langhe niet vorwaer,

 

Ende ick en can niet al gheraken

 

Te vertreckene zine zaken.

1494 vs. 1494. voerspellen, nog derhalve achtte M. St. toen hij dit schreef alle gevolgen van Floris' dood niet gekomen. Doch misschien moet men met C. en B. verspellen lezen, hetwelk z.v.a. spellen, d.i. verhalen, beteekenen zal.

[p. 203]

1505

Tenen tiden ghinc hi te rade,

 

Wat hi best vortane dade.

 

Men riet hem al sonder sparen

 

Dat hi opwaert soude varen

 

Ende dwinghen an hem wel dat rike

1510

Ende besittent moghendelike:

 

So mocht hi dan ontfaen te lone

 

Van Romen de keyserlike crone:

 

Dat waer hem eerlike harde sere.

 

Doe pensede selve de grote here:

1515

Soudic varen in vreemden landen

 

Ende dwinghen tote minen handen

 

De lieden, ende mijns selfs lant

 

Soude bliven buten miere hant.

 

Die dat doet, hi moete riesen,

1520

Sprac hi, want hier sijn de Vriesen,

 

De woenen in dit westerende

 

Ende mi toehoren: et ware scende,

 

Liet ic de al openbare,¹⁵²³

1523 vs. 1523. Liet ic de, d.i. indien ik die onbedwongen liet, vgl. vs. 1527.

[p. 204]

 

Ende voer hier ende voer daer

1525

Ander liede te doen tonder

 

Ende laten de mine al besonder

 

Onbedwonghen ende sonder danc.¹⁵²⁷

 

Hi wort te rade eer iet lanc,

 

Dat hi de Vresen in alre wise

1530

Soeken wilde op den yse.¹⁵³⁰

 

Het gheviel als hi ghedochte.

 

Ten eersten als men riden mochte

 

Over ys ende over al,

 

Gheboot hi ende beval

1535

Dat men ghebode herevaert.

 

Men deet, ende hi trac derwaert

 

In den winter op enen dach

 

Na kersavende, als hi lach,¹⁵³⁸

 

In enen vorst, alst God woude

1540

Ende het ummer wesen zoude.

 

De coninc voer tote Alcmaere

 

Ende te Vronen oec daernare,¹⁵⁴²

1527 vs. 1527. ende sonder danc. De lezing van het fragm. Clar. (dwanc) is aan te bevelen.

1530 vs. 1530. soeken, zie I. 33.

1538 vs. 1538. als hi lach, d.i. gelijk toen de kerstavond inviel.

1542 vs. 1542. Vronen, dorp bij Alkmaar.

[p. 205]

 

Ende al op den groten yse.

 

De coninc stout ende hoech van prise

1545

Voer voren stout ende onvervaert,

 

Daer hi der Vriesen gheware waert;

 

Daer hise dicst sach met hopen,

 

Liet hi henen tot hem lopen,

 

Of hi hadde ghesyn opt velt;

1550

Daer de Vriesen onghetelt

 

Stonden ghescaert na haere wise.

 

De coninc waende op den yse

 

Vast ende zeeker hebben ghereden,

 

Als hi sinen lieden was leden,

1555

Volghede hem niement, alst wel sceen:

 

Daer si seder omme dreven ween.

 

Alse dus reet de here van prise,

 

So brac dat orse door den yse,

 

Dat jamer was te ziene an,

1560

Dat aldus de edel man

 

Tonghemake was vanden live.

 

Doe quamen de Vriessche kaitive,

 

De den coninc waren ghevee,

 

Twe of dre of lettel mee,

1565

Ende sloeghene doot al onbekent.

 

Dander quamen ommetrent

[p. 206]

 

Ende saghen sine wapene an.

 

Doe seiden si: dits een man,

 

Die wel vorbaer mach wesen.

1570

Doe quam daer een man met desen,

 

Diene kende ende seide saen:

 

Wapene! wat hebdi ghedaen?

 

Ghi hebt den coninc selve doot.

 

Doe dreven si alle rouwe groot:

1575

Het moste bliven, het was ghedaen.

 

Doe namen si den coninc saen

 

Ende groevene daert hem goet dochte,

 

So si alre heimelicst mochten.

 

In can gheweten noch gheraden,

1580

Bi wat zaken dat sijt daden;

 

Maer si groevene onder de moude

[p. 207]

 

In een huis tHoechoutwoude.

 

Si viere wistent ende niet mere,

 

Waer begraven was de here.

1585

Meer dan xxvii jaer

 

Lach de coninc begraven daer,

 

Eerne zijns selves zone wrac,

 

Daer hi omme onghemac

 

Doghede, eer hine vant aldaer.

1590

Men screef doe ons heren jaer

 

xii hondert ende lv al bloot,

 

Doe de coninc daer bleef doot.

 

Willem, de dus zijn lijf verloos,

 

Was xx jaer out doe men coos,

1595

Ende xv jaer, mach men lesen,

 

Hadde hi grave in Hollant ghewesen,

 

Ende bleef doot al zonder zaghe¹⁵⁹⁷

 

Op sente Agnieten achtende daghe.

1597 vs. 1597. zonder zaghe, d.i. met waarheid: zaghe is een ongeloofelijk sprookje.

vs. 20 C. en B. Wilde hi. B. lant. 21. B. die nijwen. 23. B. Daer was. 25. C. en B. Niement hevet. 26. C. en B. here. B. ende die nare. 28. C. en B. die vrese. 29. C. en B. Van danen. 30. C. en B. Daer sijs. 31. C. en B. verbeiden. 32. C. en B. niemen die dingen seiden. 33. C. en B. wast (waest) den. 34. C. en B. die rieden. 35. C. en B. so si hem best. 36. C. en B. sijn si tscepe.

vs. 38. C. en B. gheenden. 41. C. en B. gone (: sone). B. hadden. 43. B. versweren ende. 46. B. vernamen al te samen. 49. C. en B. hem onse here.

vs. 55. C. en B. Te harlam. 56. C. en B. Dat xxx dach. 60. C. en B. wilden voegen. 61. C. en B. An (Ane) grave W. te hebben here. 62. B. hem vlien. 63. B. macht. 69. C. en B. Daer haddense. 70. C. en B. van mathem. 75. C. arem bastrieren. B. armen bastieren.

vs. 76. B. volghede. 79. C. en B. rinen bi oesten bi westen. 80. C. en B. Vielen a.v. die. 86. C. en B. Met al haren. 91. C. en B. niewen (nyewen). 94. C. en B. in den weer. 95. C en B. tontheffene. B. dochte. 96. C. en B. Dat hi tslants.

vs. 97. C. en B. ende beloefde. B. miede. 104. C. en B. Doer daer. 106. C. en B. beloeft. 110. C. en B. jegen. 111. C. sel. 113. C. en B. met desen.

vs. 115. C. en B. dunct. 122. C. en B. dat men beware. 124. C. en B. bisscopdom. 126. C. en B. ten bussche. B. Ende die men. 128. C. en B. dan aldaer men. 129. C. en B. groten. 130. C en B. grote fosseide. 131. C. en B. houden. 134. C. naerstelic. B. naerstelike. 135. B. cleerc (: weerc). 136. C. en B. verwaren.

vs. 140. C. en B. Wapen. B. harnaschs. 142. C. en B. daer. 143. C. en B. taemstel. 145. C. en B. Dit soe dede des kenemaers. 147. C. en B. bisdoem. 149. C. en B. Kenemaren voeren (voren). 150. C. en B. die vene (venen). 151. C. en B. verbornden. 155. B. Dat bornden - gronden (: stonden). 158. C. en B. voeren (voren) si van danen.

vs. 160. C. en B broclede. 162. C. en B. vaste ghisele (ghisel). 164. B. Alsijt. 165. C. en B. Utrecht verhoert. 166. C. en B. Des lants. 167. C. en B. versaemde. 168. C. en B. wille hadde ende ghere. 169. C. en B. wreken. 170. C. en B. were quam. 173. B. Die vaert. 174. C. en B. begaven. 175. C. en B. die veste. 178. C. Daer wart. B. Daert wert.

vs. 180. C. en B. Florens gevaen. 181. C. en B. Daer wert noorthollant ghescent. 182. C. en B. Mit desen groten perlement. 186. C. en B. craft dat noyt ne waren. 187. C. en B. Sine. 188. C. en B. licht. B. Ghi mocht. 189. C. twee. 190. C. en B. verwinnen. 191. C. en B. ander. 192. C. en B. Som. 193. C. en B. heer. 194. C. en B. ghevoegen. 196. C. en B. ghisel. 197. C. moste. 198. C. hene. 201. C. en B. aldaer.

vs. 204. C. en B. niement. 206. B.L. voer. 209. B. her symoen. 215. C. en B. condent. 217. C. en B. verdinghen. 219. C. en B. keerde tot huus.

vs. 226. C. heercracht. B. heercraft. 227. C. en B. verbrande. 228. C. en B. Daer hi woende. 229. C. en B. Tsheren. 230. C. en B. Woutre. 232. C. en B. in den ghevechte. 236. C. also houde. B. ende alsoe houde. 240. C. en B. int lant van Kenemare (: aldare). 241. C. en B. ne was. 244. C. mere. B. merer. 247. C. had. B. hadde. 248. C. en B. Met ii.

vs. 249 ontbreekt in C. en B. Daarentegen hebben zij na vs. 250 den regel: Die des oec niet en lieten. 251. C. en B. Hine ghiselde oec. 252. C. en B. Te. 254. C. met sire. B. met sijnre. 258. C. en B. Ende in - gelegen. 261. B. Als een vlo. 265. C. en B. geset. 266. C. en B. onder die. net. 268. C. toerne (: voerne). B. toerne (: vorne).

vs. 270. B. uut stouten. 272. C. hebsi. 274. C. en B. ghevonden. 276. C. hem mede oec al. B. hem oec mede al ontscult. 277. C. noet. 278. C. en B. Gheleet. 281. C. en B. heren Wouter. 287. C. en B. Hine. C. negheen.

vs. 290. C. en B. vaders. 291. C. en B. reyde die. 292. C. en B. Ende her. 293. C. here. 294. C. al hier toe. B. alle hier toe. 295. C. en B. comen. 296. C. en B. genomen. 298. C. en B. Ende gheslegen. 299. C. en B. groten loep (: coep). 300. B. marc. 301. C. en B. al des men behoefde doe (: vroe). 303. C. en B. grave L. 304. C. en B. droech. 305. C. en B. onderlopen waren. 306. C. en B. Die heer (here) Y. 307. C. en B. Ende die here alem.

vs. 311. B. Ane. 313. C. en B. Te rine ende. 314. B. Graften. 316. C. niet soude. B. soude vlien. 318. C. beide. B. beiden. 320. C. en B. na dat staet. 323. C. tote dien. 325. C. sijn ghevaren. 326. C. Lieden. 327. C. en B. jeghen. 328. C. coerne. 329. C. en B. Volleden si die niewe gracht (graften). 330. C. groter kracht. B. groten. craften. 331. C. en B. in die veste.

vs. 333. B. onrecht ende s. sin. 334. C. en B. Vochten. 335. C. en B. Diede haer (hare). 336. C. en B. Dander. 337. C. en B. als dander. 340. C. en B. tot die scepen. 342. C. en B. bruggen. 343. C. en B. inghe. 344. C. bedwanc (met boven de w geschreven r). B. bedranc. 345. C. en B. die viande. 347 B. moeste. 349. C. ontvlo. B. ontfloe. 350. C. en B. Els. C versleghen. 353. C. Met haren met. B. Met haren ende.

vs. 356. B. moeten. 357. C. en B. Ende waren daer. 358. C. en B. Die Kenn. ende sijn. 360. C. dedet. 361. C. en B. oec dat si. 362. C. riet. 363. C. en B. dat men ne ghenen (genen) wijch ne naem (: quaem). 366. B. soe (: vroe). 367. B roven ende met sinen. 368. B. voert. 369. C. en B. bliven int lant. 370, C. en B. Datten nemmermeer soeke viant. 371. C. heft. B. menige. 372. C. se wil. 373. C. en B. als sijt ghebiet. 374. C. en B. dit selve.

vs. 377. C. was hem. B. Hem was. 379. B. hielt hem in die. 381. C. here uut. 384. B. jonstichde. 386. C. en B. Als die gone (die ghene) die emmer. 387. C. en B. Lodewike (: vromichlike). 388. C. en B. Ghevaren. 390. C. en B. loodsieren (loedsieren). 391. C. en B. Ter tolne. 392. C. verboet (: groet). 393. C. en B. Lodewijc soe quam.

vs. 394. C. Den. B. Ten. 397. C. en B. hertoghe die wijs was. 398. C. en B. daer Willems. 401. C. ghescaert (: waert). 405. C. en B. Ende sie m. vrienden (vriende). 407. C. en B. Daer nes - middewerde. 408. B. sijnre waerde. 410. C. en B. Schiede de h. danen. 411. C. en B. Ende brinct (bringt) Lodewijc. 412. C. en B. Vol. 414. C. hene.

vs. 415. C. en B. side (: stride). 418. C. en B. Hi l. st. v. gr. vrucht. 421. C. en B. menighertieren. 422. C. en B. Coepmnane goet. 423. C. en B. Wapen spise ende. 426. B. oncolve. 427. C. doet (: groet). 429. B. ridders toghen. 431. C. en B. Helme harnasch halsberch (halsberge) ende. 432. C. en B. wie soe wilde. 433. B. an comen. 434. C. en B. Als - heeft.

vs. 435. C. en B. hem dus. 436. C. en B. willen. 439. C. en B. worden versmoert (: verhoert). C. versmoort (: verhoert). 441. C. en B. worden. 442. C. heet de z.B. heit die zile. 444. B. Algader. 445. C. en B. Om te comen int bisdoem. 446. C. en B. hevet. 447. C. en B. jaghede. 449 C. en B. Want thoeft siec al die lede. 451. C. en B. vloe. 452. B. te bat. In C. lat, maar de l in plaats eener uitgewischte letter. Uit B. kunnen wij zien, dat de uitgewischte letter eene b is geweest. Vóór de verbetering toch heeft B. de lezing afgeschreven. Vergel. Inleid. bl. lxxxviii, lxxxix.

vs. 453. C. en B. Die. 457. C. en B. van der scout. 458. C. hilt. B. hielt. 459. B. niet al heel. 460. C. en B. Van sine (sinen) ridders een deel. 461. C. en B. Worden b.i.d. staert (: waert). 462. C. en B. seriante. 464. C. scepen waghen tenten scrine. B. wagen - scrinen. 466. C. en B. Zeelanders. 467. B. dlant. 469. C. en B. Dien brac hi huys.

vs. 473. C. en B. dordr. op tlant. 474. C. poert. B. die port. 475. C. en B. gheroeft. 477. C. en B. hilt (hielt) daer ave. 479. B. ten vrietscepen. 480. B. moeste. 481. C. en B. craen. 482. C. hem dede torneren. B. hem dede tonneren. 484. C. en B. Want hi swaer hadde beswaert. 485. C. en B. al die. 487. C. en B. tsbisscops.

vs. 492. C. en B. zoene. 494. C. en B. ghevaen. 497. C. en B. Die here Y. 498. C. en B. sijn. 502. C. en B. Als si. 503. C. en B. targer loen (: loen). 504. C. en B. volchden. 505. C. en B. Dien nam hi renten. 506. B. gaeft. 507. C. en B. hem trou hadde. 512. B. in. 514. B. menighe.

vs. 517. B. brochten. 520. C. en B. grave Willem verdrieten. 523. C. en B. Lodewike. 525. C. en B. vrienden ende wilde. 526. C. en B. hem oec laet tslants. 527. C. en B. alsi waren so (alsoe) na comen. 529. C. en B. diere tusschen spraken. 533. C. groet (: doet). 534. B. Grave Philips. 538. C. die vrede. 540. B. die sere.

vs. 542. C. en B. voerwaerde ende ghelt. 543. B. hilt. 549. B. hadden daer. 550. B. Als die waende winnen. 554. C. en B. Willem versoent. 559. C. en B. troest van danen. 560. C. en B. nemmer. 561. C. en B. Penninc wert.

vs. 565. C. en B. Onterft (onteerft) ende ontset. 566. C. die scoert alle. B. scort alle. 569. C. en B. heerscepie (heerscapie) ten. 571. C. hare. B. harer. 572. C. en B. haer. 573. C. en B. bi oesten. 574. C. en B. lavece. 576. C. en B. tlant en stede. In plaats der regels 572 en 573 hebben C. en B.:

Dit was, alsic vinden conde,
Van den grave tot Egmonde,
Ende niet meer ne vandics daer.

(Hier toch eindigen de Ann. Egm.). 579 en 580. C. en B. Dese Willem starf in ons heren jaar.

vs. 582. C. en B. Sone so (soe) liet hie. 583. C. hoert (: voert). B. hoort (: voert). 584. C. en B. An hem stont.
In C. en B. vindt men van vs. 585 tot 702 een aanmerkelijk verschil. Men leest er slechts het volgende:

Florens, grave Willems sone,
Nam een vrouwe ende die gone
Hiet ver Machtelt van Brabant,⁺
Hertoghe Heinrix dochter, als ict vant,⁺
Des eersts Heinrix van den drien,
Die men elc na anderen mach sien.
Daer ane wan hi enen sone,⁺
Willem was gheheten die gone.
Grave Florens bleef in enen tornoy
Te Corbi, dat was vernoy,⁺
Daer was gevelt sine baniere.

+ B. Hiet Machtelt.

+ B. hertoghen.

+ B. an.

+ B. daer was.

+ B. Hiet Machtelt.

+ B. hertoghen.

+ B. an.

+ B. daer was.

Van vers 707 aan verschilt onze tekst op nieuw van C. en B. Eerst met vs. 727 begint de overeenstemming weder. In plaats namelijk van de verzen 707-726 in onzen tekst, leest men in C. en B.:

Nu legwi van den grave neder⁺
Ende keren ter materien weder.

+ B. leggen wi.

+ B. leggen wi.

vs. 727. C. en B. Van den jongen Vred. 728. C. en B. van den rike. C. Dien. 729. C. en B. Van romen bi den coer. C. an quam. B. ane nam. 732. C. en B. Omdat hire (hiere) niet over.

Van vs. 733 aan tot 743 verschilt onze tekst wederom aanmerkelijk van C. en B. Daar leest men:

Keyser Vrederic sette hem jeghen
Der heiliger kerken, als nu plegen
Vele lieden; alsic versta,⁺
Namt hem die paus alsoe na,⁺
Dat hine condampneren dede
Ende roveden al daer ter stede.
Van der crone ende van der ere
En scieden van onsen here.

(Zie Inleid. bl. xvii, xviii).

vs. 743. C. en B. hevet. 744. C. en B. Peynsde (peinsde) hi doe also (alsoe). 745. C. en B. crachte (crafte) woude houden trike. 748. C. moste. B. heynric. 749. C. en B. groter.

+ B. lude.

+ B. naemt.

+ B. lude.

+ B. naemt.

vs. 753. B. sijn. 754. C. en B. te banne. 755. C. en B. most (moest) die k. 756. C. en B. paus ghinc. 759. C. kiesers. B. keysers. 760. C. en B. Omboet (ontboet) dat si vroedelike. 763. C. en B. in eren. B. Dat dat. 764. C. sine. 767. C. Niet vele scriven ne wil no spreken. B. Niet vele scriven wil no spreken. 768. C. laettict. B. latict.

Van vers 769 tot 793 weder aanmerkelijk verschil, men leest in C. en B.:

Ic weet dat hi onlange was.
Doe beried si hem echter das,
Wies hem werdich wesen dochte.

vs. 794. C. en B. sochte. 797. B. pepeynsde. 798. C. en B. kiesen soude. 800. C. en B.W. grave Fl. 801. C. en B. tshartoghen (tsartogen). 803. C. en B. jonc stout. 805. B. rechten. 806. C. en B. Jeghens heren ende knechte (knechten). 807. C. en B. jeghens (jegens). C. sijn. 810. C. en B. Emmer. B. bleven. 813. mccxl ende sevene. 814. C. en B. Op Sinte Michiels (St. Machiels) dach allevene.

vs. 815. C. en B. een. 816. C. en B. twaer. C. segghet. 817. C. en B. Doe men screef. 818. C. en B. Wart die. 819. C. en B. Op alre heilighen (heiligen) dach ghecroent. 820. C. en B. Des hi bleef al onghehoent. 822. C. Doer ghinc. 826. C. en B. in mijn. B. dunct dat. 828. C. en B. Mach bejagen. 830. C. en B. onnosel es. 831. C. en B. Ende den wreeden wederstaet. 832. B. Ende altoos begaert. 834. B. aerm. 836. C. en B. sulken.

vs. 839. C. en B. clene ofte. 840. C. en B. Verboert (verbort) hi tlijf (dlijf) men slaen. 841. C. en B. Verboert (verbort) hi anderes men neme. 842. C. en B. Ic seg so (soe) dat nu sulc. 843. C. en B. vonnes (: les). 844. B. sulc een. 845. C. en B. Als recht vonnes (vonnesse). 848. C. Ende hi verdraecht in alle maniere. B. Ende verdraecht in alle manieren. 850. C. en B. eest dat ghevalt desen. 851. B. scaerp es. 852. B. peinst men. 856. C. en B. heffen.

vs. 857. C. en B. Dat hise van hem moet wisen verre. 858. C. en B. Daer hise niet mach maken. 860. C. en B. Hi riet daertoe. 863. C. vreemden. 866. C. en B. versta ict. 867. B. soete. 868. C. en B. ten daghe heden. 869. C. en B. Binnen lants en jegen ommesaten. 870. C. en B. Dan die wreet is uutermaten. 871. C. en B. keer ic. 874. C. en B. voert die. 875. B. jonc stout. 876. C. en B. een joecht. 878. C. en B. bruneswijc als wi.

vs. 879. C. en B. kint (: sint). 880. C. en B. ane. C. zint. 883. C. en B. sine. 884. B. jammer. 887. In plaats der verzen 887-995 in onzen tekst vindt men bij C. en B.:

Die gave, die hem was gesent,
Peinsde hi al omtrent
Wat hem bedorfte, ende trac vor Aken,
Ende ontboet volc tesen saken
Met enen craftighen here.
Die stat sette hare ter were⁺
Alsoe lange, dat sijt bedochten,
Dat sijt geweren niet en mochten,
Of hadde gedaen dat daertoe
Scout te doene, ende gaven doe⁺
Den grave Willem op die stat⁺
By voerwaerden ende opdat
Dat hi hem vorwaert laten soude
Al haer recht, ende also houde⁺
Dede hi dat by goeden rade,
Ende wart ghecroent bi liever stade
Op des stoel, sijts ghewes,
Als te voren bescreven es,
Te heilichmisse te Aken binnen.
Doe pensede hi in sine sinnen,⁺
Hoe hi dat rike dwingen soude,⁺
Ende hi ghinc doe, als die boude,
Harentare opten Rine.⁺
Voer Keyserswaerde doghedi pine,⁺
Eer men hem die borch opgaf.
Doe keerde hi weder af
Ende voer te lande, als hi woude.⁺

+ B. te were.

+ scout, lees: stont.

+ B. stede.

+ B. hoer.

+ B. sinen sinne.

+ Clar. bedwinghen.

+ B. Haren en tare Clar. up den rijn.

+ Clar. weerde doghede hi pine.

+ Clar. als die.

+ B. te were.

+ scout, lees: stont.

+ B. stede.

+ B. hoer.

+ B. sinen sinne.

+ Clar. bedwinghen.

+ B. Haren en tare Clar. up den rijn.

+ Clar. weerde doghede hi pine.

+ Clar. als die.

vs. 996. B. boetscap hem.

vs. 999. B. gaderen m. ende manne. 1000. C. en B. Toeken ane (an). Clar. zoeken Zeelant an. 1001. C. en B. helpe. 1002. C. en B. groter. 1003. C. en B. en Clar. ridder ende menich. 1004. C. en B. Quam al doe in. Clar. Qwam doe in. 1006. C. en B. mildelijc (mildelic) dat sout. 1008. C. en B. Beyde rike ende havelose. Clar. Beide rijc ende haveloysen. 1010. C. met haer. Clar. met haren hie hiere. 1011. C. en B. torqueeren. 1013. B. bestaen. 1014. C. en B. Als si hem dus. Clar. Alsi.

vs. 1016. C. en B. senden (zenden). B. an den. 1020. C. vore. 1024. C. en B. tgoet. 1025. C. haer sal. 1028. B. het is scande. Clar. dat waer scande. 1029. B. en Clar. Van gode. C. en B. en Clar. behocrt. 1033. C. en B. Wart. Clar. Wert. 1034. C. haeste. 1035. Clar. toghen. 1036. Clar. al onghespaert. 1037. C. en B. heer (: meer). 1038. C. en B. opdat. 1040. C. heb.

vs. 1043. C. harde gaerne. B. harde geerne. Clar. af comen. 1044. B. eeren te sinen. 1046. C. en B. en Clar. Maectent so lanc. 1047. C. trectent willems. B. vertrectent. Clar. Ende toghent. 1048. B. Messelic. Clar. hoe dat. 1051. C. en B. den coninc. 1056. B. verstandenisse wel. 1057. C. en B. en Clar. broeder die jonghe. 1059. B. heer (: weer). 1060. Clar. up die were. 1061. C. Dat holl. en zeeussche. 1062. C. en B. en Clar. wilden.

vs. 1065. C. stonde. B. en Clar. stonden. 1068. C. en B. Die hem wel sere dies. Clar. Die hem wel te dies. 1069. C. en B. op dat meer (: heer). Clar. up mere. 1072. C. en B. en Clar. varen. 1078. C. here. B. heeren. 1080. C. gods. B. in goeds. 1081. B. Zeelant ne laets. Clar. en lates. 1082. C. en B. Hi seide. Clar. Hi seyde. 1083. C. en B. of (iof) ic blive doet (: boet). Clar. iof ic blive.

vs. 1085. Clar. hi ende voer. B. sceep (: gheselsceep). 1088. C. en Clar. ontsceepte. B. ontscepte. 1092. C. en B. en Clar. eenre. 1094. C. en B. Tsconinx. Clar. Des conincs. 1095. Clar. opten. 1097. C. en B. en Clar. Dien ghinc. B. hi jegen. Clar. hi toghen. 1100. C. en B. hadden. 1101. Clar. Dat daer. 1103. C. en B. ondaen.
Na 1105 heeft Clar.:

Ghes ... in walchrenlant
Die coninc dede altehant
Die ghevanghen in sijn behout.

Blijkbaar heeft zich de copiïst vergist. Hij sloeg een reeks van verzen over en begon met 1159; na die verzen overgeschreven te hebben, bemerkte hij zijne vergissing.

vs. 1106. C. en B. en Clar. den hollanders. 1107. Clar. toghen. 1108. C. Dat dandre. B. andre vloen (Clar. vloghen) met groten. 1110. C. en B. en Clar. met hem. 1112. C. en B. en Clar. quam oec een mare (eene maer) (: scaer). 1114. C. en B. groter ere. C. en B. en Clar. het docht (dochte) hem. 1115. C. en B. hem enich (eenich). 1118. C. en B. wapen. Clar. die wapen. 1119. C. en B. ghie gevaen. 1120. C. en B. en Clar. aldus.

vs. 1125. B. mael (: getael). 1126. C. en B. bleefer. 1128. C. in der souter. B. in souter zee verdroncken. 1130. C. en B. Hoe. C. machmen. 1133. C. en B. scapen. B. Ghevangen. 1134. C. en B. mocht. 1136. C. en B. leeft niet diese telde. 1138. C. had. 1139. C. en B. haesten groet (: boet). 1141. C. opten. B. quamen (: vernamen).

vs. 1142. C. en B. verhoerdi. 1145. C. te barenteert. B. barenteert zeere. 1146. C. en Clar. dancte hi. B. dancti. 1147. B. en Clar. ghewaer (: entaer). 1148. C. en B. lopen. 1149. B. Naet. 1151. C. en B. en Clar. te hant baden. 1153. C. en B. en Clar. Doer god ende. 1155. B. deetse. 1156. C. en B. over doen met. Clar. ende si overdoen. 1158. C. en B. Dus worden die vlaminge (Clar. vlaemsche) scaren. 1159. C. en B. Ghesconfiert. Clar. ghescoffiert in Zelant. C. en Clar. walchenlant.

vs. 1161. C. en B. en Clar. ghevangen. 1164. C. en B. ghevel. 1166. B. ende vier. 1170. B. de vlaminc desen. 1173. C. veel. B. hope d. icker vele. Clar. holpet d.i. veel af seide. 1174. C. en B. gheleide. 1175. C. en B. en Clar. men hiet. 1176. C. en Clar. Verradre. B. Verraderen des ne twifelt. 1177. C. te coene. B. coen (: doen). 1178. C. Diet. B. Diet dorren hadde. 1179. C. en B. hulpe.

vs. 1180. C. en B. ghedoechte (Clar. ghedoghede) Vl. die sc. 1181. C. en B. en Clar. reden. 1184. C. en B. niet ne es (en is). Clar. sijn here en is niet. 1185. C. en B. en Clar. Ende hi moet varen. 1186. C. en B. en Clar. roekt hoe grote. 1187. C. en B. der of ontfinghen. 1188. C. en B. Opdat si. 1189. Clar. wil. 1192. B. diere bi hare. 1194. B. ghelove ic. 1196. C. rocht. 1197. Clar. dengonen. 1198. Clar. dede. 1199. Clar. Dat dochte hem.

vs. 1200. C. en B. om sette. 1201. C. en B. verweren. Clar. den heren. 1202. B. Anders en soude. 1203. C. en B. en Clar. Dit siet (seit) men alle. 1204. B. die menighe. C. en B. hier om leit. Clar. hierom. 1205. C. en B. met allen doene. Clar. doen. 1206. B. worden waert. 1207. C. zake moghe. B. moghe. Clar. Ende. hoe hi sine sake mach. 1208. C. Dus moet doerloghe tsheren. B. Daer moet toerloghe tsheren. 1210. C. volbrinct. Clar. volbrengt hi sine. 1211. B. valschen. 1213. C. en B. die sticken. 1216. B. drove was van sinne. 1217. C. en B. en Clar. jammer groet.

vs. 1218. C. en B. en Clar. dochte dat si liever waer doot. 1219. C. en B. langher hadde. Clar. had. 1220. C. en B. pensde (pensede) dat wijf. Clar. hoert waende dit wijf. 1222. B. gheheerte. 1224. C. had. 1226. C. en Clar. trou. 1227. C. ende met. B. en Clar. bliscappen ende met. 1228, C. den grote here. B. den groten. 1230. C. en B. Ver aliden. 1231. C. en B. en Clar. Wouden. 1233. C. en B. conde. Clar. conden. 1234. C. en B. mochte. Clar. beste. 1236. C. Maer ontboet. B. Men ontboet. Clar. Maer si ontboet.

vs. 1241. Clar. woude. 1242. C. en B. en Clar. dien. Clar. bleve. 1243. C. en B. gheerft. Clar. geerft niet. 1244. C. en B. en Clar. versiet. 1249. C. en B. en Clar. Recht of. B. waer (: openbaer). 1252. B. Nemmermeer soude. 1255. C. en B. verderven. 1257. C. erfnaem. B. recht h.o. erfnamen (: scamen). 1258. C. desghenen scaem. B. des ghenen.

vs. 1260. B. en Clar. hielt. 1261. C. en B. diet. Clar. comen mochte. 1262. Clar. claechde. 1264. C. ghelike. B. gheliken. 1265. C. en B. en Clar. Minde. C. en Clar. toechde. 1266. C. en B. gheduchte (C. en Clar. ghedoechde) den onvrede. Clar. den onsede. 1267. C. en B. hoers (C. en Clar. haers) broeder. 1268. C. en B. Haers (haer) vaders kint en hare (haer). Clar. hoerre. 1271. C. en B. waer dat. Clar. Ende waer oft. 1272. C. en B. Ende hem. Clar. Om hem die die coninc. 1273. C. sire. B. sijnre craft (: graft). Clar. Te hulpen comen met heercracht. 1274. C. en B. en Clar. Ende hi te. 1275. B. Logieren woude m.s. heer. (: weer). 1276. C. en B. hoepte dat met. C. en Clar. hoepte dit met.

vs. 1277. C. en B. en Clar. comen te (tot). 1278. C. om sine bederve. B. om die bederve. 1280. B. en Clar. Die dit. 1281. C. en B. en Clar. coninc wart doe. 1282. Clar. met goeden stade. 1283. Clar. Aen her Karel. 1286. C. en B, en Clar. sijn niet. 1287. C. wouds. 1288. B. en Clar. diet. 1289. C. en B. en Clar. Woude screef. C. en B. hem weder doe. 1290. B. Hie dede dor. 1291. Clar. gheen. 1292. C. Dat hi dat mochte. B. en Clar. hi dat mochte. 1294. B. plaetsche. Clar. sulker pl. op sulker. 1295. C. en Clar. opt harde (herde) beride (beriden). (Dit vers is in B. overgeslagen).

vs. 1296. B. op hem also. 1297. C. en B. worden doen. B. en Clar. an (aen) scine. Vers 1298 mede in B. overgeslagen. C. minde. 1300. C. en B. Mocht hi. Clar. mochte hi. 1301. C. en B. en Clar. water. Clar. ghebringhen. 1302. C. soudem. B. soude hem. Clar. souden. 1304. C. en B. ewelic. Clar. af. 1306. C. en Clar. sulker. 1308. Clar. Ende si toech. 1309. B. Die coninc. 1310. Na dit vers hebben C. en B. deze twee:

Met eenen stouten overmoede
Het verghinc hem te quade of te goede.

Clar. heeft deze verzen evenmin als onze tekst. 1312. C. quamen. 1313. C. en B. op die heide.

vs. 1314. C. en B. daer sijns ombeyde (onbeide). 1315. C. en B. Est. 1317. C. en B. wesen soude. 1319. C. en B. souder sijns ontbeiden (onbeiden). 1320. C. optier heiden. 1322. B. en ben niet also. 1323. C. en B. En dar wel uten watre (water). 1324. C. en B. en Clar. Tga te.
Na vs. 1324 volgen in C. en B. en Clar. deze regels:

Hoech man sidi van hogen gheslachte⁺
Ende daertoe van groter machte;⁺
Sidi coen coemt dan daer,
Ic comer zeker weet vorwaer.

1326. B. Wine. Na dit vers volgen in C. en B. en Clar. deze regels:

Daer est uten watre wale,⁺
Daer ne sijn berghe no dale,⁺
Dat yement den anderen mach becrupen⁺
Noch beringhen no beslupen.⁺

1327. C. en B. velt daer. Clar. So wie dat dat velt behout.

+ Clar. gheslachten.

+ Clar. machten.

+ B. water wael.

+ B. dael.

+ Cl. yement anderen.

+ B. besluten.

+ Clar. gheslachten.

+ Clar. machten.

+ B. water wael.

+ B. dael.

+ Cl. yement anderen.

+ B. besluten.

vs. 1329. B. striden. Clar. stride dan ghew. 1330. Clar. hem geeft. 1331. C. dore (: vore). B. alle die. 1332. B. die can. Clar. dit coemt vore. 1334. C. en B. en Clar. Als die grave des hoert. 1336. B. Onboet. 1340. C. en B. staen woude. Clar. woude hem in. 1341. B. wolke. Clar. Om volke. 1347. B. Wilde te doen. 1348. B. en Clar. wille oec niet. B. hoet si. Clar. Ende ic en. 1349. C. en B. saken. 1350. C. en B. en Clar. wesen mach.

vs. 1353. C. en B. lieden (luden) uut. 1357. Clar. wijf. 1358. C. dinct. B. en Clar. dunct. 1359. C. en B. en Clar. verhoert. 1360. C. teldet. B. en Clar. Ende tellet. 1361. C. en B. en Clar. Die antworde dus teser saken (Clar. sake). 1362. C. en B. Here ne. 1363. C. en B. en Clar. hebt ghenen. 1364. C. ligghen. C. en B. Ghi sout hier legghen. Clar. soudt. 1368. C. en B. en Clar. Hi soude noch. 1369. C. maghen. B. onsen maghen hebben versleghen (: vreghen). 1370. C. en B. en Clar. darf.

vs. 1371. Clar. So cone en wert hi. 1372. C. en B. en Clar. Weset te ghemake heer.
Na vs. 1372 volgen in C. en B. en Clar. deze regels:

Daertoe en macht nemmermeer comen,
Gaet te staden of te vromen,⁺
Dat eenighe kindre van sinen gheslachte,⁺
Al ware xx warven achte,
Worden in minen lande ghegoet.
Met rechte haddix wedermoet,
Soude sijn suster hebben dat mine;⁺
Want si selve ende die sine⁺
Hebben mi so leide ghedaen:
Lieve here laat dit staen.

1374. C. en B. uwe. Clar. slaen haer ghetelt. 1375. C. en B. ligghen twee daghe of (iof). Clar. ofte. 1376. C. ghelovets. C. en B. seg. 1377. B. wart so coen. 1378. C. en B. en Clar. Sulke (B. sullic) dulheit te doene. (B. doen). Hier volgen in C. en B. en Clar. deze regels:

Dat hi yet soude comen hare
Ic sal u voert segghen tware.

(Wellicht door d. afschrijver v.A. overgeslagen).⁺
1379. C. en B. en Clar. blijft.

+ B. iof. Clar. scaden.

+ Clar. kinde.

+ B. en Clar. mijn.

+ Clar. hi selven entie.

+ Clar. sel.

+ B. iof. Clar. scaden.

+ Clar. kinde.

+ B. en Clar. mijn.

+ Clar. hi selven entie.

+ Clar. sel.

Op vers 1380 volgen in C. en B. en Clar. deze regels:

Aldoer sijn wijf ende dor den broeder

B. aldor s.w.e. doer sijn br.

Hoer vaders kint ende hare moeder.

B. sijnre moeder. Clar. haers v.k.e. hoerre moeder.

vs. 1381. C. en Clar. darf daertoe. B. derf. 1382. C. en B. en Clar. ghenogen ende blijf (blijft) heer (: nemmermeer). 1384. B. liggen. C. en Clar. ligghen stille. 1385. C. sults. B. sals. Clar. sulles. 1387. B. hiet. 1388. Clar. woude hi. 1389. C. en Clar. ontboet. 1391. C. en B. tot (B. to) asch op (Clar. assche up) die heide. 1392. C. ontbeiden. B. daghen uu onbeiden. 1393. C. en B. of (iof) hi coene ware (waer). Clar. of hi coninc. 1394. C. en B. die coninc. 1395. C. en B. Wort.

vs. 1396. C. in elke side. B. seide uut an ellic side. Clar. seinde. 1397. B. manne. 1398. C. en B. Ende deet hem. Clar. dede. 1400. Clar. woude niet ten woude. 1404. C. en B. wien daer hi (Clar. hi daer) trou (B. en Clar. trouwe) in vonde. 1405. B. en Clar. souts. C. souds. 1407. B. rike edel heeren. C. en Clar. riken edelen heren. 1408. C. en B. groter eren (eeren). 1409. C. en B. hier of vele. 1410. C. en B. en Clar. dede als men. 1411. B. luden. 1416. C. en B. op die heide.

vs. 1418. C. en B. en Clar. versach. B. Alse Kaerl dat. 1420. Clar. Woude vuldoen alle. 1423. C. en Clar. voer. B. vor. 1424. C. en B. waghen. 1426. C. en B. en Clar. Te. 1429. C. had. 1430. B. ten coninc. 1434. C. en B. jeghens. Clar. teghens. C. blidelic. 1435. C. en B. voert hi deet in scine. 1436. Clar. toech. 1438. C. en B. ende sine ghetelde. Clar. sijn pauwelioene ende sijn.

vs. 1442. B. ict wils niet roken. Clar. hien wouts niet roeken. 1444. Clar. uutquam. 1445. C. en B. Ende voer weder danen (dane) hi. Clar. van dan. 1446. B. gravinne dat dat vernam. 1447. C. en B. Wart si droeve (drove). 1448. C. en B. en Clar. boden saen (zaen). 1452. C. en B. en Clar. die bedocht (Clar. bedacht) was wale. 1454. C. en B. moste. Clar. moesten si. 1455. Clar. sone altehant. 1456. Clar. Gheven van Henegouwen al dat land. 1457. C. en B. ambochte (ambochten). Clar. En dat lant ende die vier. 1458. C. en B. den (die) coninc dat goet dochte. 1459. C. en B. bezeghen. 1460. C. en B. Al ne mochte hem namels. Clar. Al en mocht.

vs. 1463. C. en B. en Clar. Brac op (Clar. up) ende voer te lande saen (zaen). 1464. C. gods. B. in jaer. 1470. C. en Clar. ict. 1471. C. en B. onghegoet so waren. 1472. Clar. En hadt die coninc. 1474. C. en B. en Clar. in Hollant comen hiere (hier). 1475. C. en B. dit lant. Clar. dat lant. 1477. B. horen heer (: eer). 1479. C. en B. en Clar. Hier binnen. C. en B. als die. 1483. C. en B. vrouwen van sinen. 1484, C. en B. soude bliven na.

vs. 1486. B. en Clar. danckes. 1487. C. en B. worden so beweven. 1488. C. en B. Alst te voren is. 1489. Clar. tot huus. 1492. C. en B. en Clar. so hiet. 1493. C. Daer of mach horen. B. Daer of mach men. Clar. vertellen. 1494. C. verspellen. B. vertrecten ende verspellen. Clar. verspelden. 1495. C. en B. jammer. 1496. C. na sine doet. B. na sine doot (: groet). Clar. van sine doot. 1498. C. en B. hevet. 1499. B. Feste. 1501. B. in wilen. 1502. C. en B. Ende weet. 1503. C. en B. en Clar. Ende al ne can ict (C. en Clar. ic) niet. 1504. C. en B. en Clar. vertrecken.

vs. 1505. Clar. Tot enen tiden. 1506. C. en B. voert ane (an). Clar. Wat voerdaen tbeste dade. 1509. C. hem dat. B. hem al dat. 1510. B. Ende hijt besitte. 1513. C. en B. eerlic. 1514. C. en Clar. pansde (penste) selve die. B. zelver die. 1515. C. en B. en Clar. Dat hi soude varen in vreemden (vreemde) lande. 1516. C. en B. en Clar. te sinen hande (Clar. handen). 1517. C. en B. Die lieden (lude) ende sijns. 1518. C. en B. buten sine (sijn. Clar. sijnre) hant. 1519. B. doet die moet. Clar. hi moet. 1521. C. en B. wonen in dit. 1522. C. en B. en Clar. Die mijn souden (Clar. soude) sijn het. 1523. C. en B. en Clar. liet ic dit.

vs. 1524. C. en B. Voer ic hier ende voer ic. Clar. Voer ic hier. 1526. B. bisonder. 1527. C. en B. onbedwonghen sonder. Clar. dwanc. 1531. C. ghevel. 1533. B. ende over hal. 1536. C. en B. en Clar. Ende hi trecte (Clar. toech) darwaert (derwaert). 1538. C. en B. ghelach. 1539. C. en Clar. eene (Clar. enen) vorst als God. B. eenre vorst. 1540. C. en B. en Clar. Ende oec emmer (emmer oec) ghevallen soude. 1541. C. en B. en Clar. voer al tot (Clar. toet). 1542. C. en B. en Clar. vronen aldaer.

vs. 1544. C. en B. en Clar. stout van houghen (hoghen). 1545. B. stout al onge vervaert. 1547. C. dixste. B. en Clar. dicste. 1548. C. en Clar. hi voren tot (toet). B. hi tors tot. 1549. C. had ghewesen. 1551. C. en B. hare. 1553. C. en B. en Clar. Seker hebben ghereden. 1555. C. volchde. 1556. C. en B. sident. 1557. C. Als dus. B. Aldus. 1558. C. en B. ors dore (doer). 1559. C. en B. jammer. 1561. C. en B. en Clar. an (Clar. aen) den live. 1564. C. en B. en Clar. drie of (Clar. ofte) luttel. 1565. C. sloeghen. B. sloghen. 1566. Clar. daeromtrent.

vs. 1567. C. en B. wapen. 1568. C. en B. dit is die man. Clar. Ende seiden. 1569. C. voerboer. B. voorboe. Clar. voerbaer. 1570. C. en B. een toe met. Clar. een doe met. 1572. C en B. Wapen. 1574. Clar. Doe hadden si alle rou. 1575. Clar. hets. B. most. 1577. C. en B. groeven daer hem. 1578. C. en B. en Clar. So men. 1579. C. en B. En. Clar. Ic en can. 1581. Tot aan 't einde van 't Boek hebben C. en B. en Clar. 't volgende:

Sijn heere wort al ondaen⁺
Ende trecten thuus weder saen.⁺
Ende hoe mach dit sijn ghesciet,
Dat so menich goet man liet
Sinen here riden voren,⁺
Hi ne hadde naghevolcht met sporen⁺
Ende tlijf gheset in aventueren,
Eer hi dat hadde durren kueren
Sine heer te laten int onghevoech,
Daer men sonder hulpe sloech.⁺
Wast anders yet dan wel,⁺
Daerof en wetic nyewer el.⁺
Nochtan so spreect men misselike⁺
Van sommen luden des ghelike.⁺
Die coninc bleef doot sonder zaghe
Op Sinte Agnieten viii daghe,
Als men screef ons heren jaer
xii hondert ende daernaer
L ende vive mede,
By Hoechoutwoude op eene stede⁺

+ B. en Clar. ontaen.

+ B. trecken. Clar. toghen.

+ B. heer.

+ B. naghereden.

+ B. sunder.

+ B. Waest.

+ B. niewert.

+ B. sprect.

+ B. sinen lieden.

+ B. Bi hoechout.

+ B. en Clar. ontaen.

+ B. trecken. Clar. toghen.

+ B. heer.

+ B. naghereden.

+ B. sunder.

+ B. Waest.

+ B. niewert.

+ B. sprect.

+ B. sinen lieden.

+ B. Bi hoechout.