|
| |
| |
| |
| |
Sultan Osman, soon van Achmet, XIX. keyser der Turcken.
't Jaer 1617
DE Monarchien, ofte Alleen-heerssinghen vanden Oosten, die by-naer altijdt bestaen hebben inden eenigen wille der Vorsten, ende om eygentlijck te spreken, eer dwinghelandyen als redelijcke Hooft-Vooghdyen hebben gheweest, hebben ghemeynelijck min gheduert als die vanden Westen, al-waer de Koningen blijven binnen het spoor vande gherechtigheyt, ende zich vergenoeghen | |
| |
met de vryheydt hunner Onderdaenen te schicken, sonder die te willen te niet doen: ende schoon het schynt dat de Vorsten inde eerste min voor hun-selven te vreesen hebben, als in d'andere, om dat het by-naer onmogelijck is dat de Ondersaeten te gader rotten, ende eenigen af-val veroorsaecken, zijnde daer gheene Groote, dan die het hun belieft te verheffen, nochte gheenen middel aen het volck, die altijdt de boyen aen het been hebben, om wederspannigh te wesen aen hun onbepaelde bevelen; niet-te-min vindt-men dickwils andere oorsaecken die hun uyt hunne Throonen werpen, ende die van onder te boven keeren die heerschingen, die op niet anders als op het gheweldt ghegront-vest zijn; want ghelijck het (volgens hunne grondt-regels) van noode is dat sy alle hunne macht stellen inden grooten hoop van Kryghs-lieden, gevende daer-van het ghebiedt aen luyden van gheringe af-komst, die persoonen zijnde sonder trouw, ende hunne eyghen eer niet ter herten hebbende, het Kryghs-volck vanden anderen kant, uyt zich selven seer oproerigh, soo gheschiedt het dat de ghene sy gekoren hebben tot hunne bewaernisse, haer met meerder moedtwilligheyt aen-tasten, als wel souden doen hunne meeste vyanden: inder-voeghen dat sy in een gheduerigh ghevaer zijn, dat de selve Wapenen, de welcke hun tot bescherminge omringen, teghen hun niet ghekeert en worden: ende magh-men seggen dat willende de dwinghelanden van hunne ondersaeten zijn, sy de slaeven van hunne Kryghs-lieden worden: dese oproeren ontstaende ofte by ghebreck van betaelinge, ofte door de hoofdigheyt van het Oorloghs-volck, ofte door het ingeven selfs der Overhoofden, ofte eyndelingh door eenighe andere beweegh-reden; ende soo schielijck, dat gelijck een vyer 't welck in het bus-kruyt gheraeckt, sy alles hebben doen springhen, eer-men heeft konnen peysen om dat te dempen; in plaets dat de oproeren die in andere | |
| |
Staeten ontstaen allenskens maer en beginnen, ende in sulcker voeghen dat eenen rypen raedt die kan voor-kommen, ofte ten minsten lichtelijck stutten. De Historie der Roomsche Keysers, ende vande Sultans van Egypten, is vervult van dese treurige overeenkomsten; de Benden vanden Roomschen Praetor, ende de Mamelucken, waren in ghewoonte van te kiesen, af-te-setten, te schelden, ende om hals te brengen hunne Keysers: in het Turksche Rijck zullen de Ianissairen dat selfde doen, als het hun belieft; want sy zich door een onbepaelde toe-ghevinge laeten voorstaen dat sy mogen suyveren den Staet van alle wan-ordre, af-heysschen de hoofden vande ghene hun mis-noegen, zich gheschencken te doen uyt-deylen, als het hun inden sin komt, ende naer dat sy door hunne oproeren, die-men niet en soude derven straffen, ghetoont hebben dat sy de meesters zijn, en hebben sy eyndelingh den persoon vanden Grooten Heer Osman niet aen-gerandt: dien jonghen Vorst, ofte eer sijne dienaeren, hebbende hunne trotseringh inden Oorlogh van Polen beproeft, ende in naer-bedencken zijnde van in het toe-kommende daer van moeyelijcker uyt-werckingen te moeten sien, hadden besloten gheheel dese Kryghs-macht af te schaffen, ende eene ander op te rechten: maer niet hebbende wel konnen dit voor-nemen bedecken, hebben de eerste gheweest die hunne rasernye beproeft hebben, ende hunnen Meester op den hals getrocken, sonder dat nochte de aensienelijckheyt van sijnen Keyserlijcken Turbant, nochte d'onnooselheyt van sijnen jonckheyt, nochte zich selvens vernedering onder hun, den selven daer van hebben konnen verhoeden; hy stierf soo jonck, dat-men nauwelijckx soude konnen oordeelen wat voor een Man hy soude gheworden hebben tot meerderen ouderom gekomen zijnde, maer de leventheyt sijns verstandts, van sijne oogen, sijn blyd'ghelaet, ende boven-dien de teeckenen van moedigheydt, ende | |
| |
van goet oordeel, de welcke in sijn bedryf uyt-schenen, beloofden veel van sijnen persoon. Hy en was maer twaelf jaeren oudt, als hy inde plaets van sijnen Oom Mustapha ghestelt wiert, ende wat meer dan sesthien, als-men hem het leven ende Rijck nam. Gheduerende de vier jaeren sijnder regeeringe, hadde hy twee swaere Oorlogen, d'eene tegens den Persiaen, als een erfachtige, ende door noodt-dwanck, d'ander tegens Polen, uyt lust, ende meer door lichtveerdigheyt als door goeden raedt; indien eersten hadde hy tamelijcken voorspoet door sijne Stadt-houders, maer in den anderen inden welcke hy selfs in persoon gaen wilde, in plaets van roem te bekommen, en haelder maer schande. Hy was tot desen Oorlogh aengemanet gheweest door het vertoogh van Bethlem Gabor, den welcken naer den slagh van Praag, vresende dat alle de macht van het Keyser-rijck soude kommen vallen op Transilvanien, wende alles aen wat hy konde om Osman te doen besluyten den Oorlogh teghens Polen, hem de veroveringhe daer-van als seer licht voor-houdende, ende vertoonende dat de bloem vande Kryghs-macht, ende vande groote Poolsche Kryghs-Oversten zijnde by Mohclouw ghesneuvelt, hy soude sonder tegen-weer over-loopen alle de Landtschappen van dien grooten Staet, ende in weynighe maenden sijne Heerschappye verbreyden tot aende Baltische-zee, van waer met sijne Scheeps-macht zich meester vanden Oceaen makende, hy soude het Christen-rijck als besloten houden tusschen de twee Zeën: hier toe aen-hielden oock de Moscoviten, gheduerige vyanden der Polen, die hem ten diversche stonden groote gheschencken hadden ghesonden, ende boden aen hunne Wapenen by de sijne te vervoeghen tot desen Oorlogh; maer niet en was'er dat Osman daer-toe soo aen-moedighde als de gheduerighe strooperyen der Cosacken, die door de Swarte-zee komende, sijne Zee-steden tot asschen maeckten, ver- | |
| |
woesteden sijne vruchtbaerighste Landtschappen, ende hem quamen tot inden Bosphorus, ofte Golf van Constantiopel rotsen: alle dese prickelen van eer, van spijt, ende van gramschap, staecken soo gevoeligh de moedigheyt van Osman, van nu af brandende door het vyer van sijne jonckheyt, ende droncken vande hooveerdye sijnder grootsheyt, aende welcke niet onmogelijk en scheen: hy dede dan door alle de Landen van sijn ghebiedt verkondigen, ende beval aen alle de Bassas van Asien, Africken, ende Europa, dat sy op lijf-straffe souden hebben hun volck te doen vergaderen ende zich op het beginsel vanden voor-Somer te vinden hebben op de grensen van Polen; onboodt selfs de Araben, ende gheboodt aen alle de Tartars, die sijne heerschappye erkennen, van hun op de bestemde plaets te laeten vinden, ghelijck als aenden Vorsten van Moldavien, ende Wallachien, van brugghen te maecken op de revieren, al-waer hy sijnen door-tocht nam. Men moet dan niet wonder achten in dien dese Kryghs-macht beliep tot dry-hondert duysent mannen ende meer, aenghesien hy daer dede kommen de Inwoonders van Mesopotanien, vande uytterste deelen van Arabien, van Egypten, ende Barbaryen: op dese maere de welcke Polen eenen schrick aen-joegh, ende het overighe van het Christendom in naer-dencken stelde, den Coninck Sigismundus beriep de Staeten des Rijckx tot Warsovien, op den 1. Novembris 1621. om te raemen op de middelen van zich te konnen beschermen; ende daer-en-tusschen sondt aen alle de Christenen Vorsten Ghesanten uyt, om hun tegens den ghemeynen vyandt bystandt te vraghen: sy wisten al het voor-nemen vanden Grooten Heer, ende beklaeghden de onheylen van Polen, 't welcke sy verwoest ende onvermydelijck verloren achteden: maer alle t'samen weygerden dat, voor-wendende hun eyghen belangen, ofte het oudt verbondt dat sy met den Turcken hadden, ende ghenoeghden zich met alleenelijck desen | |
| |
Oorlogh-twist aen te sien: Sigismundus dan gheenen bystandt verwachtende, bevlytight zich om sijne Krygs-macht te beschicken, ende alles te verveerdighen om soo eenen machtighen vyandt onder d'oogen te sien; hy rustede toe een Legher van tsestigh duysent vechtbaere Mannen, bestaende in vijf-en-dertigh duysent Polen, thien duysent Duytsche, vijfthien duysent Cosacken, kiesende met ghemeyne stemme tot Opper-Veldt-heer van dit Legher Carolus Chodkievicz, Palatyn van Vilna, ende groot Generael van Lithuanien, als den genen die een-yder kende voor den ervarensten, deughtsaemsten, ende alder gheluckighsten Kryghs-Oversten, die sy konden kiesen, den welcken met dit Legher op het eynde vande maent van Mey zich bevondt in Moldavien, al-waer vernomen hebbende dat het gene vande Turcken van hun niet wijdt af en lagh, zijnde by de Revier Tyrus, gaet moedighlijck voort, ende niet schroomende des ontallijcke menighte, gaet over de revier, ende biedt sijnen vyandt slagh, den welcken zich wel wachtede zich aen te nemen; hy begraeft zich dan, ende beyde de Leghers bleven vast ligghen twee mijlen van malkanderen verscheyden tot de maent van October; het Legher der Polen lijdende meer onghemack door de schaersheyt van leeftocht, ende sieckten, als door de Turcksche Wapenen, de welcke hun wel de helft van hun volck wegh-namen met hunnen Veldt-Oversten den Palatyn van Vilna. Daer vielen daghelijckx schermutseringhen voor, inde welcke de Polen altijdt het voor-deel hadden, ende en ghelooft dat'er vanden Turckschen kant meer als 60. duysent sneuvelden, ende gheen 12. hondert vande Polen: In-dien het Christen Legher bevochten wiert door den noodt der leeftochts-middelen, ende sieckten, dat vande Turcken en was'er niet van bevrydt, boven de muyt-maeckeryen, ende oproerigheden der Janitsaeren, daer-van het swanger ginck. Alle dese ellenden, deden de twee | |
| |
strijdende partyen eenigh Vrede-verdragh begheeren: maer om de eer wil nochte den eenen, nochte den anderen en wilde de eerste zijn om sulckx te vragen; eyndelinge de Polen zich ziende al-soo seer overvallen van ellenden, als buyten hope van bystandt, sonden eerst Volmachtighde aende Turcken om vrede te maecken, den welcken sy op redelijcke voorwaerden verkregen: alsoo wiert desen schroomelijcken Turckschen Legher verstroeyt, ende men heeft my tot Constantinopel wesende versekert, dat van 300000. vechtbaere mannen, gheen 100000. weder en keerden: ick hebbe dickwils aende Turcken ghevraeght van waer dit voortquam dat sy met sulck een machtigh Legher niet hadden verricht; alle seyden my dat de Ianitsaren daer van de oorsaeck waeren, de welcke niet meer ten Oorloge dienstigh en waeren, als alleenelijck maer nut om oproeren te veroorsaecken. Daer was eenen verloochenden Christen een Fransman van natie, den welcken door den goeden reuck van onse keucken aengelokt zijnde, zich t'onsen huyse ghemeyn hadde gemaeckt, die my dese eyghen woorden seyde: eene vande redenen waerom de Turcken niet meer soo strydtbaer en zijn als sy waeren over hondert jaeren, is, dat meest alle de Grooten, ende Bassas van het Rijck, midtsgaders de Kryghs-Oversten, ende die eenigh gheslagh ofte bevel hebben, zich tot den Koop-handel begeven hebben op den welcken sy soo vervallen zijn dat sy op gheen ander saecken en dencken als door desen middel gelt ende goederen by-een te vergaderen: de Koopmanschap verheyscht den vrede; ende in teghen-deel den oorlogh verderft die, 't welcke hun arm maeckt; inder-voegen, dat sy al-te-mael naer ruste wenschen, als zijnde hun meeste gheluck; want de veroveringhen ende winsten die hunnen Vorst met oorlogen doet, en brenghen hun de minste baete niet toe, in teghen-deel houden hun altijdt op de been, ende wickelen hun | |
| |
van d'een Oorloge inde ander; gelijcker-wijs het ghemeyn ghebruyck der Overwinners is, van nimmermeer versaedt te zijn, nochte genoegh te hebben van ander luyden goedt Osman tot Constantinopel weder-ghekeert zijnde, door sijn waangunst ende ongheval verblindt, begaf zich tot het maecken van een besluyt, 't welcke soude sijn Rijck van onder te boven ghekeert hebben, ende wierp hem-selven in't uyterste ongeval: gelijckerwys hy verwaent, ende ten uytersten hooveerdigh was, hy en konde niet vergeten de muytmaeckeryen vande Ianisaren die hem belet hadden de voor-deelen die hy in Polen schickte te bekommen, inder-voegen dat hy besloot die uyt te roeyen, ende op te rusten eene nieuwe Kryghs-macht, over de welcke hy naer sijn ghelieven gebieden soude; maer dit voor-nemen ontdeckt zijnde, de Ianitsaren worden als raesende, en al woedende alle eerbiedinghe besyden settende, over-meesteren het Serrail, trecken daer uyt hunnen Vorst, ende leyden hem ghevangen in het Casteel vande seven Torens; doen de ghevangenisse open aen Mustapha sijnen Oom, den welcken sy voor de tweedemael tot Keyser uyt-roepen, die stracx door den raedt vande Sultan, sijne Moeder, ende vanden Dagut Bassa, sijnen schoon-Broeder, die hy Grooten Visir hadde ghemaeckt, sondt Osman worgen. Siet daer dan Mustapha voor de tweede-mael op den Ottomanschen Throon ghestelt, sonder dat hy nochtans den eer-naem van Keyser verdient, nochte onder de selve gherekent te zijn, soo om den weynigen tijdt dat hy geregeert heeft, als om dat hy niet aen-merckens weerdigh bedreven heeft: ende nimmermeer en was het Turcksche Rijck soo vervult van oproer, ende muytmaeckeryen, als doen; 't welck aenden Mufty, die als hunnen Paus is, oorsaecke gaf, van een vergaderinge te beroepen vande Cady Liskers, Visirs Bassas, ende voornaemste beampten vanden Divan, al-waer sy besloten van Mustapha het Rijck af te nemen | |
| |
ende in sijn plaets te stellen Amurat, Broeder van Osman: Sy gaen dan naer het Serrail sterck vergeselschapt, ende versocht hebbende aenhoort te zijn, men weyghert hun dat; sy laeten aen-kondighen van daer niet te vertrecken willen, voor sy hebben aen Mustapha ghesproken: de Sultane Moeder siende dat sy sulckx niet en konde af slaen, naer dat sy haeren Soon wel onder-richt hadde, brachte die hun voor inde Aenhoor-saele, al-waer den Mufty, ende de Bassas, met de alder-diepste eer-bewijsinge des werelts hem voor-hielden het wanorden vanden Staet, hem vraghende wat help-middel hy daer in wilde stellen; sy vraghen hem oock ofte het door sijn last was dat-men sijnen Neef Osman hadde doen sterven: op de eerste vraghe gaf hy seer belacchelijcke antwoorden; ende op de andere, hebbende van doen af het verstandt ontstelt, begon zich te verontschuldigen, ende seggen dat hy de doodt van Osman niet handigh en was gheweest: den Mufty niet langher door de vingeren siende, sprack sijn vonnisse uyt, den selven onbequaem tot de regeeringe verklaerende; ende sonder ander beslach leyden hem weder in sijne echtenisse ende trecken daer uyt Amurat den welcken op den Ottomanschen Throon ghestelt hebbende, roepen hem voor hunnen Keyser uyt.
|
|
Auteursrechtvrij
