Limburgs boekjuweel. Cultureel erfgoed in Limburgse bibliotheken

[p. 117]

Politiek gekonkel, kijvende kranten

In de boekenverzameling van het Sociaal Historisch Centrum voor Limburg bevindt zich een boeiend schotschrift (schimpschrift of pamflet) over Maastricht en zijn stadsbestuur in het midden van de negentiende eeuw: De Limburgsche coterie: Bijdrage tot de geschiedenis der politieke moraliteit in onze dagen. Een hartelijk woord aan de Maastrichtenaar door Jos Russel, redacteur van l'Ami du Limbourg. Het geelkleurig boekje werd in 1866 gedrukt op de persen van de Maastrichtse drukkerij van Russel zelf, redacteur en uitgever van de lokale krant L'Ami du Limbourg.

Russel stelt met ergernis vast ‘hoe het geld verknoeid, hoe de inwoners met de neus geleid worden en hoe willekeur en eigenbelang in ons midden troonen en heerschen’. Het is een relaas vol intriges: ‘Maastricht heeft goedgevonden te bukken voor een kliekje dat door listen, lagen en huichelarij aan het bewind is geraakt en dat ‘alle middelen aanwendt en voor goed houdt om de bovenhand te houden’.

In het geding is de macht van een zekere Willem Hubert Pyls. Een uit Stevensweert afkomstige bediende trouwt in Maastricht en krijgt een zoon: Hubert. ‘Hij wies in jaren en sluwheid’ en ontdook in 1845 als illegale zeepzieder (zeepmaker) in het nerinkje van mama de accijnzen. 's Nachts was zeeplucht te ruiken bij het huis van de weduwe Pyls. Zij werd gepakt. De oude vrouw stond later alleen voor de rechtbank. Waar was haar enige zoon, vraagt Russel, zoonlief die van het bedrijfje profiteerde? Het vonnis luidde: vierhonderd gulden boete of drie maanden gevangenisstraf. Moeder nam alle schuld op zich. Russel dist het geval op met onverholen venijn.

In 1855 werd Pyls wethouder van Maastricht. Burgemeester D.P. Wijnands, die door Pyls en zijn makkers werd weggepest, maakte het daarna niet lang meer. Er kwamen bijna allemaal ‘Pyls-mensen’ in de raad. In 1861 werd Pyls zelf tot burgemeester benoemd. De jaarwedde van deze maire klom van twaalfhonderd naar vijftienhonderd, en daarna tot tweeduizend gulden; de wethouders ontvingen vierentwintighonderd gulden per jaar. Er werd druk gebouwd en aangelegd: een ‘stadgazfabrijk’, nieuwe wegen, riolering. De rijke burgerij klaagde over de hoge stadsbelastingen.

Angèle M.F. Slijpen uit Maastricht schreef in 1983 een doctoraalscriptie, Een omstreden magistraat. W.H. Pijls (1819-1903), burgemeester van Maastricht in de tweede helft van de negentiende eeuw. Zij schetst daarin ondermeer de belangrijke rol van één van de Commissarissen des Konings in Pyls' tijd, jhr. mr. Van der Does de Willebois. Deze rapporteerde weliswaar ongunstig over Pyls aan de koning en de minister van Binnenlandse Zaken, maar bleek in praktijk

[p. 118]

De titelpagina van Russel's pamflet.

[p. 119]

toch vaak op Pyls' hand te zijn. Angèle Slijpen registreert zowel diens opportunisme en belustheid op de macht als zijn politieke soepelheid. Hij springt er uit als een pientere, handige man die -hoewel niet als de sympathiekste burgemeester- de stad vooruit hielp, ondermeer door belangrijke wegen te laten aanleggen.

Pyls beheerste de Courrier de la Meuse: Journal de Limbourg, een nieuw Franstalig dagblad voor ‘gegoede burgers van het Hertogdom’, dat verscheen naast het al langer bestaande, Nederlandstalige nieuwsblad De Limburger. Russel had voorheen gewerkt voor de krant van Pyls, maar als uitgever, redacteur en belangrijkste auteur van zijn eigen L'Ami du Limbourg gebruikte hij deze krant om het beleid van Pyls en zijn ‘coterie’ aan de kaak te stellen, waarbij hij niet schuwde op de persoon te spelen. Russel nam het op voor de conservatief-katholieke industrieel Petrus Regout, die zijn baas was, en die in een hardnekkig conflict met de liberale burgemeester Pyls was verwikkeld.

Pyls schrok er niet voor terug zijn macht als magistraat in deze strijd in te zetten: zo mocht Regout geen ‘gaz’ leveren aan de Cité Ouvrière in de Sint-Theunissstraat, de huisvesting die hij voor de arbeiders van zijn fabrieken had laten bouwen; ook werd hij gedwarsboomd bij het aanleggen van een eigen waterleiding. Er kwam geen verlichting langs de Zuid-Willemsvaart, omdat Regouts onderneming dan van het licht profijt zou hebben. 's Nachts raakten dientengevolge mensen te water en verdronken.

Dit kleinsteedse gekonkel werd met alle ‘hatelijke en crapuleuse driften’ uit de doeken gedaan in de twee elkaar beconcurrerende krantjes, de Courrier de la Meuse voor de coterie van Pyls, L'Ami du Limbourg voor het kamp van Russel en Regout. De ruzie trok door alle geledingen van de Maastrichtse samenleving, en raakte zelfs het recent opgerichte maar eerbiedwaardige Limburgs Geschied- en Oudheidkundig Genootschap: het stadsbestuur weigerde de initiatieven van het genootschap uit gemeentelijke middelen te subsidiëren zolang Russel als secretaris in het bestuur zetelde: het geld kwam er pas toen hij opstapte.

Zulk gekuip en de in twee kranten gespuide hatelijkheden tussen de ‘coterie’ van Pyls en het kamp van Regout geven een weinig verheffend beeld van het politieke leven van Maastricht in die tijd. Hoewel -of juist omdat- Russel een partijganger was van een van de twee -en dus bepaald niet objectieftekent zijn pamflet de verpeste stads-politieke sfeer in de felste kleuren.

Maastricht, Sociaal Historisch Centrum voor Limburg, SHC VAN 966

J. Russel, De Limburgsche coterie: Bijdrage tot de geschiedenis der politieke moraliteit in onze dagen. Een hartelijk woord aan de Maastrichtenaren, Maastricht (Russel) 1866.