Limburgs boekjuweel. Cultureel erfgoed in Limburgse bibliotheken

[p. 108]

Een kaart van ‘Maeseyck’ zoals het er uitzag in 1672, toen het als hoofdkwartier diende voor het Franse leger, uitvouwblad gebruikt als titelprent voor Notice historique sur la ville de Maeseyck.

[p. 109]

Wolters en glorie van Maaseik

Notice historique sur la ville de Maeseyck is een van de boeken van de hand van Mathias Joseph Wolters, die in de historische bibliotheek van het Stadsarchief van Heerlen zijn te vinden. Het boekje over Maaseik, in 1855 bij F. en E. Gyselinck in Gent verschenen, vermeldt niet de volledige naam van de schrijver. Er staat slechts ‘par M.J.W.’, initialen die zijn te identificeren met de negentiende-eeuwse in Roermond geboren bouw- en waterstaatkundig ingenieur Mathias Joseph Wolters (1793-1859), die ook als historicus actief was.

In het boekje verhaalt Wolters hoe in de achtste eeuw de gezusters Harlindis en Relindis van hun adellijke ouders Adélard en Grimona een klooster mochten stichten. Dat was in Eyck, of Aldeneyck, bij Maaseik. De dochters waren opgevoed door religieuzen in het (toen) Zuid-Nederlandse Valenciennes. In hun Eycker convent hielden de nonnen zich onledig met het stikken en borduren van paramenten (liturgische gewaden als kazuifels) en kunstig overschrijven van boeken. Zo kopieerden zij de vier evangeliën en de psalmen. Naar een legende vertelt, bemoeide zich de duivel ermee: hij blies de kaarsen van de zusters uit. Maar een engel kwam fluks te hulp, ging achter het schrijvend tweetal staan en vulde het scriptorium (de schrijfzaal) met hemels licht. In de kelder onder de sacristie van de huidige parochiekerk wordt nog steeds een evangelieboek uit de achtste eeuw bewaard, dat doorgaat voor het oudste van België.

Ook Sint Willibrord en Sint Bonifacius bezochten het klooster van de adellijke zusjes in Aldeneik. Zij deden er zelfs wonderen: volgens een biograaf vulde Willibrord op mirakuleuze wijze een vaas vol wijn, toen er tekort aan drank was. Later gebeurden er wonderen op de graven van Harlindis en Relindis. Na de dood van Harlindis werd Relindis de volgende abdis. Ook tegenwoordig worden in Maaseik de feestdagen van Relindis, op 8 februari, en van Harlindis, op 12 oktober, nog gevierd.

Wolters las ook de kroniek van Sint-Agnes in Maaseik, een klooster dat in 1430 door Venlose regularissen was gesticht. In 1466 weken de nonnen voor oorlogsgeweld uit naar Venlo en Roermond. In 1482 raakte het klooster in brand. De zusters waren toen te gast bij collega's in Susteren. Een VVV-wandeling voert langs de resten van het Agnietenklooster. Abt Lucas van Eyck schreef in de veertiende eeuw in Maaseik een lange rijmkroniek.

Wolters stelt Maaseiker ‘grote mannen’ voor. Daartoe behoren Hannardus Gamerius, een laat-middeleeuws dichter, doctor en hellenist uit Heppeneert, die het tot ridder bracht, en natuurlijk de beroemdste Nederlandse schilders uit de vijftiende eeuw, de gebroeders Hubert en Jan van Eyck.

[p. 110]

In de kerk van de dames van de Congregatie van Windesheim van Kinrooi (een gehucht bij Kessenich, benoorden Maaseik) bevond zich volgens Wolters ‘een grote schoonheid’, te weten een altaarstuk voorstellende de kruisafname van Christus, ‘dat aan Van Dijck werd toegeschreven’. In de Franse Tijd verhuisde het doek naar het Louvre. Daarna is het naar de Sint-Servaaskerk in Maastricht overgebracht. Het werk, thans toegeschreven aan de school van Van Dijck, hangt in een zijkapel.

Wolters was tevens een bekwaam architect. Heel wat kerken in Oost-Vlaanderen heeft hij ontworpen, in een stijl die later in Nederland ‘Waterstaatstijl’ heet. Niet vreemd omdat Wolters immers ook, als waterstaatkundige, actief was bij projecten als de aanleg van de Zuid-Willemsvaart, tussen Maastricht en Den Bosch. Ook bij de uitbreiding van de Bossche Fronten in Maastricht werd op de expertise van Wolters een beroep gedaan.

Wolters verbergt niet zijn romantische jeugdgevoelens. Hij beschrijft dat hij -achttien jaar oud-vervuld was van ‘een eerste, kuise liefde’. Dolgelukkig danste hij onder de stadslinde in Maaseik met een elegant donkerogig meisje. ‘Wat jammer dat de verrukkingen van de jeugd niet altijd kunnen duren’, verzucht de schrijver. Ondanks ‘de zestig winters die hij op zijn kop heeft gehad’ verwekte de naam Aldeneik later altijd ‘een zoet gevoel’ in de ziel van Wolters.

Heerlen, Stadsarchief 28 E 9

M.J.W. (= Mathias Joseph Wolters), Notice historique sur la ville de Maeseyck, Gent (Gyselynck) 1855.