Limburgs boekjuweel. Cultureel erfgoed in Limburgse bibliotheken

[p. 96]

De verschillende edities van de Officieele gids voor Valkenburg en het Geuldal werden -net als nu- voor een deel gefinancierd door advertenties van lokale ondernemingen.

[p. 97]

Leven van lucht: Kurort Valkenburg

Omdat, zoals blijkt uit herhaalde pogingen, het doen floreren van een Kurort, wel een diep Limburgs verlangen moet zijn, is het niet vreemd dat Valkenburg reeds in het verleden al goed op weg was om de pretenties van een gezondheidsoase waar te maken. In de negentiende eeuw ontving Valkenburg, zonder gehinderd te worden door de oerschreeuw van de campinggast en de geur van bier en frites boven de ‘Costa Mayonaisa’, bedaarde gasten die genezing zochten voor hun kwalen.

Valkenburg had deftige pretenties als ‘Luft-kurort’. Daarvan getuigt de in maart 1890 verschenen Officieele gids voor Valkenburg en het Geuldal met fraaie platen en een gekleurde wandelkaart, uitgegeven ‘onder toezicht der Vereeniging ‘Het Geuldal’ -de prille VVV- en gedrukt bij Weyerhorsts Couranten Handelsdrukkerij te Heerlen. De Hollander Ten Klooster had de tekst bewerkt, ‘dankbaar voor zijn herwonnen gezondheid’. Een exemplaar raadpleegde ik in de bibliotheek van het Stadsarchief van Heerlen.

‘Uit een geneeskundig oogpunt bezien, moet het Geuldal gesteld worden boven elk ander deel van ons vaderland’ schrijft de gepensioneerde arts van het Oost-Indisch leger, J.F. Plet. Hij had zich -terug uit de Oost- tevreden in Valkenburg genesteld, waar hij als medicus gezag had. De arts-officier ontdekt, dat zelfs lijders aan de zogenoemde Tjilatjapsche koortsen in Valkenburg in enkele weken genazen. Daarom was Valkenburg ‘zoo heilrijk voor de wederkeerende families uit Indië. (...) Het klimaat langs de Geul is in de hoogste mate koortswerend. Allen die in Holland aan de koorts lijden, zullen ze aan de Geul kwijtraken, ook zonder gebruik van quinnine’.

Bekende medici als Rosenstein, Huët en Stokvis hadden het Geuldal aanbevolen voor borst-, breuk- en zenuwlijders. De Officieele gids roemt de ‘reinen dampkring’ van de omgeving. ‘Opmerkenswaard is dat sinds onheugelijke tijden te Valkenburg geene kwaadaardige epidemieën voorkwamen.’ En: ‘de drooge, hooge, geneeskrachtige berglucht, door uitdamping van de reine vochten der Geul verzacht en bezwangerd met de door de talrijke bosschen uitgeademde zuurstof, maakt het Geuldal tot een waar Luft-kurort voor lijders aan bronchitis: zelfs voor niet al te ver gevorderde teringhlijders is veel kans op herstel’.

Met vier hotels en vijf rijtuigverhuurders was Valkenburg een lustoord voor mensen die er genezing zochten. Zomerweekblad ‘Het Geuldal’ bevatte ‘de naamlijst der vertoevende logeergasten’. Ze konden in de mergelgroeven afdalen, de reuzentrap beklimmen. Wekelijks waren er concerten in de tuin van Hotel Vossen. De Officieele gids vermeldde de plaatsen van alle 46 rustbanken,

[p. 98]

de talrijke wandelingen met ‘ververschingen’ (consumpties) te gebruiken (jawel) bij de adverteerders in de gids. De slotruïne was voor tien cent toegankelijk, nadat bij Jan Caelen aan de hoek Markt/Hovetstraat de sleutel was gehaald. De kluis werd nog bewoond door kluizenaar Nicolas Laurent. Onder de kapel van Geulhem groeide ‘een onderaardsch gewas’: de paddestoel Rhiza-morpha subterrenea. De vreemdeling kreeg in Geulhem ‘kushandjes van kleuters (...) in ruiling van een paar centen’.

Vanuit Valkenburg werden rijtoeren gemaakt met paard en wagen, naar Maastricht, Hoensbroek, Aken, Luik, Rolduc, tot in Eupen toe. Soms kan de oude beschrijving als een aanklacht overkomen: ‘Het kasteel Schaesberg verheft zich nog in zijn oorspronkelijken stijl’. Dat was in 1890 nog wel zo: nu is er vrijwel niets meer van over.

‘Reine lucht, heldere bronnen en trouwe oogen lachen den bezoeker een welkom toe’. Zo meldt de Officieele gids met een lang Meinacht-gedicht en talrijke annonces in krullerige drukletters. Interessant was -in een tijd dat zuivelpromotie onbekend was- de combinatie Bier- en Melkhuis of Café-Melkhuis, die in Valkenburg spontaan en vaak voorkwam. De klanten werden onthaald op ‘Bières de Bavière’. Maar ze konden ook verse zoete room en melk bestellen, wanneer zij de melktijden van het vee enigszins in de gaten hielden.

Sinds het heilzame en winstgevende Thermae-water Valkenburg heeft gepromoveerd tot ‘Bad Valkenburg’ vervagen -door de uitlaatgassen?- de herinneringen aan het vroegere als heilzaam aangeprezen Luft-kurort.

Heerlen, Stadsarchief BR. L 61 en BR. T 19

Officieele gids voor Valkenburg en het Geuldal, met fraaie platen en gekleurde wandelkaart uitgeg. onder toezicht der Vereeniging ‘Het Geuldal’ te Valkenburg, Heerlen (Weyerhorst's Courant- en Handelsdrukker) (1890).

(Teksten deels door Ten Klooster).