Limburgs boekjuweel. Cultureel erfgoed in Limburgse bibliotheken

[p. 81]

Aanklacht tegen kinderarbeid

Hij schreef aan het einde van de negentiende eeuw een vlammende aanklacht tegen kinderarbeid. Kinderarbeid was de mensen vertrouwd, zoals nu milieuproblemen. Niet iedereen maakte zich daarover even druk. In het Sociaal Historisch Centrum voor Limburg te Maastricht bevindt zich de uitgave De Arbeid der Kinderen in Fabrieken onder godsdienstig, zedelijk en stoffelijk oogpunt geschouwd. De schrijver ervan, J.H. Wijnen, was kapelaan van de Sint-Matthiaskerk aan de Boschstraat in Maastricht, een parochie die zo langzamerhand meer weg had gekregen van een sociaal knekelhuis dan van een bloeiende wijngaard.

Wijnens brochure, qua uitvoering niet opvallend, werd in 1893 bij Van de Weijer in Utrecht gedrukt. Het is de bundeling van een reeks artikelen die al in de katholieke krant De Maasbode hadden gestaan. In de schrijfstijl van de kapelaan overheersen de tragische sfeertekening, de negentiende-eeuwse dramatiek: de sfeer van Dickens in Maastricht.

Zoals in het verhaal over ‘een knaap van acht, in lompen gehuld; hij nuttigt in de vroege ochtend enige beten broods. Hij moet heel vroeg beginnen met werken: dat houdt in, het voortdurend aanslepen van materialen in een werkplaats. Zes uur sjouwen. Dan een half uur rust. Uitgeput sleept de jongen zich naar huis (...) werpt zijn krachteloze ledematen op het harde strooleger ter ruste neer’. Zo gaat dat zes dagen per week.

Het Burgerlijk Armbestuur van Maastricht turfde in 1864 dat in de stad 358 kinderen van negen tot veertien jaar in de fabrieken werkten. Over 158 kinderen was niets bekend. Voor de hand lag dat ook zij werkten. Wijnen kijkt een ‘Staat der Arbeiders’ in, van ‘een van de grootste fabrieken in Maastricht’: 170 kinderen tussen zeven en veertien jaar zijn er te werk gesteld. Tweeëntwintig procent van de communicantjes van de Sint-Matthiasparochie werkte in de fabrieken, hielp mee in de productie van papier, behang, sigaren of het slijpen van glaswerk. Maastricht telde toen zevenentwintigduizend inwoners, de Sint-Matthiasparochie telde negenduizend zielen.

Kinderen die met elf jaar ‘de eerste communie deden’ hadden nimmer van God of van godsdienst gehoord. Wijnen fulmineert tegen de kinderarbeid. Die veroorzaakt zijns inziens ‘verstomping des geestes, idiotisme, zedelijk bederf en losbandigheid, onverschilligheid en verwaarlozing der christelijke plicht (...) en eindelijk verval des lichaams, vroegtijdige dood, een zwakke en ziekelijke nakomst’. De kinderarbeid is de ‘bittere vrucht van een tak des booms die de naam Nijverheid draagt’. Over het uiterlijk en optreden van kinderen in het arbeidsproces schrijft Wijnen: ‘Ruw en onbeschaafd

[p. 82]

Titelpagina van Arbeid der kinderen, 1893.

[p. 83]

hebben de ongelukkigen veel gelijkenis met de halfwilde bewoners van de bosschen en prairiën in Amerika’. De Maastrichtse kapelaan toont zich begaan met hun lot: ‘Mijn hart bloedt’. Hij klaagt de christen-industriëlen aan: ‘De Heeren zuigen den werkman uit’. Bovendien blijken tal van kinderen in fabrieken door werkmeesters mishandeld te worden als ze niet gewillig zijn.

Kinderarbeid wreekt zich ook op latere leeftijd. Tussen 1870 en 1872 bleek bij het loten van militairen een zeer groot aantal jongens uit Maastricht niet de voorgeschreven gemiddelde lichaamslengte te halen. Hun lichaam was onvoldoende ontwikkeld.

Wijnen houdt een roerend pleidooi alle kinderarbeid te verbieden. Door mr S. van Houten was in 1873 in de Tweede Kamer een initiatief-wetsvoorstel ingediend. Het voorstel werd sterk gewijzigd in 1874 door het parlement goedgekeurd. Dit beroemde ‘Kinderwetje van Van Houten’ maakte officieel een einde aan de kinderarbeid. Toch werden nog lang kinderen vooral in de huisindustrie ingezet. In 1920 gaf de provinciale overheid van Limburg aan het begin van de campagne van de steenfabrieken nog arbeidskaarten voor kinderen af.

Op het ogenblik staat kinderarbeid maar zelden meer in de schijnwerpers. Toch sjouwen -onder betere omstandigheden- heel wat jonge kinderen als goedkope werkkrachten rond, bijvoorbeeld in (super)markten, winkels, in disco's, als fruitplukkers, in stukloon, als reclame-‘ster’ of als bezorgers van kranten en reclamedrukwerk. In de negentiende eeuw gold nog niet het excuus: ‘Maar ze willen zelf toch zo graag’. Ze móesten, om niet te creperen. Vandaar dat nu vooral de aandacht is gericht op het kinderproletariaat in de Derde Wereld.

Maastricht, Sociaal Historisch Centrum voor Limburg, SHCL VAN 088

J.H. Wijnen, De arbeid der kinderen in fabrieken, onder godsdienstig, zedelijk en stoffelijk oogpunt beschouwd, Utrecht (Van de Weijer) 1873 (= overdruk uit De Maasbode).