Limburgs boekjuweel. Cultureel erfgoed in Limburgse bibliotheken

[p. 72]

Het Paleis voor Volksvlijt in Amsterdam was een reusachtig bouwwerk van staal en glas met een grote koepel en een galerij. Deze voorloper van expositiecomplexen als RAI of MECC ‘..lag in een grote tuin omgeven door winkels en restauraties’. Deze contemporaine prent komt uit de eerste jaargang van De volksvlijt: tijdschrift voor nijverheid, landbouw, handel en scheepvaart / uitg. door de Vereeniging voor Volksvlijt te Amsterdam, 1855-1887.

[p. 73]

Werklieden in 1869 op dienstreis

Ook in de negentiende eeuw waren er werkgevers, die in de gaten hadden dat het voordelig was arbeiders nieuwe industriële producten te laten zien en hun oordeel te vernemen.

Zoals in het huidige tijdperk van werkloosheid deed ook destijds een reisje voor de baas sommigen smelten in dank en onderwerpingsgedrag. Wat is er veranderd? Een arbeider zal in elk geval niet meer als ‘Uw Onderdanigste Dienaar’ schriftelijk voor de broodheer in het stof zinken.

Uit 1870 dateert het Verslag van de Tentoonstelling te Amsterdam, in 1869 door 32 Limburgsche werklieden bezocht, in een grijs kaftje vol typografische krullen, bibliotheekplakkers en -stempels. Het bevindt zich thans in de bibliotheek van het Sociaal Historisch Centrum voor Limburg te Maastricht. Het verslag is een verantwoording van de twee zogenoemde ‘geleiders’, de heren Van Andel en Van Beethoven uit Maastricht, die de werklieden op hun uitstapje vergezelden.

Het gezelschap reisde op maandag 6 september 1869 per trein van Maastricht naar Venlo (de lijn Roermond-Weert-Eindhoven bestond nog niet!), waar de ‘Heer President van de Kamer van Koophandel’ instapte. De geleiders hadden ‘het genoegen aan den Moerdijk de werklieden de verbazende pijlers voor de brug over den Moerdijk aan te wijzen’ (De befaamde ijzeren spoorbrug was door de Maastrichtenaar Grégoire van den Bergh, later minister van Verkeer en Waterstaat, ontworpen!). Vlakbij de expositie in het Paleis voor Volksvlijt, gelegen aan het Frederiksplein bij de Hogesluis in Amsterdam, werd overnacht op een slaapzaal voor honderd personen. De Limburgers toonden zich zeer tevreden, ook over de restauratie, schrijven de rapporteurs.

Drie dagen achter elkaar werd de Tentoonstelling voor Nijverheid en Kunst zes uur lang bezocht. Wel drieduizend ‘nommers’ van producten voor het huishouden en ‘het bedrijf van de handwerksman’ waren te bezichtigen. Zes bekroonde inzenders uit Limburg, onder wie een fabrikant van borstelwerk, werden door de Limburgse bezoekers hoog geprezen. Maar er was ook kritiek: ‘Er waren teveel voorwerpen van weelde, in het bijzonder uit het buitenland’, schrijven de begeleiders. De bijgebouwen waren opgevuld met allerlei voorwerpen die niet in een catalogus waren terug te vinden. Het beantwoordde niet aan het doel, aldus de geleiders. Het dak was er slecht aan toe. Onderdelen van inzendingen uit Maastricht lagen er roestig en verwaarloosd bij.

Ook de meestervaklieden zelf, een metselaar, een timmerman, een schrijnwerker en een meubelwerker, schrijven hun indrukken op. Ze waren onder de indruk van het Paleis voor Volksvlijt en van de stad, en ook bijvoorbeeld van de Franse meubels van goede kwaliteit, al ‘kunnen wij het werk een

[p. 74]

vierde beter koop maken’. Ook zijn ze het erover eens dat ‘de burgerhuizen in Frankrijk, Duitsland en België veel beter zijn dan in ons vaderland’, omdat ze minder brandgevaarlijk zijn.

Zinkwerker en ‘pompenmaker’ (loodgieter) H. Henket heeft in het Paleis niets nieuws gezien. Hij concludeert: ‘van veel voorwerpen (...) van het oog gezien en niet durvende aanraken kan men weinig zeggen!’. Edmond Sarolea vindt veel producten in Maastricht ‘beter koop’ dan in Amsterdam. ‘Dampwaschketels uit Hannover die in A'dam te zien waren, zijn in M'tricht ook bij H. Sarolea (wellicht familie?) te krijgen. (...) De drank is dubbel zoo duur en slegter dan in Maastricht’.

‘Jammerlyk dat de inrigting van de stads-burgerschool voor handwerkslieden in Maastricht zoo betreurenswaardig is vergeleken met die in Amstersdam, hoewel in Maastricht genie genoeg bestaat’, verzucht een deelnemer. Tip voor de ondernemers: ‘In Amsterdam leveren vijftien- en zestienjarigen de kwaliteit werk van een bekwaam werkman’. F. Ernest, ‘UEd. Onderdanigsten dienaar’, kreeg een prijs voor zijn borstelwerk. Hij is zeer dankbaar. Amanuensis P.A. Simays van de HBS in Maastricht dankt eveneens, voor ‘de genoten gunst’ en hij is vooral de ‘Heren Geleiders’ erkentelijk. De natuur- en scheikundetoestellen die hij op de expositie heeft gezien, konden hem overigens niet bekoren.

Het reisje kostte 588 gulden: de geleiders hadden nog 62 gulden over. Ze waren erg te spreken over ‘het goede gedrag der werklieden’ en adviseerden -onder dankzegging aan Provinciale Staten van Limburg en de gemeenteraad van Maastricht- dit geld te besteden aan de gratificatie voor de werklieden die ‘het beste rapport hebben uitgebragt’. Was deze reis niet ‘van het grootste nut voor werklieden, waardoor hun kennis zeer vermeerderd, hun geest ontwikkeld kan worden?’ De bazen konden zich op de borst kloppen.

Maastricht, Sociaal Historisch Centrum voor Limburg, SHCL VAN 944

(Van Andel en F. van Beethoven), Verslag van de geleiders der 32 werklieden naar de tentoonstelling te Amsterdam, van maandag 6 september tot en met vrijdag den 10 september 1869, Maastricht (Hollman) 1870.