Limburgs boekjuweel. Cultureel erfgoed in Limburgse bibliotheken

[p. 60]

Broeder Aloysius als vertrouwde leerling van Dr Kneipp, afbeelding uit: Broeder Aloysius, Troost der Zieken, tweede vermeerderde uitgave.

[p. 61]

Waterkuurboekje en hoge Maas

Speuren in kaartenbakken: de sociale geschiedenis van Limburg zoals die te vinden is in het Sociaal Historisch Centrum voor Limburg (SHCL) te Maastricht; vaak geraadpleegd als het gaat om armoe, drankbestrijding, stakingen in vroeger dagen. Een leeszaal met de sfeer van een stille serre. Uit de magazijnrekken in de Sint-Andrieskapel -ze zou er in de veertiende eeuw al hebben gestaan en is nu hulpdepot van het SHCL- enkele merkwaardige uitgaven. Geen indrukwekkende eeuwenoude banden, maar simpel gebrocheerde werkjes; soms nog geen pink dik.

Zoals het Verordenings- en Toelatingsboekje tot de spreekuren van Br. Aloysius te Heerlen, met dezelfde tekst in het Frans. Een grijzig boekje voor patiënten dat bij H. Weijerhorst in Heerlen werd gedrukt. De kaft van het exemplaar in het SHCL gaat bijna schuil achter de nummer-etiketten.

Broeder Aloysius (kloosternaam van Eduard Vrijens, 1854-1942), leerling van de bekende Duitse natuurgeneeskundige, bisschop Sebastian Kneipp (1821-1897), was aan het begin van deze eeuw in Limburg befaamd om zijn water- en kruidentherapie, die hij toepaste in de Kneipp-inrichting, een Kurhaus aan de Heerlense Gasthuisstraat. In menig huisgezin is het in 1901 verschenen receptenboek van Broeder Aloysius, Troost der Zieken, vlijtig nageplozen^1..

Een van zijn patiënten was in 1896 de Maastrichtse koopman Daniël Thewissen. Hij bezocht het Sint-Josephinstituut in Heerlen, zo blijkt uit zijn patiëntenboekje. De bad-arts noteerde (in het Duits) het ziekteverloop en schreef water- en kruidenbehandelingen voor, zoals: ‘das Heublumen- oder Salzhemd’, verder ‘der Kopf- oder Vollguss’, een plens water respectievelijk over het hoofd of over het hele lichaam. Daar hoorde bij: thee getrokken van drie eetlepels toorts-extract en tweemaal daags vijf ‘Tropfen’ (druppels) venkel-olie, in te nemen op suiker of siroop. De patiënt kreeg ook advies voor ‘aanwendingen aan huis’. Vaag is het advies: ‘Bij twijfel raadplege men eerst wien het behoort’.

De Maastrichtenaar F. Lebens, die als ingenieur van Bruggen en Wegen in Antwerpen werkzaam was, is de auteur van het uit 1882 daterend Overstroomingen der Maas. Lebens vroeg zich af waarom de Maas onder andere bij Maastricht regelmatig buiten de oevers trad. Hij wijt die overstromingen aan ‘het uitroeyen van menigvuldige bosschen’. Ook het droogmaken van beken en moerassen, het verbreden, verdiepen en openen van ontelbare grachten en waterlopen en de Maas-verkortingen in België en Frankrijk waren gevaarlijke ingrepen. Daardoor werd het verval en dus de snelheid

1. Broeder Aloysius, Troost der zieken: eene verhandeling over ongeveer 200 beproefde geneeskundige planten, over wateraanwendingen, huismiddelen en ziekten, Kerkrade (Alberts) [1901].

[p. 62]

Omslag van Troost der Zieken door Br. Aloysius, uitgegeven in 1912.

[p. 63]

van het Maaswater vergroot: er ontstond ‘eene grootere drift der waateren’. Wie de Maasprojecten van de laatste jaren volgt, merkt dat veel van de argumentatie van nu dus al uit de negentiende eeuw dateert.

Wijzigingen aan Ourthe, Vesdre, Berwinne en aan de Maas bij Luik - schreef Lebens -bedreigen Maastricht ‘aldaar de minste maatregelen genomen zijn’. Hij spreekt van een ‘deerlijken toestand’, mede door de versmalling van het Maasdal ter hoogte van kasteel Caestert, waar de Maas onder de Sint-Pietersberg langs stroomt. ‘De rijkste velden overzwemmen’, de Seep, een beek in Gronsveld, kan het water niet meer lossen, bouwland wordt onvruchtbaar. De Maas moest volgens Lebens bij Maastricht worden verbreed en uitgediept. De Oude Maas bij Heugem moest weer heropend worden en - zoals vroeger - om Wyck lopen. Dan zouden de verplaatsbare noodbruggen die bij overstromingen Maastricht en Heer met elkaar verbonden overbodig worden en kunnen worden afgedankt. Het is duidelijk dat deze Antwerpenaar leefde voordat Maastricht aan méér bruggen dacht en de troetel-idee, een metropool aan de Maas, nog niet verwezenlijkt was.

Maastricht, Sociaal Historisch Centrum voor Limburg, SHCL VAN 496

Verordenings- en Toelatingsboekje tot de spreekuren van Broeder Aloysius te Heerlen, s.l., s.a. [Heerlen, ca 1895].

Maastricht, Sociaal Historisch Centrum voor Limburg, SHCL VAN 968

T. Lebens, Bijvoegsel aan het opstel over de overstroomingen der Maas, bij Maastricht, door den ingenieur Lebens van Antwerpen, dato 20 October 1882, opgemaakt, [s.l.] 1883.