Kalengier om gezond te leven
Een zeer curieus boekje is Der Schaepherders Kalengier. De Stadsbibliotheek Maastricht bezit een exemplaar van deze kalender of almanak uit 1598. Het werd gedrukt door Jan (III) van Ghelen. Deze drukker heeft slechts kort in Maastricht gewerkt. Vóór 1598 leefde hij in Antwerpen, waar ook zijn vader (Jan II) en grootvader (Jan I) hetzelfde ambacht al hadden uitgeoefend. Van Ghelen moest vluchten voor de Spanjaarden, door wie hij werd gezocht. Na een zevental jaren in Maastricht te hebben gedrukt, vertrok hij naar Rotterdam, waar hij de rest van zijn leven bleef.
Het drukkersgeslacht Jan van Ghelen I, II en III drukte tal van kleine populaire boekjes in het Nederlands. Anderhalve eeuw na de uitvinding van de boekdrukkunst was bij het publiek kennelijk vraag naar dit soort lectuur ontstaan. De eerste tientallen jaren dat men boeken drukte gebeurde dat bijna uitsluitend in het Latijn. De mensen die konden lezen kenden allemaal Latijn. Maar het grote publiek kon nog niet of nauwelijks lezen en kon ook geen boeken betalen. Rond 1600 lag dat duidelijk anders.
Het populaire, anoniem verschenen boekje Der Schaepherders Kalengier is daar een voorbeeld van. Het ziet er voor zijn tijd aantrekkelijk uit. Ook al is het boekje door de eeuwen heen groezelig geworden, de rode versieringen die afsteken tegen het zwart van de letters doen haast frivool aan. Talrijke minuscule plaatjes in een landelijke, herderlijke sfeer verduidelijken de tekst.
De titel is wat misleidend, want het is niet een werkje dat uitsluitend voor schaapherders was bedoeld. De ‘kalengier’ bevat veel adviezen waarmee de hele boerenstand destijds zijn voordeel kon doen. Er staan gedetailleerde aanwijzingen in voor het zaaien en oogsten en teeltbeschrijvingen gekoppeld aan de weersvooruitzichten. De rol van de zon- en maanstanden waarmee tegenwoordig bijvoorbeeld rekening wordt gehouden in de biologisch-dynamische land- en tuinbouw, komt men ook al in deze zestiende-eeuwse kalengier tegen. Op het eerste gezicht lijkt het boekje meer op een astrologisch handboek dan op een almanak. Zo worden zelfs de gunstigste perioden voor aderlatingen in de kalengier niet vergeten. De lezer die de serieuze adviezen opvolgt, wordt een gezond en voorspoedig leven in het vooruitzicht gesteld.
Dit soort populaire werkjes is over het algemeen slecht bewaard gebleven. Mensen die zulke goedkope boekjes bezaten, beschikten niet over eigen bibliotheken, zoals kloosterlingen en geleerden. Kloosterbibliotheken wilden dit soort ‘onbeduidende’ boekjes nog wel eens opruimen. Misschien is het exemplaar in Maastricht wel bewaard gebleven, omdat het reeds vrij vroeg een perkamenten bandje heeft gekregen. Het zag er daardoor wat gewichtiger uit dan soortgelijke uitgaven die verloren gingen.
Auteursrechtelijk beschermd
