Prille wereldkaart van Ptolemaeus
Een van de boeken die wegens grote zeldzaamheid en ouderdom in de kluis van de Stadsbibliotheek Maastricht worden bewaard, is het geschrift Geographicae enarrationes van Claudius Ptolemaeus.
Ptolemaeus was een Griekse wiskundige en geograaf die omstreeks 160 n. Chr. in Alexandrië een soort handleiding schreef voor de vervaardiging van een wereldkaart, op grond van wat er in die dagen bekend was. De handels- en ontdekkingsreizen uit de Oudheid verschaften hem een schat aan gegevens. De gecompliceerde gebruiksaanwijzing van Ptolemaeus besloeg acht boeken en was voorzien van talrijke kaarten met verklarende teksten. In de loop van de tijd werd het werk sterk uitgebreid en aangevuld door andere geleerden. Toen versies van Ptolemaeus' geschriften nog vóór de val van Constantinopel (1453) met Byzantijnse vluchtelingen meekwamen naar het Westen, bevatte deze ‘atlas’ al 27 kaarten, waaronder één wereldkaart. De nauwkeurigheid en betrouwbaarheid daarvan werden alom geprezen. Al gauw werd deze ‘eerste wereldatlas’ beschouwd als hét standaardwerk bij uitstek voor de kennis van de geografie. De geschreven Griekse teksten werden bewerkt door westerse geografen als Claudius Niger en Guillaume Fillastre. In 1477 werd het werk voor het eerst in het Latijn gedrukt in Bologna. Vele verbeterde en herziene edities zouden volgen. Eén van de bekendste versies was die van Martinus Waldseemüller (Straatsburg 1513).
Het exemplaar in de Stadsbibliotheek Maastricht betreft een uitgave die een verbetering is van de Waldseemüller editie. Deze werd in 1525 gedrukt door Iohannnes Grieningerus (Jean Grüninger) te Straatsburg, op kosten van Iohannes Koberger. De arts-astronoom Laurentius Frisius, een bewonderaar van Waldseemüller, was de uitgever en verzorgde de kaarten. De befaamde humanist Willibald Pirckheimer herzag de tekst.
De inhoud van deze editie was aangepast aan de stand van kennis van die tijd: op de wereldkaart van Frisius staat onder andere Amerika, waar Ptolemaeus in zijn tijd natuurlijk nog nooit van gehoord had. Niettemin gaat het in onderdelen nog op het werk van Ptolemaeus zelf terug. Het is nog altijd onderwerp van levendige discussie in hoeverre de oorspronkelijke tekst van Ptolemaeus de vele bewerkingen overleefde.
De Ptolemaeus uitgave in de Stadsbibliotheek Maastricht is afkomstig uit de bibliotheek van het voormalige Grootseminarie Roermond; zij is in bruikleen afgestaan door het bisdom Roermond.
Auteursrechtelijk beschermd
