Wisconstighe gedachtenissen. Deel 5: van de ghemengde stoffen

10 Hooftstick.
Vraghe oft oirboirder waer de Penningmeesters haer rekening en ten bureele te leveren na d'oude manier beschreven, of na stijl van Bouckhouding op de Italiaensche wijse.

ANghesien wy de Vorstelicke bouckhouding op de Italiaensche wijse voor oirboir houden, soo heeft Syn Vorstelicke Genade my een questie voorghewent, te weten of de Rentmeesters als sy daer in ervaren waren, niet met meerder bequaemheyt haer rekeningen in sulcke form stellen en souden. Op welcke sake wy acht nemende, daer viel voor al te bedencken dat der bureelsche rekeninghens form, manier van hooren, examineren, apostilleren, swaricheden decideren, betalinghen attesteren, metsgaders de wijse van sluyting, te houden is voor een oirboir constich looflick werck, daer de menschen niet toe gherocht en sijn dan deur veel langduerighe ervaringhen, sulcx datment mach houden voor een gheluckich gheval, datter soo veel op den Eert-

[p. 48]

bodem hun na die ghemeene natuerlicke reghel ghevoughen. Dit angemerct, het gaf my vermoeden datter eintlick niet oirboirlicx uytgherecht en soude worden met dese oirden te veranderen: Nochtans om te sien hoedanich de form der bureelsche rekening op de Italiaensche wijse vallen soude, ick begaf my tottet overleggen der omstandighen dies angaende, en viel eintlick tot een besluyt, t'welck my sommighe misschien sullen toestaen, te weten dat de ghewoonlicke form der burcelsche rekening, in somme gheseyt, is na de behoirlicke wijse inde Italiaensche Bouckhouding vereyscht, sonder verandering te behouven: Want hoewel ymant mocht meynen dat des Rendants daghelickschen handel, om op sijn Italiaensche ghestelt te sijn, soude behooren te staen in een Iornael, en de partyen des selven overghestelt te wesen in een Schultbouck, op debet en credit, soo segh ick nochtans sulcx niet te moeten wesen, om dat de voorschreven bureelsche rekening het cassebouck is (diens Cassier den Rendant) en datmen het cassebouck in Italiaensche bouckhouding self soo niet en beschrijft, noch oock en behoort te beschrijven, om de redenen die ick daer af verclaren sal: Laet tot dien einde een Cassier ontfanghen hebben van Pieter 300 ℒ van Ian 500 ℒ, En heeft betaelt an Claes 600 ℒ, an Iacob 200 ℒ. Als hy dese sijn handel van ontfanck en uytgheven, die hy voor sijn Meester ghedaen heeft, in form van Italiaensche bouckhouding wilde beschrijven, hy soude die eerst ten Iornale stellen als volght.

Iornael.
Casse debet per Meester voor hem ontfaen van Pieter	300 ℒ
Casse debet per Meester voor hem ontfaen van Ian	500 ℒ
Meester debet per casse voor hem betaelt an Claes	600 ℒ
Meester debet per casse voor hem betaelt an Iacob	200 ℒ

De partyen des boveschreven Iornaels int Schultbouck overghestelt, souden commen te staen als hier onder.

Schvltbovck.
Casse debet.		Casse credit.
Per Meester voor hem ontfaen van Pieter	300 ℒ	Per Meester voor hem betaelt an Claes	600 ℒ
Per Meester voor hem ontfaen van Ian	500 ℒ	Per Meester voor hem betaelt an Iacob	200 ℒ
Meester debet.		Meester credit.
Per casse voor hem betaelt an Claes	600 ℒ	Per casse voor hem ontfaen van Pieter	300 ℒ
Per casse voor hem betaelt an Iacob	200 ℒ	Per casse voor hem ontfaen van Ian	500 ℒ

Ende aldus soude na de ghemeene reghel der bouckhouding op de Italiaensche wijse, de Casse en de Meester elck haer behoorlicke poste hebben, waer in den Cassier soude meughen sien hoe elck int besonder ghestelt waer: Maer merckende dat inde poste van casse niemant anders debet noch credit vallen en can dan de Meester, soo bevint hy onnoodich t'elckens Meester daer by te stellen,

[p. 49]

daerom laet hy in sijn cassebouck t'woort Meester achter, en onder het opschrift Casse debet, stelt hy metten cortsten Per Pieter: Per Ian: Maer onder het opschrift Casse credit, metten cortsten Per Claes: Per Iacob. Ten anderen na dien al de partyen vande poste des Meesters oock inde poste der casse commen, te weten debet van d'een, in credit van d'ander, so is de poste des Meesters deur die der casse bekent, en daerom onnoodich de poste des Meesters te beschrijven: Sulcx dat hy sijn rekening van casse heel cort stelt, sonder Iornael en Schultbouck als volght:

Cassebovck.
Casse debet.		Casse credit.
Per Pieter	300 ℒ	Per Claes	600 ℒ
Per Ian	500 ℒ	Per Iacob	200 ℒ

Dese cortheyt valt alsoo in alle ander rekeninghen die ghelijck de casse maer een poste en hebben, met rekeninghen van verscheyden posten heefiet een ander reden.

Nu dan soo blijckt hier uyt d'oirsaeck waerom des Coopmans Cassier van sijn ontfanck en uytgheven gheen Iornael met sijn Schultbouck en gebruyct, na de Italiaensche wijse, en waerom hy in sijn cassebouck alleenelick stelt eerst den ontfanck, daer na uytgave, volgende nochtans hier me t'ghene inde bouchouding op de Italiaensche wijse vereyscht is: Ende want den Rentmeester in Domeine ghelijck wy vooren gheseyt hebben Cassier is, en sijn rekening het cassebouck, soo valt het selve daer uyt te besluyten. Angaende eenighe ongelijckheden welcke men tusschen dese twee boucken hier mocht voorwenden, die sijn dusdanich: Ten eersten dat des Coopmans Cassier altijt een sijde des casseboucx voor debet, d'ander voor credit houdt, daer den Rentmeester sijn ontfanck al vervolghens stelt soo veel sijden verre alst gaet, daer na de uytgave. Ten tweeden dat den Cassier sijn partyen met sulcken vervolgh stelt ghelijckse daghelicx gheschiet sijn: Macr den Rentmeester hem an sulck vervolgh niet verbindende, vergaert de partyen van een selve specie by malcander onder verscheyden Cappitelen. Oock en stelt hy (ghelijck de Cassier wel doet) van ordinaris ontfanck en uytgave gheen dach wanneer die ghebeurt is, t'welck niet vallen en wil, om dat hy volghens sijn instructie elcke partye heel in rekening moet brenghen, die dickwils in veel ghedeelten dadelick ontfanghen of uytgegheven heeft gheweest: Doch al dit en is gheen onghelijckheyt inde sake, waer deur des Rentmeesters rekening het cassebouck niet en soude meughen gheseyt worden.

Ymant mocht my nu dit voorhouden: Na dien der Rentmeesters rekeninghen tot noch toe sijn gheweest bouckhouding der Vorsten, welcke ghy seght gheen verandering te behouven, en dat daerbenevens u voornemen is geweest die te veranderen, en op een beter voet na de Italiaensche wijse te beschrijven, hoe overcomt dit met malcander? Ick antwoorde hier op der Rentmeesters rekeninghen oneyghentlick Vorstelicke bouchouding te heeten, ghemerckt daer in den staet der Debiteurs en Crediteurs onbekent is, en datse om de boveschreven redenen alleenelick casseboucken sijn, in goede form beschreven, benevens welcke wy de ghebrekende bouckhouding des Iornaels en Schultboucx op de Italiaensche wijse nu eerst vervought hebben, t'welck noch opentlicker

[p. 50]

daer an blijckt dat wy tottet selve Iornael en Schultbouck gheen ander cassebouck dan des Tresoriers rekening en hebben.

Hoewel tot hier toe gheseyt is de ghemeene wijse der Rentmeesters rekeninghen van goede form te sijn, soo wort daer in nochtans somwijlen wat onoirdentlicx ghebruyckt, t'welck deur bouckhouding bequamer soude vallen: Als by voorbeelt, datmē sommige Debiteurs die an een Rentmeester niet voldaen en hebbē, vergunt haer schulden in twee of drie jaren of terminē te betalen: T'ghebeurt dat de selve Debiteurs daer na op hun terminen niet en passen, noch oock in heele partyen en betalen, maer met brockelinghen, waer op de Auditeurs moetende acht nemen teghen de generale oirden van Domeine, inhoudende dat Rentmeesters alle partyen heel moeten verantwoorden, soo wort hier af ghedachtenis ghehouden deur een geduerich vervolgh der apostilleringhen van d'een rekening tot d'ander, t'welck daer sulcx veel ghebeurt moeyelick duyster en sorghelick vallende, deur de Italiaensche bouckhouding als gheseyt is, licht en claer soude sijn, alwaermen van dies int cassebouck gheen rekening en houdt, maer t'sijnder behoorlicke plaets na de ghemeene reghel.

Merckt noch dat hoewel Rentmeesters en Tresoriers om de voorgaende redenen in haer rekeninghen gheen bouckhouding op de Italiaensche wijse met Iornael en Schultbouck en moeten gebruycken, nochtans soude hemlien sulcx connen oirboir sijn in plaets van hun ghemeen manuael, om altijt bequamelick te sien hoe sy met alle Debiteurs en Crediteurs staen, want de verscheydenheyt van veel posten, een ander reden heeft dan de voorschreven eenighe poste des casseboucx.