Wisconstighe gedachtenissen. Deel 5: van de ghemengde stoffen

9 Hooftstick.
Vande bovckhovding in domeine met grooter bevvint dan deur eenen Bouckhouder can uytgherecht vvorden.

INt boveschreven voorbeelt der bouckhouding van Domeine, is ghenomen den Bouckhouder meughelick te sijn rekening te houden van alle besonder Pachters, Debiteurs, en Crediteurs onder dat Tresorierschap oft Rentmeesterschap generael sorterende: Maer de menichte soo groot wesende dattet hem onmeughelick waer, ghelijckt in Domeine van Machtighe Vorsten ghebeurt, en datmen nochtans wil weten hoe de cassen der Renimeesters overal ghestelt sijn, soo sal ick nu daer af wat segghen. Ghenomen by voorbeelt datter benevens het Rentmeesterschap generael, mette Rentmeesterschappen particulier, van wiens Debiteurs en Crediteurs hy int besonder rekening houden can, noch sijn twintich particuliere Rentmeesterschappen daert hem af onmeughelick is: De selve neem ick voor t'eerste te hebben een Tresorier particulier, staende onder den Tresorier Generael. Dit soo sijnde, men sal benevens den selven Tresorier particulier, stellen noch een Bouckhouder, die ick noem particulier Bouckhouder, tot onderscheyt vanden anderen die ick Generale Bouchouder heete: Dese particuliere Bouckhouder sal benevens sijn Particuliere Tresorier even sulcken manier van bouck houden als int voorgaende verclaert is; En boven dien sal hy alle maende schrijven anden Bouckhouder Generael, twee saken: Ten eersten wat sijn Tresorier particulier op die maent ghesonden heeft an den Tresorier Generael, of deur assignatie an hem betaelt. Ten tweeden de rest van t'ghene hy daer benevens meer ontfanghen heeft dan uytghegheven, of meer uytghegheven dan ontfanghen, sonder te stellen de besonder partyen daer die rest uyt spruyt, want die bekent sijn deur de boucken des particulieren Bouckhouders die Creature vanden Heer is. Het voorschreven sal den Bouckhouder generael ten Iornale stellen, en int Schulibouck overdraghen na t'behooren. Maer om hier af by voorbeelt wat claerder te spreken, soo laet het Landt van dat particulier Rentmeesterschap heeten Stierlandt, en den particulieren Tresorier Fredrick Martens, die inde Maent van Februarius 1606 op den 12 der selve, ghesonden heeft an den Tresorier Generael 600 ℒ 0 β 0 ₰, En boven dien inde selve maent van Februarius meer ontfanghen dan uytghegheven 1000 ℒ, sonder daer in begrepen te sijn de boveschreven 600 ℒ. T'welck deur den Bouckhouder particulier overgheschreven sijnde anden Bouckhouder generael op den 5 Maerte 1606, ende by hem ontfanghen op den 10 Maerte 1606, soo sal den selven generalen dat ten Iornale stellen, t'welck op tweederley wijse soude meugen toegaen: Ten eersten aldus:

[p. 44]

10 Maerte Casse diens Cassier N Tresorier generael debet per Fredric Martens Tresorier van Stierlandt 600 ℒ, die den selven Fredric betaelt heeft anden Tresorier N den 12 Februarius 1606, volgens het schrijvē sijns Bouchouders N van den 5 Maerte 1606, en my behandicht den 10 Maerte 1606, comt	600 ℒ 0 β 0 ₰
10 Maerte Fredric Martens Tresorier van Stierlandt debet per Capitael 1000 ℒ 0 β 0 ₰, die den selven Fredric inde maent Februarius 1606 meer ontfanghen heeft dan uytghegheven, sonder daer in begrepen te sijn de boveschreven 600 ℒ, die hy betaelt heeft anden Tresorier generael, volgens het schrijven sijns Bouckhouders N vanden 5 Maerte, en my behandicht den 10 Maerte 1606, comt	1000 ℒ 0 β 0 ₰

En sulcke partyen soudender int jaer twaelf vallen, welcke int Schultbouck overghestelt sijnde, sy souden int capitael al ghesaeyt staen tusschen ander partyen: Maer wantter voughelick is het suyver inghecommen van Stierlandt des heelen jaers met een partye daer in te stellen, soo soudemen daer me meughen doen als met oncosten en ander partyen van vermeerderende of verminderende Capitael (diens somme uyt haer poste ten tijde der boucksluyting inde poste van capitael ghebrocht wort) makende een poste van Stierlandt, en in plaets van ten Iornale te schrijven als boven, men soude aldus stellen:

10 Maerte Casse diens Cassier N Tresorier generael debet per Fredric Martens Tresorier van Stierlandt 600 ℒ, die den selven Fredric betaelt heeft anden Tresorier N den 12 Februarius 1606, volgens het schrijven sijns Bouchouders N vandē 5 Maerte, en my behandicht den 10 Maerte 1606, comt	600 ℒ 0 β 0 ₰
10 Maerte Fredric Martens Tresorier van Stierlandt debet per Stierlandt 1000 ℒ 0 β 0 ₰, die den selven fredric inde maent Februarius 1606 meer ontfanghen heeft dan uytghegheven, sonder daer in begrepen te sijn de boveschreven 600 ℒ, die hy betaelt heeft anden Tresorier generael, volgens het schrijven sijns Bouckhouders N vanden 5 Maerte, en my behandicht den 10 Maert 1606, comt	1000 ℒ 0 β 0 ₰

Want Stierlandt aldus een eyghen post hebbende, en het slot van dien ten tijde der boucksluyting overghedreghen sijnde opt capitael, soo soude het suyver inghecommen van dat jaer des selven Tresorierschaps, daer in met een partye staen, ghelijck oncosten vanden huyse en meer ander.

Dit soo wesende, den Generalen Bouckhouder en soude op die wijse maer een poste hebben, in plaets van veel hondert onder den Tresorier particulier sorterende, en soude nochtans altijt bekent sijn de ghestalt der casse, soo wel vanden particulierē Tresorier, als van al de Rentmeesters die onder hem warē.

De reden waerom de boveschreven 600 ℒ niet ghetrocken en wierdē vande 1000 ℒ 0β 0 ₰, en waerom datmen niet in een partye en stelde Fredric Martens inde maent van Februarius meer ontfanghen te hebben dan uytghegheven 400 ℒ, is dat den Bouckhouder generael daer mede niet en soude weten hoe de casse van sijn Tresorier generael ghestelt is.

Noch is te gedencken dat om eygentlick te spreken, de voorschreven 600 ℒ ten Iornale niet en behooren ghestelt te worden uyt de Maentstaet des Tresoriers particulier als boven, maer uyt die des Tresoriers generaels alst sal behan-

[p. 45]

dicht sijn, om de redenen van dergelijcke verclaert int 5 Hooftstick deser bouchouding in Domeine, te weten datmen alsoo meerder sekerheyt heeft, deur diender dan des Tresoriers generaels getuychnis is de partye warachtich te wesen. Doch wy hebben dit hier also voorbeeltsche wijse metten cortsten gestelt.

Voort soo den generalen Tresorierden particulieren bewesen hadde te ontfangen of betalen eenighe penningen niet angaende den ontfanck van Stierlandt, alsoo derghelijcke somwijlen ghebeurt, hy en soude die niet moeten brenghen in ontfanck van Stierlandt, wanttet dan soude schijnen het waer suyver capitael of incommen van Stierlandt, soo veel grooter of cleender te wesen dant eyghentlick sijn soude, en daerom soude van sulcx moeten besonder rekening ghehouden en overghesonden worden.

Tot hier toe is geseyt van twintich Rentmeesters onder eenen Tresorier particulier, van welcke den Bouckhouder generael gheen rekening houden en can, maer soo sy gheen Tresorier particulier en hadden, dan altemael anden voorschreven generalen contabel waren, in dien ghevalle soude den Bouckhouder particulier, met elck dier Rentmeesters meughen doen sulcx als vooren gheseyt is dat hy doen soude metten boveschreven Tresorier particulier, te weten alle maende overschrijven anden Bouckhouder generael, wat elck Rentmeester op elcke maent na luyt sijns Maentstaets meer ontfanghen heeft dan uytghegheven: Inder voughen dat den Bouckhouder generael een luttelken meer wercx soude hebben dan te vooren, te weten twintich posten in plaets van een., en daer me soude hy schouwen de groote menichte der posten van al de Debiteurs en Crediteurs onder die twintich Rentmeesters sorterende waer af de kennis by den particulieren Bouckhouder soude bestaen.

Maer by aldien t'bewint der Domeine soo wijt strecte, dat in plaets van sulcke twintich Rentmeesters waren, neem ick, twintich particuliere Tresoriers, clck met een menichte van Rentmeesters onder hem, men soude nevens yder particulier Tresorier een particulier Bouckhouder vervoughen: Twelck soo ghedaen sijnde, den Bouckhouder generael en soude maer twintich posten te meer crijghen, dats even soo veel als vande boveschreven twintich Rentmeesters: Oock soude hier me de ghestalt aller cassen bekent sijn, want yder particuliere Bouckhouder sorghe soude draghen, en bescheyt connen gheven vande cassen onder hem sorterende.

Merckt noch dat al hebben wy hier boven gheseyt van benevens elck Tresorier sijn Bouckhouder te vervoughen, sulcx is alsoo voorbeeltsche wijse genomen, maer daerentusschen is kennelick, dat eenen bouck mach houden van soo veel cleene Tresorierschappen t'samen, als deur hem bequamelick gheschien can.

T'was Tantwerpen doen ick daer woonde t'gebruyck, datmē de vier maenden Februarius, Meye, Augustus, en November, noemde maenden van betaling, als de betaling van Februarius, de betaling van Meye &c. Voort alsoo veel Coopluyden de verschijndach van haer handelinghen daer op veroirdenden, soo deden sy haer Bouckhouders van elcke soodanigher drie maenden balance trecken, of staet maken, der Debiteurs en Crediteurs daer in vallende, om te weten hoe hun casse daer in sal gestelt sijn, en om hun voorder incoop en uytcoop der goeden, lichting en uytgeving van penningen op intrest en wissel, met dierghelijcke na te rechten, en nummermeer in faure van betaling te vallen, noch onnuttelick te veel penninghen in casse vergaren: Maer soo een Monarche die onder een generale Bouckhouder verscheyden particuliere hadde, alsoo oock wilde van elcke drie toecommende maenden weten hoe de casse ghestelt

[p. 46]

sal sijn, men soude elck der particuliere Bouckhouders bevelen, alle drie maenden te senden anden Bouckhouder generael sijn balance, want de resten der selve vervought by de sijne, men soude t'begheerde hebben.

Inde jaerlicksche boucksluyting en beginning eens nieus boucx en soude hy tottet formeren des capitaels niet moeten stellen alle besonder Debiteuren en Crediteuren der particuliere Bouckhouders, t'welck als wat oneindelicx angevangen waer; Maer totte particuliere Debiteurs en Crediteurs onder sijn Tresotierschap generael sorterende, soude hy alleenelick vervoughen de rest van debet of credit, die elck particulier Bouckhouder in sijn beginning des nieu boucx gevonden hadde, want breeder kennis der speciale Debiteurs en Crediteurs soude by elck particulier Bouckhouder bevonden worden: Oft anders geseyt, elck particulier Bouckhouder soude jaerlicx ten comptoire des generalen Bouckhouders mengen leveren copie van sijn Iornael en Schultbouck des selven jaers, alsoo dergelijcke mette bureelsche rekeningen der Penningmeesters ghedaen wort, welcke verstrecken souden tot breeder bewijs, daert van doen waer, der boveschreven reste, sulcx dattet niet noodich en soude sijn daerom t'elckens den particulieren Bouckhouders te moeyen.

Tot hier toe is geseyt van een generale Bouckhouder enparticuliere Bouckhouders int ansien van incommende penninghen der Domeine. Belangende haer uytganck deur de dispense, daer af hebben wy int voorbeelt der boveschreven bouckhouding, de sake ghenomen al of den Tresorier generael die besonder betaling self dede, en daer af comptabel waer: Maer wanneer het bewint daer afgrooter is dan deur den Tresorier generael met sijn Bouckhouder der Domeine can uytgherecht worden, sulcx datmen over de verscheyden dispensen een of meer verscheyden betaelders of Tresoriers en Bouckhouders stelt, soo sal ick nu segghen van d'oirden diesangaende.

Den Tresorier generael gheeft anden Tresorier particulier der dispense alle manede sulcken somme ghelts, als hem eens voor al by acte vanden Heer veroirdent is, en dat totte ordinaris oncosten diemen deur ervaring totte dispense noodich bevint: Angaende penninghen welcke daerenboven tot extraordinaire oncosten behouven, die telt hy anden voorschreven Tresorier der dispense deur ordonnantie vanden Heer, sulcx dat alsdan inde generale rekening gheen particulariteyten vande dispense en commen, maer alleenelick de voorschreven maentlicke sommen en partyen der ordonnantien. Den voorschreven Tresorier der dispense met sulcke penninghen de betalinghen doende, en sijn Bouckhouder der dispense daer af bouck houdende, ghelijck wy hier na inde Vorstelicke dispense by voorbeelt breeder verclaren sullen, sal alle maende behandighen anden Bouckhouder generael twee saken: Ten eersten wat sijn Tresorier der dispense op die maent ontfangen heeft vanden Tresorier generael: Ten tweeden de somme van t'ghene hy uytghegheven heeft, sonder te stellen de besonder partyen der dispense daer die somme uyt spruyt, want die in des Generalen Bouckhouders bouckē niet en behouven, als bekent sijnde deur de boucken des particulieren Bouckhouders. Het voorschreven sal den Bouckhouder generael ten Iornale stellen, ende int Schultbouck overdraghen na t'behooren.

Maer om hier af by voorbeelt wat claerder te spreken, soo laet over de vijf dispensen, als des Heeren Camer, Keucken, Stal, Iacht, met Fauconnerie, sijn een Tresorier met naem Gerrit Wouters, die inde maent van Februarius 1606, op den 7 der selve, ontfanghen heeft vanden Tresorier generael 12000 ℒ, en uytghegheven in als 11800 ℒ. T'welck den Bouckhouder der dispense over-

[p. 47]

gheschreven sijnde op den 2 Maerte 1606 anden Bouckhouder generael, en by hem ontfangen den 5 Maerte 1606, so sal den selvē dat ten Iornale stellen aldus:

5 Maerte Gerrit Wouters Tresorier der vijf dispensen, als s'Heeren camer, Keucken, Stal, Iacht, en Fauconnerie, debet per casse diens Cassier N Tresorier generael 12000 ℒ, die den selven Gerrit ontfanghen heeft vanden Tresorier N den 7 Februarius 1606, volgens het schrijven sijns Bouchouders N vanden 3 Maerte 1606, en my behandicht den 5 Maerte 1606, comt

12000 ℒ 0 β 0 ₰

5 Maerte Verscheyden partien debet per Gerrit Wouters Tresorier der vijf dispensen, als s'Heeren camer, Keucken, Stal, lacht, en Fauconnerie, 118000 ℒ, die den selven Gerrit uytghegheven heeft inde Maent Februarius 1606 volgens het schrijven sijns Bouckhouders N vandē 2 Maerte 1606, en my behandicht den 5 Maerte 1606, als volght.
An Dispense van s'Heeren camer	3000 ℒ 0 β 0 ₰
An Dispense der Keucken	4000 ℒ 0 β 0 ₰
An Dispense der Stal	3000 ℒ 0 β 0 ₰
An Dispense der Iacht	1000 ℒ 0 β 0 ₰
An Dispense der Fauconnerie	800 ℒ 0 β 0 ₰
	_____
Somme	11800 ℒ 0 β 0 ₰

Dese partien uyt het Iornael int Schultbouck overghedreghen na t'behooren, elck sal sijn rechte debet en credit crijghen.

Ende sulcx als hier geseyt is vande oirden over dese vijf dispensen, met haer Tresorier en Bouckhouder, derghelijcke is oock te verstaen vande dispensen der Rekencamer, Garden, en anderen met haer Tresoriers en Bouckhouders.

Dit soo wesende, men soude hier noch meughen eenighe sulcke vervolghen en anteyckeninghen stellen, als hier vooren in dit Hooftstick achter de twee partyen vande incommende penninghen der Domeine van Fredrick Martens ghedaen, is maer sulcx daer deur bekent ghenouch sijnde, wy slaent over.