Wisconstighe gedachtenissen. Deel 5: van de ghemengde stoffen

6 Hooftstick.
Van rekeningsoirden in factvrie.

ALs den Coopman an sijn Facteur sendt eenich goet of ghelt, t'is een ghemeen ghebruyck dat hy daer af voyage debet maeckt, en de goeden credit: Maer den Facteur t'selve goet vercocht hebbende, stelt hem daer af debet, en voyage credit: Als by voorbeelt de Meester gesonden hebbende 100 balen peper an sijn Facteur Pieter Claessens tot Dantzick, hy schrijft aldus: Voyage op Dantzick debet per peper. D'oirsaeck waerom hy den Facteur self gheen debet en maeckt, is om dat hy alsdan noch gheen wesentlick Debiteur en is, als sijnde het goet onderworpen de Fortuyn die op de voyage noch vallen can, sulcx dat hy t'selve voyage debet stelt. Maer den Facteur dat peper vercocht hebbende, stelt dan op dese wijse Pieter Claessens Facteur tot Dantzick debet per voyage: Welcke twee partien uyt het Iornael int Schultbouck overghedreghen sijnde, soo heeft de poste van peper haer behoirlicke credit, en de poste van voyage die eerst met debet belast was, heeft haer ontlasting: En den Facteur staet debet in sijn poste, alles, soot schijnt, na behooren. Nu hoewel dit een seer ghemeen manier van doen is, nochtans en bevaltse my niet, om dese redenen: Genomen dat de Meester ghecocht heeft 100 balen peper, de selve te boucke debet gestelt wesende, hy sentse als vooren gheseyt is na Dantzick an sijn Facteur, makende daer af voyage Debiteur, en peper Crediteur. Dit soo sijnde, debet en credit sal inde poste van peper evegroot wesen, t'welck beteyckent dat hy gheen peper meer en heeft, nochtans die 100 balen opwech wesende, of by sijn Facteur legghende, behooren hem toe, soo langh tot datse vercocht sijn, of een einde nemen van sijn eyghen te wesen: Maer t'ghebeurt dat sulcke goeden jaren lanck daer ligghen sonder vercocht te worden, of ten deele vercocht sijn, ten deele

[p. 27]

niet, waer uyt blijckt in sulcke bouckhouding faute te wesen: Want te segghen datmen deur de poste des Eacteurs eyghentlick bescheyt can weten wat peper by hem vercocht is, en daer deur vindē hoe veel noch in wesen moet sijn: Hier op wort gheseyt datmen deur sulcke hinckende wijse in cleen bedrijf sich mach behelpen, maer in grooten handel daer veel verscheyden Facteurs sijn, en elck bewint heeft van veel goederen, diese oock senden soo wel an malcander, als vercoopen of verhandelen met anderen, daer schijnt sulcke oneyghentheyt beswaerlick en sorghelick te moeten vallen, want na dien de posten der goeden int Schultbouck tot dien einde staen, om deur t'verschil van debet en credit te sien watter ghebreeckt, soo en heeftmen deur soodanighe wijse t'begheerde niet sonder onnatuerlicke haspeling, ghegront op onbequame stelling.

Maer om te segghen hoe t'boveschreven na mijn ghevoelen op een vaster voet soude gheschien, soo sal ick eerst dit verclaren: Te weten datter int voorgaende Iornael en Schultbouck gheen ander debet en credit der goeden gestelt en behoort te worden dan van haer eerste incomst, en laetste uytganck, anders gheseyt partien van t'begin en t'einde des eyghendoms, want ander debet en credit tusschen beyden vallende, van weghen sending der goeden an Facteurs, die is van ander aert, ende en wil met d'eerste soorte niet ghemengt sijn: Als by voorbeelt ymant peper coopende, hy maket vā die eerste incomste debet, en dē vercooper, soot op dach was, credit: Maer t'selve peper vercoopende, hy maket van die laetste uytganc credit, en den cooper, soot op dach was, debet. Angaende t'selve peper tusschen beyde die uytersten mocht gelevert hebben gheweest an een schipper, diet voorder behandichde an een Facteur, welcke dat eintlick vercocht, hoe wel die Schipper en Facteur Debiteurs wierden, en schuldich waren t'peper by hemlien ontfaen te verantwoorden, nochtans en wil sulcke schult of oversetting van soodanighe partie, niet ghestelt sijn by d'ander partien int Iornael en Schultbouck, om de redenen vooren verclaert, waer by noch dit mach geseyt worden: Gelijck de handeling van mijn Dienaers binnens huys mijn werck is, en dat neem als self ghedaen te hebben, sonder hemlien daer af Debiteurs of Crediteurs inde voorschreven boucken te stellen, alsoo is de handeling van mijn Facteurs buytens huys mijn werck, t'welck ick neem self ghedaen te hebben, sonder hemlien daer af Debiteur of Crediteur inde voorschrevē boucken te stellen. Voort machmen noch segghen dat sending van goeden an mijn Facteur gheen handeling en is, maer all eenelick verlegging mijns goets van de een plaets tot d'ander, want hoewel het verder is dan goederen ghebrocht uyt de wijnckel inde kelder, nochtans ist in dat ansien van ghelijcke natuer, ghemerckt t'een en t'ander int verlegghen en na t'verlegghen mijn goet blijft tot datt et vercocht of vervreemt wort.

Dit verstaen sijnde, en om totte saeck te commen, ick segh dat van al de voorschreven versendinghen der goeden gheschiet tusschen haer eerste incomst en laetste uytganck, anders gheseyt partien van t'begin en t'einde des eygendoms, gehouden sal wordē of besonder memorie, of besonder bouckhouding, na den eysch van de grootheyt der facturie, want acht nemende op t'ghene inde daet ommegaet, soo bevintmen somwijlen in cleene dinghen, dattet ghenouch is de sake by memorie te teyckenen, sonder gheformeerde bouckhouding, welcke men nochtans in grooten handel noodich verstaet. Om t'welck wat breeder te verclaren, soo staet te ghedencken dat ons de Facteurs op tweederley wijse ontmoeten, beloont en onbeloont: Beloonde sijn die voor hun bewint twee of drie meer of min ten hondert hebben, heetende de gene diens saken sy doen hun Meesters, en worden dese int ghemeen eyghentlick Facteurs genoemt. On-

[p. 28]

beloonde Facteurs sijn die ymants saken doen uyt vrientschap, of om dat d'ander weerom derghelijcke voor hemlien doen, en hoewel het niet ghebruyckelick en is sulcke Facteurs te noemen, nochtans insiende dat Facteur doender beteyckent, en dat dese malcanders saken doen, en ghelijcke form van rekening vereysschen, soo heet ick die alsoo om mijn meyning beter te verclaren. Onder de sulcke neem ick te ghebeuren at ymant an sijn vrient een bale peper sendt, begheerende dat hy die wil vercoopen, en t'ghelt metten brengher weerom stieren, t'welck ick neem alsoo op den selven dach volbrocht te wesen, om datse maer twee of drie uyren gaens van malcander en woonen: In sulcken ghevalle ghebeuret dat soodanighen Facteur van die facturie niet alleenelick geen geformeert bouck en houdt, maer niet een woort by memorie en schrijft, achtende sulcx onnoodich te wesen in eens anders saken daer hy gantsch geen prouffijt af en heeft, en alles op soo corten tijt ghedaen is. Maer by aldien de betaling acht of thien dagen hadde moeten anloopen, t'mocht sijn dat hy sulcx by ghedachtenis op een leye teyckende, en t'selve weerom uytvaeghde als t'gelt ontfanghen en overghesonden waer: Of de saeck hem dunckende van wat meerder belanck, t'mocht sijn dat hyder een blijvende gheschreven memorie af hielde, doch sonder gheformeerde bouckhouding. Maer by aldient waer een beloont Facteur, of dienaer sijns meesters, of ymant die veel handels voor een ander uytrichte, en rekening moest houden van veel verscheyden Debiteurs, Crediteurs, goeden ontfanghen, ghelevert, ghecocht, en vercocht, in sulcken gevalle sal hy van alles meughen bouckhouden na de voorschreven reghelen gelijck oft hem self anginghe, nochtans ghedenckende daer in niet te menghen yet van t'ghene sijn eyghen handel is: Voort soo dickwils alsser bequame ghelegentheyt valt om brieven an sijn Meester over te schicken, sal hy uyt sijn lornael trecken van woort tot woort in lornaelsche form, al de partien dieder by hem voor sijn Meester ghehandelt sijn sedert sijn laetste schrijven, gelijck oock by eenighe ghebruyckt wort: De Meester sulcke papieren ontfanghen hebbende, salse altemael oirdentlick by malcander vervougen, sulcx datse t'samen maken den Iornael sijns Facteurs: Of by aldien den selven Facteur geen bequame stijl van bouckhouding en hielde, de Meester mocht die overgesonden partien na sijn ghebruyck Iornaelsche wijse doen verschrijven, welcke in een besonder Schultbouck overghedreghen sijnde, soo sal hy des Facteurs bouckhouding altijt teghenwoordelick by hem hebben, en daer in sien hoe alle saken met hem staen. Nu rest hier uyt te trecken, en in des Meesters Iornael en Schultbouckte brengen al de voorschreven partien van t'begin en t'einde des eygendoms, en daer uyt te laten partien die sulcx niet en sijn, als alle gelt of waren by hem of by ymant van sijnent wege gesonden an sijn Facteur, of van hemlien ontfangen, want dat om de voorgaende redenen, nietanders en is dan des Meesters waren ghelt of saken van d'een plaets tot d'ander verlegghen.

Maer om hier af wat voorbeelt te gheven, ghenomen dat de Meester an sijn Facteur ghesonden hebbe 4000 pont pepers tot 30 ₰ t'pont, bedraghende 500 ℒ 0 β 0 ₰, om dat te vercoopen: Den Facteur t'selve peper ontfanghen hebbende, betaelt voor vracht 10 ℒ 0 β 0 ₰, vercoopt daer na tot 40 ₰ t'pont, bedraghende 666 ℒ 13 β 4 ₰: En treckende daer af sijn facturie 20 ℒ 0 β 0 ₰, sendt an sijn Meester de rest 636 ℒ 13 β 4 ₰: Dese dinghen by den Facteur ten Iornale gestelt, vallen daer in als volght.

[p. 29]

Iornael.

10	Iannarius Peper debet per Meester, deur van hem ontfaen om te vercoopen 4000 ℔ peper tot 30 ₰ t'pont, comt	500 ℒ 0.0.
11	Ianuarius Meester debet per casse deur betaelt voor vracht van sijn peper	10 ℒ 0.0.
24	Ianuarius Casse debet per peper, deur vercocht 4000 ℔ tot 40 ₰t'pont ghereet ghelt, comt	666 ℒ 13.4.

De voorschreven drie partien int volghende Schultbouck overghestelt sijnde, ghenomen dat de Facteur een slot van rekening wil maken met sijn Meester: Tot dien einde siet hy int selve Schultbouck wesende dan van soodanige ghestalt, datter in credit van d'eerste poste 106 ℒ 13 β 4 ₰ meer comt dan in debet, als prouffijt op peper ghevallen. Ten tweeden overlegt hy wat hem van sijn facturie comt. Ten derden wat penninghen hy an sijn Meester by reste moet senden: Welcke drie dingen deur t'boveschreven Schultbouck bevonden worden te moeten vallen gelijck de volgende drie partien deses Iornaels uytwijsen.

25	Ianuarius Peper debet per Meester, deur prouffijt daer op ghevallen	166 ℒ 13.4.
25	Ianuarius Meester debet per casse, betaelt an my selven de facturie van 666 ℒ 13 β 4 ₰ teghen 3 ten 100, comt	20 ℒ 0.0,
26	Ianuarius Meester debet per casse, an hem ghesonden by slote van rekening	636 ℒ 13.4.

IORNAELS

EINDE.

Dese drie laetste partien des Iornaels int Schultbouck oock overgestelt sijnde, soo salt dan van ghestalt sijn als volght.

Schvltbovck.

Peper debet.			Pepercredit.
10	Ianuarius Per Meester 4000 ℔peper	500.0.0.	24	Ianuarius Per casse 4000 ℔ peper	666.13.4.
25	Ianuarius Per Meester voor prouffijt	166.13.4.
		_____
	Somme	666.13.4.

Meester debet.			Meester credit.
11	Ianuarius Per casse voor vracht	10.0.0,	10	Ianuarius Per peper	500.0.0.
25	Ianuarius Per casse voor facturie	20.0.0.	25	Ianuarius Per peper deur prouffijt	166.13.4.
26	Ianuarius Per casse by slote	636.13.4.
		_____			_____
	Somme	666.13.4.		Somme	666.13.4.

[p. 30]

Casse debet.			Casse credit.
24	Ianuarius Per peper vercocht ghereet	666.13.4.	11	Ianuarius Per Meester voor vracht	10.0.0.
			25	Ianuarius Per Meester voor facturie	20.0.0.
			26	Ianuarius Per Meester by slote	636.13.4.
					_____
				Somme	666.13.4.

SCHVLTBOVCX

EINDE.

DVsdanich dan sijnde het Iornael en Schultbouck des Facteurs, soo staet te ghedencken dat de Meester derghelijcke Iornael en Schultbouck by hem sal hebben, deur de middel hier vooren beschreven: Int selve siet hy twee saken: Ten eersten hoe hy met sijn Facteur staet: Ten anderen wat partien van t'begin en t'einde des eyghendoms uyt des Facteurs boucken ghetrocken moeten worden, en overghestelt in sijn eyghen boucken. Belanghende t'eerste, te weten hoe hy met sijn Facteur staet, hy siet inde poste van peper, dat de selve Facteur soo veel peper vercocht heeft als ontfanghen: Daerenboven watter op gewonnen is, te weeten 166 ℒ 13 β 4 ₰: Maer inde poste des Meesters staet voor ooghen t'ghene hem selfangaet: En inde laetste poste de ghestalt der casse: In somme geseyt, hem is kennelick dat hy van sijn Facteur in alles voldaen is. Angaende het tweede, te weten wat partien van t'begin en t'einde des eygendoms uyt des Facteurs boucken ghetrocken moeten worden, en overghestelt in sijn eyghen boucken, hy siet dat d'eerste partie des Iornaels vanden 10 lanuarius in sijn Iornael niet commen en moet, want daer begin noch einde des eyghendoms en is, maer alleenelick verlegging sijns goets van d'een plaets tot d'ander: Oock is hier vooren bewesen dat deur d'oversetting van sulcke partie dwaling int bouckhouden veroirsaeckt soude worden, te weten dat de poste sijns pepers soude anwijsen 4000 ponden pepers onder sijn bewint min te wesen dant eyghentlick sijn soude: De tweede partie vanden 11 Ianuarius moet inde boucken commen, want de 10 ℒ aldaer deur sijn Facteur voor vracht betaelt, namen daer me een einde van des Meesters eyghen te wesen. De derde partie vanden 24 Ianuarius moet in sijn Iornael oock commen, want de 4000 vercochte ponden peper namen een einde sijns eyghendoms, en t'ghelt uyt sijnder naem deur den Facteur daer voor ontfanghen, nam een begin van des Meesters eyghendom: En de penningen alsdoen berustende in handen van sijn uytheemschen Cassier, mocht hy noemen sijn gereet gelt, soo wel als de penningen berustende in handen van sijn binnenshuysschen Cassier: Want hoewel diens gelt den Meester gereeder is om daer me betaling te doen ter plaets daer hy woont, daer teghen is hem t'ander sijn gelt gereeder om daer me betaling te doen ter plaets daer den Facteur woont. De vierde partie en moester niet commen. De vijfde partie wesende betaling van facturie moester in commen om de redenen van derghelijcke verclaert op de tweede partie des 11 Ianuarius. De seste partie vanden 26 Ianuarius en moester niet commen, want dat niet en was dan verlegging van t'ghelt des Meesters uyt d'een plaets in d'ander, sonder begin of einde des eyghendoms: Oock by aldienmense ten Schultbouck overghestelt hadde,

[p. 31]

sy soude t'ghelt der casse van 636 ℒ 13 β 4 ₰ doen grooter schijnen dant inder waerheyt sijn soude.

Sulcke oversetting der partien aldus ghedaen wesende, soo en salder deur vermenging des handels van facturie, in des Meesters boucken gheen dwaling vallen, niet meer dan deur den handel der binnenshuyssche dienaers, en sal daer benevens vandē handel der selver facturie ooc besonder claer bescheyt hebbē.

Noch is te ghedencken dat den Facteur in sijn bouckhouding van facturie, niet en moet menghen dinghen van sijn eyghen handel, noch verkeert uyt de facturie yet inde boucken van sijn eyghen handel brenghen, dan dat als begin of einde sijns eyghendoms daer in behoort: Als int voorgaende Iornael is alleenelick een partie, welcke als begin des eyghendoms in sijn eyghen bouckhouding commen moet, te weten de 20 ℒ van facturie.

Angaende ymant dencken mocht, dat dese eenighe boveschreven partie der sending en vercooping van 4000 ponden pepers gheen form van bouckhouding en soude behouven, maer dat een slechte corte memorie daer toe genouch conde wesen, die sal weten dat wy deur dit cort voorbeelt anwijsen de gemeene form van bouckhouding welcke men in grooten handel ghebruycken mach.

Merckt noch dat dese ghemeene reghel sich van goet gherief bevint inde bouckhouding van Vorstelicke dispense, oock in dispense van Extraordinaire Finance opt stick der Amonitien en Fortificatien, waer af tusschen eerste incomst en laetste uytganck verscheyden persoonen comptabel vallen, ghelijck daer af t'sijnder plaets eyghentlicker ghehandelt sal worden.