Wisconstighe gedachtenissen. Deel 4: van de weeghconst

[p. 199]

Derde deel des byvovghs der weeghconst,
vande vlietende topswaerheyt.

[p. 200]

Cortbegryp der vlietende Topsvvaerheyt.⁺

TIs ghebeurt dat men vvilde bereyden seker schuyten, met leeren daer in overeynde staende, ontrent 20 voeten hooch, om crijchsvolck daer op tegaen: Maer alsoot in tvvijfel stont oft niet te groote topsvvaerheyt by en soude brengen, sulcx dat de schuyt mocht ommeslaen, en t'volck int vvater vallen, men bereyde, om versekerder te sijn, een schuyte met haer leere en toebehoorten; daer na versochtment dadelick. Dit veroirsaeckte my te overdencken, oft niet meughelick en soude sijn sulcx te vveten deur vveeghconstighe rekening hen op ghest elde formen en svvaerheden, sonder de saeck eerst int groot te moeten maken, en daer na dadelick te versoucken. Tot dien eynde vonden en beschreven vvy het volghende^⋆ vertooch: T'vvelckalsment een onderscheyden naem vvilde gheven, nagheleghentheyt vant voornaemste eynde daert toe streckt, men soudet meugen heeten Vertooch der vlietende Topsvvaerheyt, dat is van topsvvaerheyt der stoffen die opt vvater vlieten, of drijven, vvant van ander topsvvaerheyt der lichamen opt vast lant, die omvallen als des lichaems svvaerheyts middelpunt is buyten de hanghende svvaerheyts middellijn, en is ons voornemen niet hier te handelen.

+ Argumentum.

⋆ Theorema.

[p. 201]

Vertooch.

Een lichaem vlietende opt vvater, neemt daer in altijt sulcken ghestalt, dat sijn svvaerheyts middelpunt, is in des vvaterhols hanghende svvaerheyts middellijn.

Tghegheven. Laet A B C D een lichaem sijn, drijvende opt water E F G H, diens oppervlack E F, en steeckt daer in tot I K toe, sulcx dat I C K het waterhol beteyckent, diens swaerheyts middelpunt L, sijn hanghende swaerheyts middellijn M L N, en des lichaems A B C D swaerheyts middelpunt O.

Tbegeerde. Wy moeten bewijsen datter lichaems A B C D swaerheyts middelpunt O, is in des waterhols I C K hangende swaerheyts middellijn M N.

Tbewys.

Laet ons t'lichaem A B C D uyt het water trecken, en nemen door t'gedacht datter waterhol I C K in sijn selve form blijve: En tot noch meerder claerheyt,



dattet selve waterhol sy een vlackvat, na de wijse der 7 bepaling des waterwichts. Dit vlackvat aldus gheledicht wesende van sijn lichaem, later vol waters ghegoten worden: En want water in water alle ghestalt hout diemen hem gheeft, deur het 1 voorstel des waterwichts, so sal t'vlackvat in die ghestalt blijven, sulcx

[p. 202]

dattet so wel met water ghelaen, als mettet lichaem A B C D, al een selve ghestalt hout: Maer dit inghegoten waters swaerheyts middelpunt is oock des waterhols of vlackvats swaerheyts middelpunt, te weten L; en daerom moet des lichaems ABCD swaerheyts middelpunt sijn in des vlackvats hangende swaerheyts middellijn M N: Want latet soot meughelick waer daer buyten wesen, ick neem ant punt P: Maer dat en can niet gheschien sonder verandering vande form des waterhols I C K, want nadient dese gestalt hadde wesende des lichaems swaerheyts middelpunt an O deur t'ghestelde, so soude deur verlegging der stof des lichaems, sulcx dattet swaerheyts middelpunt quaem an P, alsdan B moeten dalen, D oprijsen, en C keeren na K toe, t'welck teghen t'gestelde waer, en een ander waterhol soude sijn dan daer verschil af is: Daerom des lichaems swaerheyts middelpunt is in M N, te weten of onder des waterhols swaerheyts middelpunt L, of daer boven, of daer in. Tbeslvyt. Een lichaem dan drijvende opt water, neemt daer in altijt sulcken ghestalt, dat sijn swaerheyts middelpunt is in des waterhols hanghende swaerheyts middellijn, t'welck wy bewijsen moesten.

1 Vervolgh.

Tis kennelick dat als des lichaems swaerheyts middelpunt, is boven des waterhols swaerheyts middelpunt, so heeftet sulcken topswaerheyt dat alles omkeert, (midts welverstaende dattet niet onderhouden en worde) tot dat des lichaems swaerheyt middellijn, is in des waterhols hanghende swaerheyts middellijn, onder des waterhols swaerheyts middelpunt. Als by voorbeelt een cromme stock opt water vlietende, sy hout daer in een seker ghestalt, sulcx dat al keertmen opwaert t'gene onder was, ten wil so niet blijven, maer neemt weerom d'eerste gestalt, uyt oirsaec dat des stocx swaerheyts middelpunt, dan niet en is in des waterhols hangende swaerheyts middellijn, onder des selfden swaerheyt middelpunt.

2 Vervolgh.

Tis kennelick dat eenich gewicht in een schip of ander vat'verleyt sijnde, sulcx dat de form des waterhols verandert, dat daer me oock verandert de plaets van des waterhols swaerheyts middelpunt.

3 Vervolgh.

Tis openbaer dat alle ghewicht geleyt onder des waterhols swaerheyts middelplat, dat evewijdich is metten sichteinder, streckt tot vaster ganck des schips de topswaerheyt min onderworpen sijnde: Maer alle ghewicht datmen daer boven leght, streckt tot meerder topswaerheyt.

Merckt.

Soo de twee swaerheyts middelpunten, te weten des waterhols en des schips, met al de lichamelicke stof dieder in en op is, licht om vinden waer, tis kennelick datmen soude connen segghen deur weeghconstige wercking sonder dadelicke ervaring te doen, wat scheefheyt of ghestalt een verdocht gheladen schip int water nemen fal; en of t'water over de canten soude commen of niet, gelijck mijn voornemen was te willen weten: Maer want die soucking der swaerheyts middelpunten van soo veel verscheyden stoffen als ghemeenlick in een schip sijn te moeyelick soude vallen, soo en dienet niet om in sulck voorbeelt hem daer me te behelpen. Nochtans insiende dat kennis der oirsaken van topswaerheyt, en der ghestalt eens vlietende lichaems int water elders can te pas commen: Oock me dat de ghene die moeyte mocht doen van dat te soucken, hier me geholpen can worden, soo heb ick dit by ghedachtnis ghestelt alsboven.

Der vlietende Topswaerheyts

EYNDE.