Wisconstighe gedachtenissen. Deel 1: van 't weereltschrift

[p. 179]

Begheerten.

1 Begheerte.⁺

Wy begheeren toeghelaten te vvorden, dat de Maen en haer teghepunt het vvater des Eertcloots gheduerlick na hun suyghen.

+ Postulatum.

Verclaring.

Men bevint deur daghelicksche gheduerighe ervaringhen, dat ebbe en vloet vande Maen gheregiert worden, oock den vloet ten hoochsten te commen in volle en nieu Maen, diemen dan sprinckvloet noemt, maer ten leeghsten in^* vierdeschijn: Waer af sulcken ghemeenen kennis sijnde, datmen met ghenouchsaem sekerheyt van te vooren weet de uyr van toecommende ghetijden, tot groot voordeel der zeevaert, soo en ist niet noodich daer af toelating te begheeren. Maer want met elcken Maenkeer om den Eertcloot (die ontrent alle 25 uyren eens ghebeurt) twee vloeden en oock twee ebben commen, soo wort by ettelicke vermoet de Maen en haer teghepunt een eyghenschap te hebben, datse het water na hun suyghen inde hooghde: Doch ist onseker oft inde natuer soo toegaet, want deur haer persing (t'welck t'verkeerde van suyging is souden oock dagelicx twee ebben en vloeden commen. Maer welck van beyden, of wat ander derde natuerlicke eyghenschap daer af d'oirsaeck is, meyn ick onbekent te sijn deur ghebreck van ervaring. Ick heb eenighe ons Indivaerders ondervraeght na de ghedaente van waterghetyen tot seker plaetsen, maer niet connen vinden t'ghene ick socht: Doch anghesien t'vermoen van ettelicke is, t'selve deur de voorschreven suyging te geschien, so ist dat wy begheeren sulcx toegelaten te worden, om also ons voorghenomen spiegheling een gront te gheven, welcke beschreven sijnde, sullen eyntlick int naest laetste voorstel segghen wat verandering uyt persing volghen soude.

* Quadratura.

2 Begheerte.

Den Eertcloot heel met vvater bedeckt te sijn, sonder vvint of yet dat an ebbe en vloet verhindernis gheeft.

Verclaring.

De natuerlicke oirden van ebbe envloet, wort deur winden, oock deur landen boven t'water uytstekende, verhindert, sulcx dat tot alle plaetsen geen hoochste water en is, wesende de maen of haer teghenpunt int middachront, ghelijck de ghemeene reghel vereyscht volghende d'eerste begheerte, maer mach dan ten leegsten sijn, of min verschillen: Ten anderen dat de vloet niet ancommen en sal uyt den oosten na westen, maer uyt den westen of eenigen anderen oirt. Ten derden datmen tot sommighe plaetsen diens toppunt verre vande Maen is, den daghelickschen vloet hoogher bevint dan tot ander plaetsen over diens toppunt de Maen gheweest heeft, daerse volghende t'gestelde ten hoochsten soude sijn.

[p. 180]

Maer op dat alle dese ongheregheltheden, ons niet en verhinderen om te begrijpen de groote ghemeene eyghenschap van ebbe en vloet, die wy spieghelingsche wijse voornemen te beschrijven, soo begheeren wy hier boven toeghelaten te worden, den Eertcloot heel met water bedeckt te sijn, sonder wint of yet dat an ebbe en vloet hinder gheeft, om daer na vande ghedaente der beletselen onderscheydelicker te meughen spreken: Want gelijck^* spiegheling der Meetconst voorderlick is^* totte meetdaet, hoe wel daer in nochtans platten en rechte linien der meetbaer velden en lichamen, niet de volcommenheyt en hebben die de bepalinghen der Spieghelinghen mebrenghen, alsoo can dese spiegheling oock voorderlijck sijn totte daet, voornamelick int stuck der zeevaert, hoe wel nochtans de formen der zeen, niet de volcommenheyt en hebben die dese begheerte en de volghende bepalinghen inhouden.

* Theoria Geometriae.

* Praxin Geometrtae.