Wisconstighe gedachtenissen. Deel 1: van 't weereltschrift

[p. 87]

Bepalinghen.

1 Bepaling.

Zeylstrekē sijn de linien die seylende schepen beschrijvē.

Als een schip seylende van oost na west, de verdochte lini of streeck diet int varen beschreven heeft, heet int ghemeen zeylstreeck: Int besonder oostenwest streeck, en van ander winden of oirten crijchtse ander namen.

2 Bepaling.

Rechte streec noemen vvy des Eertcloots cortste booch tusschen tvvee punten.

Laetop den Eertcloot A B C, tusschen de twee punten A en B, ghetrocken sijn de booch A B, wesende de cortste neem ick die daer tusschen ghetrocken

[p. 88]

can worden, t'welck sijn moet de booch eens grootste rondts: Soodanighe streken worden uu ter tijt beteyckent inde zeecompassen mette 32 linien daer in beschreven, welcke deur t'ghedacht vanden^* doender af langs t'vlack des eertcloots voortghetrocken tot inden sichteinder, of anders opde ghebootste eertclooten alsoo gheteyckent, bedien de 32 ghemeene streken, of winden.

Angaende ymant dencken mocht hoe dat cromme boghen eyghentlick ghenouch rechte streken ghenoemt worden, die sal weten dat dese rechtheyt geseyt wort int ansien datse noch ter rechter noch ter slincker sijde en wijcken, gelijck wel doen de cromme streken, diens bepaling volght.

* Efficiente.

3 Bepaling.

Een schip buyten t'middelront en middachront so seylende, dat de booch ghetrocken vande kiellini totten aspunt, altijt op de kiellini een selven houck maeckt: De lini die t'schip dan gheseylt heeft noemen vvy Cromstreeck.

Laet inde form der 2 bepaling D des eertcloots aspunt sijn, E een schip, t'welck gheseylt hebbe van A tot E, soo dat de booch E D, getrocken vande kiellini F G als van E totten aspunt D, altijt op de kiellini FG maecke een selven houck als F E D, t' welck soo ghebeuren soude als t'schip altijt op een selve streeck seylde die t'zeecompas anwijst, en dat de leli altijt recht noort wese. Dit soo sijnde, de lini of booch A F E die t'schip gheseylt heeft heet cromstreeck. Nu ghenomen dat den houck F E D recht sy, soo sal het schip altijt recht oost of recht west anghevaren hebben, en de booch A E sal deel eens kleenronts sijn: En dattet gheduerlick soo voortseylde, het soude weerom commen ter plaets van A daert begost, volschrijvende het rondt. Hier uyt canmen verstaen dat de rechte oost streeck A B, en de cromme A E, veel verschillen: Om van t'welck breeder verclaring te doen, soo laet C beteyckenen het recht oostpunt, wesende de gemeene sne des sichteinders en middelronts, en t'punt A sy onder het sop, en t'punt Binde booch A C, en de booch A F E sy even met A B. Dit soo sijnde, ghenomen dat een schip seylde van A na C altijt op de booch A C, het sal int ansien des gheens die an A is, altijt recht oostwaert anseylen, maer niet int ansien des gheens die int schip is, welcke geduerlick grooter en grooter verschil sal vinden, ja ten eynde soo groot, dat genomen t'punt A te liggen op de breede van 50 tr. soo sal den seylder ontrent C commende, hem bevinden te seylen oock ontrent de 50 tr. van oosten na zuyden. Wederom, hoe wel B recht oogst light van A, nochtans een schip seylende van A af altijt recht oost an int ansien des seylders, en sal niet geraken tot B, maer verre van daer tot E, welverstaende dat de booch A E even ghenomen wort met A B alsvooren.

Merckt noch dat hoe wel B recht oost light van A, nochtans so en ligt A niet recht west van B, t'welck op groote boghen veel verschillen can. Laet by voorbeelt van een plaets diens breede 45 tr. ghenomen worden een booch van 90 tr. recht oostwaert: De rechte streeck van die oostersche plaets na d'ander, en sal niet sijn recht west, maer so veel noorderlicker als de breede bedraecht, te weten 45 tr. dats recht noortwest. Sulcx datmen om vande westlicker plaets te seylen na de oostelicke, beginnen moet recht oost an, maer vande oostelicke na d'ander (om op een rechte streeck te seylen, want op cromstreken heeft het weerkeeren altijt de naem des teghenoverwint vant wechvaren) noordwest an: En waer de

[p. 89]

plaetsens breede van 57 tr. sulck verschil sou dan oock van 57 tr. sijn, dats over de vijf ghemeene streken.

En hoemen naerder den aspunt seylt, hoemen sulck verschil op groote seylagen merckelicker bevint, en dat om bekende redenen, die op een Eertcloot met haer behoirlicke reetschappen openbaer sijn. Inder voughen dat Stierluyden die daer ontrent varen en landen soucken, noodich is van dese saeck goe kennis te hebben, want t'ghebeurt den onverdochten wel, datse haer schip op een ander plaets vindende dan hun gissing me brengt, sulcx ten eersten wijten onbemerckelicke afleydende stroomen, daer af nochtans d'oirsaeck mach sijn het boveschreven niet gagheslaghen te hebben na t'behooren.

Tot hier toe is gheseyt vande cromstreeck recht oost en west angheseylt, die altijt een ront is, maer d'ander (uytghenomen inde^* middachronden en int middelront) sijn altemael^* slangtrecken, wiens form en ghedaente deur de volghende voorstellen openbaer sal worden.

* Meridiano circulo & aequatore.

* Spirales.

4 Bepaling.

Eerste cromstreeck noemtmen die in yder vierendeel des sichteinders naest het middachront is, d'ander volgende heet de tvveede, en soo oirdentlick voort totte achtste, die altijt een^⋆ evevvijdich ront is.

Als by voorbeelt int vierendeel des sichteinders van noort tot oost, de cromstreeck naest het middachront, of anders geseyt naest het noorden, diemen oock heet noort ten oosten, wort d'eerste cromstreeck ghenoemt, noornoortoost de tweede, noortoost ten noorden de derde, en so voort met d'ander totte achtste, dat is d'oostcromstreeck die altijt een ront is evewijdich mettet middelront: En soodanich is oock d'oirden in d'ander drie vierendeelen des sichteinders.

De reden waerom de cromstreken benevens de naem die sy hebben na de winden, noch geseyt worden eerste, tweede, derde, &c. is dusdanich: Anghesien vier^* lijckstandige strekē, als by voorbeelt de streec van noort ten oosten, noort ten westen, zuyt ten oosten, en zuyt ten westen, in form malcander heel gelijck, en van grootheyt heel even sijn, sulcx dat deur de leering van een, de ghedaente over alle vier verstaen wort, soo vallet oirboir om oirdentlick van dese stof te handelen, datmen die als^* afcomst een ghemeene naem gheeft, te weten eerste, als haer^* gheslacht, om niet elcke mael vier winden t'samen te moeten noemen, of maer een ghenoemt sijnde, dat d'ander niet vergheten en schijnen.

⋆ Circulus parallelus.

* Homologa.

* Species.

* Genus.